장음표시 사용
2쪽
IN PRIMUM LIBRUM MAIOREM Primae Philosophiae.
IO. Genesio Sepulaeda Cordubensi intreprete.
Messs homines natura appetunt scire Mus signum ess imse sensuum amor. nam me utilitate propter se ipsis amantur,et maxime risu. Non enisiolum ut agamus , sed si nihil
etiam actura fumus, ridere ipsum prae caeteris omnibus ut
ita dicam P eligimus id Psex eo fit,quia siensius hic ad cognosi dum maxime facit,edimplureiq; rerum disserentias declarat. MN es homines natura appetunt scire. Actioni autem pratiare cognitionem, inditio est, quod omnis actio ad alium sinem refertur. Nam & ipse virtutum actiones,quq alioqui omnium maxime sual ponte videns expetendi ad aliud tamen quiddam resem videntur. Quippe animantes, quae vacant affectibus, ut dii nihil indigent virtutum actionibus, ut intelligatur, ιν virtutes a nobis propter affectus expetuntur quodqahae ad ipsos, hae ipsorumq; castigationem δέ eorrectionem pertinet. Natura enim assectibus obnoxij sumus. At nulla contemplatio, neq; scientia ad aliquid aliud videtur referri,Cognitio enim rerum natura consistentium, ut pleraeque aliae, ob seipsam est expetenda. At non ex hoc tantu arguitur actio nem nobiliorem esse cognitionε, sed etiam ex eo quias duo in eadem re versentur, alterque illam intelligat tantum, alter essiciat, agatq; , intelligens tantum quo' modo agendum sit,agente de essiciente simul honoratior est. Qi si cognitio simpliciter nobilior est actione ichitecti enim artificibus praeseruntur,cognolcε-tes scilicet agentibus emcientibusque simul consequεs est, ut ipsum intelligere, quam agere simpliciter melius nobiliusque habeat ur.Porro, si in ipsis etiam rebu s agε dis cognitio actionibus antefertur, dubitari non debet, quin longe sit nobilissimum ipsum maxime intelligere quod principiorum cognitio maxime praebet. haec autem Sapientia nuncupatur, sapientia igitur omnium est nobilissima. Animalia igitur una eumsensu natura funt. Ex hoc aurem in aliis memoria non fit n aliis sit: O propterea eorum, qua memoriam habentialia prudentiora sunt ha maris dia cere possunt. Et prudentia quidem, sine habilitate discendi sunt, quecunq; Hnos audire nan possunt, ut apes, etsi quid aliud tale genus est animalis. discit autem id omne, quia rahunc cum memoria sensium habet. Animalia igitur una cum sensu natura sunt. Postquam dixit, ab homine no vitis modo, sed etiam cognitionis gratia sensus diligi, quonia sensus homini ad cognitionem etiam conducunt, non tamen per sensus ta-
tum homini cognitio eotingit: sed &per aliud adminiculum, quod est ratio, quae praeter taeteras animantes suppetit ad cognitionem rationis.quidem. n.proprium
est cognoscere cum alias docuerit hominem caeteris
animantibus persectiorem esse, At sapientiam eunctis,
cognitionem quae omnium sit praestatissima videri, perti edocet,simulq; confirmat, merito supra dictum e sese, sensus ab hoibus cognitionis etia gratia diligi. Exponitque ordinem potentiarum animae, qui in sensibusessici utur, quomodo persectiora animalia a minus p sectis discernuntur,& quomodo homo,quiri is, praeter caetera ani malia,compos rationis est, citeris persectior
straus omnia ipsi ad rationem sapientiae compat Itur. ac ut doceat,q uid est sapies Sed ex animalibus, inquit sensu tantum praeditis, Persectiora sunt, ea quae no modo sentiunt,sed possunt etiam quae senserint miminisse, eademque prudentiora sunt ac dociliora iis quae me
minisse nequeunt, ubi aduertendum, csii utitur vocabulo, prudentiora. Nam prudentia propriὸ in sulta- - . . .
do veriatur, & in iis rebus, de quibuscosilium capitur, diciturq; habitus consultandi. Quanqua &aliter pru- desa idem esse intelligitur, quod iacultas rationabilis.
Sed praeter hos intellectus, prudentia dicitur solertia, et discretio ei rea visa, siue imaginationes,& circa res agε das versutia quaedam naturalis, quae in iis ingeneratur, quae meminisse valet. Est autem memoria, habitus phatasmatis quasi imaginis eius,cuius est imaginatio. Neq; enim ad memoriam latis est imago secundum imaginationem,led oportet, ut actus in ipsam tanquam in imaginem fiat,id est,quasi ab alio fuerit effecta, ut docuit in lib. de Memoria Explieat autem,quomodo dixerit prudentiora dum addit dociliora. Idcirco enim dixit dociliora,quoniam non nulla ipsorum meminisse possunt, de quasdam voces addiscere,atque imitari, ut auiu cinphires. Quin etiam agere aliqua, ut canes, Sc elephanti,
de alia quaedam .Quanquam dociliora dictu esse potest, pro eo etiam q uod est aptiora ad cognoscendum. Animalia enim memoria praedita, cognoscunt,& suum ab alio dignoscere valent, de per haec simul ostendit singulas sensuales facultates, animalibus ipsaru copotibus ad cognitionem comparandam conferre, sensu ipso pricipium sumentes. Apprehensio enim, quae per sensumessicitur, disciplina qusda est. Sut aut e dociliora animalia,quae absentibus etiam sensibilibus, motum ab ipsis effectum retinere possunt. Porro imaginatio, de lenius inter se conuerti vident in quibus enim horum alte rum inest i eisdem et alterum habetur ut docuit in Tertio libro de Anima. catera igit alatia imagirationibus tq; memoriis vivat,
participesq: experietissum no nisi para. Genus aut botumo arte mut i rone.Ex memoria aut hominibus experieita M. Coplures.n. eiusdem rei memoria, ratus experietis facultare ejiciunt. mdentur 7 Ucia O ars et experientia fere
similes esse. rexperientiam aut ara emergit atq; sicientia. nam experientia quidem, ut inquit Polus, artem escit recte dicensunexperientia vero fortuna. Fit aure ars u ex multis
experietie coceptibus una de similib' oritur uniuersalis exictimatio.na existimatione habere, hoc profuisse aegrotati Calliae hoc morbo η; Socrati, copluribus item per simulos, id experientiae nimirum est. at omnibus talibus per unam de finitu θeciem, hae affectis aegritudine, contulisse, ut hisce qui pituita, aut bile abundabant, aut aestu affletebantur, id
Caetera igitur at alia imaginationibus, atq; memoriis , uiuunt. Cum supradixisset,quod . Aialia una cum se lana sunt, hoc in loco cetera alatia praeterhoiem paria experieti a participare dicit, vel signi scans ea oIno experietia vacare , vel quasi in ubusdam ipsoru pauxillum Aphroauper Meta. Λ a eius
3쪽
esus innast , experientiae proportionale, intelligens,ncum appellauit prudentia. At homini pler memoriam experientiam quoque contingere docet,cum genus humanu arte, atque consideratione vivere dixit, coli deratione appellas rone re tu agedaru i quibus prudelia ip-prie versas. Experietiam aut peculiariter homini tributa esse, his verbis docet. Ex memoria aut licibus experietia fit. Quo aut expietia fiat ex memoria, aperte docet.Expeti ctia .n .cognitio q da est ronali s,q u e I hoc ab arte superatur, ιν experientia est cognitio qda viis alicuius singularis saepe m emoria repetiti, ars vero no est
huius tantu eognitio, sed oys huic sitis quasi unius. Na, vi experietia in quibus inest, se habet ad memoria,q est
alicuius unius numero rei,vel ronis,se ars & scia se habet ad experientiam: qm experientia est multore ae singulatium, idest sensibiliu, quorum est memoria, in unucoplexu & cognitione breuis cophesio. Ars vero est sum a multarum experientiarum.Nam experientia est scire laboratibus hoc morbo,hoc medicametu opitulari, artis vero, scire tali morbo scrotatibus, talia medicameta coserre. Quaobre ars similia colpicit ijs , I ab expitati asia mpta sunt. Artis est .n.rei similis discursus,ut ipse pexepla docet apte. Dicit aut huc morbu, P tali morbo. neq;. .in iuvamentis tantiam,sed etiam in morbis ars psimile discurrit. Neq; vero negat fieri posse, ut ars citra experientiam discatur, sed initio artem p experientia
inu Et a suisse ait. Nam, ut postea docebit, fieri potest ut si quispis artifex, qui non si ide expertus. Illud autem perspicuum est, quod Polus aiebat, qui absque expori quidquam euiciunt, is fortuitu finem contingere, si serie contingat. Itaq; ad agendum quide,experientia non disertab arte,
quinetia expertos re nugis attigere νι demus qua eos,ΤM anε sine experietia habet. idq; propterea fit, quod experi etiaquide singularium,arsast viiii est cognitiis. Actiones vero generationes' sis circa segulamone versantur. Na qui medei,no bolem sanat, nisi per accidas, sed Cassia, vel socraia, vel caterora alique, qui hoc pacto dicuntur,cui accidit bomins esse. QMdsi qui tua sine experietia rone habeat,et uniuersite quide cog stat singulare aut, quod in hoc est,i In
re is ιnmede persepe peccabit ingulare.n. magis in curatione cadit, ut patet intrame cognossere ac intelligere magis arti qua experietis copetere arbitramur, uti eri: sapiatiores expertis ese cesimus .ex eo avi, quia sapietia ι cognossedo magis cuis accomodataq; propterea, quod illi quideram sciat ri vero nesciui.experti naq; quod est quissimi, sed propter quid sit, ignorat,nu vero propter quid, et causam ipsam cognosium. Quapropter architectos circa singulapstantiores ege, magus scire qua eos, qui suis manibus opus artis coisi ut, si ictiores e se putamus, qm hi quidem effici edam nexu causas sciutolli rem perinde sest basPtors:
mammata, qua faciut quide, at nulla prorsιt cognitione, ut
ignis quil νrat, haec tangnatura quada, illi cosuetudines ciat. itibus escitur visapietiores sint quide no quia perintiores sint in Medo sed quia rosi habeat, causasque cognoscant Oino aut docere possiesimis signia esse cesemus ἰquapropter arte magis,qua experstitia sciam e leputamus.artificesar. docere posunt, expertino polliunt.Praeterea nullum
sensum ese sapietia arbitramur. Quaqua. n. hi propriis afunt eoenitiones singularia reru de nulla tang propter quid diemi. N nn emin cur unis en caludus, sed tantum ipsi calidum esse dicant.
Itaq; ad agendu quide experieria G differt ab arte. Per uaec Hrba ta O fidit cognitione actioni praestare, α
sapientia, tu vipprie intelligis, in cognitione resistere,
non in actionerim, si ars nobilior est experientia, dii inexperientia ad actione momenti no minoris hebeatur, Imo etia mxioris interdum, minus tamen valeat ad c gnitionem,ex hoc quoq; it illigitur, hominibus cognoicere qua agere nobilius esse.Si.n. artifices idcirco sapientiores appellamus ex ptis, qm cognitione sui at, haud dubie lapiam sciam sida eu cognitione esse couenit.Apte vero eam reddit, cur experti, q artifices citra experientia instructiores sint ad agedu, dicens. Nam qui medetur Calliae, hominem sanat per accidens, qm accidit Calliae hominem esse. Praefatus autem, artifices de sapietes expertis propter cognitionem praserri, quod ex comuni opinione coiirmauit cognOlcctes. n. lapietes a
pellare omnibus est colaetu ad sit maxime ypri u intelligetis exponit, cognitione.t aae, confirmans & dem thrans Pprium esse sapientiae causas cognoscere de qua sapientia iermo nobis susceptus est, γ & sapietia in primis este cognitione primaru carm. Porro lapistia no adactione, sed ad cognitione referri, apte docet archite- ictor u argumeto, et cognitione actione nobiliore esse. Quinetia arte eognitione & scienti ac x praestare experietiae colligit ex eo, 3, artifices docere possunt,experti no psit,cii scietis propriu sit docere. Quod aut causae cognitio sit scietia atq; sapietia, manifesto len suum colligit argumento, qui etsi magis singularia cognoscunt,no tamen lapientiae nuncupantur, propterea quod causas cognoscendi facultate vacant. Atqui conveniens est, eum hominem, qui primos pra comus seisius quambiat arte inuenerit, no sola ob militate, qua ab inuentis proficissitur, sed ut sapiente etia antecellentemq; eat is cuia ratione ab hominibus suspici H: cucoplures artes iuemretur, aliae ad necessaria, alia ad deradu coferent super tales Viptiores illis putamus, propterea quod scientia ipsae a no ad Uum pertineret. quocirca euctista talibus coparatis ea scientiam inacius sunt, qua neq; ad voluptase neq; ad necessaria coparanda conducunt primo, iis in locis, ubi primum homines ocis induisierunt. Quapropter mathematicae artes primo circa Aegypta oborte sunt. illis enim concessum est, ri sacerdotes ocio racem. Atqui e5ueniens est. Haec quoq; verba eo pertinet, sui apparear,cognitionem re esse admiratione de lion ore dienam, cu in uetores alicuius rei prer utile, hominibus fuerint admirationi, ut sapietes:&caeteris excellentiores Et his simul mostrat initiu ad sapietiam, & pe sectissima cognitione,& quo sapia hoibus,& nobilissimaru reru inquisitio &cote platio contigerit exponit, utiq; cu inuetis rebus necessariis de comodis, aliquid iamcelletius & liberalius hominibus per octu intelligere liceret. Artes aute voluptaui ministratrices in ordinem redigit earum,quae utilitatis gra qua sitς sunt. Mortales. n. voluptate, alternaq; reuel digetes, res harii effectrices quaesiuerui. Est at limoi artihi fini actio quaeda. Navoluptates, quia congregatione psci scutur, non ei fici ut fine voluptate,sed ipsa sui assecla&comite lint. Mathematicas vero disciplinas initium habuisse ab experietia docet, Aguptiorum sacerdotum commemoratio ne, qui cum esset ociosi, pc estes obseruationes Primum experietia nacti, arie dcide consecere.Sic de Geometria initio inueta est a terret partitione. c stersi, ut hae artes ab octo si sinu εtae sunt, se ipsa ruusus ociurm ita
Dictum est igitur in Nota libris, quid interest uuer ari Eatque scientiam, caeterosque ita generis habitus.
Dcm est igit in Morulibris sid intersit inter artemo σQuoniam
4쪽
Qmyscientia usus fuerat artis nole,ut ipsa tu discrimedignoscamus, relegat nos ad libros de Moribus. In Sexto enim Moraliu Nicomachioru reddita est ab ipso Ga: quo in loco dicit,quinque numero esse,q uibus aia verax est veritate lin orone atq; copositione veriatur. Na& senti edo ala v erax esse dr. Rrte, prudelia,sciam, lapientia, intellectu. Aitq; arte esse habitu cu rone esse-ctiuu,sciam vero habitu demostratiuu, este aute demostratiuuu ex prioribus, de medio vacati , &coclusione notioribus colligit, vel scientia Ale ex illima tione de Hibus atq, necessariis, aut cognition qua cognosciturca, ob q res est, illius esse caul a , nec re aliter iste habere posse.Prudentia vero habitu agendi cu vera ratione,in ijs q hoi bona, vel mala sunt, & in cosultatione cadunt, aut prudentia esse virtute partis opinatricis alae. intellectu vero virtute alae, qua cognoicimus demonstrabili si indemolirabilia principia . Tu sapiet id esse intellectu discientia eorsi,q natura sunt nobilus ima Sericum nos ad illa relegauit, quae de artis Ze lcientiae, discrimine dicta sunt, ars. n. in eis ci edo vel agedo c6siilit, icia in cognitione protinusquaobre haec sint ab ipso comemorata, sublim t. vi.n acciperet atq, Ollederet, i proprajisi meae maximὸ scia esse intelligit , qua & sim pri sapicntiam appellamus, hac in primis eatis, prinusq; pricipiis versari cucti, hoibus videri, idcirco demoltrauit arte cxperientiae pitare cognitione causa,& eas esse nobiliores quersans in cognitione cav earia rethi q ab ipsis tractans.
Sed cuius gratia firmo se nue facimus illud est oes.v. eam sciam, quae lapi Elia nucupatur, circa primas cavis et pri cipia esse putat. Quapropter expertus, ut prius est dictu,sensum queuis habPtibus artifex expertis,architectus manu colla tibus opus artis est*lator essectore apsitior esse vide-. tur.Patet igitur sapietia circa principia se causassessi etia esse. Pisauia hau sciam qrimus hoc erit nobis eo Heradu, quaris inqua causera principiorumq; stia sapientia est. Sed cuius gratia scrinoue nuciatimus illud est. His
verbis apte ipse declarat , quo sermoptineat, de cuius gratia superiora sint c5memorata, Lutosudat speculatrices artes,et activas cuctis videri nobiliores, S sapietia esse primor si principioru cognitrice. qil demolira tuesta nobis, cu ostederemus semp nomen sapietiae in ijs magis usurpari' magis valet cognitione. Experientia.n .si sensus sapietior cile putat, quia ia cognitio qda est ronabilis. Coprehesio. n. vris ronabilis est. Ars vero, si experietia, qm ars cam cognosci licu rei sitis coteplatio fiat s caulae cognitione. c Architectus, inquit,manuetaeientibus idest Architectus sapientior est anifice, qui opus c6ficit, Se coteptatrices artes u effectrices sapientia magis attingui, quia no ad usumptinet, sed ad
vita traducenda,& ipsus cognitionis gratia capessat .cam aute hanc sciam qrimus, idest qm se sceptu a nobis negocium est de inquisitione huius sesq i intelligere oportet in qui verset scia,qua i quirimus. Ex dictis. n. sitis declaras,sciam esse cirea quaeda principia & cas. Sapieti a. n.cofessione olum est cognitio principiorum, de Causa ru,& lapies, qui haru rerra lesa praeditus est. Cu igitur sapit ia,c5i mortaliu de ipsa consensu, sit cognitio
principioru & caulam ide causae multi saria intelligant, merito primu qtat quaru causaru & principioru cognitio sit sapietia, de qua nobis suturus est sermo. Supra erdixit, appellata sapietia opinione Oium,i primis cauprincipijsq; versari. Sed,qm pipicuu est, ct sim prima principia primaeq; causae, idcirco sumes procosesso sapitiis, in principijs di causis versari, qrit in quibus: atq;
versari in primis ea dem sistrabit. aut certe ne illo quidein loco ipluni accipit v t indubitatu, sed ut demoliran-dv. Qua ob re ex nece Isitate caru partitione exequi si doces eas dici quadrupliciter, comemoratq; prioru placita de causis, ut si quid ab illis recte fuerit luctu, id sequamur, in minus, aliquid pterea in uelligemus. Oportetigit ex hac discis ima prinioru pilaipioru & causaru cognitione peterealaec auete sunt entis velut principia, Ppq existunt singula entia, de quibus esse i dicas, limota ute sunt primae Seqopriissime lubilatiae esse intilliguntur. hae naque substat iam principia sunt i substatiae vero caetera rurei v. ut demonstra iiii. Ex hac igitur doctrina
haru reru cognitio peteda est, & qcunq; ad ipsam cognitione faciut, de quibus ipsis plurimus habet sermo.
neq;. n.aliter cognitio ipsorum haberi potait, nisi prius constitutis,& consutatis qtiae O le videantur.
Si igitur existimationes qui iam eas, tuas circa sapora habemus, sumpserit, id fodito inde magis per picuum a.
Pnmum itaq; existimamus sapientem Ouinta scire, maxime
quod feri potest ion persenda silentiam ipsorum taletem. Deinde apientem eum esse putamus, qui discitia homini, non facitia cognitu,cognoscerepotes: Sentire.n.omnibus
en com me quapropterficile, haud apiens est. Si igitur exili inlationes qui pia eas, quas habemus 3 de sapi&e,sumpserit. ollieuit in cunctissem p Arist. aliqua demostraturus, O pr Icipiis uti coibus& naturalibus mortaliu opinionibus, asseueras cognitione atque
sciae appetitu hoibus esse natura id,& quod ictae princi pia nobis sint . natura tributa .hac.n sunt cora intelligεtiae,unde in Naturali auditu in qone de loco ite cum detpe disputaret,ac dems in cunctis sereqonibus hac via
procedit. Ad hune isti modii hoc in loco inuestigas in
quibusnam principiis versetur sapientia,& 0, non sits pientis,& oino quis sit sapiens, explicat coes snias & naturales,quas habemus de sapientibus, ut his consentanea conquirentes, aptῆ atq; couenienter sumamus p
nam usq;. Haec igitur sunt quae, ut resert, coi stata sapieti ac sapientiae deferuntur: oia scire coiter, Se vli,& posse de cunctis coprehensim dii putare, no vi qui psingulas scientias, aut artes sapies sit. Na qui tali doctrina valet, ii non iam lapientes, sed artifices,&, eius de quo disputant, sciente, ese putantur. Sed neque fieri potest, ut quidem omnia sapiens, aliter quam dictum est, iciat. quocirca adiecit, quoad fieri potest. Ad baec sapiens scire putatur excellentia & difficilia di quae non facile cognoscuntur. Nam qui vulgata de sacilia sciunt, is non putantur esse sapientes, quo fit, ut tensus non appelletur sapientia. nec sentientes qua seruiunt, sapientes. Communis enim & sicilis est cognitio seniualis. Iam vero qui exacte curioseq; de singulis intelligibilibus agit,nec fallitur,is quoque lapiens appellatur. Preterea magis certa magisq: habilem ad principia re denda causasq: doctrina duce, sapientem esse circa metiam qualibet arbitramur. Scientiarum etiam illam quae sui causa sciendiq; gratia es expetibilis, magis nequam ea, quaesteuctus gratia sapientia esse cesimus, et magis principi uide magis quam risiministrantem. Non.m praecepta DPe te iocipere,fed praecipere, nec hanc a ,sed μί mimus
sapienum obtemperare oportere censimus. Talas erinytot de sapientia Osapientibus exi nationes habemus. Magis certum magisq; habile ad principia traden- yda, γ id est, qui reddendis causis doctrinam praebct, is
magis appellatur lapiens si qui aliter docet. Scientiarum etiam ea sapientia nucupatur, quae nou Pp extrins ux
5쪽
aecidentia expetitur, sed propter cognitionem, quae ex ipsa scientia luggeritur.&ij rursus sapientes, qui huiusmodi scientia praediti sunt, id est,qui sciunt ea, qui propter ipsam cognitionem expctuntur, non quorundam accidentium gratia. illud autem c magis certum, magisq; habile ad principia tradenda,) non ut unum, sed
ut duo oportet accipere . haecin. disserunt inter se, & ad hune modum sex efficiuntur,quae hominum contentus
tribuit sapienti. Pisterea qui cognoscit res principatui, de i mperio potiores, sapientior esse putatur, quam qui res nouit subiectas .Et inter scientias, quae principalior& potior habetur,qu m scientia ministratrix, magis est sapientia.Haec igitur de sapientibus cum se statuit Aristote. velut communibus sentent ijs consessa, tentat ea
singula huic tribuere, qui primas & uniuersales caulas cognoscit, per haec de in onstrans id, quod fuerat praefatus, nempe appellatam sapientiam in primis causis &principiis versari. hominum esse communem contentum. Maxime naque uniuersaliter Se comuniter is omnium rerum habet scietiam, qui nouit prima principia. Nam quemadmodum qui nouis principia qua rudam
rerum, is quandam illarum cognitionem uniuersalem habet, lic qui nouit omnium rerum principia, is omniurerum uniuersalem quandam obtinet cognitionem. Horum autem quidem, omnia inquam scire, ei competaeqvi maximementiam habet uniuersalem, necesse est. Is lenaque it quodammodo νmuersa subiecta. Fere autem est ea sunt hominibus dis icissima cognitu tua maxime muem
sala sunt.Longissime naque a sensibus distant.
Horum autem ipsum scire, ci competat qui maxime scientiam habet uniuersalem,necesse .st. Illi verbo sciare, deest vcrbum,omnia. Nam qui maxime habet uniuersalem scientiam, huic omnium rerum cognitio suppetit.hoc. n. politum erat. Est autem maxime omnium uniuersalis scientia,quae de entibus habetur, cum entia sunt. Ens.n .cunctis rebus exilientibus est comune. Sed ex ijs, quae cadunt in cognitionem mortaliu m, v niuerissalia sunt hominibus cognitu longe dissicillima, propterea ipsa ta sensibus remoti l sima: quod erat secundum ex iis, quae posita sunt communi sententia attributa sapienti. Siquidem entium simplicissima quaeq; leprima longissime absum a lentibus. Addidit autem hominibus,ad differentiam naturae. Notiora enim natura
sunt ea, quam quae sensibus percipiuntur. Quin etiam scientiarum cognitio lono primorum exactissima est. Nam doctrinae, quae ex primis habentur, caeteris sunt exaetiores.Siquidem exactiores sunt, quae ex paucioriabus.ex paucioribus autem, ut quae sunt prinei piis propiores , ut dictum est in libris Posteriorum. Idcirco. n. proprijssimas & potissimum demonstrationes eas esse dixit,quae a propositionibus medio vacantibus, & pK-mis proficiscuntur, proxime ab ijs,quae per has dem 6- stran tur. At,si principiisippiores ob ipsorum cogniti nem persectiores sunt, dubitari non debet, quin ipsorum principiorum scientiae longe sint persectissimae,
ropter quas,quae ad ipsa propius accedunt, caeteris hientur exactiores. Esse autem persectiores, quς ex paucioribus existut & sunt principiis propiores, quim qu sex pluribus ae remotiores,quanquam docuit,ut modo dixi, in posterioribus resolutorijs, tamen nunc quoque ostendit Arithmeticae de Geometriae argumento. quatum discrimen eli, quod Geometria versatur innis, quae positionem habent.Signum naque& linea & caetera, in quibus versatur Geometria, situm habent, uni, to autem & numerus positione earet: quo si,ut mo- metra arithmeticis demonstrationibus utatur, ut qui eis indigeat ad suarum confirmationem, Arithmeticus non item geometricis.
Eram simae praeterea scientiaram ea sunt, qua prim
Exactissimae praeterea scientiarum eae sunt, quae primorum maxime sunt. Non est existimandum hoc cum eo pugnare,quod dictum eli in praefatione Physici auditus, ubi docens faciendum esse initium a nobis noti ribus,dicit totum notius esse per lentum, & uniuersale totum quoddam esse. Neque enim primum idem est quod uniuersale.Nam prima causa motrix , de qua ipsi propolitum elidisputare, est illa quidem omnium prima, non tamen sic uniuersalis, ut genera. Sed neq; illic, uniuersala, quod dicitur velut genus, primum esse dixit, quod sensu percipiatur, sed id, quod communius est, de pluribus accidit, ut exemplis declarauit. Etenim quae ex paucior ibus accipiunt exactiores ijssum,
qua ex additιone humuntur, quo pacto Arithmeticam exa- Litorem esse Geometria constat. - vero magis etia ad docendum accommodata esse videtur ea scient , quae causarum magis est cotemplatrix. ij naque docentclin causas ci casnguti dicunt, atque assignant. Cognoscere etiam atque scire, cognosendi sciendio; causa es maxime competit, qua maxime cibilis scientia est Qui naque scire expetit ob idipsum s eam expetet maxime, qua maxime scibatis estiat talis est Minua maxime scientia est. Prima vero O causae max me scibilia sunt . ob haec enim atque ex hisice catera, O non Me persubiecta cognosci solent. Princens quoque maxime scientiarum, ac magis princeps quamsubministram, esse quae gratia cuius agendum est, unumquodque cognosiu. Etenim quae ex paucioribus accipiuntur, exacti
res sunt. Nam cui accidunt pauciora, hoe dissicilius est cognitu,& maiorem curam requirit, di cui nihil accidit, huius cognitio dissicilior est, ac proande maior Eetiamnum diligentiam desiderat: non suppetente auxilio ab accidentibus in ipsorum sibilantiae notitiam, ita ut prorsus ab ipsa sola iubilantiae lit petenda cognitio. Harum autem rerum scientia prior est, quia sci magis efficit. Praeterea demonstratio quae propriae ip-telligitur,ex prioribus concludit. Nam caetera tunc demum demonstram, cum fuerint demonstrata per haec, quae per alia priora fidem sui non acceperunt. At scientia, quae exprimis accipitur, ex paucioribus accipitur, quae autem ex paucioribus, exactior est & exquisitior,
ac perinde quae ex primis existit. si quidem quae pochaec demonstrantur, causae sunt posterioribus, ut d mostrentur . Sed quaerat aliquis, quomodo cognitio
primorum principiorum de caularum dissicillima ei . sin his cognitio per demonstrationem expeditior eqnobis i An cognitio principiorum, quae sunt quasi sen
tentia, per quas caetera demonstrantur, hoc est dς- monstrativorum principiorum in expedito nobis est,
non autem principiorum entis Quod si ita est , quo modo haec principia sciunturi An haec quoque per de
monstrationem l Nam de monit rationis horum, sententiae quoque sunt principia. At,cum omnis demostratiqex primis habeatur, si ut aliqua liis habeantur priora. An nihil prohibet, ipsis quoque ut demonstrabilibus priora quaedam esse dici l Sed , si demonstratio est cognitio per causam, tunc aliqua esset horum cause, quae perinde pisor haberetur . An non omnis dei non lirati
per causam vicitur l Illud aute copertum est, qui ea
6쪽
sis intelligunt,his maiorem ad docendum inesse facultatem .siquidem docentium proprium munus et , causas reddere eorum,quae docent, ut supra dixit. Rierum vel dicit scientiam, quae causas conlepiatur, magis esse doctricem. qu m dissimilem .doctrina enim siue prsceptio per causas efficitur, ceu sola haec sit causarum conis templatrix. hae enim sunt causae,quae propriὸ intelligu-tur. Aut certe hoc dicit. Scientia, quae coli derat ea, quae magis sunt causae, magis est apta docere, cum doctrina per causas tradatur.haec autem est doctrina , quae con-sderat quae magis sunt causae. haec ergo maiorem sa- cultatem habet docendi . Item, cognoscere& scire ipsarum rerum, quae intelliguntur&cognoscuntur gratia,& non alterius, id cognitioni potisti mu, quae de causis de principiis habetur, cotingit. Ea naque sunt maxume scibilia, per quae aliorum scibiliu quodq; stibile est.
Quare,cum sim quaedam scientiae propter ipsas expetendae, ut positum est,huiuimodi scientia omnium maxime sua sponte expetenda esse videri debet. Nam qui scire cupit ob hoc ipsum ut sciat, is eam expetet maxime, quae potit simum est scientia: qm c ut scire propter se est expetendum,huic maxime expet Edom et , quod est maxime scibile.huiusmodi vero sunt primae causae, primaq; principia, cum aliorum cognitio ab horum cognitione pendeat. Tunc enim arbitramur rem quaque intelligere, ut ipse dixit in Physica, cu principia de causas eius cognoscimus. Quod vero haec sint maxime scibilia, ostendit, cum dixit, demonstrationes ex primis sunt, scibilium autem cognitio per demon strationem contingit. quo sit, ut primae causae sint exteris demonstrandiae scientiam ingenerandi vim habentibus causa , ut tales sint. nam principia scientiarum has habent
pro principiis. Sed scientiarii ea est sicile princeps, que
principes causas cognoscit. sunt autem he quorum gratia caetera sunt. In cunctis enim rebus scientia, quaec
gnoscit euius causa efficiendorum quodq; fieri debeat, praestantior est, quam quae eadem esticit, ac ministrae fungitur munere,ut in architectonica licet intelligere. Hoc autem en ipsum insingulis bonum, atque id omnino quod est summaem in omni natura bonii. Ex omnibus igitur, qua dicta sunt, in eandem cadit sitientiam id, quod quaerituν
nomen. iam primorum ipsam principiorum ac causarum c templatricem esse oportet. Summum erum bonum, O id Iratia cuius,una es causarum.
Hoc autem est. Quia vero dixit quae gratia cuius agendum est unumquodque cognoscit, γ declarat quaest huiusmodi causa, cuius gratia unumquodque agendum est, dicens, moe autem est ipsum in singulis bonum , haec enim est causa finalis. Nam, ut ipse dixit in
exordio Moralium Nicomachiorum, omnis ars omianisque doctrina atque actus & electio bonum quoddam appetere videtur. Tale autem est id, quod est omnium rerum eausa. Cuncta enim illius gratia & sunt di esset u ntur. quae vero natura fiunt,ea quoddam sibi innato appetitu ad illud spectant.Quo fit.ut scietia, quae
huiusmodi bonsi cognoscit, facile princeps haberi debeat. Sed volens explicare primam causam esse rebus causam,ut finem,& scientiam,quae huiusmodi causam cognoscit .praestatiorem esse effectricibus eorum , quae illius gratia sunt. dixit illam potiorem esse, quae gratiaeuius agendum sit unumquodq; cognoscit, quam quae ministerio iungitur. Argumentatio vero est huiusmodi issi eunctis in artibus & disci ρlinis, quae cognoscit id gratiaeuius, de finem, praestantior est, quam quae ali-
quid es scit, merito quae finem rerum omnium cognOscit, cuius gratia omnia & sunt de fiunt,ea sicile princeps primaque haberi debeti talis autem est sapientia,qur primam causam contemplatur,quandoquide cuncta entia praestantissimum bonorum & ipsium summa bonum appetant, summum autem bonum est prima causa. Quibus dem 6stratis, qus supra dicta lunt,in pauca colligiti declarans ex cunctis iis,quae sapientes consequuntur, demonstrari sapien tiam esse primoru principiorum & causarum contempla tricem. Nam summu bonum,& cuius gratia cuncta sunt&cssciuntur, cuius boni haee doctrina est contemplatrix, de numero causarum est, cum sit huiusmodi causa, ut finis. Oportet enim ipsam primorum principiorum & causarum ego contemplatricem. Ex omnibus ergo dictis efficitur, ut sapientia sit scientia primorum principiorum & causarum contemplatrix. Addidit autem, summum enim bonum , de id, gratia cuius una est causarum, quoniadixerat hominum consensu oportere sapientiam esse principiorum scientiam, non ministratricem, Sceam scientiam esse praestantiorem, quae cognoscit cuius gravnsi quodq; agendii stilioe vero lummum bonum est. 70n esse autem effectricem x vi etiam, qui primo philosiophatisint,patet.Ob admirationes enim homines et nunc
privi philosophari coeperunt, principio quidem facilia
mirabitium admirames,deinde paulatim sic procedentes de maioribus dubitantes , xt de Lunae ac Solus affectibus, dextellis, de ortu etiam uviuersi. Qui vero dubitat, O iam natur, is ignorare se arbitratur. Non esse autem. Praefatus igitur praestantiore esse scientiam, quae cognoscit cuius gratia unaquaeque res est,quod quidem est summum bonum, ostendit scientiam, quae cognoscit primas caulas,hoc quoq; cognoscere,& ob id principem esse. Per haec verba, N on esse autem effectricem ex ijs etiam, qui primo philosophati sunt, patet. Philosophia Se sapientiam non esse neq; es scientem, nec activam, sed in contemplatione versari, ex hoc demonstratur,quoniam initio, qui primu philosophati sunt, inde processerui ad inquititionem,
Ze inuentionem harum rerii, quod admirarentur, quomodo earum quaeque sese haberet. porro admirari hominum est non intelligentiumSi ergo propter ignorantiam .dmirabantur,& propter admirationem psilosophari aggressi sunt, nimirum eius gratia ad philosoplia dum accessere, quid a seipss ignorantiam voluerundam oliri. Cognitio autem, non actio, ignorantia eos debuit explicare. Cognitionis igitur, non actionis gratia accesserunt ad philosophandum. Nam,si propter ignemrantiam ipsorum inquisitionem sunt aggressi, dubium non est, quin cognitionis desiderio ducti fuerint, cum
ignorantiae non essectio,sed cognitio medeatur. Caet rum Aristotelis mos est eandem appellare sapientiam,& primam philosophiam. Nam perfectissima philosophia exoria ab admirande processit ad inquisitionem. Deinde cum quae inquirebat inuenisset: ita se in his gerebat,ut admiraretur, si ea sese aliter habere possent, ut in processii commemorabit.Sed initio philosophari ipsum coeptum esse ait, dum mortales facilia de obuia quaeque admirarentur propter quaedam, quae ipsis prς-
ter rationem fieri videbantur. Exempli causa, cur electrum paleas ad se trahat, cur magnes serrum, aut quid sit arcus coelestis, aut omnino quibus ex rebus nubes concrescant, unde tonitrua edatur,quomodo fiant
fulgurationes, deide paulatim eo a cesserat,vi de tebux Aphro.super Meta. A q inai
7쪽
aratoribus admirantes inquirerent ac philosopharentur. sed affectus lunae vocat desectus iptius,& accretiones atque decrementa, & pari ratione Solis desectus &ortus atque occasus. At dubitare de admirari ob opinionem iit ignorantiae. Quapropter fabularum amator Philosephus quoda- modo esse videtur,ex mirabilibus enim fabula costat. Quare si ut ignorationem fugesit, philosiophati sunt, patet eos ob cognitionem, non usus cuiusquam gratia scietiam esseβ-quatos . testis autem est o idipsum quod accidit. Cum enim
omnia necessaria ad facile, cum voluptateq; uiuendum ades sint querι talis prudentia coepitqιo patet ob nullam aliam utilitatem nos ipsam quaerere, sed ut hominem eum liberum
esse dicimus, quisu inius est gratia am ob alia, sic ipsam suamscientiarum uberam e se, est enim haec cinius gratia sola, quapropter O n bum ansessio ipsius, non iniuria
putaretur. Multis eram conditionibus serua natura hominum est. quare secundum Simonidem Deus Abius hunc habra
honorem, hominem vero indignum non quarere illam, qua
sibi conuenit cientia. Quias vera dicunt prete, O in Dea inuidelia caritiae in re maxime verisimile est idipsum aecidere , ct infortunatos eos homines esse, qui busuperstua quaerunt. sed neq; Deus inuidus esse potes , sed, ut O pro
uerbro dicitur, multu in rebus mentiuntur poetae.
IF Quapropter. Adiecit aute, quapropter sabularum amator Philosophus quodam odo esse vr,dqm studet ea discere,q ob ignorantia sui sunt admira da, Pptereas fabulet ex admirandis & fide no capietibus costituu-tur. Qui aut ε Pp admiratione aliquaru reru conant in telligere, ij Pnilosophi sunt.Sed initio no cuiuspia emotu meti aut actiois, sed cognitio is gratia coeptu esse philolophiri, ex historia quoq; confirmuit. paratis. n.
rebv s necessarijs de comodis ad vita degenda, agpressi sunt holes inquisitione philosophiae, & huiusmodi retii eoteplationE . Quod ii suppetetibus necessariis & commodis ad vita, aggressi sunt holes per philosophia id agare satis intelligitur, non ut in uestigarent re aliquam
necessaria ex ijs,q pertinet ad viti degenda, inquirendi
negoctu eos suscepisse. Aloes effectrices artes aliqd huiusmodi qrunt.quaeruleni efficiuntq; aliqua vel ex necessariis di utilibus, vel ex iis, i faciut ad vitae facilitate. Appellat aute prudelia b moi sapietia de conleplatione, eandeq; ingenuis licibus simile esse ait qui ps teipsos, no que admodu serui, alioria gξa sunt. Na seruus, uti Politicis docuit, est si cu ho sit, alterius eli: qualis qui ob ingeni j tarditat ε no ad ret si cognitione, sed adseruie du est aptus.Siquid elimoi cognitio quasi sola doctri-
natu libera sit ipla sui gra est. Hac vero pp se expetend esse,qu nulla utilitate exhibeat, sed cotra Ipedimeto stparadis utilibus,argum et o est, si se atting tibus tm ingerit amore sui, ut nihil aliud efficere velint,ipedimen.
tuq; & molestia esse putent, quidquid se a studio ipsius
auocarit. ouaobre merito dicit hanc cognitionem nobumana, sed diuina esse censeri. Hotes. n.pp indigentia plerisq; in rebus serui sunt, cu ipsius ci multa agere cogant. Nam,quia holes limoi sunt,idcirco ipsis valetudo atq; diuitiae extera huiusmodi in bonis habens. Quo si, ut in haec paranda studiu atq; opera costrant.Deus au-tε, ois indigentiae imunis est & liber .Quo in loco simi Ita ijs dicit q dixerat in Moralibus Nicomachiis.Illic. n. dixit: Qm no oportet,vi quida praecipiunt,qui ho sit, huc humana sapere,& mortalia,qui mortalis, sed aliud supra qrere. Na haec de talia dicit illo in loco. Quocirca linquit, si veru est, P poetae tradu Deu inuidere ex celletibus mortalibus, ac Pinde in talices esse odi, qui
aliqua facultate excellul, csterisq; mortalibus pstct, utiq; sapietibus niaxime Ividet. hi naq; verissime supra mortale natura quidq habent. Attamen fieri no potest, ut in Deu ea dat inuidentia. Na inuidentia, ut testatur diuinus Plato, mul est a choro diuino. Sed multis,inquit,in rebus metiuni poetae, ex quaru rei u numero haec est una. Neq; tali scientium honorabiliorem ullam aliam putare
oportet. Ea erum honorabilissima esse patet tua divinissima est. At haec sola dupliciter talis est. ea naq; diuina es maxin
me .Pa Gaime Deus halat, ea rursus,quae diuinata curerv. sola aute haec utrani; coditione banc Iubit. Get Deus
orbus causa, principi use quodda esse videtur,o tale scien .riam aut solus, ut malim Deus habet.bes igitur magis hac necessariae sunt, praestantior vero nulla. Oportet tametu ipsius acqui tione fieri nobis contrarium, atq; cui principio quaerimus. na incipiunt quidem,ut dictum 6t,omnes ab ari ratione,νt fit cum mira quadam pectantuar, causa nonda
perspecta,miranturque si ita res se habeat, aut circa soli litia, aut circa diametri quadrati incommensurabilitatem.
Neq; tali,inquit,lcietia honoratiore ulla alia putare i coportet. Na q maxime diuina est, ob hoc ipsum est lo-ge nobilit sima. haec aute scientia est maxime diuina,qaiimillima est deoru actioni. Na, tu sit ipbabile, Deu aliquid agere i hac excepta actione, nulla alia decet diuina maiestate. pterea, qm est diuinaru reru cognitio, est.n.
cognitio primaru caru & pricipio tu, Deus aute est primu principiu, & ca caeteroru. Et per haec dem 6 strat haedoctrina merito appellari theologiam, id est scientia de Deo.Oes igit,inquit, alis magis hac necessaris sunt,qui
haec cino necessaria no est. Praestatior vero nulla .liscar.
est olum pstatissima, qppe cu si maxime diuina. Deinde via & rationε ostedii suius doctrins coparadae, qua quide admirationε esse dicit opposto tu ijsvi admirantes initio holes philosophari coeperui. qm an comiti nem homines admirabantur, si res possent sic sese ha- bere. Nactis vero cognitionem, admirationi erat, si possent non sic se habere. Porro admirabilia esse dicit autem Solis conuersiones, de quibus mentionem sa-cit, solstitium xstiuum, S solstitium brumale. Mirabili raq; cunctis esse viderari siquid omnino no me-
furetur. Oportet autem hurus exitu ad cotrariti atq; mctius,
ni dicitur prouerbio fieri, cum Licerint hi n.magis Nir Geometra profecto mirabitur,quam si diameter come suralitisfiat.Qua na igitur natura sit eiusficietis, qua qua rimus, O quod propo tum sit, quo quaesisse, doctrinamve
totam attingere oportet, satis iam explicauimus. Mirabile naq; cunctis esse vides, si quid minimo n5. 1 mensuretur. hoc dicit propter diametru. Cum enim stin lineis aliquid minimu, ut in numeris, mirabile videtur non omnes lineas minimo mensurari,&esse inter ipsas comensurabiles, si quidem habent aliqua comunem mensura.hoc autem haud veru est. Oes.n. numeri unitate mensurantur, no item oes lineae mensurant aliquo uno, quia nulla est minima linea. Ac proinde nonoes lineae sunt comensurabiles . Eae naq; magnitudines comenturabiles sunt, quae eadem mensura mensuranti
In oppositum autem de melius desinunt, qui ex ignor,tia,& proinde admiratione verorsi, quasi non possint sic habere, transeunt ad cognitionem. Na qui scietiam
ipsorum accipiunt, miratur, si possit ipsoru aliquid ah ter sese habere.Vt est in prouerbio Proverbiu fortasso intelli
8쪽
intelligit, quod ait, secundorum meliorum. Quae nam igitur sit natura eius scientiae, qua quaerimus, explicatuest Dictum est .n .hanc contemplatricem esse, n5 actius,& primarum causarum principioru q; cognitricem.
Et quod propositum sit quo quaestione doctrinamve
totam attingere oportet,) Oportet. n. ex admiratione verorum propter ignorantiam, transire propter scientiam , in admirationem oppositorum veris,si fieri possit an aliter se habeant, quam ut cognita sunt. Sed postro & explicato haec sapientiam scilicet primorum esse contemplatricem, merito in primis quadripartitam sacit diuisionem causarum,ut in Physico additu. Ac c
tera quidem aperte reseruntur, quae vero de forma dicta sunt,aliqua indigent enarratione. Cum autem conIlet ex principis causarum scientiamsi mere oportere tunc enim unumquodque escimurs re a primam cognoscere ausam arbitramur, causa vero quatuor modis dicantur dias in medium asseramus oportet. Cum autem constet ex principio causarum scientia sumere oportere, tunc.n.vnumquodq; dicimur scire, cum prima cognoscere causam arbitramur. Ex pri cipio causarum dixit pro primis causis.Cognitione a tem, quae per scientiam habetur earum rerum quae habent principium,& causis,pendere ex cognitione primorum principiorum & caularia, in exordio etia Phy-sci auditus testatus est, quod ite in Posterioribus Re solutorijs demonstrauit: & nunc similiter repetit. Qui enim aliqua cognoscit no a primis causis, sed ab iis,quae cohaerentes sunt, siue proximae aliquibus,quarum sunt aliae priores causae, is non cognoscit ipsas causas, quae proximae sunt, rei de qua quaeritur. Quod si tunc,quod principia causasq; habet, cognoscitur, cum ipsus prin cipiorum habetur cognitio,& qui initio a non cognitis cognitionem nactus est,hic non proprie dicitur ea sciare ob id merito dicit iplum scire pedere ex cognitione
primarum causatu,per hoc confirmans,sapientiae, qus contemplatrix est primarum causarum, id acceptum serri, ut caeterae doctrinae sesentiae sint.
Itaque eatisam unam dicimus esse substantiam ipsam, quidditatemue . nam ipsum propter quid prinum ad ipsam
Itaque causam unam esse dicimus substantia ipsam, di quidditatem. Substantiam appellat form1.Nec immerito formam cuiusq; rei vocavit substantia, cum res
quaeq; per formam sit id quod est. Propterea. n. per hie definita definiuntur. Na quidditatem dicεs, definitionem signiscat,atq; rationem. Gm ipsium .ppter quid primum,ad ipsam ultimo rationem redigitur. idest ad
definitionem.hoe autem est causa formalis. In hanc. n. aut ultimo redigi ipsum quare.Porro ultimo dixit: qm reddita definitione, non vltra quaerimus quaresquasi nacti iam simus cognitionem eius causae, de qua nobis erat quaestio. Nam percontati, quare ignis calefaciat,
postqua edocti sumus quod esse ipsius ignis est esse calidum & ealelaetiuum, non amplius quaerimus quare calefacit .iar'. n.habemus quod quaerebamus. Rursus, si quis quaerat, quare nix est visus discretiua, etiam si responsum acceperit, qm est alba, non tamen desistet ab inquisitione, quare Requiret enim quare album disce nit visum. At qui accepto aliquo responso,quaerit etiam, Nam, quare, profecto is nondum caulam accepit.Poluquam vero didicit, u, hoc est esse ipsus Et bir est enim
ratio Be des nitio albi discretiuum visus, non vltra quae
rit eausam,quare album discernit visum: siquidem post
huiusmodi relponsone nihil est necesse quaerere, quare se se res habet. Merito ergo dicit, unam causam esse substantiam & quidditatem cuiusq; rei. sed liac causam
esse declarat id quod subiungitur, quia inquit, ipsum
quare in rationem ultimo redigitur. Dixitq; ultimo quoniam ad quaestionem quare, nonullae aliae etiam responsiones reddi possunt, quae nondum ration E & di L finitionem contineant .Quamobrem huiusmodi respo- sones causam formalem docere nequeunt: nec inquirens quare, a quaerendo desistit. Adhuc enim dici non potest causam esse redditam,dum qutritur quare.quε-sti O. n. quare, caulae quaestio est. Id igitur est causa, quo audito in quaestione quare, desistimus ab huiusmodi quaestione. desistimus autem audita definitione de so ma. haec igitur est causa. Sed, quia dixerat ipsum quare primum ultimo ad definitionem redigi,idcirco quomodo ultimum est primum & causa, explicat per proxima verba . Nam quod ultimum dicitur in respontone, id primum est in natura & causa,ideoque subiungit. causa vera principiumque Hes,quod primum uUpmpto quid quaeritur, a gnatur. Alteram autem materiam,Crsubrectum: tertiam am,unde est principium motus.
Causa vero de principiu est ipsum primum quare. γNam quod in quaestione, quare, ultimo resipodetur, id proprie causa est, quod autem sic est primum causa, id cauta est eorum, quae sic sunt causae.quod igitur vltimo respondetur in quaestione,quare,prima causa est huiuia modi causiarum . Cui si quis addat, definitio autem est ultimum in responsis ad quaestionem quare, is 'conci dere poterit, definitionem esse prima causam so alium causarum. Quidditas ergo I des nitio est prima causa, hoc est forma. na per formam cuiusq; rei quid-ditas ipsius accipitur. Aut dicit, causa vero de principia& primum est ipsum quare, idest substantia de quidditas,quoniam ultimum, quod respondetur in quistione quare, prima causa est. Aut signincat eorum, quae ante ipsum responsa sunt, causam principiumque esse, idest eorum,quae respondentur in quaestione quare. hoc est enim ultimu quod respondetur.Nam ultimum in quaestione quare, prima causa est & principium. Neq; vero dixit ultimum in responsione, esse primum in natura, sed hoc pritermisso,cum diceret id,quod huius est c sequens,illud scilicet causa vero de principium est ipsum quare primum,obscure locutus est. idcirco enim quare est primum, quoniam ultimum in responsione quare,quod est primum in natura, cst causa & principium in responsione quare. Responsione autem ultima ad quare,primam eausam explicari hinc intelligitur, quia quaestio principii est ipsum quare . cuius autem responso accepto non vltra quaeritur quare, id proprie principium est. principium autem est primum. Altera vero, inquit,materiam,&subiectum. Subiectum latius patet qua materia, cum diuinorii subiectum non sit materia. Quartam eam,qua huic opponituris inquam, gratia euius caetera fiunt,ac ipsum bonum. finis enim hoc est omnis generationis , omnisq; motus . Atq; quaquam contemplati de
ipsis sumus in bisse, quae de atura dicta fuere, tamen ad
Teritatem magis peficiendam, maiores etiam nostros, qui rerum contemplationem aggressi sunt, sumamus oportet. illos enim principia qusdam ct causas dicere conflatisit turillorum sententias in medium attulerimus, aliquid euenerit fatid, quod ad propositum doctrine huius accommoda- bisur . Aut erim aliud quippiam inueniemus causa genus, aut histe,quae magis dicuntur nunc, cretimus. Quartam
9쪽
i Quartam eam,quae huie opponitur,id inquam gratia cuius, atque ipsum bonum. Finis enim hoc est omnis generationis. Facta mentione causae ess cietis, fixe autem est unde prosciscitur principium motus, docet eausam finalem oppositam esse causae essicienti, quoniam altera praeexistit, altera vltima est. quod ipse ex posuit subiunges . Finis enim hoc est generationis,o nilque motus.) Si enim illa est principium, haec autem sinis, merito dicuntur opponi.Sed finis quodam modo causa est efficientis, qui finis in essiciendo ultimus est,
natura vero & ratioe prim us. finem naque ratione anticipantes , actionem propter ipsum exordimur. Quinea quoq; , quae natura fiunt, huc quasi scopum N propositum petunt, spectantq;. Scopus autem p existit, iam bonum iptum esse causam ut sinem, & principium huiusmodi esse sine generationis & omnis motus, ipse, ut supra dixi, docet in exordio Ethicorum, cum dicit. Omnis ars & omnis disciplina bonia quoddam appetere videtur. Quod si res omnes suum quaeque finem appetunt ut bonum,profecto quod proprie sinis intelligitur, quem appetunt Omnia,quae mouentur, summu num erit,& optimum entium. Quod ipse quoque in Ethicis exposuit, dicens: Quamobrem summum bonum recte id esse definiunt,quod omnia appetunt.C.-terum explicata partitione causarum, inquisiturus in qua potissimum causa versetur sapientia, cum causiae multi sariam dicantur, optima ratione primum sementias prioru m inquirit,& quam aut quas causas quisque attulerit, exponit. Quod usui nobis sore dicit ad confirmationem memoratarum causarum. Nam vel alium modum inueniemus causarum, si sorte quae a veteribus dicta sunt, sub hane diuisionem cadere non videbutur: aut certe,si quae tradidere, non excedunt numeru causarum a nobis traditum, partitioni nostrae, velut commode sectae, maiorem fidem adhibebimus. Plurimi itaque rerum qui primo philosophati sunt,eas ta principia omnium esse existimarami, quae sub ratione materiae collocantur. Id enim elementum rerum o principium esse dicu Lex quo fiunt uniuersa, fundis, primo, cir in quod ultimum corrumpuntur: substantia permanente qνidem, mutationem avum in assessibus ubeunte, O idcirco neque feri quicqua neq; corrumpi putant: quia talis natura semper seruatur, quemadmodumq; Socratem dicimus aut simpliciterseria um bοκus sit, aut musicus, aut corrumpi simplicitercu hos habitus abhcit, qura manet ipsum subiectu, Socrates,inqua me, neq; quicqua Hentide cateram. o tet enim quanda unam esse naturam, vel plures una,ex quibus aut ex qua, pernentesalua tera stant. Pluratitatem tamen 'eciem . principii talis, non eandem inquiunt o A. Plurimi itaq; eorum, qui primo philosophati sunt. Causam cur sententias veterum hoc in loco commemoret, ipse exponit aperte , quonia placita illorum reseri, n5 quasi & ipsi putauerint haec esse principia substantiarum naturalium. tunc enim memoratio aliena
esset , proposito, sed quia putabant haec esse om nium
rerum principia, in quibus rebus continentur nunc a posita. Illi enim statuebant rerum naturalium haec esse principia,quae ab ipso traduntur. sed has tantum res,de nihil priterea esse rati, quaerebant eadem principia rerum naturalium & omnium entium.Veteres autem solam causam materialem asseruisse declarat, docens tysos dixisse causam S principium entium id esse, ex quo primo aliquid emeitur, & in quod ultimum aboletur, substantia manente quidem, sed affectionibus v riante. Res nsque huiusmodi est materia,quae suam substatiam in quibus rebus habetur, immortalem & ingenitam conseruat, mutatur autem affectionibus,dum aliqua ex ipsa generantur.Illud aute quae in materiae specie dictu est pro eo, quod quae sunt in hac specie principiorum materialium sola esse putabant Idcirco neq; fieri quicquam, neque corrumpi putant, quia talis natura semper seruatur. Qui vero assirmant materia esse corpus quoddam actu,& non, ut ait Aristoteles, facultate ij nihil neque generari, neque interire simpliciter, ut sateantur consequens est,sed eam, quae generatio appellatur,esse alterationem, ut demonstrauit in libris de Generatione, ut qui sat eri conuincatur materiam, quae actu existit, semper eandem manere. Posuerunt enim hanc esse immortale principium, & immutabile secundum substantiam, sed in generatione substantiar si, que ex ipsa fiunt, affectiones mutare. alteratio enim est mutatio per affectionem. Qui vero fuerint hi, qui cum s tam materialem causam ponerent, non poterant lucri generationem proprie dictam,deinceps exponit. Quorum primum fuisse ait Thalete. hic enim inter eos, qui reseruntur, primus auctor esse videtur Naturalis Plii-losophiae, cuius sententiam exponit aperte, demo
stratque manifesto Socratis exemplo, non posse istos tueri generationem, quibus placet subiectu actu prorsus existere,quod semper retineat suam substantiam in quibus rebus habetur. Nam sngula, quae ex hoc em ciuntur, aliquo modo subiectu habent. Oportet enim. inquit, quandam unam esse naturam, vel plures una, ex quibus, aut ex qua persistente salua, caetera fiant. Qui subiectum unum esse aiunt, ij materiam esse amrmane quoddam ens actu, quod iam per se existit. Qui vero plura subiecta esse asserunt, ij, ut subiectis verbis docebit, non omnes eadem opinabantur. Quamobrem subiungit, Multitudinem tamen , speciemque principii
talis, non eandem inquiunt omnes.
Sed Thales quidem ructor tutis philosiophie primus,aqua esse dicit. Quapropter O terram super aquam dicebat esse,
si pia forsitan hac existamatione ex eo, quia nutrimentum omnium immidum esse: et ex hocseriorique hoc 'muere calidum φsium videbat. Id autem, ex quo quippiam fit, ipsima esse principium constat, insiper quia semina omnium hamidam habere naturam videbat,inq; aquam natura hum dis principium esse. Sunt autem aut o valde antiquos, O multo ante hoc aetatem, primosque Theologos sic arbitratur de natura putasse. Oceanum eram ct Tetbyn patres generationis fecerunt, tu radum; deorum alua qua quisdem a poetis ipsis Styx appellatur. Sed Thales quide auctor primus talis philosophio 33
Talis,id est naturalis & contemplatricis.Hic enim Physicoru m, qui memorantur, antiquistimus est: quem putasse aquam esse principium, aperte docet, de cur ita putauerit, propterea scilicet quod omnia humido cibo alantur,esie autem cuique a cibo suppeditetur, & omnium rerum semina, ex quibus generantur, natura humida sint,&ex hoe, idest ex humido essici calidum ip- - .sum. Thales enim calidum ignemque putabat ex eua - . do eati potatione ab humido exhalata generari, ex hoc enim duin ne ali,esse, & conservari. hoc enim est quod ait, Atq; hoe ne a vivere Itaque Thala calidum humidum, principium& elementum esse putabat rebus naturalibus, quippe cum ex hoc alantur & fiant. Ex quo enim res emctu tur, id ipsarum principiu est. quamobrem aqua principium est ignis, si ex aqua ignis ericitur. Ei scitur au-
10쪽
rem ex aqua, quoniam ea nutritur. Atque aqua humidis naturae principium est. id est , aqua principium &natura causaq; humidis est ut sint. Quod si cateris robus, uti seminibus, principium est humidum, de aqua principium est humidorum, nimirum & haec pri ncipiust eorum,quae sub ipso continentur.Sunt aute, inquit,
qui & valde antiquos tradunt quasi hanc opinionem ad vetustissimos nonnulli reserant, primosq; Theologos & ipsornm opinionem refert. quo in loco Homerum , Hesiodumq; designare videtur, quasi hi fuerint primi Theologorum.
bonorabissimum quidem est antiquismum, tu
randum autem honorata smum estotque obscurum quiad forsitan es, si haec opimo de natura vetus sit quaedam atque antiqua. Thales tamen hocpacto fertur de causa pri madixisse. Hipponem enim nemo cum hisce ponere dignum
putabit,si mentis eius nimiam vilitatem. Anaximenes autem atque Diogenes aerem aqua priorem, maximeq; principium corporum simplicium pono Hippasus autem Metapontinus O Heraclitus Ephesius ignem. Nam honorabilissimum quidem est antiquissimum, iusiurandum autem honorabilissimum est. Quod colligere molitur,liuiusmodi est . qui aquam iusiurandum esse deorum commenti sunt, eos quemadmodum Thaletem,aquam entium esse principium posuisse. per huiusmodi autem argumentationem hoc sumimus, quod
est honorabilissimum, id profecto vetustissimum est.& principium: iusiurandum autem est honorabilissimum. Nam quod iuramus, id quasi honoratissimum iuramus. Ius iurandu ergo vetustissimum est,& principium. hoc porro aqua esse dicebatur. Styx enim per ipsos aqua erat, sed in dictione Iumere videtur duas i positiones affirmativas in lecunda figura, quia non dici quod honorabilissimum vetustissimum, sed honorabilissimum quod vetustissimum. quod huic aequipollere videtur.* vetustissimum,honorabilissimu m. augpropositio, si ad huc modum sese habet,esscitur se ii-
ea figura,in cuius utraque propositione terminus, honorabilissimum, praedicatur aifirmative . quo syllogismo nihil recte concluditur. At no ita sese res habet, sed argumentatio est in prima figura.& honorabilissimum predieatur de 'iureiurando, subiicitur autem vetustissim atque ita loquutus est, quasi vetustissimum & principium conuertantur cum honorabilissimo, & dictum
illud aequivalet huic, honorabilissimum est vetustissimum. uod autem illud per hoc dixerit declarauitadiiciens iusiuradum autem est honorabili stimum, cum per hoc honorabilissimum euitasset. Atque obscurum, inquit, forsitan est, si hare opinio vetus quaedam sit.)quasi non satis costet,an primi Theologi fuerint in haesententia, necne. neque enim hoc manifesto dicebant. sed quidam eonantur syllogismo demonstrare. AG mentantur enim sumentes duas affirmativas proposi- nes in secunda figura,quemadmodu se habere prγdicta ratio videtur obscurius etiamnum. Thales tame, ait, hoe pacto sertur de causa dixisse. Merito dicit sertur hoc pacto dirige cum nullum sit Thaletis seripiti,
ex quo Esrmare quispiam possit haec ab ipso ad hune modum esse tradita Hipponem enim nemo cum hisce ponere dignum putabit ob mentis eius nimiam vilitatem . Hippon narratur posuisse pro principio simpli.
citer humidum indeterminate, non explicans aqua ne sit,ut Thales: an aer,ut Anaximenes & Diogenes.qu
circa eius opinionem praetermittit quasi fluitantem unihil certi statutiem . Aut certe, propterea omittit eius sententiam,v, sit indiscreta,& nihil habens statuti,tunc enim non dixisset, propter vilitatem opinionis eius, sed quasi nodebeat inter Philosophos computari propter eius sententi vilitatem Quamobrem dixit cum hisce idest eum Philosophis quod fortasse idcirco dixit, quoniam impius fuit, ac longe abhorrens a Dei cogniti ne. In huius enim tumulo huiusimodi legitur epigramma. Hic est Hipponis tumulus, qui fato deficientes diis immortalibus aequabat.Post haec de ijs verba facit, qui aerem principiu esse dicebant, ipsum ante aqua statuentes,qui quidem suerunt Anaximenes Milesius,& Di genes Apolloniata.NI Hippasum Metapotinu,& Heraclitu Ephesiu igne tradidisse ait principiu esse olum.
Empedocles vero ipsa quatuor elemeta quartum iam dictis terram adiungens.hae enim permanere semper, non fieri dicit , sed multitudinepaucitateve mutationem subire, eum in unum atque ex rio congregantur ac Asigregantur. Empedocles vero ipsa quatuor elementa, quartum Isiam dictis terram adiunges. Priores enim ipso alij igne, alij aquam,alij aerem principium esse ponebat, quibus
tribus Empedocles terram adiecit quartam. Haec enim permanere semper, & non seri dicit, Ied multitudine, paucitateve mutationem subire,cum in unum, atq; ex uno congregantur. Exposuit quomodo ex multitudine&paucitate. Nam mistio ipsorum,& in unum co
tus,qui ab amicitia efficitur, trasitum habet in paucitatem & unitatε. Discretio vero, quae fit , discordia,diniunctioq; horum,o uno multa iacit. Atq; ita loquitur, quasi haec posisint in huiusmodi mutatione proprias naturas obtinere. Aut non de concretione & discretione dicit: quarum authores sunt discordia S amicitia, sed de ea, quae videtur esse ipsorum elementorum generatio,& interitus, quorum quodq; luc generari videtur, icum ipsorum aliqua multitudo concrescit. Na, cum in aliqua mistura plures fiunt ignis partes, tunc generatio ignis fieri videt,cum vero pauciores,interitus.Aut ce te sensus est, haec quide no generari, sed multitudine ac paucitate entis fieri ex horii coaetione& discretione. Anaxagoreas insuper Clazomenius aetate quidem Mepristire vero posterior,infinita pricipia dixit esse era enim omnia quae sunt similium partium, ut aquam vel ignem, sic
generari corru me congregatione duntaxat,d gregatione ortiter vero neque feri neque corrumpi, sedpermanere
perpetua duit. Ex his igitur solam quispiam ea amesep
tauerit,qua rationem materiae subit.
Anaxagoras vero Clazomenius male quidem hoc 16 prior, re vero posterior. A naxagora, a prior arate fuitu Empedocles, posteriore esse ait re & sentetia,qua habuit de rebus naturalibus,no in Prsus Anaxagors Opinione Empedoclis sentetit prsserat,vt prudeliore plenioreq; , sed quia putat Anaxagorae opinionε posteriorε esse,& magis succincta.NI alio in loco praeponit Empedocle,u, pones finita principia,eade meas . Satius est enim finita,qua infinita principia statuere,si quis per finita eadε tueri valeat. nonnullis in in locis Anaxagos sententia u Empedoclis opinio potior habet. Quaqua
nunc Anaxagora operibus esse posteriore dicere videt propter elemetor u infinitate. hae n. psatus subiungit.
Infinita principia dixit esse) sed in progressu ipsius opi,
ni E couenire docet cu sententia Platonis,qui poste- rior fuit. Exposita .n.sententia eius, ostensoq; doctrinae ipsius esse consentaneu, ut unu& inlinitu principium