Opera, cum delectu variae lectionis / edidit Th. Ladewig. --

321쪽

AENEIDOS LIB. XII.

Quo ruitis quaeve ista repens discordia surgit O cohibete ira si ictum iam laedus et omnes

Conpositae leges, mihi ius c0ncurrere Soli, Me sinite atque auferte metus; ego foedera saxo Firma manu, Τ urnum debent haec iam mihi sacra. Has inter voces, media inter talia verba, Ecce, viro Stridens alis adlapsa sagitta est, Incertum, qua pulSa manu, quo turbine adacta, Quis tantam Rutulis laudem, caSuSDe deuSne,

Attulerit; pressa est insignis gloria facti

Nec sese Aeneae iactavit volnere qui Squam. Τurnus, Ut Aenean cedentem ex agmine vidit Turbatosque duces, Subita spe fervidus ardet; Poscit equos atque arma Simul saltuque Superbus Emicat in currum et manibus molitur habenaS. Multa virum volitans dat fortia corpora Leto, Seminecis volvit multos aut agmina curru

Proterit aut raptas fugientibus ingerit hastas. Qualis apud gelidi cum flumina concitus Hebri Sanguineus Mavors clipeo int0nat atque furentis Bella movens inmittit equos, illi aequore aperto Ante Notos Zephyrumque volant, gemit ultima pulsu

Thraca pedum circiimque atrae Formidinis ora Iraeque Insidiaeque, dei comitatus, aguntur: Τalis equos alacer media inter proelia Turnus Fumantis sudore quatit miserabile caesis Hostibus insultans, spargit rapida ungula roreSSanguineos mixtaque cru0r calcatur harena.

Iamque Neci Sthenelumque dedit Τhamyrumque Pholumque,

Hunc congressus et hunc, illum eminus; eminus ambo Imbrasidas, Glaucum atque Laden, quos Imbrasus ipse Nutrierat Lycia paribusque ornaverat armi S,

Vel conterre manum vel equo praevertere Vento S.

Parte alia media Eumedes in proelia fertur, Antiqui proles bello praeclara Dolonis,

Nomine avum reserens, animo manibuSque parentem,

Qui qu0ndam, castra ut Danaum speculator adiret, Ausus Pelidae pretium Sibi poscere currus; Illum Tydides alio pro talibus ausis Adfecit pretio nec equis adspirat Achillis. Hunc procul ut campo Turnus prospexit aperto

A en. XII, 332. intonat 31R increpat P Servius.

315 320325 330 335340 345350

322쪽

P. VERGILI MARONIs Ante levi iaculo longum per inane Secutus 355 Sistit equos biiugis et curru desilit atque Semianimi lapsoque Supervenit et pede collo

Inpresso dextrae mucronem extorquet et alto

Fulgentem tinguit iugulo atque haec insuper addit: En, agro S et, quam bello, Troiane, petisti, 360 Hesperiam metire iacens: haec praemia, qui me Ferro ausi temptare, serunt; Sic moenia condunt. Huic comitem Asbyten coniecta cuspide mittit Chloreaque Sybarimque Daretaque Thersilochumque Et sternacis equi lapsum cervice I hymoeten 365 Ac velut Edoni Boreae cum spiritus alto Insonat Aegaeo sequiturque ad litora fluctus; Qua venti incubuere, fugam dant nubila caelo;

Sic Turn0, quacumque viam Secat, agmina cedunt Conversaeque ruunt acies; fert impetus ipsum 370 Et cristam adverso curru quatit aura Volantem. Non tulit instantem Phegeus animisque frementem, Obiecit sese ad currum et spumantia frenis Ora citatorum dextra detorsit equ0rum. Dum trahitur pendetque iugis, hunc lata retectum 375 Lancea consequitur rumpitque infixa bilicem Loricam et summum degustat Volnere corpUS. Ille tamen clipeo obiecto conversus in hostem Ιbat et auxilium ducto mucrone petebat, Cum rota praecipitem et procursu concitus axis 380 Inpulit essunditque solo I urnusque SecutuSImam inter galeam summi thoracis et oras Abstulit ense caput truncumque reliquit harenae. Atque ea dum campis victor dat funera Turnus, Interea Aenean Mnestheus et sidus Achates 385 Ascaniusque comes castris statuere cruentum Alternos longa nitentem cuspide greSSUS. Saevit et infracta luctatur arundine telum Eripere auxilioque Viam, quae proxuma, poscit: Ense secent lato volnus telique latebras 390 Rescindant penitus seseque in bella remittant. Iamque aderat Phoebo ante alios dilectus Iapyx Iasides, acri quondam cui captus amore IpSe suas artis, Sua munera, laetus Apollo Augurium citharamque dabat celerisque sagittas.

Α en. XII, 389. latebras M latebram P.

323쪽

AENEIDOS LIB. XII

Ille, ut depositi proferret fata parentis, 395Scire potestates herbarum usumque medendi Maluit et mutas agitare inglorius artis. Stabat acerba fremens, ingentem nixus in hastam, Aenea S, II 3gno iuvenum et maerentis Iuli Concursu, lacrimis inmobilis. Ille retorto 400

Paeonium in morem senior succinctus amictu

Multa manu medica Phoebique potentibus herbis Nequiquam trepidat, nequiquam spicula dextra Sollicitat prensatque tenaci forcipe ferrum. Nulla viam Fortuna regit, nihil auctor Apollo 405

Subvenit, et Saevus campis magis ac magis horror Crebrescit propiusque malum est. Iam pulvere caelum Stare vident subeuntque equites et spicula castris Densa cadunt mediis. It tristis ad aethera clamor Bellantum iuvenum et duro sub Marte cadentum. 410 Hic Venus indigno nati concussa dolore Dictamnum genetrix Cretaea carpit ab Ida, Puberibus caulem foliis et flore comantem Purpureo; non illa feris incognita capris Gramina, cum tergo volucres haesere sagittae. 415Ηoc Venus obscuro faciem circumdata nimbo Detulit, hoc fusum labris splendentibus amnem Inficit occulte medicans spargitque salubriSAmbrosiae sucos et odoriferam panaceam.

Fovit ea vulnus lympha l0ngaevus Iapyx 420 Ignorans subitoque omnis de corpore fugit Quippe dolor, omnis stetit imo volnere sanguis.

Iamque secuta manum nullo cogente Sagitta Excidit atque novae rediere in pristina vireS.

Arma citi properate viro i quid statis Iapyx 425

Conclamat primusque animos accendit in hostem. Non haee humanis opibus, non arte magiStra Proveniunt neque te, Aenea, mea dextera Servat; Maior agit deus atque opera ad maiora remittit. Ille avidus pugnae suras incluserat auro 430Ηinc atque hinc oditque moras hastamque coruScat. Postquam habilis lateri clipeus loricaque tergo eSt, Ascanium fusis circum conplectitur armis Summaque per galeam delibans oscula fatur: DiSce, puer, Virtutem ex me verumque laborem, 43b

Aen. XII, 408. subeuntque R subeunt M P.

324쪽

Ρ. VERGILI MARONIS Fortunam ex aliis. Nunc.te mea dextera bello Defensum dabit et magna inter praemia ducet.

I u lacito, mox cum matura adoleverit aetas, Sis memor et te animo repetentem exempla tuorum

440 Et pater Aeneas et avunculus excitet Hector. Haec ubi dicta dedit, portis sese extulit ingens Τelum inmane manu quatiens, Simul agmine denso Antheusque Mnestheusque ruunt omnisque relictis 'Τurba fuit castris. Tum caec0 pulvere campuS 445 Miscetur pulsuque pedum tremit excita tellus. Vidit ab adverso venienti S aggere ΤUI BUS, Videre Ausonii gelidusque per ima cucurrit Ossa tremor, prima ante omnis Iuturna Latinos Audiit adgnovitque sonum et tremefacta refugit. 450 Ille volat campoque atrum rapit agmen aperto. Qualis ubi ad terras abrupto sidere nimbus It mare per medium; mi Seris, heu, praescia longe Horrescunt corda agricolis, dabit ille ruinas Arboribus stragemque Satis, ruet omnia late; 455 Ante volant sonitumque ferunt ad litora venti: Τalis in adversos ductor Rhoeteius hostis Agmen agit. densi cuneis Se quisque coactis Adglomerant. Ferit ense gravem Thymbraeus Osirim, Archetium Mnestheus, Epulontem obtruncat Achates 460 Usentemque Gyas; cadit ipse I 0lumnius augur, Primus in adversos telum qui torserat hostis. Τollitur in caelum clamor versique Vicissim Pulverulenta fuga Rutuli dant terga per agros. Ipse neque aversos dignatur sternere Morti 465 Nec pede congressos aequo nec tela ferentis Insequitur; solum densa in caligine Turnum Vestigat lustrans, solum in certamina poScit.

Hoc concussa metu mentem Iuturna virago

Aurigam I urni media inter lora Metiscum 470 Excutit et longe lapsum temone relinquit, Ipsa subit manibusque undantis sectit habenas Cuncta gerens vocemque et c0rpus et arma Metisci. Nigra velut magnas domini cum divitis aedes Pervolat et pinnis alta atria lustrat hirundo 475 Ρabula parva legens nidisque loquacibus escasEt nunc porticibus vacuis, nunc humida circum

Α en. XII, 470. relinquit reliquit Mi PR.

325쪽

AENEIDOS LIB. XII.

Stagna sonat: similis medios Iuturna per hostis Fertur equis rapidoque volans obit omnia curru Iamque hic germanum iamque hic ostentat ovantem Nec conserre manum patitur, Volat avia longe. 480Haud minus Aeneas tortos legit obvius orbis Vestigatque virum et disiecta per agmina magna Voce vocat. Quotiens oculos coniecit in hostem Alipedumque fugam cursu temptavit equorum,

Aversos totiens currus Iuturna retorsit. 485

Heu, quid agat Vario nequiquam fluctuat aestu

Diversaeque vocant animum in contraria curae.

Huic Messapus, uti laeva duo forte gerebat Lenta, levis cursu, praesixa hastilia ferro,

Horum Unum certo contorquens dirigit ictu. 490Substitit Aeneas et se collegit in arma Poplite subsidens, apicem tamen incita Summum Hasta tulit summasque excussit Vertice criStas. Τum vero adsurgunt irae insidiisque subactus, Diversos ubi sentit equos currumque referri, 495Multa Iovem et laesi testatus foederis araS, Iam tandem invadit medios et Marte secundo Τerribilis saevam nullo discrimine caedem Suscitat irarumque omnis effundit habenas. Quis mihi nunc tot acerba deus, quis carmine caedes 500 Diversas obitumque ducum, qu0S aequore toto Inque vicem nunc Τurnus agit, nunc Τroius heros, Expediat' tanton placuit concurrere motu, Iuppiter, aeterna gentis in pace futuras Aeneas Rutulum Sucronem, - ea prima ruentis 505 Pugna loco statuit Τeucros - haud multa morantem Excipit in latus et, qua fata celerrima, crudum Τransadigit costas et cratis pectoriS en Sem. Τurnus 'quo deiectum Amycum fratremque Diorem Congressus pedes, hunc Venientem cuspide l0nga, ,10 Hunc mucrone ferit curruque abscisa duorum Suspendit capita et rorantia sanguine portat. Ill0 Τalon Τanaimque Neci fortemque Cethegum, Tris uno congresSu, et maestum mittit Onitsen,

Nomqn Echionium matrisque genus Peridiae; 51sHic fratres Lycia missos et Apollinis agris

326쪽

P. VERGILI MAR0NIs Et iuvenem exosum nequiquam bella Menoeten, Arcada, piscosae cui circum flumina Lernae Ars fuerat pauperque do inus nec nota potentum 520 Limina conductaque pater tellure Serebat. Ac velut inmissi diversis partibus ignes Arentem in silvam et virgulta sonantia lauro, Aut ubi decursu rapido de montibus altis

Dant sonitum spumosi amnes et in aequora currunt b25 Quisque suum populatus iter: non Segnius ambo Aeneas Turnusque ruunt per proelia; nunc, nunc Fluctuat ira intus, rumpuntur nescia Vinci Ρectora, nunc totis in volnera viribus itur. Murranum hic, atavos et avorum antiqua Sonantem 530 Nomina per regesque actum genus omne Latii OS,

Praecipitem scopulo atque ingentis turbine saxi Excutit effunditque solo; hunc lora et iuga Subter

ΡrovolVere rotae, crebro Super ungula pulsu Incita nec domini memorum proculcat equorum.

535 Ille ruenti Hyllo animisque inmane frementi Occurrit telumque aurata ad tempora torquet: 0lli per galeam fixo stetit hasta cerebro. Dextera nec tua te, Graium fortissime Cretheu, Eripuit Τurno, nec di texere Cupencum 540 Aenea veniente sui, dedit obvia ferro Ρectora nec misero clipei mora prosuit 'aerei. Τe quoque Laurentes viderunt, Aeole, campi oppetere et late terram con Sternere tergo, Occidis, Argivae quem non potuere phalanges 545 Sternere nec Priami regnorum eversor Achilles; Hic tibi mortis erant metae, domus alta Sub Ida,

Lyrnesi domus alta, solo Laurente Sepulchrum. Totae adeo conversae acies omnesque Latini.

Omnes Dardanidae, Mnestheus acerque Serestus 550 Et Messapus equum domitor ot sortis Asilas Tuscorumque phalanx Euandrique Arcades alae, Ρro se quisque viri summa nituntur opum vi;

Nec mora nec requies, vasto certamine tendunt.

Hic mentem Aeneae genetrix pulcherrima misit, 555 Iret ut ad muros urbique adverteret agmen Ocius et subita turbaret clade Latinos.

A en. XII, 520. limina Μ munera Servius.

327쪽

AENEIDOS LIB. XII.

Ille, ut vestigans diversa per agmina Τurnum Huc atque huc acies circumtulit, aspicit urbem Immunem tanti belli atque inpune quietam. Continuo pugnae accendit maioris imago, Mnesthea Sergestumque vocat sortemque Serestum Ductores tumulumque capit, quo cetera Τeucrum Concurrit legio, nec scuta aut spicula densi Deponunt. Celso medius stans aggere fatur: Ne qua meis esto dictis mora, Iuppiter hac Stat, Neu quis ob inceptum subitum mihi segnior ito. Urbem hodie, caussam belli, regna ipsa Latini, Ni frenum accipere et victi parere fatentur, Eruam et aequa solo fumantia culmina ponam. Scilicet exspectem, libeat dum proelia Turno Nostra pati rursusque velit concurrere victus Hoc caput, o cives, haec belli summa nefandi. Ferte faces propere foedusque reposcite flammis. Dixerat atque animis pariter certantibus omneSDant cuneum densaque ad muros mole feruntur. Scalae inproviso subitusque adparuit ignis. Discurrunt alii ad portas primosque trucidant, Ferrum alii torquent et obumbrant aethera telis. Ipse inter primos dextram sub moenia tendit Aeneas magnaque incusat voce Latinum Τestaturque deos, iterum se ad proelia cogi, Bis iam Italos hostis, haec iam altera foedera rumpi. Exoritur trepidos inter discordia civis: Urbem alii reserare iubent et pandere portaS Dardanidis ipsumque trahunt in moenia regem; Arma ferunt alii et pergunt defendere muro S: Inclusas ut cum latebroso in pumice pastor Vestigavit apes fumoque inplevit amaro Illae inius trepidae rerum per cerea GStra Discurrunt magnisque acuunt stridoribus iras,

Volvitur ater odor tectis, tum murmure caeco Intus saxa sonant, vacuas it sumus ad auras.

Accidit haec sessis etiam fortuna Latinis, Quae totam luctu concusssit funditus urbem. Regina ut tectis venientem prospicit hostem, Incessi muros, ignis ad tecta Volare, NuSquam acies contra Rutulas, nulla agmina Τurni: Infelix pugnae iuvenem in certamine credit Exstinctum et subito mentem turbata dolore 560565 570575580585590595

328쪽

P. VERGILI MARONIS 600 Se caussam clamat crimenque caputque malorum Multaque per maestum demens es lata furorem Ρurpureos moritura manu discindit amictus Et nodum informis leti trabe nectit ab alta. Quam cladem mi Serae poStquam accepere Latinae, 605 Filia prima manu foros Lavinia crinis Et roseas laniata genas, tum cetera circum Τurba furit, resonant late plangoribus aedes. Hinc totam infelix volgatur fama per Urbem. Demittunt mentes, it scissa veste Latinus610 Coniugis attonitus satis urbisque ruina, Canitiem inmundo perfusam pulvere turpanS, Multaque Se incusat, qui non acceperit ante Dardanium Aenean generumque adsciverit ultro. Interea extremo bellator in aequore Turnus615 Ρalantis sequitur paucos iam Segnior atque

Iam minus atque minus SuccesSu laetuS equorum.

Attulit hunc illi caecis terroribus aura

Commixtum clamorem arrectasque inpulit auris Confusae sonus urbis et inlaetabile murmur.

620 Hei mihil quid tanto turbantur moenia luctu

Quisve ruit tantus diversa clamor ab urbe Sic ait adductisque amens subsistit habenis. Atque huic, in faciem soror ut conversa Metisci Aurigae currum que et equos et lora regebat, 625 I alibus occurrit dictis: Hac, Turne, Sequamur Troiugenas, qua prima viam victoria pandit; Sunt alii, qui tecta manu defendere poSSint. Ingruit Aeneas Italis et proelia mi Scet,

Et nos saeva manu mittamus funera Τeucris. 630 Nec numero inferior, pugnae nec honore recedes. Τurnus ad haec:

O soror, et dudum adgnovi, cum prima per artem Foedera turbasti teque haec in bella dedisti, Et nunc nequiquam fallis dea. Sed quis 0lympo 635 Demissam tantos voluit te ferre labores An fratris miseri letum ut crudele videres Nam quid ago' aut quae iam spondet Fortuna salutem 'Vidi oculos ante ipse meos me voce VOC3ntem Murr3num, quo non superat mihi carior alter,

640 oppetere ingentem atque ingenti volnere victum.

Aen. XII, 605. Servius favos ΜPR. - 612. 613. om. MPR.

329쪽

AENEIDOS LIB. XII.

0ccidit infelix, ne nostrum dedecus Ufens Aspiceret, Teucri potiuntur corpore et armiS. Excindine domos, id rebus defuit unum, Perpetiar, dextra nec Drancis dicta refellam Terga dabo et Turnum fugientem haec terra videbit

Usque adeone mori miserum est Vos o mihi Manes Este boni, quoniam Superis adversa VoluntaS. Sancta ad vos anima atque istius nescia culpae Descendam, magnorum haud umquam indignus aVorum. Vix ea fatus erat, medios volat, ecce, per hoStis Vectus equo spumante Saces adversa Sagitta Saucius ora ruitque inplorans nomine Turnum :Turne, in te Suprema SaluS, mi Serere tuorum. Fulminat Aeneas armis summasque minatur Deiecturum arces Italum excidioque daturum, Iamque laces ad tecta volant. In te ora Latini, In te oculos referunt; mussat rex ipse Latinus, Quos generos Vocet aut quae sese ad foedera flectat.

Praeterea regina, tui sidissima, dextra Occidit ipsa sua lucemque exterrita fugit. Soli pro portis Messapus et acer Atinas Sustentant acies. Circum hos utrimque phalanges

Stant densae strictisque seges mucronibus horret Ferrea: tu currum deserto in gramine VerS3S. Obstipuit varia confusus imagine rerum Turnus et obtutu tacito stetit; aestuat ingens Uno in corde pudor mixtoque insania luctu Et furiis agitatus amor et conscia VirtuS. Ut primum discussae umbrae et lux reddita menti Ardentis oculorum orbis ad moenia torsit Turbidus eque rotis magnam respexit ad urbem. Ecce autem, flammis inter tabulata volutus Ad caelum undabat vertex turrimque tenebat, Turrim, conpactis trabibus quam eduxerat ipse Subdideratque rotas pontisque instraverat altos. Iam iam fata, Soror, superant, absiSte morari; Quo deus et quo dura vocat Fortuna, Sequamur. Stat conferre manum Aeneae, stat, quidquid acerbi est, M0rte pati: neque me indecorem, germana, Videbis Amplius. Hunc, oro, Sine me furere ante furorem.

Α en. XII, 647. adversa II aversa alii. - 648. neseia ς iris iaMPR. - 662. acies M aciem alii. Vergilius. 16

330쪽

P. VERGILI MAR0NIS Dixit et e curru saltum dedit ocius arvis Perque h0stis, per tela ruit maestamque Sororem Deserit ac rapido cursu media agmina rumpit. Ac veluti montis saxum de vertice praecep S685 Cum ruit avolsum vento, seu turbidus imber Proluit aut annis solvit sublapsa vetustas; Fertur in abruptum magno mons inprobus actu Exsultatque 80lo, SilVas, armenta Vir08que Involvens secum: disiecta per agmina Turnus690 Sic urbis ruit ad muros, ubi plurima fuso Sanguine terra madet striduntque hastilibus aurae, Significatque manu et magno simul incipit ore: Parcite iam, Rutuli, et vos tela inhibete Lasini;

Quaecumque eSt Fortuna, mea eSt; me VeriUS UDUm695l Pro vobis laedus luere et decernere ferro. Digcessere omnes medii spatiumque dedere. At pater Aeneas audito nomine Τurni Deserit et muros et summas deserit arces Praecipitatque moras omnis, opera omnia rumpit

700 Laetitia exsultans horrendumque intonat armis: Quantus Athos aut quantus Eryx aut ipse, corusci SCum fremit ilicibus, quantus, gaudetque nivali Vertice se attollens pater Appenninus ad auras. Iam vero et Rutuli certatim et Τroes et omnes 705 C0nvertere oculos Itali quique alta tenebant M0enia quique imos pulsabant ariete muros Armaque dep08uere umeris. Stupet ipse Latinus Ingentis, genitos diversis partibus orbis,

Inter se coiisse Viros et cernere ferro.

710 Atque illi, ut vacuo patuerunt aequ0re campi, Procursu rapido, coniectis eminus hastis, Invadunt Martem clipeis atque aere Sonoro. Dat gemitum tellus, tum crebros ensibus ictus 60ngeminant, fors et virtus miscentur in unum. 715 Ac velut ingenti Sila summove Τaburno Cum duo conversis inimica in proelia tauri Frontibus incurrunt, pavidi cessere magiStri, Stat pecus omne metu mutum mussantque iuVencae, Quis nem0ri imperitet, quem tota armenta Sequantur 720 Illi inter sese multa vi volnera miScent

Aen. XII, 709. cernere ς Servius deeernere MR.