장음표시 사용
141쪽
, lat. Certe iniquam puto Dempsteri censuram, cui Poeta is perbarbarus sit, O corruptus. Itaque potius probo Bal-
- thassaris Bonifacii judicium lib. XV. cap. III. Historia
is Ludicra, cui Mantuanus re Patria Maronis haud indignus,
o & inter Myncit Cygnos numerandus, ovidio, quamis Virgilio propior, licet ab utroque longo intervallo di-
n stans, venae, cui non usquequaque purae; uberrimae ta-
ω men, miraeque felicitatis, & facilitatis in rebus explicanis dis. M Quod si, ob naevos quosdam, qui in meditata ejus carmina incurrerunt, Poetae gradu sit is dejiciendus. illud caveat severior criticus, ne ipsam quoque AEneidem aut cum ii Virgilio ejus Auctore flammis destinandam arbitretur ; aut Maroni ipsi , quod ausus est Harduinus ix , ad judicet; quot enim non in illa animadvertit hic idem inepta, inconcinna, soloeca, barbara ρ Caeterum, quod jam
monuimus, non illud propugnamus, Auctorem Ν. aureae linguae Poetis comparandum ; at certe non prorsus infelici exitu conatum , ut, sin minus tantam ingenii praestantiam , eloquitque flumen assequi poterat; ad eam tamen, quoad licuisset, proxime accederet, quam rem libeat fortassis lectori , ut, aliquot adductis exemplis, nitidius nunc explicemus. At enim vero ecquis non id manifesto comperiat, quis non
hoc sibi actutum persuadeat, ubi secum attente reputet haud
ctor aliquis, quem imitaretur . occurreret , paraphrasi libenter uti selitum , v. quod , que dicta iam aliis fuerant, haec ipse nitidius conaretur exponero ; seu, quod imitator, non exscripror videri sitiiseret, id , quod aperte vis deas in his, quae speciminis loco. apponimus ejusce rei argumentis. Lucretius De nissura rerum lib. VI. p. I. 2. Ouorum operum causas nulla ratione videre possunt, haec fieri Divino Numine rentur. Nantuanus Fusortim lib. II. in S. Matthia Ouisquis enim nescit rerum dignoseere causas, hisce us , ut scire aliquid videatur, Olympo Imputat: ignoratas tuis desunditur armis.
142쪽
I 29 haud potuisse Mantuanum . ea, qua Vivebat, aetate, in celebrem adeo Poetam evadere, quin aureis Latinae linguae, R Scripto-
Virgilius AEntidos lib. I. Dictis moerentia pectora muleetro socii, neque enim ignari sumus ante malorum. O passi graviora: dabit Deus his quoque finem. Vos & Scyllaeam rabiem . penitusque sonantes Accestis scopulos, vos & Cyclopea saxa
Experti: revocate animofi , moestumque timorem
Mittite . Forsan & haec olim meminisse iuvabit. Per varios calus, per tot discrimina rerum Tendimus in Latium, sedes tibi fata quietas ostendunt. Illic fas regna resurgere Troja . Mantuanus Parthenices II. lib. III. Alloquitur comites, turbataque pectora firmat. Ο Socii mecum terrae, pelagique labores Experti toties . longaeque pericula passi Militiae, quid vos terret praesentia mortis, Quae celerem cursu zephyrum , volucremque sagittam incit Ubi fortes animi, generosaque Virtus, Cordaque ad horrendos numquam perterrita casus Ponite tristitiam , rectos attollite vultus. cernite perpetuo fulgentem lumine mundum , aethereasque domos. Animis ea patria nostris.
Horatius lib. IV. Ode IV. Fortes creantur sortibus, & bonis.
In sobolem transire patris eum semine virtus Saepe solet, reserique . satus quo quisque parente est. Noratius lib. I. epist. VI. Quicquid sub terra est in apricum proferet aetas.
Cuncta aperit secreta dies . Ex tempore Verum Nascatur, & veniens aetas abscondita pandit. Seneca Tragicus in Agamem e choro actus I. Q. 6. 7. Alia ex alia cura fatigat,
Vexatque animos nova tempestas.
Mantuanus hin Sylvis ad Sabadinum
143쪽
Scriptoribus & diu, & multum insudarit i 3 . Quod ne quit equidem non magnam illi gloriam , ac laudem pe pori sti ἔ
Nunc animus euris coquitur, nunc corpora morbo . Et stimulos affert quaelibet hora novos.
Claudianus In III. consulatu Stu honis V. II 3. &c. Fallitur egregio quisquis sub Principe credit Imperium: nul quam libertas gratior extat, Quam sub Rege pio a Mantuanus In Θωis de adventa Sabelii Bononia Legati Libertas est summa bonis sub Principe iusto . Roma, sub Augusto postquam pacata suisti. Quae tibi libertas potuit contingere major . Quae tibi Trajano melior sortuna reluxit Felices igitur populi, quos vivere Divi
nectunt sub Rege pio . Ovidium silemus. statium , Manilium rursus, ac sequioris aevi poetas Auso nium , eique familiarem Paulinum, Boetium item, ac Prudentium . quos, eae ratione , saepicule imitatum Mantuanum facile utrorumque comparatione eruditus Iector intelligat, qui sane haud mirahitur Auctorem N. , quum carmine scriberet, Poetarum & sensus imitatum. & verba, quum, veI ubi soluta uteretur oratione, Poetarum ipsissima verba perquam requenter usurparet . Id videas . & solis De patientia libris. quorum I. cap. III., & lib. II. cap. XXX. , & lib. IIL cap pariter XXX. Ovidium. Lib. f. cap. I - εd XIII. Η ratium. Lib. I. cap. IV. XVII., &XXVIII. Maronem. Lib. H. cap. XXV. Lucretium. Lib. II. cap VIII. Manilium. lib. III. cap. XXIV. Lucanum. Lib. I. cap. XXI. Claudianum exscribit, ut nihil hie de Graecis adjiciam, de quihus Opportunior recurret aliqua adnotandi locus, utque nec memorem Iuvenalem , Persium , Catallum, Senecam Tragicum , quorum verbis utitur Desita beata soliis I 83. I97. ma &c. 413 Qui autem illud adverterit, mi duisse Auctorem N. Iatinae linguae Poctas imitari, intelligat is , una opera, eum & Graecorum morem , quos prisci Latinorum secuti sunt, in suis poematis retulisse . Quin & nimis illud absoniim videatur suspicari hominem graece peritissimum. librorumque, ut consta , helluonem a diuturna, diligentique Graecorum lectione abstinuisse. neque hortulos suos ex limpidis eorum fontibus irrigata, Lyrici monitione
Vos exemplaria graeca Nocturna versate manu, versate diurna . Conserantur Homerus. utroque poemate; atque Arati maenomena, quorum nil omisisse videtur Mantuanus , quum rursus S ex Theocrito multum prosectile arbitraverim, uti ex Leone a Theocrito. S Apro a Mantuano Gescriptist unum enim id exempli loco assumam fortasse non obscure conjicias: sic ergo Theocritus I b dio XXV. v. ado. εοῦ seqq. .
144쪽
cisse; ni tamen id falsum magnam fuisse olim , ac reputari
etiamnum ipsorum aureae aetatis Latinorum gloriam Graecorum sapientissimos aemulatos esse, quod graviter olim a Quin iliano Insi. met. lib. X. cap. I. pronuntiatum est , ae R a nuper
Nimirum ut vertit N. Pa inir . Μα vidit circvinspect Ins oculis Bellua insatiabilis. longamque circum poplites volvebat Caudam, ac statim pugnam meditabatur , totum autem collum ipsi Ira impletum est, & rusae horruerunt comae Irascenti; ac spina dorsi curva facta est, sicut arcus, Quum undique curvaretur ipsa circa latera. & ilia In me. Leo saevus e longinquo, toto impetu prosiliit Gestiens corpus laedere; ego autem altera sagittas Manu praetendebam. S ab humeris duplex vestimentum; Altera vero claram aridam supra illius tempora attollens Impingebam in caput: in duas vero partes asperam fregi ibidem in hirsuto capite sylvestrem oleam Belluae indomitae: concidit vero illa , antequam supervenirem, Ex alto in terram , & tremulis pedibus constitit Nutans capite; nam caligo illi oculos ambos invasit, quum cerebrum in ossibus vi concussum est . cum hisce nune ea conferamur, quae de excito canibus Apro elegantissime cecinit Mantuanus, versibus superius allatis, quibus venationem describit Traphai Gondam lib. IV. Pariter dum tertiae illius eclogae extrema percurro
subit animum illustratum a Mosco Bionis epitaphium Idyllio III. , etsi . fateor , se habet ad illud ut juvenilis conatus ad absolutissimum absolutissimi Poetae carmen. Rursus dum haec Nantuani verba recolo ecloga V. 'μio. &c.
Hoc amor, hoc pietas. hoc vult Deus. Omnia non dat omnibus , ut nemo sibi sit satis, indigeatque Alter ope alterius. Quae res conjuneit in unum omne genus, Gallos, Mauros , Italos , & Iberos. eius vereculi mihi videre videor exegesim, quem habet eodem Iollio XXV. m. O. Theocritus: Ἐλου δ' αὐεν ἰθηκε θεός γ Iπιδευέα -των.
145쪽
Alia nunc excipienda superesset, quam Mantuano olim intentarunt, calumnia , quamque imperiti quidam homines sacris Vatibus inurere pergunt; viros scilicet Deo sacros dedecere poesim. Esset autem facile inania haec otiosorum hominum commenta exsibilare , ageremusque & ipsi eam rem
perlibenter, ni eam jam ipse olim Mantuanus, selici exitu, ologetico . suo is , propositis Ambrosii, 1uvenci, Paulini , Davidis etiam , aliorumque exemplis, ac rationibus , modeste quidem, sed docte repulisset, quod bene iam pridem adverterat, Ioannes Despa uterius Grammaticorum , sua aetate, facile princeps, quum , praefatione ad Artem suam νers catoriam, scriberet i 6 u Christiani autemn Pontifices, Abbae , Cardinales, & caetera Ecclesiae colu-- mina poeticen , ut Diaboli pabulum tum spernere cepe- . runt ; immerito tamen , ut pulcherrime in Apologetico is suo ostendit Divinus Poeta Baptista Mantuanus is Quamquam non eadem ipse censuerim &, quae tuetur eo loci Mantuanus Ν. . & , quae, ceu diabolica, diris devota sunt a primis Ecclesiae columinibus, atque ab iis Christiano Viro indigna reputata. Caeterum conserri ea poterunt, quae de hoc argumenti genere disputat Princeps Romanae Ecclesiae Eminentissimus, doctrinaque juxta, ac probitare morum
insignis Ioannes Bona i , eique familiaris N. Leo Rhe- donensis, Epistola ad Summum Ecclesiae Pontificem , Musisque & ipsum amicum Urbanum, eo nomine VIIl. I 8 . Sed de Mantuani poetice hactenus.
4 ia) Diatribε De Oariis moaea Aneras eia. I apud interes Romanos g. II. In Hie gis Academicis pag. m. 37.
) Mosep tico , quod scripsit adversus Malligophoros tom. opp. I.
4r64 commenIanorum grammaticoram pag. 31 . Paris edit. in fol. M.D. XVIL Epistola. quae in novissima Roberti Sala editione in IV. is uioiarum Sesecturum T. I.
146쪽
JUrio e2 hactenus disputatis apparet, deque illo, ex
Pici Mirandulani epistolis, scribit, Vir in litteraria R publica spectatissimus Ioannes Laurentius Berti I9 , erat
Mantuanus N. M Non solum carmine, sed omni icientiarumis genere excultissimus. Erat, inquam Theologiae laude, Philosophiae cognitione , vastitate eruditionis, ad miraculum
usque io , commenὸabilis. Apud Grave son loco olim citato au)it: Eximius Theologus , O Poeta optimus: a Berti Theologus, o Poeta clarssimus xi dicitur: Sa era Theologia Doctor insignis a Ioanne Trithemto 11 appellatur . Quin nec ullum uspiam inveneris, qui hanc ei gloriam invideat, quam rursus & Potavinus, & Maldon tus, & Benedictus XIV., & Mamachius, & alii innumeri
ipsi ultro detulere. Quamquam non externa opus est au- Moritate , ut rem non aliunde melius, ac tutius, quam ex
ipsis ejus operibus cognoscendam. aperiamus, unde & ad illa, ceu ad insignis Theologi scripta, se se passim reserunt Theologicas disputationes suas exornaturi non imi subselli script
4io De rebus gestis S. Austi lini cap. XX. pag. o. Accinit, ut alios omniis No plures sileam. Potavinus, ex cujus riparasti. hoc de Mantuano iudicium assumit Hyacinthuq Gimma EDO Aea rim et Gula foetetu duli spresse vii det Rossiano Parte II. in elogio. N. Caroli sernicola, quod serie est XLVII. pag. si .) is in Divinis Scripturis eruditissismis. & in secularium litterarum scien- ,, tia nulli seeundus, sacrae Theologiae Doctor , Philosophus insignis. Poeta. τ, & orator celeberrimus, ingenio excellens . sermone aisertus. B Histe om- , nino dignus est , qui accenseatur Benedictus XI v. a quo Mantuanus Theol sus dicitur, Poetis , Orator ea est. n. lib. II. cap. XVIII. n. . 4ao) In ogni genere prud*klo vocat Mantuanum Petrus De Crescenn Pres diis Romano lib. III. parte Il. narraE. I l. n. s. saeti) De Th/oluteis Dis plinis lib. XIII. cap. VI. 4an De Iutidibus cum Muttiis lib. II. Adde his Moreri, cui Mantuanus: Eon Thiologien .
147쪽
scriptores, Martimas Aetpileueta Navarrus 423 , Iodocus Coccius 424 , Laurentius Berti as , utque sileam caeteros, ac Ν. Ν. ipsos Thomam Beauxamis 26 , Lactantium Domani ni 427 , Matthiam a Corona &c., Melchior Canus , qui Magos ad recens nati Salvatoris cunabula perductos regali dignitate spoliari aegro animo ferens , instituta ea de re controversia, haec sibi ipse objecit: M Probabilissi- ω me a Baptista Mantuano, aliisque recentioribus asserituris Magos Reges non fuisse 428 . - Ιdeo autem Mantuanum expresse indigitat, quod, uti scribit Antonius Sandini 419 : u Ioannes Baptista Mantuanus primus creditur negasis se Magos fuisse Reges ita stribens in Epiphania:
is Nec Reges, ut opinor, erant et nec enim tacuissentis Historiae Sacrae Auctores genus istud honoris. iis Inter mortales quo non sublimius ullum.., Adde, quod Herodes, ut magnificentia Regum , Postulat, hospitibus tantis regale dedisset is Hospitium , secumque lares duxisset in amplos. Etsi autem non is mihi nunc animus, quid pro hac opinione , quid contra illam afferri soleat, expendere, altiusque universam hanc rem examinare; illud tamen observasse liceat, pro utraque sententia viros decertare spectatissimos, criticaeque, & eruditionis laude omnino celebres. Sic Mantuano Cornelius Iansenius Gandavensis Ecclesiae fulgentissimum lumen 43o , Iacobus Hyacinthus Serry 43i , aliique velificantur, quos Ioannes Maldonatus Scriptor e So
413 Tom. HI. In Enchiridis cap. XIX. pagg. m. 4l3. 4r4. . aliisque Ope rum suorum locis. 414 The auro catholico , perfrequenter , ut puta. Tomo I. lib. I. art. III.& IV. . tomo II. lib. IX. art. I. &c. 423ὶ Loco nuper citato , necnon eiusdem operis lib. XXIX. cap. IV. lib. XXXIll. cap. X. Sc.
428 De Loeis Theologicis lib. XI. cap. III. s rQ Historia familiae Deras. Cap. III. De Christo g. III. nota .
43οὶ Commenι. in Concordiam Evang. Parie I. cap. IX.
148쪽
eietate Iesu exactissimus 31 advinus Τheodorum Bera , &Maldonati verbis, Prosper Lambertini 33 , post laudatum
ab utroque Mantuanum, multos vocat, O eruditos Theologos , contrariam propugnantibus sententiam eodem Cano, Maldonato , Sandini , Lambertino, quosque is postremus in rem suam appellat, nec non , ut mittam reliquos, Se
bastiano Barradio 34 , ac Ν. Ioanne Sylvetra 33 ,
qui Mantuano, ejusque ea de re opinione exposita, in adversam tamen sententiam, quod integrum cuique fuerit, concedunt. Quamquam arbitratur Panormitanus Archiprae sul Matthaeus Basile 36 Magos suisse a Mantuauo regia dignitate haud penitus expoliatos, nec majestate Principis omnino dejectos, sed Nerulos dumtaxat putatos, atque parchas. Qua re, si certis posset rationibus evinci, nactus jam esset Mantuanus sententiae suae adsertorem Isaacum Casaubonum 37 , Natalem Alexandrum 438 , alios, quibus omnibus ea, quae instituto nostro satis aliena est, disputatione relicta, levem, qui superest dissipandus, nonnullorum scrupulum evellamus, quibus scandalo fuere concepta haec Mantuani verba 39 - Theologorum quidam . doctissimi, atque clarissimi , subtilissimis disputationibus B quaesierunt, an per Christi miracula probatu sit possibi leis eum fuisse Deum, & Messiam in antiqua lege promi Gn sum . Sunt, qui affirment, sunt & , qui negent. Ego η autem ut paucis expediam in eorum , qui negant, hoc
32 comment. in cap. II. Matth. col. 4 . edit. Lugd. in sol. M. DCII. 433 Annotarioni forta te fesse parte I. g. XXXV.
34 Lib. IX. comment. in Harm. Ευane. cap. VIII. 433J Quest. II. N. 8. in Minihai cap. II. v. I. Mantuano recedit & Berti. qui tamen in Poetae N. Versibus auctoritatem, non ratiocinium visus est a tendisse, quum scripserit De TMologieis DisjLnis et t. lib. XXIX. cap. IV. post recitatos Auctoris N. versus: ia Baptistae denique Mantuano Carmelitaeis doctissimo opponimus alium eiusdem Instituti Virum eelebrom Ioannemn Mariam Vetratum Ferrariensem, qui in catena docet Magos fuisse Sapien-
t 36ὶ Ex uir. VII. adversus seroe N. XXXIX. ad calcem tomi III. opp. ejusdem Serry edit. Lugd. in fol. M. DCC. LXX. 43- Exe est. II. in Baronium. t 38 in Hist. Gel. see. I. Cap. I. 439ὶ De patientia lib. III. cap. IX.
149쪽
n est Gerardi Bononiensis. & Pauli Perusini ordinis mei e
is sententiam vado : si namque per miracula id probaretur, Μ jam non crederetur , sed id nobis credendum proponitur: n adde , quod, quum non constiterit, qua Virtute , propriae
M scilicet, an aliena, Dei, an Beelzebub, ut Iudaei calum-- niantur , id fecerit, dici semper poterit, id commune &n aliis fuisse . . Quam quidem sententiam, ni peculiares aliae in Christo circumstantiae attendantur, & , si accipiatur de puta, nudaque factorum praeternaturalium positione, liquet nihil in se, quod non rationi congruum sit, continere , quum aeque magna , seu & majora prodisia Resurrectionem semper excipio a Prophetis patrata sint, ab Apostolis, ab aliis thaumaturga virtute praeditis viris, quod &Mantuano observatum est , citato loco , ubi rursus , adductis Ethnicorum praestigiis aesculapii, Magorum in .Egypto &c.
evidenter ostendit pol tentosos rerum eventus & penes Idololatras reperiri, quod nemini hactenus negatum o . Sed enim illud non satis attendit Mantuanus, peculiares quasdam recurrere in miraculis Christi circumstantias, quae illis ad divinitatem ipsius adstruendam pondus omne, omnem Vim, ac robur adjiciant: finem dico, perseverantiam , numerum,
speciem; etsi enim quaedam perpetravit, quae possint, per mittente Deo, & vanis praestigiorum conatibus obtineri,& fascinatis sensuum organis illudere; certe quod ipse, triduo postquam crucifixus obierat, juxta, ac Discipulis erat ante pollicitus, redivivus surrexerit, Divinitatis argumentum illud est, quotquot excogitari fortassis possunt, equidem
maximum. Quam rem nec , ut par erat, observavit Lactan
tius ipse, cujus haec sunt explicatissima de miraculis Christi Verba 4 i . MDisce igitur, si quid tibi cordi est, non
v idcirco a nobis Deum creditum Christum , quia miracula v fecit; sed quia vidimus in eo facta esse omnia, quae no
v bis annuntiata sunt vaticinio Prophetarum . M Itaque mal lem rem expendissent uterque maturius; characteres enim super
150쪽
fupersunt, quibus vera, ac genuina Christi, Prophetarum, Apostolorum, Catholicaeque Ecclesiae miracula a Daemonum secernamus praestigiis 442 , & rationes haud desunt, quibus pateat Moysen, Eliam & ut ut thaumaturgos; eorumtamen neminem fuisse Messiam, & tamen Messiam fuisse Iesum : si enim veri nominis miracula unus Deus emcere potest , seu id Angelorum ministerio fiat, seu ab ipso Deo immediate, quod & Mantuanus 443 fatetur: Deus autem non potest mendacio umquam patrocinari, illud jam inde consequitur, & neminem ex laudatis Prophetis fuisse Mesesiam , quum miracula, nonnisi , ut Prophetas se aliis probarent , ediderint; Messiam vero fuisse Christum, quod prodigia , ut Messiam se ostenderet, patrarit, quibus ruritim & illa evanescant necesse est, quae, secundo loco, Mantuanus urgebat, uti & dispelluntur, quae ab illo in primis objecta sunt, Christi scilicet, Divinitatem, quae, ceu ex fide credenda proponitur, non posse eain naturali quoque ratione evinci : annon enim sussciat de Christi Divini. tale asserere , quod de Supremi Entis existentia Theologi docent, ad fidem , inquam, pertinere, quum iis suscipitur
Revelationis fontibus, qui rem credendam proponunt, nec via aliqua naturali, aut philosophicis argumentis demonstrant; tum autem demonstrari, nec, ceu de fide, haberi , quum iis hauritur naturalium rationum momentis, quibus
veritas illa philosophice possit suaderi ρ Modo, ut ad priorem illam redeamus quam ionem, eximia plane dixeris, quae de asserenda ex Christi miraculis ipsius Christi Divinitate di. sputat contra Gentes Angelicus . M Praedicta etiam Dei
442 Conficiunt eam rem apertissime . hoc loco, Theologi . ubi, inquam de christi Divinitate est sermo; quin & in id nervos omnes intendunt Simon Fasson , alii . 443 Ait nimirum lib. cit. cap. X. quod ia Non omnia in causas naturales, is sua quae sam & in Daemones , quaedam , hoc est ea, quae vera sunt, in is bonos Angelos, & in D um snt reserenda miracula. 31 Quibus ex verbis liquet rursus . ea, quae Mantuanus hahet de miraculis, aeque apud Gentiles, a D Emone patratis, de iis tantum accipi dehere operihus. quae falsa poetenta sunt, vocitieque nimium fascinatorum sensuum, vel immutatae phantasiae illusion es. Qua de re & plura, &, ut ejus moris est, egregie Doetor vere Angelicus . i. parie quest. CXiV. 444 Lib. IV. cap. LV. n. 8.