장음표시 사용
61쪽
ro C o Da c i s PRIMI pecunia praestare nollet, facile exciperet se fruges frugibus compentare velle; re deteriores, licet Uusdem quantitatis, rependeret. Criusnodi rationem bene expressit D. Bechai
diocri, aut e vilissimo; unusequi . proximo suo era per et optimum ipsius, cir e vilissmo,vel e mediocri rependeret. Quamvis ergo casus hujusinodi darentur, ubi pecunia vel aliis modis pretium aeo ualerestituerent; si quis agro agrum, i. Cus proVentum laeuim compensare posset,ioptimo proventu id fieri oportebat: quo sempervi ubiq; inlustitiae obviam eundum ostenderetur. Eoque etiam collimarunt leges Romanorum : uti videre est Digest.l.9. tit. I. in principio. Si quadrupespauperiem fecisse dicetur, amo ex lege duodecim tabularum descendit . quae lex voluit: aut dari id quod nocuit, id est, animal quod noxiam commisit; aut ammationem noxia osserre. Noxia autem eis ipsum delictam. Et quamvis hic de omnibus Mimae nostrae capitibus non agatur clicet alia etiam comprehemdantur) quin in caeteris etiam parem restitutionem: eg rint, dubium non in Nidque docent leges citatae in praecedentibus. ita
non es praevaricatio acultatibus
62쪽
F ubi alicus nocetur, nocens damns
In originali textu est Urid d Rectum feci, vel direxit verum hoc loco nonnihil a communi significatione deflectit, idque dive simode secundum diversas interpretum sententias: quae hic non conveniunt. Quidam sui ex Maimonideliquet initio Comment. ad codicem Ui νὶ hunc sensum esse tradunt, Eum, qui bestiae aliarumve rerum curam gerere debet, si eius incuria contingat ut ab illis damnum inferatur. damnum hoc suum facere & in causa esse ut quod factum est revera non infortunium, sed voluntarium damnum esse censeatur, licet ipso ignorante datum siti ipsum enim occasi nem praebere ut quod damni legibus non subjiceretur, jam huiusmodi esse statuatur, in quod animadverti debeat. itaq; eum stabilire damnum & emere quemadmodum loquitur Muna) ut non sit obliquum: sed rectum damnum. Alii quamvis vocis proprietati magis adhqrere videantur;nihilominus ab ipsius in Talmude usu recedentes magis, ita enarrant,ac si id sibi vellet Misina, Cujuscunque curam gerere teneor,ab eo illatum damnum corrigere, quodque depravavi rectium facere, & ad rectam Iustitiae ac aequitatis regulam revocare, id est, damnum compensare debeo. ' Addit Mima, eum qui isto modo vel partem damni stabilit, id est, ex parte tantum damni & pauperiei causa fuit; totius damni teneri. Quod sane fano modo accipiendum α intelligendum est; alioqui plurima absurda secum traheret.a ut si quis a te accensum ignem qui nocere nequeat, ita augeat ut proxima quaeq; con
63쪽
sumat, tuum esse totum Praestare damnum; aut si puteum quem palmo vel pedis profunditate deprcsseras, alius ad decem vel ultra fodiat, tibi totum quod subsequitur damnum imputari. Quapropter in Gemaracum aliis exemplis, tum scamno legem declarant: si quinque in scamno sedentibus accedat sextus, cujus pondere aggravante scamnum frangatur,damnum huic imputabitur; cum nisi accessisset,integrum mansisset. Nam si objiceret quis, 3 6 , a que eo Disset, etiam stangendum scit. longiori temporis spatio) responderent, semiv mo Prast ud yβ γ γ, ns tu fuisses, minori tempore sedissemus: & illo instante, 'arn si id fue rima lim Ffinis vos fuissetu mecum , non fuisset stactum ; regererent alii, ras ida a) simulac adfuit Vsis,eum constegisse. Ex qua disputatione liquet, hanc legis mentem esse, non quemvis qui culpam participat tanti obligari quanti est damnum t tum; sed eum qui colophonem addidit. Quemadmodum vulgare hoc exemptu etiam ostendit: si quis aj unt per alios depresso ad novem palmos puteo, decimum addat cum haec sit demumjusta putei profunditas ex illorum definitione) is ubi in puteum aliquid decidens fractum fuerit, ad totum damnum compensandum tenebitur. Ita D. Iudas existimat, si quis a decem hominibus singulatim percuissus baculis ad ultimum ictum moriatur, hunc qui ultimum ictium infligit
tantummodo teneri. At Romanorum leges secus statuere mihi videntur: dig. lib. 8. tit. 8. leg. I s. 2 ihil intereis, oceiarit quis, an causam mortispraebeat. quae sentcntia cum R.Iudae opinione non convenit. Sed ut Misinae nostrae magis congrua
verba proferam, quae scilicet ad quodvis damnum pertinent; Ad leg. A qu. l. Qui occidit, g. In hae, generale dictum o Currit, Et qui occasionem praestat, damnum fecisse videtur. Adeo ut ei soli qui rem perficit culpa non imputetur: sed saepe iis etiam qui in opere perpetrando antecedentia fecere.' Su aiciuntur deinde restrictiones quinque, ne mulcta comm
64쪽
C Α P. I. g. 2. 13 morata ad quaevis damna extendatur. Prima est, ut ea damnum patiantur in quibus non est iis id est ' ne consecrata sint: nam si quis commodum aliquod ex horum iactura ac detrimento percipiat, Amn committere dicitur. Exceptio nis ratio est, quod ejusmodi delictum alio modo coerceatur: adduntque, Exod. 2I.3s .ubi de bove laeso agitur, non dici bovem simpliciter a sed proximi sui; ne illa damni poena ad factum ejusinodi extendatur, quo bos sacer laeditur. ' Cum istis consecratis una excipiuntur facultates corum qui non
sunt pria )ar, ψοὶ ρ 2 MM1ς ut Petrus phrasin reddit act. 3. Cons derati: non quod alia poena damnum istis, qui Israelitis confoederati non runt,illatum puniatur; sed quia istis alienis a
foedere nocens culpa non teneatur ulla,& insons ex Iudaeorumente censendus sit. Requiritur etiam ut damnum passa sint certaru personarum bona: etiam quae laedunt; nam si quisvpto, communem fecerit bove suum, ut occupantis esse queat,d e dano a bove illato non tenetur. Maimonides aliud quoq; innui autumat: ista voce dorion singuiares, simul hunc casum excludi, si duorum alteruter quidem nocuerit, sed incertum sit, uter damnum dederit, quod duorum proprietarii, alter in altsrum culpam conserant. Sic enim certae per narfaetim imputari non poterit. ' Attamen si facultates laeta sint in loco privato laedentis,licci certarum sint personarum, mulctam sub finem positam non respiciunt: etenim non permittit aequitas, ut si bovi tuo in meam aream ingresso noceatur, ego tenear; quia secundum Gemaram dicere possem, tu fin Vir, bos tum in mea ditione quid quaerit ρ Si tamen non bos meus tuo noceat, sed ipse ego, damni teneor: Dam regerere posscs, Dim vi in Dion ab r=M et aist ira, ut tibi liceat abigere; ut noceas, tibi non licet. Huic exceptioni optime convenit cum verbis PomponiiDigest.li.9.tit. a. te. uintus. g. r. Guamvis alienum pecus in agrosio quis
prehcnisset,sic illud expellire debet, quomodo si suum depre-
65쪽
r4 CODICIs PRIMI hendisset: quoniam,siquid ex ea re damnum cepit, habetiropria actiones. Itaque qui pecus alienum in agro suo deprehenderis, non jure id includit: nee agere illud aliter debet, quam ut supra diximuουὶ quassuum; sed vel abigere debet sine damno, vel admonere dominum ut suum recipiat. 7 Denique Mima nostra excipit, ne certarum istarum personarum facultates sint tali loco qui duobus dominis communis est : si enim eo casu unius bos bovi alterius noceat, istum ad alterius damnum compensandum non teneri. Quod hac conditione obtinet,
Modo ut ditio utrique eommunis, ritibus o bobus si accommodata; sed si designatas umb-,6 progressus Iociorum unus
eo bovem suum introduxerit qui dente vel pede noceat tenetur. Quo docetur, si in locum ad alia quidem Communem, non vero ad boves recipiendos, introductus bos noceat alii; damnum prautandum csse. cujus aliquoties facta est mentio, locum denotat, qui in aliculus, Vel quorundam, Vel om
In hac Mis judicibus etiam taxatio in litibus pecunia xiis tribuitur, secundum Digest. l. a. t. I. leg. I. I. 2. Cuijuri
66쪽
C A P. I. g. xydictio data emea quoque concessa esse videntur,sne quibusjuri
dictio explicari non potuit. Primo autem in teXtu orig. occurrit dio a do, posuit, tuis: hinc per synecdochen creberrime pretium fatuere: unde finio &noc loco din taxatio. Latinis inde sit summa summatim,summarium. Qua in praecedentibus de compensando damno dicta fitere, & dicentur insequentibus, ita Iudaei accipiunt, ut damnum, saltem in mobilibus datum, aestimari debeat, &valore ad pecuniam revocari, quo quot numis valeat definiatur, summaque ista reo imponatur. Ergo qui ex lege Dei optimo agri proventu satisracere tenetur, ex hac interpretatione sprout a quibusdam concipitur argentum debcre videtur, quanti optimus proventus aestimabitur. Mobilia autem omnia quae hic considerari queunt, veluti v argentum censentur in hac Misna: quia, ajunt, si non hoc loco, alibi vendi queunt, & in argentum&nummos redigi. Hic vides, quid sit Taxatio argenti: nempe taxatio rei, ut argento vel iis quae veluti argentum habentur, compensetur. Est quidem haec dura loquendi formula : quam tamen Maimonides aliique hic observant.
R Vnde ipsis, quod argento aequivalet, est fundus: quippe unde pecunia difficilius quam ex mobilibus conficiatur; quia alio deportari non potcst,ut nisi his, illis saltem placeat. Atque de fundo propter pupillos agitur, c quorum immobilibus solvitur, si quid ob datum damnvii, patris nomine debeant:
nam Iudaei, cum pupillorum conditionem meliorem reddere vellent, pecuniam immobilibus, saltem agris, praetulerunt. Ideoque coram iudicibus, quantum agri, damno dato responderet, decernebatur. Ratio est: quia de mobilibns
excipi posset, pupillos ista post mortem patris acquisivisse,
ideoque creditoribus non obligario vide Gemaram hoc loco. Hoc autem postea a Doctoribus ovisu dictis iterum mutatum in pupillorum facultatibus, docet Maimonides Cod. de damnis pecuniariis c. 8.f. n. cum in praecedentibus aliam etiam
67쪽
Is . CODICIS PRIMI etiam veteris legis rationem annotasset. Testes qui coram tribunali de damno testimonium perhiberent, nonnis eos admittebant, qui essent cum o in ua, tum ' ra. Quorum illo, nempe oram VI, in sacris illustrium filii, id est, natisi ii lustres, norarentur: nam oram ibi saepe illustres a mn. Vnde praeposito demonstrativo o est fisc. d respondente spiritui aspero, &n in numero literati τω 31; Graecorum seως, heros. nisi quod vi ad faciendam terminationem Gr. literae e postponatur; cum in Ebraeo praecedat. at in te bus Talmudicis designantur homines liberi sive ingenui: sic enim expresse Gemara subjicit, d)Nin ninn, oram 'ra, nativi ingenui, ad emcludendum servos. Isto vero posteriori, scilicet rma Ua, eonfia derati, a )dinia, forar, opusfuisse ad excludendumgentiles, ait eadem Gemara. adeo ut solos Istaelitas co nomine venire liqueat. Quamvis hae testium conditiones ita non requiram tur lege Rom. ut ex eo quod de foederatis hic dicitur liquet,
&quum Digest. li. 22.t.3.l. .&lib. 22.tit. s.leg. 7. aliquo casu saltem admittuntur servi; tamen non omnino alienae requiruntur. li. eodem i.eodem l. 2. In tesimoniis autem dignitas, fides, mores, gravitas examinanda es. Has conditiones in iu-
genuis Ebraeis maxime inveniri, ipsi putabant. Imo & R mani servos utplurimum idcirco etiam exclusisse videntur. Αd Hebraeos pertinet illud Iosephi de antiquitat. Iud. l. 4. c. est. ubi de legibus Dei.ουναιμων μὴ ιτω μαρτυργια ris κου- cpo b e Θωσγ τοῦ ωους απύν. μαψυρειτωσαι θ μή τι δοῦλοι , ψ ψ ι άβων, Mulieribus non liceat teisimonium dicere propter levitatem se temeritatem sui generis; neque tesimonium dicant servi, propter animum degenerem. At quemadmodum in pecuniariis litibus Iudaei testes exigunt; ita eadem illa lege I. Testimonium, legimus ; hiberi tectes quoque ρ sunt non solum in criminalibus causis , sed etiam in premniuriis litibus,sicubi res possitulat. ' Porro damnum datum &acceptum an in mulieribus etiam locum habeant, dubitari
68쪽
C A P. I. g. 4. 17 poterat; quia non omnia mulieribus quae viris imposita censentur: uti diserte statuit Gemara C. . Beraclioth f. 2 o. p. I. ymi d)da fura turdo od si v SP, omni lege de operefaciendo, ex tempore dependet squia certo tantum & aesignato tempore observanda olvuntur mulieres. Ideo cum de damno ctiam
teneantur mulieres, &vicissim damnum illis datum praestari debeat; Misita nostra mulieres hic etiam spectari distincte annotat. Similiter Paulus jurisc. ut videre est T. Ad leg. Aq. l. ult. Muliersi in rem viri damnum dederit pro tenore i sis quiliae convenitur. Tandem illa hoc addit, laesum
etiam &laedentem in selutione Concurrere. Cujus duplex sensus est: ves enim docetur, non semper evenire ut totum damnum compensetur; sed saepenumero contingere ut cui nocetur tantummodo dimidium recipiat: ut si bovem, qui alterum interfecit, antea petulcum non fuisse constet. vel eo respicit quod in Gemara his exprimitur verbis, o Dad ma λm ora si 'phion , proprietarii distinutionem patiuntur is cadavere, e bestia si innocens, sive convicia.. q. d. si inter mortem, exempli gratia, bovis tui, & judicium ferendum contingat, ut pretium occis minuatur ι passiis & inferens damnum, hoc rerent simul: quanti occisus depreti tus fuerit, tantum non decedet damnum inferenti; sive bos alter petulcus, sive non petulcus fuerit. Vt si ex lege Exod. 2I. I. partiantur mortuum, eumque admodum depretiatum, S secundum Iudaeorum sententiam, laedens hoc posterius damnum solus non ferat; longe minus quam aequum videbatur in mortuo habebit laesus. Eo casu fiet, ut licet in damno compensando solvat laedens, una tamen in depretiato bove laesus solvere partem censeatur.
69쪽
uinquesunt innocentia 's quinque convicta . Pecus non censetur convicZa , nec quod cornu feriis, nee quod impelgat, vel mordeat, vel incumba vel recalcitret.Dens comvictassive contestitus es quod 'sibi conveniens comedat; pes contectatus eis quod obvia incedendo stangat. Eos eontelatus,bos laedentis
in ditione ' laesi, homo, lupus, leo, ursus, pardus, pardalis ', or sempens , ecce haec animalia convicta censentur. Et Dore Hierar inquit, quum domi educantur, non censeri
convicta ; serpentem et ero semper convictum haberi. uid innocenti convictum interes t Nonnisi quod innocens suo corpore ' dimidium damni rependat; convictum vera totum damnum rependat λ ρυ- flantissmo.
Quia Exod. c. a I. νί. 3s. SE 36. de bove casu damnum inserente mitius statuitur, quam de bove quem petulcum esse consteti recte Ebraeorum Iurisconsulti, non tantum inter bovem, qui absque isto vitio simpliciter spectatur, & petul- cum, Scripturam distinguere voluisse autumant. Sic enim secum reputarunt, Dei, cum in praestando damno a bove dato inter hunc bovem magnum discrimen faceret quem nociturum non credebamus,& illum quem cornu ferire constabat;
70쪽
C A P. I. g. q. Is stabat, eam fuisse mentem, ut in similibus distinctio hujus modi obtineret. Quo factim est, ut non tantum ea inter sedistinguerent, quae nocua & innocua sunt; sed etiam quae &in quibus nocua, Vel innocua habeantur, adderent: ut nocua ad bovis petulci leges, innocua ad alterius conditioncm examinarentur. AEquitas enim postulat, ne ea quae nonnisi casu absque indole & dispositione interna nocent, iisdcm, legibus premamus, quibus vulgo & naturae dispositione ac conditione nocentia constringuntur: siquidem absque lata culpa minor illorum cura geritur; cum haec diligenter curari debeant. Itaque primo quinque enumerantur, quae ci)m, integra dicuntur, sive innocentia: non quasi tanta ipsis integritas competat, ut nunquam noceant ita enim de ipsorum damnis non ageretur:) scd quia alias laedere non consueverunt, 'ns, integra habentur. - Α quibus distinguuntur drivmeonmictae quae suae ad nocendum dispositionis testimonio, vel quasi testimonio convincuntur. Quamvis enim, sit resimonio comprobatum, sive testibus adhibitis denunciatum, ex illo Com. 29. Cap. 2I. Exodi, i uexa i , ct denuntiatum sit tectibus adhibitis domino ejus ; tamen de iis etiam hic passim usurpatur, quaecunque noxia esse certa ratione constat. Vt leo convictus habetur, quia experientia & ex natura Muscognoscitur laedendi ardor. hominemque similiter pro convicto habent: quia licet adhibitis testibus nihil de eo denunciaverint; multis rationibus noxia ipsius natura innotescit.
Pergit Misira , & pecudem sive animal brutum quod sub imperio, terrae pabulo pascitur, respectu quinque actionum ad priorem classem refert: non quasi bos cornu non serIat, nec impellat, &C. verum antequam hujusmodi actio . neS quae numerantur aliquoties ediderit, bovcm petulcum non haberi, ideoque nec anxie custodiendum cste statuiti' Nihilo secius idem ille bos alio respectu, posteriori classi