장음표시 사용
21쪽
Sci indo saltem eam student averrimcare , Nod ea viritus Sancti stri x t Uescat. d enim, aiunt, neruosi quid ardentilis, quid si mavisi a verbis ex lino corde,a Christi
lor, stig t 0ratio , si . tius cogit simae versetur, ut his iucis c
lamistretur, Hinc floriatur Paul ., senon Proceiise ad Eua : Mandrin in sublimatate scri ovis, aut humanae suistitiae ver jpse praecepit Domitans, de a xae staremus quid ut in modo loqv cniux , promittens se daturum ex alio , viid M. opus foret , Vnde merito dixis vapulauit A gris Haemi
mus, quod nimium Ciceroni, eloquentiae nempe desenet..
sine cautis, siquidem de idolothitis sumere videtur , qui illi arti dat operam, quain scit Satame dicatam vel in si perstitionibus Etlinicorum, vel in haereticorum blasphemijs. Abhominemur
ergo Rhetoricam , nihilo secius, ac Ioannes Cerinthum, imo eo Potius, quo plus periculi est, animo , quam corpore , cum nostri: fidei hostibus conuenire. Sed leui euertimus mole utrumque arietem quippequi artis- si 'stium in artem transferre conetur;haec enim in genere pote tiae locata, ad contraria utique te habet . ille malus est , qui ea, qua ad bonum uti poterat, abuti maluit in prauum. Sic abigem da foret medicina, ques veneni compositioneat docet, sic aue xuncanda bellica , tyi annicas causans oppressiones: ipsa quoque contemnenda sapientia, quod ea quam plures ad vanam is vivimtur ostentationem.N5 igitur mala Rethorica, sed mali Policrates Ieroboamus,Abimelechus , alii, qui eam in malum usurparunt.' asec absque liuore,ea tantum in medium afferuntur,.quq Pert' ram gesbunt Oratores, us omissis qui Rhetorica scruati fuero, sedatae populorum turbae , coacti ciuium caetus, ipsae denique vi bes erectae, esto his, & maioribus bonis,tota scateat historia. Secundum etiam infringimus , concedentes quod, luemadmo dumIitterariae candidatis, frigida, ac inepta contingit struetur oeo quod,studentes,ne 'uid contra artis canones peccent, sapidam non assequuntur orationem: at quum perseita arton ςalluerint, iam opus non habent, loquuturi, illius μίςepta respicere,quini mo quicquid in mentem venerit, illico congrue effari in stunt, lIta Rhetoricae tyronibus accidit, ut dum ad artis praecepta atten dunt, flammatos sensus , quos corde conceperant, reddere ne queaut . At emeritae iam disciplinae Oratores, qui artem innatis
22쪽
ram mutarunt , ex arte , sine artis rejectu loquentes , omnem quemcumque igne rei corde coneeptuita, a tutia fotius , quam reti actiim, in audientes eiaculare valebunt. Tales do Gregorios,
Basilium , Chrysostomuin, Auglutinum, alio ite quamplures ex nostris , quos, ut arte prscipuos, nullus leget, quin ignitis spic lisse saucium , ardentemque fateatur. Αc, inquis, Dontinus , eiusque Apostolus, 1 Rhetorica ii dehortantiae. Prorsus eo inodis; sicut A: ab orando,quum dicunti seire Diuinuim nostrum. patrem quo indigeamus, nos vero nesci ere quid petere debeannis. verum , ut labor exercendus est , sol, licitudo tollenda, & orandus Deus pro nostris necessitatibus', ei tamen cin a relinquenda de modo , ae ordine nobis utiliori, suaeque gloriae magis conformi, alioqnm , si ab de nostro labo tri stareinus Deum ad victuin necessaria praebiturum, &, si domi in imiminent mala, ad eum pro deprecando remedio, norin inigeremus, crimententantis Deum non euaderemus: Ita si , quum licet, S: lappetit tempus , orationes non paramus, disponimus, vel ornaanus, quibus, ud quosque anditores, verba faciamus, sed expectaremus a Deo, eli a Sancto. Spiritu , in nos de scenseras, Deum tentareinus, quippe qui adiutor in oppommiratibus perhibeatur,secus in temeritatibus, quum aliunde prouo e valemus.
Sed vapulauit Hieronnivis, quod eloquentiae daret Ieram . Falsuna hoc . Audiit it certe se Ciceronianum esse, non Christissim ; qisia sordebat ei Diuesna scriptura, unde nierito flagris emendari debuit , ut illam etiam euolueret, non vero quia et mens esse cupiebat. Sed quid , quod lice ars sit dicata Satanae in libris Genturum', de hereticorum Et quae non scientia ' quae non liberalis disciplina in illis reperiatur Misit tamen 1 utinas pientia , vocare ad arcem ancillas suas, has nempe humanas, seu naturales facultates, ut ei famulentur, quemadmodum contra viam steterant prius. stet ergo hunc Rhetorica 'Π6 Ve state, tuae apud impios etiam mendacium verosimile, ae persuasibile secerat. Et Christianusquilibet, tam Iaicus , quam Clericus , s rensis , de Eccilesiastes, ex ea maximam capiet utilitatem.
23쪽
Dὸ Partibus Rhetoricae . O Vinii tria considerari possint in Rhetore: ipsum nempe si
bie in artis, ars ipsa, seu forma; effectus qui est oratio composita a Rhetore vel Oratore : horum omnium partes i sunt assignandae. . Et quidem orator , a Fabio Qtiintiliano definitur, quod sit Vir bonus, dicendi peritus, unde duo in Oratore requis rit, bonit*tems cilicet, procedentem ex virtutibus moralibus, prudentiae, iustitia,temperantia, fortitudine , ac earumdem Parm ibus, alioquin, si cuius vita despicitur, eius res at, ut re oratio ni matur; nec facile populus suaderi se sinet, verbis illius .
qui,quar voce vituperat, moribus approbat. Posita vero mor a
itudine, ulterius in Oratore requiritur dicendi peritia , qu*nascitur ex regulis huius artis infra ponendis . Vertim ne tantum inpullosa proferat verba, ut de eo dici possit, quod de Catilina dixit Salustius loquentiae; fvientiae parum , oportet illum in omni disciplinarum genere esse instructum, &,vcl summis salitati labiis, omnem degustasse disciplinam : siquidem, quum ex Aristotele, omnem ei 1ubdiderimus quaestionem , Omnem callere de bet scientiam,alioquin si de rebus penitus ignotis verba facere Idebeat, nullatenus persuadere poterit . Itaque oratoris erunt bonitas, & scientia. ἰ- , Ars vero ipsa Rhetoricε, has ponitur hasere partes, nempe in uentionem, Dispositionem, Expolitionem siue Ornatum, Actionem, siue Prominesationem ac Memoriam. erum Memoriam sibaric comprehendi non puto; a natura enim tribuitur,& si quae ars eam conseruare , vel etiam meliosare possit, ea non Rsetorica,
ted Medica erit,unde de hac parte nihil dicendum existimo. Illa vero quam localem appellant ,dispendii plus habet , quam qm
pendis, siquidem tot memoriae infixos habere locos, &iscit quid in quolibet sςposieris , tam rerum quam verborum, meminriam confundit potius,' quam explicet. Actio, mimicam potio respicit, quam graiiem oratoriam disciplinam i Pronunciatio etiam liberalis esse debet, unde de ea in calce tertii libri, aliqu/dclibabimus . Tres vero aliae partes, propriae huius facultati
24쪽
sunt , unde de ijs tres libros instituemus , in quos diuidemus hoc opus, agentes in primo de Inuentione,in proximo de Dispositi
ne, in postremo de Ornatu. Oratio vero, quae est opus, de esiectus huius artis, stas etiam habet partes; diuiditur enim in proemium , siue exordium: nase, rationem,confirmationem, confutationem,& epilogum seu per rationem, ut de singulis in secundo libro agendum erit . Interim Φ communioribus, doctrinae ordine auipicabimur.
INRentio, in excogitatio argumentorum. Dividitur autem
in oratoriam, ac dialecticam : haec iiivestigat propositiones uniuersales , de a sensu remotas, quae vere probabiles sunt :Bla,propositiones particulares, & magis sensibiles, Praepe si sibiles potius, quam probabiles extimantur. Hinc rhetor, most vel locis dialecticis, Dialecticus non item Rhetoriciri quia non licet isti ad singularia, & omnibus vestitam circi in stantiis quaestionem Gescendere . oratoria ergo itinentio, est excogitartio argumentorum ad persuadendum idoneorum , siue talia sint quae fidem omnibus faciant, siue quae aliis multis, nec solum s pientibus, alioquin i et dialectica,sed etiam rusticis, & idiotis. Argumentum vero, quod inuentione quaeritur, in Oratio reid is faciens fidem: & est duplex nempὰ artificiale, inartificiale : hoc est remotum a re, qua agitur , cuiusniodi est quod itur a legibus,ab oraculis,a 'ophetis,a definitione Ecclesiae, a tormentis, & testibus deci illud vero est insitum rei, de quat elatire , & est vel moratum, vel patheticum, vel rationale,quo rum primum consideratur ex parte Oratoris secundum ex paupAuditoris, tertium ex parte naturae rei de sua agitur, vel eius cir mi stantibua , de quibus omni siti sequentilausast dicemus. . . B Forma
25쪽
Forula qua argui tenta proponuntur, duplex est, nam vesa particulari proce unaus ad uniuersale, illic ad inserendum aliud D ticulare, quod est arguimentum ab excmplo , ve, Dauid poenitens est: ergo α omnis Paenitenβ, ς, ergo & Manasses. Vel uniuersali inserimus particulare , aut aliud intuerialet Uriti beati misericordes, beatus quoque Dominicus, qui benignitate, proximorum ues at misexto : vel, Beati qui suis abrenunciatis nibus, nudi Christum sequi maluerunt. Et hoc
argumentum,enthymenia appellatur . P riae namque Rhetori. corum argumentorum rurmae sunt, enthymema, de exemplum ,
sicut Dialecticorum sinit, inductio, et e syllogitatus , quia enthymema est syllogisinus truncus , exemplum vero, deficiens ii ductio . Non tamen negauerim, Oratorem uti aliquando inductione ,& syllogismo: nam si ut non prohibς ruialed laus, quin usu pet aliquando modum arguendi per ea thymema, sic di oratori
licitum erit nonnumquam syllogismum assumere, constantem
nedum tribus,sed etiam quatuor , α pluribus propositionibus iquum scilicet, vel ambabus vel alteri primitiarum , probatio ueni subucit. Raro tamen hanc sibi labe rem usiupat, tum tartificium occultet, quod , agni um , magis obest cause . quam prosit. Tum utauditores reddat benevolos, dum ostendit seri eorum ingenio confidere, ideoque non indigere alteram propo itationem exprimere, quasi illam in illorum animis expressam . legens. Si ta n sermo apud rudes Bret, ad lucidi em redden dam orationem, omnes enucle de serent Propositiones, de syllogismis uti praestaret.. sed quia, praeter torni in , in omni argumentatione consideranda est etiam matella, haec apud Oratores,esti, nonnilinquan sit necessaria, maxime, quum oratio est didascalica seu do inru Iis, propria tamen eorum est co' ingens , quia lare semper est actio humana, nempe libera: Hinc Aristoteles Oratori pro in teria subsicit vexosimilia,& signa: ut verisimile est,mulierem animo imbecilliorem, mollioremque essecludith tamen virago fiat, quae Hololarnem, & Debora,quae Sisaram intersectit Machabae rum quoque mater, quae tam bani animo, septem filiorum perti ait necem, ut etiam illos ad mortem subeundian adhortaretur. . di innumeras in nouo testamento,uiragines fiuile cognouimus Signa vero, quae sint alia Rhetoricae argumentationis materia,
26쪽
rrari velante dimi, vel seqinintur, vel concomitantur: Ab antecedenti signo, argumentrum suinitiat Matthei 16. quum ex time, dine serotina, si incata dicitur futura serenitas a Signum cons quem fidem Diaeipulorum Christi, ponitur Marci i& morborum energumenorumque curatio et Signum concomitans, Angelus dedit pastoribus Lucae x. quum eos docuit rationem cognoscendinatum Messiam,si inuenissent Iniantem pannis inuolutum,& is Praesepio reclinatum. Arcent nonnulli signa a Rhetoricae materia, eo quod, si ea renaeuidenter demonstrent, ad eamdem comprobandam, argumento non sit opus: si vero sit anceps, hanc ne, vel illam rem designenti argument usui non erunt, quum ad ea firmanda alio sit opus argumento . Huiusmodi tamen non mouent, siquidenti signa,etiam indubitata, oratione sint explicanda rivi, sumit ria,certissima signasunt, ex Dei ordinatimie , te rum ac dis rum tamen hoc ipsum , conuenienter siennone manifestatur . Alioquin si quoties res certo demonstrari potest, oratio foret torulenda, reiiciendae sorent scientiae, quae,ex certissimis, temonstrastue Procedunt. Sin vero signa sint dubia, illa, quam ' sigillatim non conuincant, multiplicata tamcn,. vehementem ingerunt sus picionem . Vt,aduersus Cain negantem Abelem a se occisum , dicere posses . Tu inuidus , bonorumque statris Oser, cum eodem, & solus cum solo , in agrum descendisti, ibi languis effusus cernitur, ciui aduersus te et amat, tuusq; concidit vultus, & os verba profert tertiata , laesae signum conscientiae: tu ergo illum confodisti. Nullum ex his signis rem manifeta Melarat,sed simili iuncta satis eam confirmant.
Γηώcii , qui sunt sedes argumentorum
ARgumenta, γε ad fidem tendam eorum , quae simi
excogitanda veniunt. me insita rei de qua agimus, sunt vel dianoetida, vel ethica, vel pathetica: nempe , vel naturalia, vel assectiva, vel morata i de istis in sequentibus erit sernis i det naturalibus, certum est erui ex locis, locus euim est sedes, domi cilium, elementauri,uiue prisciplima, undesumitur argumentum,
27쪽
Vnde quilocos attentius considerauerit, is proculdubio . argu mentis ad fidem faciendam idoneis , abundabit: fieri enim non potest, ut ei rationes desint ut huiusmodi locos,& argument rum sedes, vigilanti percurrerit mente . Opus tamen erit,prudemti uti delectu , non enim omnes eamdem exhibent eis clam , ideoque illos mulas facete debet , qui praesenti materiae mimis
Sunt autem huiusnodi loci, vel uniuersales, deseruientes cuilisbet arti, facultati, siue scientiae, qui sunt proprii dialeoticae,que omnium dicitur ministra e & hos orator etiam inspicere debet . immo & Tullius hos, tamquam Rhetoricae pmprios , tractauidi Aristoteles tamen, Rhetorum non minus, quam Philosisphorum princeps, dialecticos illos voluit esse, esto quia, huiuimocii artes ibi mutuo dant nus, loci isti ab oratoribus Dequentius uni pentur .. Alii vero sunt particulares , & proprii Ahetorics..utrisque in sequentibus agemus, de prius deiuniuersalioribus, quos dialecticae proprios esse diximus. Non tamen omnes expicabimus, tum quiaalterius ut diximus simi facultatis, tum quia alii sunt minus famosi, di non ita isequenter in usu . Paucos vero
Quos recensebimus, breuiter percurremus, quia abalus passia tdilucidantur, & eorum iistitia omnibus iuue creditur . . rui
INter hos , chorum ducit oros, nempe definitio, rei naturam, explicans,' euentiani, a qua argumcntum sunt iis, cum ei negamus non ii , ei ebriam , vel naturam rei, cui definitio non conuenit: vel e conuersio , si definitio alicui coalieniat, nomen quoque , & essentia,per definitioncm explicata, eidem conuen, re debet. Vt quia inuidia est dolor de aliena felicitate, si de aliis quo negetur hic dolor, is inuidi n0nien non merebitur : quo sit inuidus, talem proiecto dolorem habebit . a tamen Oratores frequenter apud rudes populos agunt, qui intiniam cuiuslibet rci naturam perspicere neutiquam valetima una illum , adsti ictumque philpsophorum definiendi ii ' ni , missum. Mon , soridum auud acringuiorem constin
28쪽
matur, quo ex multis accidentibus, rei natura describitur, haee cnim maximam partem conterunt ad cognoscendum quod quid est . & quia sunt manifestiora, maiorem suscipiunt amplificati nem . Et revera,frequentius accidit, ut cui omnia illa, quae destationem integrant, conuenire demonstrantur, eidem definiti nomen . de natura, inesse debet, contra si non omnia. Et hinc ansa datur dicendi in oppositum, quod mutila , vel redundans fierit definitio , seu quod aliis, vel non omni definito conuo niat. Sic Diogenes,audiens Platonem definiue hominem, quod seret animal plachrum , implume, bipes, deplumatum gallina- cum in medium proiecit, iliquiens, en homo Platonicus . 1 Delectile maxime hic locus quum definitio datur per opposita, vel per ironicam contentionem , nempe referendo prius quid res non sit, deinde quid reuera sit. Vt, Num medicum existi inabis eum . qui longam nutriat barbam , ac latam ornatamque priuilegh membranam habeat,& non potius eum qui doctrina ac experientia, cuilibet nouerit morbo cauere Vel, ut Persius inquit , mera libertas est quam vindicia & pilea donant, quam tu
nien nactus fuerat homo tressis, vappa ,-- lippus, vitiorumque servus: vera ergo libertas eius est, qui proprio dominatur animo, nec cupiditatibus seruit . . Huic succenturiamus locum a notatione,seu nominis ethyinologia, nempe quum a vociura sitiailitudine, reriuii,sive naturarum argumentamur coni lenientiam , ut si Caelibes Caelites dicamus , quod ab uxoriis curi s lioeri, Caelestibus tantiim vacent. Cui a Liuiis emocus a Coniugatis, siue a casibus, quum voces,unum habentes principium , varie deflectuntur: & tunc maxime delectat , quando cum sinissitudine vocis, stat sensuun liuerlitas: ut, si merito Verrem dicium amrmes, quod domos verreret , ac prouincias. Sic Esau,merito suum iratrem vocatum dicebat Iacob,
idest supplantatorein , quod eum sepplantaverita primogenitu ira, dea paterna benedictione . a tamen hic locus i currit mPlerumque, apud emuli, ias nares, argumentationem praebet, aliquo figurarum lepore condiendus est, ut hyperbole, incisino, Paratiomasia , vel simili. Secundus est locusta toto ad partes, & e contra, qui latissimὰ
patet, ex quo sumitur argumentum, nam cui conuenit totum , ei partes, vel earum aliqua saltem conuenire debet. De quol
ero negatur totum, & pacies neganiux runt: ut , quia cla virtute, dicimus,
29쪽
dicimus esse honestam . iustitia & temperantis&α- virium eis sunt partes, honestae erunt. Et quia gradientibus sensim
concedimus, tactum negare non debemus, quia sensus est. In hoc loco fit enutrieratio partium, quibus totum ex aritur , a sipsum tollendum , vel etiam ponendum, si sit totum integrare . , et, si sit fundamentum,paries, ε tectum,est domus , quae nequa quam erit, si aliquod eorum a fuerit. Si tamen sit domus, ill rum quodlibet , de illa omnia erunt. Ad ponendum inimen to tum unium sale, quod appellant genus , satis est unius partis natio, ut si sit Sortes , homo utique, ae animal, de vitiens ac substantia erit. Ad negandum vero hoc totum, non sussicitrio alicuius partis . imo omnes erunt auferendae, non enim ex leo quod non sit Sortes . sequitur non esse hominem , quum possit esse Plato: sed si non sit sortes . nec Plato, nee aliquod aliud
indiuiduorum huliis naturae tunc recto inferes noti esse homi nem .i Hic ergo locus maximas su aebet orationi diuitias, vim rim pinnum implere dicatur, maximd quum exornationes ad
mittat ab anaphora, distributione; subiectibile, congerie, ammatus: de quibus in scheniatologia dicendum. Tertius est locus a causis, qiii eti am amplissimam dicendi
Piam praebet, naultaque , & ea emacia praebet et timcnta. Sunt autem quattuor principes causae.materia scilicet, brina . eiaciens, atque finis, ad quas aliae reducuntur, ut idea , siue exemplar, frumentum, consilians, adiuuans, mens, de aliae, quibus addere possis, quas vocantper accidens, ut casum, atque fortuna qua
si seorsum omnes circuitispiciantur, mirum quam multiplicia
Non admodum remoratur oratorem materia illa Philoseptu ca, q est primoni subici tum ex quo fit aliquid,& qus omni est actu destitiita; nam quum de se sit valde obscura , tenebricosam
redderet orationem Potius ergo aliam attendit materiam . quam possis appellare secundam, quomodo materia cathedri est lignum , urcei argilla, calicis aurum Sc. Α materia commen dantur Salomonis vasa, & I cmplum. Ab eadem consillare posse queinpiam,vi ad cglestia, spiritualia se conuertat, quando im intortalis animus, cum corruptibilibus, re quae infra corpus sunt, communionem habere non deceat. A materia ex qua aliquid
fieri let, tunc esseGim inferre licebit , quando aliae causae non desint, alioquin nullani est.argumeneci . . Vt,Epulo, pecuniami
30쪽
vel aurum prae manibus habet: dabit ergo in eleemosynam I
oro; non sequitur, defuit enim voluntas. I Orma etiam, quam philosephus attendit , parum s et Oza tori, unde uon admodiam circa illam sellicitatis: quum enim illa sit actus primus corporis physiui , naturam, reique eκentiam intrinsece constituens, adeo est obstura, ut de ilia apud rudes monem facere, perinde foret, ac asinos ad lyram vocare.Idemque orator, frequentius accidentalem, ac externam, & artificialem considerat forinam, quae uberi eiu dicendi praebet in teriam , acluculentam reddit orationem . Ut vero , si materia, sta & si formam destruas, argumentum, quod ab ea ducebatiar, plane labefactatum erit.Adpositionem tamen solius formae, velsiaius materiae,non sequitur positio esse misi aliq adsint caum ciens est, a quo fit aliquid, & est multiplex, aliud primum,
α uniuersale , ut Deus vel Caelum, aliud proximum , de partic lare, ut homo, vel ignis: Aliud principale, ut Sortes,aliud instriamentale, ut calamus. Similiterest,adiuuans, iubens, consilians,& mille tales sunt eruientis diuisiones, quas prosequi longum et et ex eis tamen multa, & emacia ducuntur argumenta .
mum vis in eo sita est, quod si sussiciens adsit causa , di non impedita, essectus poni debet. Si tamen causa omnino desit , nullus erit effectus: ut, si Gl est , non continuo lux est , quia potuit impediri per Eclypsim:si vero non est sol, nee lux cila poterit.
Finis denique , Deliberativo maxiniis generi, multam assi copiamr attenditur enim cuius rei gratia , quoue animo aliquid fiat. Ex fine autem humanae actiones bonitatem, vel mali uno nanciscuntur, ut poena, vel premio dignae fiant. Sic ex fine scimi' Theologicas moralibus prestare vimitibus. fine etiam aedificia variamus, ut inter fiant, quae voli irati, aliter quae praesidio esset
A causis essectus procedunt, risque cor pondo', unde locus ab effectis, eamdem amplituditiem, imo & maiorem habet , quam locus a causis, secundum quod ab eadem causi plures dis manare possunte , siue tan inaccidentaliter, si causa sit Particularis, x una voca, siue etiam ess)ntialiter diuersi, si cautast aequivoca, de uniuersalis; ab uno enim lene plures calam' Nab uno sole , tam aurum in terrae vasteribus, quam vegetabili insiperficie, & iris in nubibus, producitur dec- . .