장음표시 사용
31쪽
causae arguit botiitatena 4mcta illud : Omnis arbor bona. borum fluctum facit , non potes arboribona malam fructam facere nec arbor mala, bonum fructum facere : si ergo causa tuerit bona, boluim quoque producet effectuna: de econtra, si esse si uerit prauus, nequibite itis propria, & per se causa, honesta esse:. ut si recius lucrit effectus , propria illius callia non erit nisi lai dabitis : visi bonum est lumen, bona de fulminatio ab .eo pro cedens , &d contra , quum haec bona sit, illud quoque bonum erit .a Si vero malum sit priuari gratia, de. Dei inimicum costitui, addicique gehennae, malum erit peccatum, Per quod haec imala incurruntur: &sic hoc constat esse malum, malum erit a Deo esse extorrem, quod est esecius illius. Aduersarius autem dicet, assignatum effectum nou esse proprium, de per se illius causta: veshanc non produxisse ex pros rus taleiri effectum , sed huius matb . tiam ab alia procedere causa. Vt si dicatur,gladium est maluar,
quia per eum fit homicidium , quod malum est: vel, religione este vituperabilem , quia in ea hic vel ille religiosus , immortificate vivunt, quod malum est: respondebitur, malitiam non j dij, sed esse utentis: nec religionem, sed eos Religiocis quis vocationis immemores vivunt , este vituperabiles, unde ad aliam causam recurrendum , quae sit propria illius -ctus e de proportionaliter de effectis dicendum. artus est locus a simili, quo, ut dissicile inuenies alium de biliorem contra renitentem, ita nec iucundiorem, vel magis lem ad trahendum sponte sequentem: adiere enim lucem i)s, dicunturi, & dum animum ab uno transfert in aliud obiectum , ipsa nouitate delectationeni angerit , nauseamque prohibet :imo α quae simpliciter prolata levia , nulliusque momenti esset vi bantur, fortia e acta existimari facit. Si enim dicas, non mialtum ad Imperatoris victoriam detrimenti adserre militum
figam , pland paradoxon dixisse videberis,siquidem Imperator nonnisi per milites pugnare & vincere debet, unde hs iuga cibi sis, non est unde sibi victoriam sperare liceat: hoc tamen p radoxon, per simile redditur persuasibile. licendo: quoniarno' dum flumina iubducta mari, illud non mimiunt, . ita nec milito ab Imperatore dilapsi , cursum triumphorum illius remoris
poterunt: ex quo constat, huiusnodi locum non solum exorn istioni deseritire, sed etiam, quandoque, probandi vim habere siquidem, quod similium vita cc revire dignos ur, &altari
32쪽
ccuiuenire par erit. Similitudo autem, vel est simplex , quae pro
Portio dicitur, nempe quum una res uni, e& secundum unam tantum confertur proprietatem , ut quilin auarus pecuniam appetens , dicitur similis hydropico, uani silienti .. Vel est inuit ri lex , quum una res secundum plures proprietates confertur, vel .
alteri rei, similiter secundum plures proprietates: vel multis rebus habentibus illas conditiones: vel quum plures , rebus pluriabus assimilantur. Ex quo loco cognoscitur is, qui dicitur a dissimili , quia contrariorum eadem est disciplina, de unum dat aliud cognoscere.Arguitur vero ex eo, quod id, quod uni diiu- milium conuenit, nequit alteri conuenire , immo potius oppositum eius,quod inest uni dissimiliunt, inest e debet alteri. Et huic amnis est locus a comparatis: nam si comparatio di catur a pari, eundem tractandi , modum habet cum loco a simili ; quod enim uni parium conuenit, & alteri conuenire videtur, in eo saltem in quo paria esse dicuntur. Comparationes vero, nedum trahuntur a pari, sed etiam a maiori vel minori : quae aliter tractari debent. Locus enim a maiori, fundatur in eo, quod si non conuenit id, quod magis videbatur conuenire,profecto nec quod minus: Vt, si cum peditibus currens laborasti, quomodo contendere poteris cum equis: Vel, si propter Deum nec duriusculum serre verbum potuisti, quomodo verbera, caedemque sustianebis: Vel, si exteriorem non praebes amicis substantiam , qu modo vitam pro hs expones t Vel, si Rex innumeris circitiaida
tus veteranorum copiIS, urbem expugnare non valuit, quomodo exiguus dux, parua gregalium. ronum collecta manu , adue sus eandem praeualere poterit φ Lorus vero a minori, vim habet
ex eo, quod si, idquod minus videbatur ineste mihilominus inest, certe & id, quod magis : unde a minori sumitur argumentum adfirmandum di siadendum, a maiori vero ad negandum ,& disesuadendum. Vt, si tam hilariter mortem pro veritate oppethi ς temporalium iacturam , pro eadem libenter passus fuisset. Vel, si Abraham in fili, oblatione filii obediens, etiam in gregum lim molatione obedulet. Si Gedeon, cum solis trecentis, innumeras Madianitarum copias strauit, multo plures , cum tota Istaelitarum prostrasseiphalange . Ducuntur autem comparationes ab exemplis, siue veris. A: his
toricis, siue fictis, & fabulosis, apologis, Ad parabolis, & utraquς breuiter tractari poterunt, vel latitu . inando u tantur lata,
33쪽
icebit praesari iii, corviniaudem, si fiterint historica, con intimidando illa i persona cui acciderunt , vel a gente ubi euenerunt, hoc etiam si fueriot ficta)a Scriptore,qui ea narrauit. Illud tamen obseruandum, ne huiusnaodi praefationes allatia sint a negotio, de quo agimus; ut si de religione sit serino, extra choriuncanere videberis, si praefatibneni de prudentia , aut sortitu sine, vel alias quam de religione habueris . In fabulosis, si pro veris recipiantur , nde vale iat, si pro fictis, ut sunt, valent eo, quod a sapientibus conficta sciantur, unde praefatio inhibebitur, quod non temere fuerint ista,tot seculi magno mortalium celebrata consensu. Apologus, qui est sermo rei mutae tributus, eodem tra ctatur modω, unde late apologum de Cassita aescula Gellius narrat: concise tractabitur, si egregie dictum , vel fa in alic ius , videas ab inuidis lacerari, re dicas: non esse mirum si mi' lmam aspernetur gallus AEsopicus : vel si , in eum qui,eo, quod iblustres sit nactus maiores , quamuis vilescat in s clibus , dilatat
philacteria, intorqueas illud, Cave ne tibi eueniat quod Asopicorniculae. Sicut autem exemplo narratur, res gesta ad similitudinem alterius, siue gestae, siue gerendae , ut Regulus rediens ad Poenos occidendus, exemplum est 1idei, etiam hostibus serum dae: ita parabola continet similitudinem , casu , vel natura ad iundiam,vt,nauis pro ventorum vi huc,& illuc transierens velum, parabola est, docens, sapientem debere se tempori accommoda re : quae etiam breuiter tractatur,vi, Desine laterem lauare,quum dicere volumus,seustraneum esse laborem in aliqua re . Ex his cognostitur locus ab oppositis : Oppositorum autem quattuor sunt genera, quaedam enim sunt contraria, ut pax & bes sena , calor & frigus album de nigrum : quaedam priuatiua, vi mors & vita, lux & tenebrae, visus ': caecitas, quaedam relativa v datum, & acceptum pater de filius, dominus,& seruus: qu dam contradi ria, ut pax & non pax & c. Vis arguendi in istisistat in eo, quod si olim oppositorum, assirinetur de aliquo, sabrem secundum aliquam portionem, de eodem , se dui
dem partei legaudum est reliquum , ut si de veste dicitu quod si alba, illa nec nigra potest este , nec non albar edi si AEthiopse albus seeundisin dentes,non potest secundum dentes esse nigerive non albus. Si Sortes Platonis est pater,nequit eiuslein esse filius, ac si est vivus. non pinst ellaunomnis.. 4n i)s verbo initi ,γε
34쪽
mediunt admittunt,visunt contraria, de relativa, ad negationem unius,non sequitur positio alterius. Vt, si vestis non sit nigra non propterea bene infertur eam debere esse albam , quum possit cricta vel viridis esse: nec si Plato Sortis non sit discipulus, sequitur illius esse magistrum, quum neutrum esse possit, & disparata se . habere. Et hinc innotescit etiam locus a repugnantibus : sunt
enim repugnantia, consequentia contrariorum, videlicet unum , contrariorum,cum eis, qtiae alterum consequuntiir: ut amare , de
odio habere , contraria stat; adamam sequitur dissimulare, pat
cere, laudare &c. ad odio habere, maledicere, conuiciari, caed re &c. unde amare, & caedere ,. aut conuiciari: odio habere, de dissimulare,aut parcere &c. repugnantia sunt. Ab assimatione ergo unius repugnantitium , ad negationem alterius, bene pro cedimus: non ita 1 negatione unius,ad positionem alterius. Vt alios omittamus, ultimus est locus'argumentorum conte
turalium, qui appellatur ab Adiunctis, seu a Coniundus, Aditini ta vero iant, quae re Circumstantiae appellantiu , nempe Quis, quid, ubi, quibus auxilhs , quur, quomodo, quando. respiciis personam, in qua attendimus tum animi, tum corporis, tum so tunae bona . In animo consideramus pa tiones irae, miserationis &c. & vitia,ut auaritiam, ambitionem Sc. & virtutes morales, ut iustitiam, fortitudinein &c. vel Tlleologicas,ut fidem, spemctc. vel Theoricas, ut Mathematicam, Philoibphicam dec. In corpore spectamus figuram, speciem, formam,colorem , robur, agilitatem dcc. In fortuna dii ritias, genus, dignitates dee. Vt improbus censeatur,qui ex improbis natus sit,uel perfidus habeatur,quisit Poenus. Sextis etiam spectatur, quia mulier, mollis,& murabilis iudicatur ; aetas quoque,nam pueris ignoscendum est magis quam viris : Victus quoque educatio, quia malus supponitur, qui malis conuiuit, ac praue fuit educatus. Nec minus conditio, nam &diuites solent superbire, & serui, si regnauerint, terram silbuertere sblent. Actio etiam, oportetenim sceleratu esse,qui creditum abiurauit; Et consiliuin qui enim studiosus est, voluptatibus operam non dat. Et facta, nam ei committi debent, quae fortitudine indigent, qui fortiter alia gessit. reuera,potius quam adilinetiim, adiunctorum est sedes, est enim breuis ii otii complexio, summam tacti continens , in patriae proditio, aerarii expillatio, fidei testificatio &α. Vbi, multoties eleuat, aut insinuit facti . siue rei graui atem, ut
35쪽
atrocius est delictuin , commissum in Bro, in aula principis ,
in loco sacro &c. Attenduntur etiam locorum asperstas, & P ties, grauitas,& salubritas, frequentia,& solitudo &c.ex quibus Iaadantur vel vituperantur, & ex iis derivantur laudes, vel vit perationes inperssinas, ut in anachoretas , in Adae Paradisum, iasosephum &c.Mιxiliis attendit ministros, & instrumenta, nam Iaud bilius est, ineptioribus iustrumentis, aut ministris,praeclarum ali quod opus sectite: ut vituperabilius, nec his, a malo tentando,
investigat causam, maxime finalem. Eo impellentem, ut cognoscat in quo quis animo aliquid egerit, vel loquutus fuerit, ut qua intentione adactus quis iuerit ad furandum, num ut pro
priae tuae, vel suorum extremae consuleret necessitati, vel,ut macha retur, luderet, aut 'aneis consumeret & helluaretur.
Quomoro, rei gestae ordinem petit lexponi, a capite ad calcem , iuxta verisimilem narrationem, in qua,argumentorum semina in ri debent.. Mando denique designat tempus , & temporum disserentias, qu* non solum sunt praesens , pi steritum, A futurum , sed etiam
stiluuin, vernum, brumale, de autumnale , festiuum, de feriale, nundinarum , de negociorum, pacis, oc belli, tempestatis , vel ter raemotus, diei,& nocti, &c. grauius enim pua itur fur ii turnus,
quam diurnus, de multoties grauius peccat, qui die festo, quam qui feriali delinquit. I ractatur etiam occasio, quae, supra tenarus addit opportunitatem pio re facienda , vel omittenda. Ab huiusmodi ergo adiunctis argumenta sumuntur , quae eo sunt essicaciora, quo vel plura coaceruantui, quae mutuo se inubcem iuuent, vel, si sint pauciora, propius rein contingant, ita namque fieri non potest, quin saltem vehementem ingerant suspicionem. Aduersarius autem,argumenta ab adiunctis enervabit,d, cendo, ea esse incerta ac mutationi obnoxia,quq ali)s possint coa uenire, ideoque nullatenus iis credendum .
Ad hunc ab Adiunctis,reduci potest locus ab Antecedentibus,& consequentibus, qui manifestius res ostendit, quam locus ab Adiunctis: positis enim antecedentibus, ut plurimum consequea tia poni debent, de aliquando infallibiliter : de iss remotis , ne
cessario illa auseruntur, ut, si sol est, dies est : Si vir est, puer fili Consequentia enim, guunt antecedentia pricesilue,quod si h
36쪽
non fuerint, Videtur quod nec illa praecesserint. Aduersarius vero dicet, fiuise quidem illa, sed impedita, ne sequerentur conse
queritia, ut plantata arbor, Ze demum excis fractu, non dedita Ad eumdem reduci potest locus a Communiter accidetvib us . Communiter autem accidentia sunt, quorum vitum semper , dc necessario, vel saltem,ut plurimum sequitur alterum : ut gemmaret semper, de ne si id antecedit florum, de botrorum emtilionem,&iimiliter conceptio partum. Habere vero nasum aquilinum Prscedit imagnanimitatem , saltem, ut plurimum: vitae physiognomici ex illa istam demonstrant, secundum vim illativam . Et idem dicimus de aliis sigilis, tam phyliognomicis., quam
naturalibus, ut ex Cometa inferimus bella, tempestates,terraemorias, mortes Principum, pestes, caritatem annonae, de similia. Ex Castore etiam, ac Polluce, inferimus cellationem tempestatis, deiciem de alijs signis metheorologicis, de naturalibus . Et haec de locis topicis, seu dialecticis dicta sussiciant .
De locis Rhetoricis generalibus pro omnibus generilus
causarum. D Rebamus,sedes argumentorum, nempe locos esse, vel communes omnibus causarum geueribus; vel proprios speci uterque addictos uni ex illis r de his in sequentibus agendumserit. Communes insuper dicebamus esse,vel Dialecticos,quorum est usus in omnibus fere diiciplinis , de quibus in praecedenti capite diximus: vel Rhetoricos , de quibus in praesenti dicere insita. tuimus . Hi ab Aristotele quattuor tantum, siue duo paria etsi dicuntur,nempe possibile, & impossibile,& magnum, ac paruum. Possibile 3e impolsibile, eandem vim habere videntur, cum loco Dialectico a comparatis: comparatione ducta ab ins quali, dedissimili, ut possibile sit idem cum loco a minori, impossibile vero cum loco a maiori: si enim non inest, quod magis conuenire videbatur, immisibile videtur, quod iniit id quod minus: de si quod minus videtur conuenire,conuenit, diuile est,quod comueniat id quod magis. Hinc in genere Iuridiciali, Pharaonis filia,argumentabatur ab impossibili, ut Moysem defenderet, qui Regium conculcarat diadema, quasi foret impossibile, quod tenellus
37쪽
Hellus puer, ex seruili Hebraeoriim genere satus , in Regip M statis coiitemptum,tantum nefas ausitrus foret: qui nihilo nus vi Iosephus refert, non prius fuit absolutus , qitim probation famosa ignitorum carbonnm , innocentem se probauit. Adiae sarii namque, crimen illi impingebant, quod ortus seret ex tali sanguine hominum, qui Deos AEgyptios contemnebant, unde non mirum si, etiam ab uberibus, nec Regem reuereretur. In geonere vero Deliberativo, ab hoc loco argumentabatur Saul, 'Dauidem a Monomachia cum Goliathe retraheret, quod immo sibile λret eum, puerum , & inermem, bellandique nescicina, posse praeualere aduersus Philistaeum illum,qui nedum adamant,nis quodammodo incedebat armis proteistiis, sed ab adoles imitatu bellis enutritus fuerat: Dauid vero asserebat possibilem sibi Qre victoriam, tum quia ipsemet puer, de inermis , vinam, ac leonein interiecerat, quibus robustior non videbatur hostis, qui prouocauerat: tum etiam,quia quum inimicus exprobrasset e citui Dei viventis, Divinani vindicem maiestatem,ac potentiam sibi propitiam, hosti vero infensanx certo speraret .i In genero denique Demonstrativo, ab impossibili arguebat Moyses in , cantico, asserens impossibile inre, quod unus persequatur inilla,& duo fugent decem millia, nisi quia Deus sum vendidit eos , ct Dominus conesinit illos . Eleuatur vero impossibilitas, adstruendo possibilitatem. Consimilis tractandi ratio, est in loco de Magno ,& Paruo consideratur enim quid magis, quidue minus expediat. Ita paterni consiliari), magis Roboamo expedire iudicabant, qui scere populi petitionibus , in relaxatione tributorum, ut eum in perpetuum seruum haberet. Iimiores vero, ab eodem loco argumentum Deliberativi generis sumpserunt, conlilium dantes, isse te magis quam prudens, per quod decem tribus,a Roboami R gno sunt diuuls p. sic in genere Iuridiciali, Michol increpita Saul, quod Dauidem inimicum , de inaiestatis , ut liue assim bat, reum , iii Regis patris periculum, incolumem emisisset; delictum extenuat, quod maritusiseret , morteiu , ni tacerer comminaretur. Nec minus in Demonstrativo genere, ab hoc loco argumentabatur Chrisbis Dominus, quum aiserebat, se esse' plusquam Ionam, Salomoneque maiorem , Niniuitas tamen aus
cultasse Ionae, & Saba Reginam a finibus terrae venita Salomoni audire sapientiant; Iudaeos vero se contemnere. Parratio fieri:
38쪽
- Lib. I. Tract. II. Cap. q. x3
si dicat, Pythagoram , Platonem , Apollonium Timaeum,ac alios, exteras adisse Prouincias, & apud barbaras, ferocesque peregrinatos fuisse nationes , quo humanae studerent sapientiae; fideles vero, coram positam, Caelestem, solidamque , Diuinam aspernantur sapientiam.
De causarum Genere Delibera: o. C serum, seu finitarum qivestionum,proprios argume
torum locos habentium, tria esse dicuntur genera, Deli berativum scilicet, Demonstratiuiuii , ac Iuridiciale tnam, quod quidam addunt Didascalicum , seu doctrianale, id non pertinet ad quaestiones finitas , circumstatuissquo limitatas, unde eo utuntur philosophi, caeterique scientiarum tractatores, procedit enim ex propriis cuiuslibet scientiae: εc licet recipiat oritatum, aliaque inulta ex hac arte , nihil mirum,quum haec sit quodammodo,omnium ininistia. Tria ergo tantum causariim facimus genera,qiue quadrifariam vitarunt ; primo ex fine, siquidem Demonstrativi finis est dele tare, Destiarativi spem ciere, aut metum , Iuridicialis Iudicem ad saeuitiam urgere , vel clementiam . Scopum etiam Demor strativum sibi praefigit,honesti im, Deliberativum,utile, Iuridicisie,iustum, quandoquidem nemo laudauerit, turpe, nec suadere Conabitur inutile, aut fatebitur se rem iniustalia feciste, alioquin contra scopum erraret; Sunt ergo tales horum generum fines . . Differunt secundo tempore: Demonstrativum enim, respicit tempus praesens : non enim laudatur aliquis quod fuerit, vel si
curus sit studiosus , shd quod talis sit . Quod si aliquando in la
de , praeteritae vitae prsclara illimantur iacinora, ut in vituper itionea era perpetratacid propterea fit,quia anteactae vitae acti .nes, splendoris, vel infamiae notam, in operante relinquunt, rarione cuius, laudis, aut viciterii dignus censeatur.Vnde,tantum Per accidens,potest hoc genus praeteritum attendere tempus . Et eadem est ratio de futuro, ut quum ex indole praesagimus, qu
. iis sit quis suturus: cuiusnodi prognosticum de impio Iuluino, Basilius
39쪽
Basilius,& Nahiauhenus fecere. Ille nihilominus non vitupera' bazur ex facinoribus, quae nondum erat operatus, sed ex indole, quam depraesenti ferebat, quia Demonstrati ii tempus proprium
est tantum piaesens. Iuridiciale vero respicit praetcritain, in quo quis ea cit operiatus, quorum merito eius nomen in iudicium d Wrtur, ut praemium referat,vel poenam. Deliberativum tandei futurum, ut bona proueniant, vel ad tersa impediantur. Tertio disserunt munere, iue ossicio, quandoquidem Dei a strativo laudamus honesta, turpia vituperamus. Iuridiciali a cusainus sontes, insontes defendimus. Deliberativo suadentiis utilia, noctua dissuademus.
rto differunt auditore: auditor enim proprius generis D 'monstrativi, est concio, siue populus. Proprius vero auditor Π neris Iuridicialis, est Iudex, qui debet ferre sententiam. In gen re vero Deliberativo,auditor est Princeps, vel Senatus, aut is, qui consilium petit. Vnde quantumcumque alii interueniantia sualibet oratione, attendendum est ad proprium auditorem iuxta illius mores,temperanda. Diuersimode quoque huiusmodi genera tractantur . Iuridicule enim omnem iere respuit ornatum, alioquin oratio reddeta tur suspecta , & ut lucernam oletis , Iudicem non moueret. In Deliberativo potest esse accuratior , ne auditorem, qui est Pria ceps , aut Senatus, negligere videamur. In Demonstrativo, Vidi in Didascalico, plane exquisita, quia abest aduersarius . Vti tur etiam Iuridiciale enthimematibus. Deliberativum exempli Demonstrativum amplificationibus. Didescalicum etiam enthi
Tractantur insuper haec genera, vel ab lute. vel comparate Absolute, quum simpliciter ostenditur aliquid esse iustum , volς ivel li onestum . Comparate, si monstretur unum este alio tumuli utilius, vel honestius. Prioris generis fuerit, si Paulum , vel SP llomonem laudes, sque respectu ad alium . Posterioris, si Pa luna cum Moyse, vel Elia componas, quod pertinet ad νοὴ Demonstrativum. In genere vero Iuridiciali coinpalata a quaerendo,niim atrocius puniendus sit moechus, quam fur. Et sedere Deliberativo, Vtrum magis expedietis fuerit Thomae,aci gnitatibus Ecclesiasticis, etiam 'sente oblatis, capestendis
Itinere , quam eas adire : Siue autem absolute, siue comparari
agas , aliter thesis tractanda est, aliter hypothesis, siquidem
40쪽
in Demonstrativo exemplificemus) a s audans .uII1 Patria, parentibus, sapientia,& rebus gestis, bebis: qui loci speciales , ut plurimum utiles non eritiae, si h minem uniuersim laudare velis , quorum vice assumentur ali uniuersaliores , vi,quod a Deo conditore , ad siti imaginem Assirmatus , quod rationis sit pat liceps, quod supra caeteras cre turas imperium acceperit, quod aeternae beatitudinis in Numianis visione consistentis , sit capax ,. de alii huiusmodi . Non-niunquam tamen, ex eisdem locis, tam pro sinita, quam pr infinita quaestione argumenta sumi poterunt, iuxta cuiusquet captum ingenis .
AD particularia nunc descendendo genera; loci, unde si
inuntur argumenta generis Deliberativi, praeter commu-uco illos, de quibus in praecedenti tractatu egimus, sunt, vel Proprii, vel assumpti ex aliis generibus; mutuantur enim sibi inuicem, genera ista argumentorum locos , quo λrtius concludant , dum res, undecumque spectetur, ad intentiam propendere videtur. Itaque, liberativum ex Iuridiciali a s sumit locum a Iusto, & a Lege; Vt, si deliberanti umini expediat diebus festis sentilibus vacare, vel ab eis abstinere , re dicatur, mi fulcius esse abstinere, quia lex Diuina, siue Canonica, id decernit , de conuenit, his saltem diebus, animo excolendo, 3e Diuino vacare cultui, quando profestis, corpori intendimus. A Demonstrativo etiam assumit honestum , & gloriosiim , ut si circa thema propositum,dicas, holiestissimum esse,Diuino obsequi cultui, ac gloriosum, temporalia contemnere, qaando absque Numinis ensione, religionisque violatione, assequi non possunt.
Loci vero proprij huius generis, nec adsciti aliunde, sunt, tile, ac Iucundum. Iuc dum enim ut hoc quoque obiter notemus , quia inde dictum videtur, quia iuuat 3 utilitatem, coniunctam habet, ac facilitarem, siquident facile inclinamur