Universae Campaniae felicis antiquitates a Mariano De Laurentiis elucubratae. Pars prior altera Pars prior. 1

21쪽

do nsus invaluit, ut ore uterentur distorto , ut declarat Varronem Scaliger commentatis lib. VI. Ex Livio lib. VII. c. a. eslatum habemus in ludis Romae haberi solitis vetusto aevo histriones ad sonum saltasse mutos ; Romana hine iuventus versus ridiculos Fescenninorum instar in . vexit: postea Livius Andronicus sabularum immixtione , et tandem osci sabulas secerunt Atellanas. Ex Macrobio Saturn. lib. Vli I. c. 9 constat Nonium , et Pomponium fuisse celebres actores, et post illos diu iacentem artem Atellanicam suscitasse Mummium. Eas tandem fuisse tabulas satis honestas, quamvis ridiculas , scimus ex eo Cum apud Romanos iam a rerum primordiis introductae suere , eaeque ad extremos usque Caesares viguere. Norunt hinc eruditi , Romanis eas sum

ino studio , et delectationi suisse, quod quo tempore nondum recti mores deperditi, et cum adhuc militaris maxime floreret disciplina, tunc vel maxime Atesanae fabulae in moreriis re positae. Haud vero audiendas aliquis'Aristarchus , vel pseudo- Cato , qui scribit Romanos hisee sabulis delectatos maxime, quod oblectationem saperent:=nam hoe salsum , cum ex Valerii Maximi tetsi imonio contrarium evincitur lib. II. c. 9 de Speci. Atque haec de Osca gente , deque moribus, orit. giue, Iingua, et Atellanis sabulis.

ra quo agito de antiqua urbe Ca a Campamae mori poli, tae eius frangati ci de deditionibus, colonia, Maa-fectura , incremento , maiestate , do illius mersione , et tandem de esius suis .

Capuam olim dictitisse metropolim totius. Campaniae,pinresque s r γ urbes habuisse in potestatem redactan

22쪽

tconsentiunt cum veteres, tum recentes historici. Ea vero In amoenissimo Campaniae loco fuit aedificata , et quasi mille passus a Tifata monte, nunc monte di S. Nicola dissita, et a Vulturno numine duo milliaria, et a mari XlU. supra viam Appiam. Quo vero tempore haec urbs fuerit condita , dissentiunt iidem ; quidam autem ante Romam urbem, aliique post tria saecula aedificatam tu

sententiam ierunt. Quinam vero urbis huiusce'conditor , nunc enucleandum. Etruscos ut superius dictum est hac regione

dominatos esse, et hanc urbem aedificasse quidam meque urbibus suit dominata ipsa Capua metropolis. Ex his me--oratur Casiliuitin, Calatia , Aeerra, Atella, Suessula , Cumae, campus Stollatis, et ipse Falernus mons, ut scribit Cluerius Ita l. Ant. lib. III. e. 5. Hinc etiam eunctam Italiae partem quondam possedit, quae ad Rhegium ipsum extendebatur , nempe usque ad Siciliam ei tra Pharum. Ex quo vide quam ditissima et notentissima ea suerit Respublica , quae Cumanis , Sabinis ei Romanis ipsi a bellum inlaue est ausa. . Loiud lib. IV. G. M haec do quodam Gneio Magio , Mellano scribit: S mutaque et Alebem ριUmiscite armabat, ut casina Ilomana inparinet. Hine Ausonius haec de Capua cecinit de cl. urb. VI. Nec Capuam pelago , cultuque , Penusue ρωentem Delieiis , opibus , D qua priore νMOΟ.

Ex quibus narratis vide quaeso 'quaenam: Mun hominum , tum camporum suerit nbertas , ut Hannibal hanc urbem , imperii rapui statuendam disignarit. .

Ex tot ac tantis Calypah m dixitns --ymorum colluviem sensim cives adeo irrisere , ut temeoris progi uillorum intemperantia eo pervenerit, ut minciae gentes ini ampanorum luxuriam deela marini : llinc ad vitia cuncta animos addixere, let seauiori, aevo in morbum pessimum inciderunt 2-ρα--m tym , euius Horatius meminit Smyr. lib. I R., ubi

23쪽

moriae prodidere. Quamobrem iit ipsa aliarum nrbium suu eaput , inde Capuam a culta dictam arguit Pella-grinins Appar. Camp. disc. i. Alii suum etymeu ut mo. tius mihi. videtur ) ab Etrusca voce Capy derivarunt. Virgilius kn. X.iv. i 45 canit, hunc Capym Capuam

aedificasse. Et Casexs hinc nomen Can anae ducitur urbi. supra quem versum Servius hunc Capym urbis condit rem fuisse adnotat; at Patavinus historiographus lib. I v. c. 37 hunci sa isse Etruscorum ducem scribit.. Laudatus auctor eam urbem antea Vulturnum etiam dictam tradit loco citato.

n Minoa .. Subactis inde vicinis populis , qui Capuam per plura

occuparunt saecula , Bomaui Omnia In sui potestatem

re luxerunt; hinc iure belli Campanus populus, ne nomagri', deorum delubra , divina humanaque omnia in Romanorum ceciderunt dominium. Quae Didem deditio

aedidit anno CCcCXI ab v. C. Valerio Corvo tertium

et Aulo Cornelio Coss. Duos post annos in Consulatu Plautii secundum, et L. A milii Mamerci Romani respon-snm Samnitibus dedere legatis , Campanorum nempe aliam esse conditionem , qui non foedere , sed per deditionem in fidem venissent. Postea Campani temporis progressu societatem cum Romano populo pepigere paulo ante

Samniticum bellum , et quo tempore Romanorum exercitus per Furculas transiit Caudinas, iam societatem cum Romanis inierant. Ita urbs inde Capua evasit adeo cAebris, ut in i ruriun siurea . longe aliis foret populis: et co res rediit, ut cum

Hannibal in Italiam descendit, omnesque subegit populos, Capua suerit potitus luxuriante longa felicitata, et indulgentia fortunae. Cui ipse hanc urbem.Italiae totius

eaput, et principem saeturum spopondit. Quo tempore tantae erant huius illecebrae, ut Hannibalis exercitus, qui innumeras Roma rum fregerat legiones, mollitie , luxuria, otioque captus suerat, pauci vix milites ex in . ter eoione erepti sugatique ad Carthaginem confugerint. . Disiliaco by Coos

24쪽

tes alloqiiens , dum Hannibal clini ipso congreditur ad Nolae portas , ubi verba facit de Campanorum luxuria , et de Hannibalis copiis iam pristino animo deperdito.

Irin omnes esse in acie , Praedantes vagari in agro, 4ed qui Pugnent, marcere Can ana luxuria, vitio , scortis, omnibusque Iurfris per totam hiemem confectos : abiisse uiam vim , υ.oremque diu se esse bom comorum , animorumque , quisus Pirenaei, piumqtie suPeriata tam , relisinas illoruim virorum rix

nibali Cannas fuisse r ibi Distulem Miticam , ibi milis larem disciplinam , ibi Araeteriti te oris famam , Gimem futuri extinctam. Idem auctor ita describit huius urbis maiestatem fortunamque ibidem : Prona senisarcinitas in luxuriam non ingeniorum modo Nitio , sed et Menti copia ooluptatum , , et illecebris Omnis amoctonitatis maritimas terrestrisque; tum Nero ua obsequio rinci um, et licentia Plebis lascisire, ut nec tibiaini, nec sumptissius esset modus, ad contemptum legum, ma

gistratuum , senatusque et . . . .

. Luxus autem, totque divitiarum origo ,, ut sileam

soli ubertatem c de qua dixi.) dubio proeul commercio

est tribuenda, quod Campani iam a suae urbis incnnabulis eum vieinis dissitisque etiam exercuere populis. Capua enim posita erat in selieissimo Campaniae Felicis an. gulo, et parum distabat a Vulturno, per quem merces in urbem invehebanuir. Ditissimae pr n quae urbes Graiae: uL Neapolis, Cumae, Herculaneum . aliaeque cum Gramcis ipsis transmarinis commercium liabebant opportunum,

et cum Siculis , Carthaginiensibus, aliisque qui mercesia maritimas Campanas introducebant urbes. Hinc Ca- Pu cum eunotis hisce. gentibus millime eommercium exercebat, atque haec Causa divitiarum. Mores hine totigvinium dissitarum Capua saepe advenientium et e--- moranuum ad maximum Getitissimumque luxus maguit sceni eque statum illam perduxere.

25쪽

eiV., c.ων. In hac aeeidit urbe de Pacullo Calavio Camnano cive. Hic enim nobilis , et popularis homo et senator, quo tempore Hannibal urbem ingressus , domo hunc ducem excepit, eique convivium satis lautum paravit stam urbs in Itomanos soci m defecerat, quin imo quam maxima in eos saevierant cuncti Campani . Unus Perolla Paeulli filius adolescens , et Romanis addictissimus, cuius an, , mus vere eximitta haud vinci potuit, et in parentem ipsum institit ; nam haud ad epulas adesse voluit. Cuniparens quare ad illas non accederet , sciscitaretur, in se cretum eo adducto, reiecta toga gladium nudat: Iam ego , inquit sanguine Hanntibalis sauciam Romanum foedus: te id μritis scire Molia, si forte abessae , dum facinua Patratinae, malus. Ita describit Patavinus auetor

lib. XXIV. e. s. Dissielle dictu est quot preees pater adhibuerit, quo filii a tanto iacinore patraudo animum

amoveret.

O .ia, Perollae exemplum secutus est Decius Μagius vir nobilissimus, qui maximum ob odium in castra vinctus est ductus , quo Carthaginem mitteretur. At Cyrenas ipsum

tempestas detulit, ubi ad Ptolomaeum us gypti R ema custodibus deportatus, ibique vitam duxit petivatam.

Livius ibidem.

Paucos post annos Poenorum in Italia res paulatim fractae: Capua ipsis fuerat causa. Romani interim viri. bus collectis , cum ipsis saepe congrediuntur. Eo tempore Hannibal in Apulia morabatur; tunc ei nuntii allati suere , qui dicerent Capuam obsidione cinctam esse. Poenus itine dux magnis itineribus cum exercitu ad i iam defendendam aecurrit. Cn. Fnlvius Centumalus, et P. Sulpicius Galba Coss. cum exercitu prope muros cum

hostibus congrediuntne , ubi serox praelium obortum. Eo die caesa svisso octo millia hominum de Hanni bilis exedieitu , ex Campanis tria millia mibit Livius lib. XXIII. c. q. Eo vero Campanae obsidionis anno Medii uxileus erat Seppius Laesius obseuro loco natus bomo. Quum perti-

26쪽

eius Campanorum odium in Romanos crevisset, rati in se ipsos saevituros Vibius Virius Campanus Senator , . qui desectionis ab Romanis auctor suerat, senatum pro concione habet, persuadetque urbem haud ipsis trademdam , quin cives omnes ferro venenove potius seipsos trucident. Eo die apud ipsum sumptuose epulatumr Post epulum venenum Omnes sumpserunt. Horum Pars domos redeunt; pars alia apud Vibium manserunt. Postridie

Omnes antequam Romani urbem occuparent, sunt mortui. Adeo igitur haud nobiles hosce fallebat viros, Romanos capta Capua, erudeliter asperrimeque in ipsam animadversurosi Re sane vera postera die Iovis porta. Perta est et per eam intromissa est legio cum C. Fulvio legato. Hic primum arma omnia ad se serri iubet: inde dispositis per omnes urbis portas Custodiis, Punicum Primum oecupat praesidium. Senatum inde catenis vinactum ad castra pergere iubet. In ea urbe auri pondo LXX. argenti tria millia pondo suit repertum. : Adhaeo deseribit idem Patavinus auctor c. I 6 ibid. hoc modo ; Tercenti ferme nobiles Campani in camerem conditi, alii per

ωcirum Latini nominis v bes in custodias dati, Mariis co oua interiere : multitudo alia cisium renundata. De iacte groque reliqua consultatior quibusdam delendam censen -ιibus urbem praemiidam , propinquam , inimicam. Capta urbe, et rebus inde, restitutis nihilominus prima- c,νu, Pra.&tum ceteras inter Cam Iinniae urbes retinuit; quae eum an .' η

lea fuissent Romanorum praefecturae si), suerunt ni

i) Ρraesectiirae eae in Italia suerunt , in quibus et ius nundinaeque agebalii ir , parvamqne habebant reipublicae formam, neque ni agistratus aderrant: in eas praesecti quotannis mittebanatur. Hurum genera duo fuerunt et ulterutu in quas ibant quatuor praefecti: alterum in quas ibat praetor urbanus quotannis. Toto eo tempore , quo Capua fuit Praefectura , maximas utilitate s et eommoda sercepit eo. modo, ut Pristinum in statum fuerit

restituis . .

27쪽

tannis Roma mittebatur. At tandem Caesar si) cum consul primum fuit anno ab V. C. DCXCIV legem tulit ut Campanus ager plebi divideretur , suasore legis Pompeio ; et ita circiter viginti millia civium eo ad sportati , et ita ius ab iisdem restitutum post annos circiter CLlI. quam a Punico seeundo bello ab Romanis Capua in Praefecturae formam erat redacta. Idem Caesar XX. viros creavit, ut divisionis haberent curam. Ita eo tempore quo Capua fuit colonia , ad maximum magnificentiae statum suit redacta : nam Romani tunc plura condiderunt aedificia. Haud ita vero evenisse Corintho, et Carthagini cum captae fuere , narrat historia. Iure igitur merito

Caesar idem haud dubitavit, quin Capuam amplissimam et . Dequentissimam deduceret Coloniam. Et Augustus post

debellatum Sext. Pompeium, novos adiunxit Colouos , o factum est , ut rursus nobilis, atque conspicua evaserit. Si ergo denuo celebris suit, Caesari inere mentum debuit, qui illam Iudiae Felicis nomine dedicavit. Ηine aedificia ibi erecta fuere tam magnifica , ut cum Roma

na possent maiestate utique decertare. Testatur enim hoc amphitheatrum adhuc marmoreum , quod magnificentiam praesesert. Aaliquae urbi. Antequam manum de tabula, dicendum restat, quo in loco fuerit olim sita haec urbs , et de novae auctore.

.Livius lib. XXVI. ad Tifatam montem sitam declarat; Hannibal in Malia occulta post Tiriatam montem imminentem Capuae consedix At videndum quinam heio sit Tisata

i Duas Campanae Coloniae deduetiones ante Caium Iulium enumerat Μaetochius de Amph. Camp. c. a. Quas quidem deductiones non magno intervallo inter se in Ciceronis iuveti tute accidisse existimat idem auctor. Una est illa M. Bruti, in ius saepenumero idem Tullius meminit in Agrar. et praecipisannm. 3έ. Altera est L. Cornelii Syllae, qui primus militaribus Coloniis Italiam replevit, et capuam praesertim. Diuiti co by GOrale

28쪽

mons; qnandoquidem Capua in huita see montis plano

fuit ad orientem ue quo in loco magnifica adlinc rudera, atque amplae aedificiorum restant ruinae, necnon

innumera veteris sculpturae . et artis opera per multam tempestatem disiecta sunt. Qui locus ubi Capua fuit, nunc incolitur quibusdam vicis satis cognitis , S. Mariae a tem

plo Virgini dicato, et a Campano Episcopo Symmacho S. Paulini Nolani contemporaneo aedificato , qui sato sanctus est anno CCCXXXV. a Partu Virginis. Alius prope S. Mariam est S. Petrus in Corpore ab alio vetustissimo templo M. Apostolis Petro, et Paulo olim dieato. Hoc in loco sita suit antiqua Capua , a nova vero duo dissita milliaria. Praeter hos hodiernos pagos , ad lectoris eruditi ocu-I '' 'ilos quosdam alios vetustos suppingemus ad Capuam quondam Pertinentes , quorum memoria obliterata , vixque ad posteros illorum pervenit nomen. Primum omnium occurrit pagus Iovius , hodiedum Casa noe , vel potius Casa NO . Huic pago nomen inditum putarim a celebri Iovi templo dicato , vel in ipsa urbe vicina Capua , vel in hoc

vico. Ipsius extat mentio in duobus vetustissimis marmoribus Capuae repertis, et a Maetochio reeitatis Amph. Camp. c. 8 in quorum primo legitur pagus Herculaneus, et pagus Iovis. In alio vero pago Herculaneo, nunc Recale Herculi templum dicatum esse probatur ex epigraphe a Beinesio allata Class. I. num. 64. Fuit alius prope Capuam vicus Apollinis, puta ab huiusee Dei aede , cuius nulla in praesentiarum rudera supersunt . Hodie lum pagus hic ab indigenis Casuum dictitatur. Ab ipso procul aberat . alius vicus, nuno Marciaxiise Μartianisium a Martis templo dictus. Pagus Camilli proximus est, nunc Camilia nψ ; intra huius ruinas Mercurii ex aere statua suit re lieris anmo Μ DCCLII. et heie quondam extitisse templum ex Hatillio eonstat de Via Ap. lib. III c. I. Fuisse autem Prope Capuam Veneris pagum, et proprie in Stellatis campo constat ex ara huic numini dicata. In Veneris templa Gratias sorores cultas putarim , utpote PR

T. I. 4

29쪽

gus hie hodiedum salutatur Grazzantse. Cereris vicum quoque ad Capuam pertinuisse putatur , qui nunc ab ae-eolis dicitur Casa Cellata: hela olim vetustas fabricas es.sossas creditur. apua n. .. Haec urbs tandem nova a Campano Comite Landone fuit condita, ubi olim vetustum adsurgebat Casilinum anno DCCCLVI. Temporis progressu celebris evasit arx sortissima , ut nunc conspicitur , dum nempe tota muro circumvallata est, et Vulturno flumine munitur. Vrbs haec variis temporibus longas suit experta obsidiones, e fame pinius suit capta, quam armis.

Deserδίων Amphitheatrum Campanum, uti hodieduo eristit , dequa eius partibus. Ad magnificentissimum amphitheatrum Campanum describendum nunc veniamus. Haee enim a Campanis ip- sis excitata moles aedificii maximae fuit oblectationi I)Ipsam autem celeberrimam suisse neminem profecto lutet. Nam hodie eius rudera fidem adhuc iaciunt Campanae maiestatis , quae quidem conspersa huc illuc conspicii intur. At nihil hominus tantae magnificentiae aedifici uita i Verbis haud dici potest, quantum Campanus populus Iu--

dis gladiatoriis suerit delectatus. Iunc ob causam illorum in ludos studium eo pervenit, ut nulla mensa lautior haberetur , n si paria gladiatorum committerent. Hinc Patavinus auctor lib.. IX c. 4o de Campanis sic indicat. Campani ab superbia , et Oaio Samnitium gladiatores quod spectaculum inter epula&erat es ornatu armarunt, Samnitiumque' nomins a Pellarunt.. Ninc ex eo originem duxit Iudns Samniticus. Ad hoc ea civitas nobilissimum excitavit amphitheatrum, circum , gymnasium, evalia aedilicia, ut nempe hisce ludis identidem delectaretur. Dissilieod by Corale

30쪽

ipsis incolis , nune tamen quasi manet integrum vetusta.

iis monumentum.

Hoc amphitheatrum sicut illud quod Romae , Veronae , Pompeiis , Puteolis , aliisque restat locis, rotundum vel ovali potius forma esse constat. Illud vero Campanum suit variis nominibus appellatum. Go a primum dictum quia illud undique erat clausum , vel in miram quandam exurgebat sublimitatem. COEsaei quoque nomen ei datum,m etiam Bomano, uti autumat Cl. Maetochius de Amph.

οaai, ab imminuendis , et decurtandis oculis. Lipsi iis de Ampli. c. I. COlisaeum ab Neronis colosso in vicinia reperto dictum putat. Sed laudatus Magochius toto et t. a veritate penitus errasse Lipsi iam scribit, cum lioc aedificium ab eius immensa mole , et a colossaea Celsitudine doctissime nuncupatum probat. Illud tandem Beretiis, sive Berotasis usque adhuc ab ipsis Campanis, et prae-Αertim ab incolis dicitur i Vortisci, cuius originis clymon ab eodem Μaetochio Clare aperitur , illud vocabulum esse affirmante , septentrionalium linguarum, et ad hoc probandum longam assert auctorum segetem : praesertim adest Erchem perti auctoritas , qui nono scripsit saeculo, et qui de quodam sic narrat Guallario Hist. Langob. c. 4I ; Moeniens Berelasis , hoc est amphitheatrum : ab eodem auctore illud saepe hoc nomine signifieatur. A Langobardis vero in arcis formam suit hoc amphitheatrum redactum , postquam vetusta Capua IX a Sara cinis saeculo fuit eversa. ΜOles externa quadratis magnis convestitive silicibus t circa amphitheatrum fuisse gradum affirmat idem

Magochius. Tota moles structa saxis terno porticuum OP-dine in orbem erigebatur. Columnae vero variis ordinibus sunt constructae. Super senestras dispositas corona marmorea erat scalpta. Supra aedificii huius extremitatem soramina in orbem adorant, per quae antennae demittebantur, quibus ianes ad vela sustinenda ligabantur. Qui uios