In Titum Liuium annotationes per Beatum Rhenanum, & Sigismundum Gelenium

241쪽

6 ANNO T. IOAM VEL CUM comprobarunt. Ergo, De rebus geliis Tarquinii in regno. Caetera d est in caeteris. 'Minorum gentium, id est patres uel senatores, tanquam de minore gente id est,iuniore ordim senatorio.Nam non minorem potestatem in senatu habebant, quam iactere In curiam, id est in dignitatem senatoriam. Instruetius, id est apparatius. Circo, qui nunc dicitur maximus, id est in gna punicies campi publici, in quo exhiberentur ludi de specta-

Diuisa, scilicet sunt in circo. Spectacula, id ost lora spectandi. Fori,id est subsellia uel sedilia. Ludicrum, id estii dus. Solennes, id est festiui. Magni, scilicet Circenses, &maximi,3 Romani ludi. Privatis,scilicet ciuibus. Porticus, idest deambulacra ad arcendum aestumius tempestatem constructa & tecta./Tabernae,id est gotiaturum domnicula: di dicitur omne aedificium in quo aliquid uenditur. εCum Sabinum. Octauum bellum, quod Romani feliciter

. contra Sabinos gessere,non citra tamen sanguinem. Anienem,scilicet fluuium. Centurias, scilicet equitum. Id,scilicet scribere centurias. Inaugurato,id est obseruato augurio probe. Mutari cilicet centuriam numerum. Aues, scilicet auspicatae.

Negare Accius Obm tiare,est prohibe aliquidseri ter malum omen,& critum. Addi issent,id ei significassent

Ex eo, id est propter illam obnuntiationem,id est prohibiti nem auguris,propter signum non prosperum. Inquit , stilicet rex. Diuina, id est praedici Inaugurato, stili et cum tuo augurio:& est ironia. Inquit, stilicet Tarquinius. Atqui, id est certe. 'Tum illum. Exemplum miraculi praestigiosi. Cotem serunt. Cos, generate uocabulum, quemlibet lapidem signia fici Portendunt id est inruant. Illum ciliςet Actium. Ca Pite uesato, ilicet more augurum, qui tectis ς pitibus auspicia captabant. In comitio idestini oconaitiorum.

Belli domist, id est publiceaut priuatim. Auspicato , id

est auspicio de ligno suturi euentus obseruato, unde diuinarentini radiim Etenim diuinatio, est earum rerum, quae fortuitae pim

tantur

242쪽

χει IN I. LIB. T. LIVII.

rantur,praedimo dc praesensio. scilicet ad consilium castrense, de quo supra in cit logo Tullii. Consilium,significat conuentum,& consultumConcilium semper significat conuentum solum. Summa rerum,

id est,maxima negotia & negotiorum inomenta cPnatusque.

Admisissent, id est dedissent bona signa. Vide copiose apud Ciceronem pro domo,& de responsis Aruspicum. Numero, scialicet priori. Modo, scilicet sub Tarquinio. Iisdem nominibus, id est trium centuriarum Romula Geminatae, id est duplicatae, ut bis mille & sexcentos equites, uel plures adco, coni

Meant tres conputata

vim, id est multitudinem :&est effectus pro essiciente. Vbi enim multi sunt,ibi maior est uis. Et quae non prosunt siruula uncta iuuant. Subliciis, id est trabibus, quibus innitcbatur pons Rimenis. Sublica, a licio. Insignem, id est celebrem. Cornibus, id est lateribus p destris exercitus. Incurrisse, scilicet ad frontem. Cedentibus, id est pinitibus. Tenuere, scilicet montes. Vulcano, id est deo ignis..: Tumultuario, i. extemporali, remere collecto. Collatia, id est oppidulum. Fratris, scilicet Aruntis. Filius, scillaei Posthumus. Rex interrogauit, De sormula uerborum, qua certis uerbis deditio fieri solita est per hostes uictos. In sua Potestate, Nam qui antea est alienae potestatis, ille se dedere nopotest alii. Ditionem, id in potestatem. Recipio, scilicet uos in Ddem & potestatem nostram. Inde priscis, Non0m Nilum repetitum contra priscos Latinos, quibus aliquot oppida sunt adem-- Prisci Lapiti, quia Romani orant noui Latini , & qui erant cxtra Romanuni solum, dicebantur prisci Latini. Fecit, id est

intulit.

Pax deinde laeta est, Res a Tarquinio ε' ς gestae, qui

muniuit & omauit urbem a dificii sicut & Ancus maius. Mole, id est conatu. porum, scilicet Boarium. Fastigio. scilicet in altumi Haud facile evehebat, Nisi enim aquaed liuem impetum habeam morum, nullo modo possint can us d

riuari.

, Cloacis d fastigio, Cloaca proprie sisnificat meatum &alueum,quo deducitur aqua& sordes. Signifi, item cauales autfstulas, quibus aqua ex imo in altum ducitur, teste Iureconsulto.

243쪽

ν 1 ANNO T. IOAN. VEL CVR. sic ergo indicat Liuius, per tubos Si fistulas aquam exVctam de humilioribus locis in Tyberim fluuium. Capitolio, id est

colle.

Amplitudinem loci, scilicet Capitolii, quod postea suiminum urbis templum filii, ut infra in Tarquinio superbo stribit. Eo tempore, lDigrinio in prodigii descriptionem, quod a eidit circa Seruium Tu ilium, qui post hunc Tarquinium regnauit, quod regnum ei significauit hoc prodigium. Moueri, id est excitari. Scire licet, Expositio prodia xii. Materiam, id est puemni, qui futurus est causa. rum, id est liberorum. Conferri, scilicet cum Seruio. Hie uacunque, Variatio historiae de natalibus ' genere Senui. Corniculo, scilicet oppido Latinorum. Cognita esset, scilicet principis uxor. Regina Romana, scilicet Tanaquile. Mulieres, scilicet Tanaquilem & matrem Seruit. Hostium, scilicet Romanoni Venerit, scilicet captiva. Duodequadragesimo, OG casio insidiarum Sc credis Tarquinii Prisci, qui immissiu percunsoribus a filiis Anci Martii regni, ut sibi uidebantur, haeredibus,

occisus est. - . .

Crescere, id est crescebat. Praeceps, id est eae inopinam. Inde, scilicet ρει aduena. Ad seruitium, id est ad Semiu. Deo, scilicet Marte. Seruus, id est Servius Tullius. Se etia, id est matre. Locus communis seruitus, a quo sumitur amplia ficatio indignitatis. Romani nominis, id est imperii. Domus Idae, id est familiae Martii. Aduenis ut Tarquinio. Consueti erant,

id est in aula noti crant.

Apparitores, id est aulicos de ministros. Conuertunt in se, id est in suum conspectum. Appellarent, id est prouo

carent ad regem. . In uestibulo, id est arca,quae est pro pomta uel ianua. Ferramenta, id est arma, dc in amenta ferre: usum ligones, rastri, fuscina falces, secures. Penitus, id est

'Obstrepere, scilicet conuitiis. Ex composito, id est

insidiose & ex parato dolo. Excepissent, scilicet E terra. I gnaquil inter. Prudentiae muliebris & praesentis animi exenipsum inrigina, quae callide & fortiter disiimulauit mortem regis, dc regnum servio Tullio cum asseruis & e stabilivit.

Sedulo, id est callide. ε

244쪽

mulieris cordatae ad Serilium Tullium, qua admonens, eum a b neficiis in aula acceptis hortatur, & animat ad regnum capessendum,& in ultionem. Exanguem, id est mortuum. Tuum est, propositio. Vir es, id est sortis. Eorum, scilicet liberorti Anci. Ali nis manibus. stilicet priscorum. Erige te, Exhortatio a dia uino prodigio. Portenderunt, id est significauerunt, Circumfuso, stilicet crinibus tuis, quos lambebat ignis tibi dormienti. Clarum, scilicet regnum & regia corona. Et nos peregrini, Secundum argumentum ab exemplo. Vnde. scilicet a matre

Torpent, id est sent languida 3c meticulo . Re subita. idest caede regis. Ad se rediisse, id est recreatum. Conti dere,. cilicet se. Iubere, stilicet regem aegrotum. Dicto,

id est mandato. Munia, id est ossicia. Et hactenim quidem Liuius de re bus Tarquinii Pristi optimi principis, seripsic: quomodo ille habuerit ingenium, atque animum instructum, atque cxercitatum iuxta artibus belli & pacis, fueritque prudentisiimus artisex d uinetendae retinendaeque plebis: ad Auae non mediocriter eunt adiuuerit uxoris Tanaquilis fere incredibilis prudentia & s

Emo libet hie quoque, ut sepra fecimus in fine seperiorum rogum, inire numerum & Catalogum institutorum legumque de monim, quae obseruari possunt ex hac historiae putera Tarquinio. Non minus cnim refert seire incrementa iuris Romani dedistiplinae,quam accessiones aedificiorum, populorum, de ditionii Siquidem exempla iure ac ratione prodita, firmataque magis prosunt in pliblicum,& priuatum,quam res gestae nudae.

Prima. Iure Romano tutela exire pupillos, si fiant pubi mes.

hoc est, maiores natu quatuordecim annis, ut postrassitetnterpretati. Dantur at item eis deinde curatores, usque in decimum o num, aut uicesimum primum annum, intra quod tempus uocas tur adulti, siti cura: sicut pupilli, uocantur impuberes, t tela.

245쪽

Secunda. Comitiistributis regem creari id est tribuum fragiis,& conita , ut sipra in interregno uidimus, & infra in C talogo Servii plura erunt dicenda. Tertia. Ambitionem non haberi sapitalem, si absque mi neribus & corruptelis fiat, sela petitione , uel prehensatione manuum, qua utraque licebat uti petitoribus honorum, postea uocatis sandidatis, a candida uene , quam in comitiis gesta

Orationem pro seipso habere,commendando, uel excusandoad populit licet,modo ne sit seditiose, aut improbis coimuitiis referta. Quinta. Potens suia1oe est, iuris arbitriique sui fit is demit, qui uel post vigesimum primum annum egreditur curam,uela patre emancipanu, id est liberatura patria potestate, quem vocamus patremfunilias. rerum neque adillius, dum pupillus, neq; filius. Guillas,est sui arbitrii. Sexta. Sola uirilis aetas idonea est rebus politicis adminia standis. Iuvenes enim rerum imperiti & inconsulti, ne sua quidem bene gerere norunt, raedum publica curare posiint, unde &postea latae sent leges,de aetate promouendorum ad honores & magistratus.

Septima. Qin olim sunt delegandi ad publica negotia, ad Remi,ub ad magistatus,illi uiuis exemplis principum & perit

rum diaere debent. unde & nobilium liberi deducebantur ad senes M peritissimos quosque,quibus astarent & ossicio inseruirent. Sicq; eorum uiuis exemplis &uiua uoce discerent. Vide Valerium lib. i.

Oetaua. Iura ciuitatis & populi uel ex libris uel usu perdi-

et,qui in repudi feliciter uolet uersari, praesertim extero h mini isti ei quoque, qui in aliena civi e morari uelit conam hatque ad eius se mores accommodare. Nona. Augere Lempub potius quam priuatam, est propriuregis magistrariasque officium: unde postea rationes repetebantur factorum a magistratu suo perfunctis. hinc etiam accutitiones depeculat de repetundis iustitutae sunt. . Decima. res minorum gentium centum, aequam habe re potestatem cum pristinis senatoribus. Fuerunt autem priamum sub Romulo centum senatores. secundo, hic sub Tarquitinio ducenti. Tertio instasiab prinus consulibus trecenti, addirutis centum patribus conscriptis. Postea numerus uenit ad si μ

. . centos.

246쪽

dis . Denique C. Gracchus Tyberii frater,irecentis patritiis. re trecentis equestribus lenatoribus, addidit adhuc trecentos equestres Senatores. Ita ut equestris ordo' bis tantum uirium in senatu haberet, quantum patritius ordo es que nongenti S natores. Vide Plutarchum in Gracchis & Epitomen Flori. I lius autem Caesar Monarcha factiis, s latum bellis, de caedi, & exiliis coniectum fere , suppleuit temere ex omni hominum colluvie : ita ut Gallos quoque & Germanos receperit in senatiun , aliosque peregrinos, ut per iocum lex sit scripta clam destine, qua caueretur, ne quis senatori uiam monstraret m c riam, neue quis cum Senatore loqucretur per interpretem. Pomea Augustus Caesar pristinum numerum & nobilitatem Sen tui restituit. Sub insequentibus uero Caesaribus. omnes magustratus, & omnes Senatores, nihil aliud fuere, quam adulat res , astipulatores, & seruilia mancipia Caesarim, iret sacerdotum. Sie habes octo fere mutationes senatorii ordinis de numeri in urbo

Romana.

Undecima. Ludi sacri ad populum retinendu in caerimoniis di bonis moribus, primum sunt in Graecia de Romae instituti. Via dc plutarchum in Solone. & Lycurgo,& in Romulo, ut etiam sa-pra de eodem.Verum,ut fit,bonum institutum nimia licentia & l si tuta declinauit,pessimaque exempla prodidit,mutatis ritibus honestis in turpta. Duodecima. Circum, id est latum campum esse ludorum' publicoriun,locum publicum.Non enim temere admittebant uel res ludos fieri in priuato, neque sacra propter superstitionem & la,

iciuiam cauendam.

Decima tertia. Certa loca spe di patribus equitibusque

diuisa sunt,cum interim plebs si, dictaret promiscue, de humiliore loco. Appellati sunt autem illi loci spectaculorum Atiores, ordines spes di, quorum quatuordecim proximi, multis post annis, assignati sunt peculiariter ordini equeliri a Roscio Tribuno plebis, cuantea equites. qui non essent patritu, sed plebei 3 quites spectissent promiscue cuna plebe. de qua lege Roscia theatrali meminit Florus in Epitoma. 99. Decima quarta. Festis diebus &sacrae celebritati annum rari dies ludorum.' rum alii sunt Stati de solennes: alii sum extraordinarii & repentini, qvi uel publico sumptu ob inopinatum aliquem casum , uel priuato sumptu propter munus aut funus e&qq a tantur

247쪽

ANNO T. IOAM VEL CUR

bantur: unde de munerarii & funebres ludi sunt appellati. Ice go ludorum quoque, alii sunt publici, alii priuati. Hic cin, quod priuato sumptu alicuius familiae exhil rentur quales gent uitii erant ludi uel propter honoris petitionem, uel propter i

neris celebritatem fierent. Sic dc hidi uictoriun dc triumphat rum principum, & ludi natalitii , similesque annumerantur priuatis. Caeterum in genere sunt duplices ludi,scilicet Scenici de Gynici. scenici ludi sunt, qui ingeniorum actionisque agilitati de arte constant: quales sunt fabularum actus, ut est Cona a,Tr goedia, Mimus, Attellana, Ethologia, Satyrar de quorum oriagine indicat, sed obscure, Liuius in libro septimo ab Vrbe comdita,horum actores uocantur histriones. Sunt autem fibulae id plices,scilicet Palliatae,Graecae, a Graecis primum inuentae,3c ad L tinos transsat Harum quatuor sunt species, Comoedia, agoedia,

Ethologia, id est morum expressio ludicrain mimus, id est laccia,

libera, scutaque uersuum recitatio, cum quadam lasciua imitatio- .

ne morum & sermonis alieni. Et in his Graecis fibulis introduce bantur G cx personae palliis uestitae. A liae sunt fabulae Togatae Latinae, a Latinis poetis inuentae, de excultae. Harum sunt quinque species. Praetextata,in qua personae patritiorum uel nobilium

introducuntur, quorum inligne crat, uestis praetcxta toga. T

bernaria , in qua plebeiae, uilesque personae inducuntur: quales f re in tabernis, & ganeis solent agere. R itellaira, quae erat similis fere Satyrae, argumentis dictisque iocularibus referta, & c hiberi solita turpibus linpudicisque gestibus. Satyra plane Latianum poEma, in quo libere taxantur inali mores & uitia praese tim magnonim hominum cxpresiis personis criminosis,uelm allegoriam significatis. Tales Satyrae estant Horatii, Persit, Ii 'venalis, δc Plille hi. Dicita autem sivit a lasciuis gestibus S tyrorum , id eli hominum sylvestrium. Nimus Latinus Grae- eo similis erat libertate dc lasciuia, quale fragmentum extat Laberii apud Macrobium alicubi. His nouem stulis adde, si libet, Dialogum Graecis Latinisque apprime celebrem. Constant ergo hae fabulae & literati ludi, ingenio, arte, facetiaque poetarum Micriptorum , & comitate gratiaque actorum, qui morabiliter eas recitare positiit. Caeterum apud Donatum in Terentio, Mapud Commentarios Plauti, Iuvenalisque , ac similium plura vide. Vocantur autem Secnici, quod in theatro sub se is, id est si umbraculis laterent porsenae, quoad cxeuntes inde in prinicenium recitarunt S agerent. Gymnici ludi sunt, qui exerciatio

248쪽

go habitiique corporis constant: appellati a nuditate, quM ludem .

tes , certantesque sere nudaverunt onininb corpora, uel saltem si perfluas uestes exuerent, ut ita erpeditiores agilioresque citent ad

obeunda certamina ludicra. Fuerunt aurcm Gymnici ludi apud Latinos Graecosque liae primariae species, quarum priores a Virgialio quoque describuntur in quinto λ cneid. & ab Homero in penati timo Iliad. Prima pugna, ciun certabant pugnis, manusque coi serebant cestibus, fustibus, gladiis, hastis, pilis & similibus amici Huc pertinet 3c gladiatoria, qua certitant variis modis gladiatores , non solum pro gloria, sed etiam pro vita. Hoc enim dirum barbarinnque specticulum Romani admiserunt in suum the

trum, ut iuuentus crebro uulnerum, sanguinis, caediumque aspecti assuefieret ad fortitudinem militarem, quo minus terreretur

huiusmodi malis, & uulaeribus. quibus in prosio solent affici, de

confici corpora. Huc poclinet & pugna decertatioque cum bestiis, pro uita: qualcs multas describit Martialis. Vtrunque autem horiun suit infame, S per seruos plerunque exerceri solitum. Huc resertur etiam lucta, ita alter alterum complectens, in terram prosternere & opprimere nititur. Secunda species, cursus satis nota, cum faciunt curricillum in stadio, uel campo, ad destinatam metam pertingendam. Tortia: saltatio, quae uel aequo campo, . uel inferne in luperiorem locum, uel superne in inferiorem locum: aut etiam in equos desultorios fieri solet: uel in currus, ita ut non tantum nudi, sed etiam arniati & catapliracti, equos uel currus imsilirent. rta species: Iaculatio quae fit sagittis,& arcubalistis, uel arcu, pila, disco, id est, rotundo lapide instar cotis, de quo Homerus & Ouid. in Metamorph. de Hyacintho saxo , aliis ue t lis, hoc est cuiuscunque generis armis, q' longe proiiciuntur. Huc pertinet & iaculatio bombardarum. Et hi ludi itini pedestressere. Qiunta specius: Decursio equestris, qua exhibetur specieς quaedam ludicra pugnae equestriis. Haec hodieque nobilibus & aulicis usitata est, uaria quidem forma, ut uel hastis concurrant, uol ladiis, aut contis sese mutuo feriant, ues inanibus sese mutuo equis etrahant, & aliis formis Uuestrem pugnam assimulant, qualem dc describit Liuiua in principio decimi de bello Macedonico, & Virgilius in quinto. Sexta species, Aurigatio, cum certatur bigis, aut quadrigis concurrentibus, uel curriculum facientIbus, quam describit Ouid. in decimo Metamorph. de Attalanta. Septima, Naumachia, id est nauale certamen, cum in fluuio, stagno, lacu. naari'ug concurritur, &'certatur nauigio, quam Vixo. in quinto

249쪽

depingit. Hue refertur etiam natatio , dc urinario. Haee fere sues Gymnicorum ludorum species & formae, in agilitare comoris p tius , quam ingenii sitae. Si quae uero aliae si persunt, ad tuas facile possunt referri. His autem Sc eis Gymnicisque ludis uaria cognomina indiderunt Romani, a uaria qualitate locorum uel ci cunaeuitiarum: quia ludos Gymnicos fere nominarunt quinquefiseriam : scilicet Circi nses, a Circo maximo. Item Magnos, quod magno corporis molimine, conatu, agilitum; peragerentur ruel quia celabrarentur in honorem mignorum deorum duodecim, quorum lex mares sunt. Primus, I upiter: secundus, Neptunus: te rius, Apollo:Ruattus,Mars: quintus,Vulcanus: sextu Liber. Scx a tem Deminae. Prima, Iuno: secunda, Vesta: tertia. Mineruae qua ta, Ceres: quinta, Venus: lota, Diana. Item Maximos, a Circo maximo, in quo ludebantur. Nam erant & alii Circi non ita magni, ut Flaminius, Apollinaris & Vaticanus. Item Romanos,quia Romae fuerint maxime solennes. Item Plebeios, eo quod acti sint in gratiam plebis reconciliatae cum patribus, post seditionem primam in Sacro monte: de qua insta n libro secundo. Item M galenses, uel Megalesia, uel Graecos, eo quod postea Cybelem transatam ex Asia minore, Romani Graecis quibusdam ludis co- , luerunt: quae Cybele ternae Dea,cognominatur magna mater,& C res. Verum qui Gymnicis ludis certabant,uocabantur Athletae uel Agonistae, id est cenatores. Haec ad praesens de ludis suiliciant, reliqua ab aliis require. Decima quinta lex. Equitum centurias de ordinem equestrem augeri posse pro conditione 3 usu Reipub.ita quidem,ut se

res quam centum equites essent in Centuria.

Decimasexta. Equites a cornibus,id est lateribus pedestriinre

copiarum locari, & interim in frontem sese proripere , ut tueantur peditem, Verum de instructione aeterum,& exercitus, uide Vin

tium & Modestinum,de re Militari. Decimas tima. Deditionem certa sermula seri, qua se uicti dedunt uictoribus horum potestati se suaque , libere tamen non scruiliter, neque tanquam capti subiiciant: sed tantum ad ingenua munera officiaque liberalia, uictoribus obno xii & prompti sint. Sic ergo longe disserunt, deditum esse, de

seruum esse.

Decimao Raua. Appellare a minore magistratu ad superiorem licet, scd n c contri. Veruli, de asellatione, comsule iurisperitos. Decima

250쪽

Decimanona. Causim inter actorem & reum oportet i uicein agi, nec iudicari sententiam ue ullam, ne a magistratus qui dem ferri, nisi audita utraque parte, nempe actore & reor nisi alteruter fiat in iudicio contumax. Sed de his quoque inquire a iureconsultis. Vigesima. Regem aut liemlibet magistiatum, si per mombum uel abientiam, uel aliam iustam causani nequeat ipse munus publicum obire , iure posse ad tempus sibi sitbstituere idoneum uic tum, qui suas cessantis uices locumque gerat: & cum uicari mi plenam habere potestatem, tamen certis descriptam te

minis.

Vigesiliraprinia. patritiorum Iberis impuberibus licere gestare praetextam de bullam auream, instituit Priscus, eo quod in presio hostis esset occisus a filio sito impubere, ut quidam scribunt: hoe mihi non uidetur uerisimilli. .l Iam si Tarquinius Pris ' filium habuisset, credo certe Tanaquilem non paliurammisse ut Servius Tullius regnum occuparet sed potius filio id astri plisset. ι Vigesimasecunda. Ius Romanum legeri; regias uno compore componi de conscribi coemum est sub Prisco, per Papyrium 'ndam iurisconsultum, ut restitur lex secunda, in Udeor . ii ris. Vnde & ius Papyrianum, de leges Papyrianae appellabantur. Verum de uarietate discrimineque legum iurisque Rom. insta demum, in tertio libro de durulecim tabillis, dicendum erit. Interim hoc obserua, Roinulum aliquot leges curiatis, id est curiarum s stagiis approbatas tulisse, quas, ut uidimus in citalogis, sequentes reges se de auxerint, & Patarius iste in unum corpus conscripserit, rarquinii iussu. Vigesimatertia. Aquam de sordes ex Vrbe derivari per cloacas, id est canales alios ue meatus de riuos, quasi eas cloacas in Tyberiin ductas sestigio, id est, ex ima parte & imo fundo con uillium atque fossarum, Tarquinius Pristus in illum usum constr xit publicum, quas postea Superbus a te maiore sumptu de stru

ctura.

. vigesimaquarta sex. Lares funiliares esse colendos sacris compitalibus, hoe est in publicis uicis fieri solitis : quia compita sunt uici de uiae publicae. Item aliis sacris domesticis ritibus priuatis Larem domesticum coli instituit Tarquinius Priscus, diste Plinio, in libro trigesimosexto, capite ultimo: eo qu&l Lar aliaris domus regiae, apparere uisus sit inter prodigium S -