Andreae Naugerii patricii Veneti Orationes duae, Carminaque nonnulla

1쪽

LECTOR 1.

Est hie humanissime Lector cur & fragilitatis uitae hu

manae recorderis,& quantum magnis sepe uiris fortuna

inuidere solita sit, possis agnoscere. A N D R E A Sehim N A V G E R I V S uir tum acri iudi/cio, tum dicendi arte , quanta uix alius t quum annum aetatis quartum & quadragesimum ageret: immatura mor te praeuentus, nec quae iam pridem moliri coeperat, scri bere, nec quae iam scripserat, ut absoluta atque undique persecta legerentur, facere potuit. nam quum ex Hispa niensi diuturna legatione uix dum Venetias rediisset, uidque alia belli maior, proxima aestate, aduentu Caesaris in Italiam, exarsura esse uidereturi ineunte uere, celeri, ac ut seri potuit citato cursu, orator in Calliam mittitur. unde in morbum incidens , quum uix primum patriae ossicium prestitisseti Regem semel aut iterum allocutus, triduo sere' absumptus est. & quoniam uir summi ingenii, sum mi que etiam spiritus, & qui se ipsum probe cognosce rei, quae fecisset, non esse eiusmodi putabat, ut invulgari citra sui nominis iacturam possenti dum tantae existima tioni, quanta iam ipse apuό omnes eruditos omnium sore nationum agebat: utpote nec polita satis, nec unquam recognita, non usquequaque responderent et qua cunque

apud se habuit, igne deleuit . quod quidem coniectura colligi facile iccirco potest: quia & adolescens adhuc, quum

se ad bonorum poetarum, ac cum primis Virgilii imita tionem traduceret ut eius ad Vulcanum epigramma te statur svluas suas Statii imitatione factas exussit . nisi quis sorte suspicari malit i ea furto alicuius , quo tum ille se

miliariter uteretur, periisse . nam erat re vera cum amicis

omnibus minime dissimulator. Verum rutcunque se se res habeat libri eius de uenatione duo pulcherrimi heroico carmine scripti, & unus de stu orbis eodem stilo conse eius, it 'que lusus complures, quos alias amici eius te gero, nusquam

2쪽

gere, fiusquam omnino apparent. atque, di omittam lau/dationem illam, quam in funere Cypriae Reginae de Voneta Corneliorum gente nobilissima publice habuiti Malia multa, quae pari iactura perieruntiquo piaculo dixe/rim luculentissimam historiam ab ingressit Caroli tactaui in Italiam ad haec usque tempora, tot uigiliis, tantesque labore deductam desiderari e sed quis hanc culpam prae stare debeate quando ait poeta ducunt uolentem fata,

nolentem trahunt . Amici igitur haec, quae uides, & qui dem pleraque impersecta, quoniam omnino extabant: uel clanculum exscripta, quum adhuc essent in liturat uel familiaribus tantum immatura quamuis olim tradita ruet ii quasdam funeris eius reliquias collegeret satis pietati suae datum existimantes, si haudquaquam penitus tanti uiri memoria tam exiguo uitae spatio terminaretur . decre uerunt que etiam propediem librariis dare Marcum Tublium,Terentiusque, Salios aliquot bonos auctores, quos ille industria sua pener incredibili, collatis omnibus ubi/cunque terrarum egit: exemplaribus , castigatiores essecorat. Tu itaque lector optime, siquid in iis te iuuerit aut haec non omnino displicebunt: precaberis interim tibi, ut quum diligens laboriosusque fueris, tuis tamen coe piis melior sortuna non desit.

4쪽

I Q V A N T V M in me doloris est, tan

tum esset ingeniit sperarem prosecto parem me Bar tholomaei Liviani laudibus orationem habitu

rum. cum uero ingenium , uel minus etiam quam mediocre sit i tantus autem mentem dolor opprimat tutis uel

maximi cuiusque ingenii uires possit infringereisi quidem flen dum sit, nullus me magis idoneusi si praeclarissimae maximi huius Imperatoris laudes celebrandae, nullus minus reperiri po test . sunt illae quidem tam illustres, ut omnium oculos in se trahant i ut nemo sit, qui eas non uideat. quoties tamen mi hi in mentem uenit i quam' alieno hic tempore nobis ereptus sit concidit animus t quaecunque dicere institui, et memoria omnia dilabuntur. dolere solum iuuat e doleo meo, doleo ip sus, doleo reipu. nostrae, doleo bonorum omnium, qui ubi que sunt, nomine . meo, quod illum, qui me unice amabata quem ego uelut instar quoadam antiquitatis admirabar i tum cum minime id timerem, amissi ipsus, non quod mortem o bierit sea enim conditione natus erati ut aliquando morere tur sed quod, cum unum maxime expeteret i unum i diis immortalibus uotis omnibus optaret i ut resp.nostrae in eum gradum restituere imperium posset rex quo proximis bellis col lapsum erati cum iam prope esset, ut id perficereti subita morte interceptus, uoti compos fieri non potuerit . reipu. notae nomine Lleor quod, cum illa hoc gubernante, e maximis ac turbulentissimis tempestatibus sepe seruata, portum iam aspi ceret i erepto malo quodam fato gubernatore, medio in curiast relicta. Substituistis uos quidem patres optimi fortissimum, ac sapientissimum uirum i quo ad gubernaculum sedente omnι

5쪽

timore vacui esse debetis,interruptus tamen est cursus illei se cundus ille status deseruiti multae possunt in infido hoc mari

existere tempestatest quae , si non submergere, at perturbare tamen res nostras queant. iam uero tantum in illo bonis omni bus praesidium semper sulti ut hoc uno amisso , omnia mihi iam amisisse uideantur. haec ipse cum mecum cogito : ccimmunensque hanc iacturam ante oculos mihi propono i ita luc cumbit dolori animus i ita auocatur ab instituto suo mensi ut quo' me uertami quod principium sumam: nesciam. in uos quidem uniuersos cum intueor i tristem mihi quandam iptius moeroris faciem uidere uideor r doletis omnes imoesti estis o

mnest sed quo magis doletis, hoc diligentius funus ducitis thonores mortuo, quos potestis, redditis i frequentes ad me audiendum coitis r ita uos ad ea , quae debetis i praestanda, do lor adiuuat i mihi, ad ea, quae debeo , maximo est impedi

mento. cohibebo eum igitur t nec committam, ut minuS ego gratus in meo obeundo munere , quam' uos in uestro estist

fuisse uidear. Solent omnes, qui quempiam laudant i qua si praescripto quodam , patriam, genus, educationem illius

laudaret neque, id cum faciunt: sine certa ratione faciunt.

Vt enim plantae, cum bono e genere lectar, feraci solo de/pacte, frequenti adiutae cultura sunt e tum demum uberes fructus serunt i sic in hominibus caeteris' que animalibus , ge nus, patria , educatio . multum refert. quod quanquam itasti aliam tamen ego quandam in Imperatore hoc nostro ra tionem sequar. Omnia, quae uere alicuius dici non possunt: praetermittami animi uirtutes , quae illius, in quo iniunt i ue re esse dicunturi eas dicam . neque id a me tamen eo heri ar bitramini: quo is ignobili patria ortus , obscuro genere natus,

male educatus sit a ζd & maiora sunt ea, quae nuhi propoluit& haec si persequar, longior smi quam aures uestrae pati pol sint. Quid enim e Romam laudem at ea, si breuitati contu lueror multis laudibus defraudanda: s omnia explicare uo luero tues perpetua multorum scripta repetenda. de Liuio rum genere dicam : unus Salinator totum diem exposceret.

6쪽

possem equidem de Francisco Bartholo ἀ ipsius patre sortibnmo &clarissimo suae aetatis uiro diceret sed nolo ex hoc riuulo in id flumen laudem derivare, ex quo in eius etiam malo res laus maxima redundat .i At pueritia sub Napollonis Vrsini disciplina acta , sub Virginii aciolescentia , commemorandat

ad maiora festino. ego cum agrum foecundum uideor etiamsi ut cultus sit, nescior neque agricolae laborem conspicio et ex ipso tamen fructu bene cultum iudico. uos item cum maxi marum uirtutum prouentum , qui uere animi fructus est, ui deritis i bene cultum animum existimare debetis . his ergo o

mnibus iam relictis, ad ea , quae mihi dicenda proposui, ueniamus. Saepe ego mecum quod & uestrum cuilibet sepenumero euenire arbitroi ea, quae de ueteribus memoriae mandata sunt, repetere soleo. cum magnos illorum temporum uiros

ante oculos mihi proposuit praeclaros quidem multos, mul tos omni laude dignos inuenior sed unus est C . Caesar,quem

admirer . ac fuit, cum multa,quae de eo dicerentur, ficta es. arbitrarer i neque tot tam diuersorum generum uirtutes cadere in unum hominem posse censerem . hanc mihi Bartholo maeus Livianus incredulitatem ademit. Caesarem ille omnibus, quicunque unquam suerunti imperatoribus anteponebati Caesarem maxime imitabaturi foeticitatem assequi eius non pituit neque enim hoc in nobis est in uirtutes ita assecutus est rut nemo unquam illi similior fuerit . ac ne mihi hoc loco ea, quae de Caesare scripta sunt i sint repetendat quae in hoc se runt dicam tuos ea,quae legistis, taciti subiicietis. Primo qui dem, quoniam de Imperatore loquimur timperatoriae omnes uirtutes, ita summae in hoc suerunt, ut in nullo magis . consilium in Imperatore summum esse decet i nisi enim quae agen da sunt i prius consuluerit rcasu quas quodam res eius omnes ferantur,necesse est. neque hoc tamen satist cum recte quippiam consultum est itum industria etiam quadam ac celeritas ad id

perficiendum requiritur . Quantus in ambobus his fuerit Imperator noster re multis praeclarissimis rebus eius gestis licet cognoscere. sed ego omnia non persequar i pauca qua dam

7쪽

perstringam Bello illo, quod inter Callos atque Hispanos super neapolitano regno acerrimum fuit i eo praelio,quod ad Lyrim gestum est, Hispanis affuit. longe superiores numero Calli eranti obiecerant te tamen illis Hispani, quo transtu gumbnis prohiberenti sed cum hostium quotidie uires crescerent inemo proper in toto exercitu erat, qui non ab incepto desi stere, & munito se loco continere tutius arbitraretur. unus hic id sensi, quod solus nostra aetate ob res gestas magnus dictus, tunc Hispanorum Imperator, & secutus Consaluus est, & ei ut perficeret, commisit. itaque ille pontem in Lyri paucissi mis diebus, semota quadam parte, tam secreto', ut id Calli nunquam rescierintl conficit. maximo silentio exercitum traduciti hostes uiribus suis confidentes, ae nihil tale suspicantes de ii prouiso adortus, in fugam uertit . tanta caedes facta, ut qui e bello superfuerint: deditionem facere coacti sint . hoc ob se cinus, ab egregio illo ac maximo Imperatore ita laudatus est tui multa etiam praemia & ab illo, de ab rege postea ipso coninsecutus sit. Sed quid ego ea, quae pro aliis gesserit, conquiro tnonne maxima sunt ea, quae plurima pro nostra rep. nostros ante oculos,liis bellis proximis facinora aedidite Cermanico bello, cum omnes in nos aditus effera illa gens tentaret romni ex parte in nostros fines irrumpere conaretur iCadubriens cruento illo praelio non solum compescuit: sed δἰ multa eorum oppida vi cepit: atque eo tandem redegit: ut potius quemad

modum sua tuerentur equam' ut aliena inuaderent, cogitarent.

atque ipsum illud praelium quomodo gestum est e occupato Cadubrio , perfracta iam alpium claustra, iam patefactum in nos iter Cermanis omnibus credebatur .iα profecto nisi admirabilis quaedam uiri huius uirtus ipso in tempore subuenisset tturbulentissima tum procella illa, res nostri omnes procubuis sent . magnae, quae iam aderant copiae, in dies augebantur: tota in nos se effusura Cermania uidebatur. quid hic interea ecum longissime abesse putareturi ducto magnis itineribus per aspera quaedam loca, atqueoppleta nivibus exercitu, qua ne seris quidem unquam aditus patuisset rita derepente,& i tergoia ab omni

8쪽

& ab omni parte se hostibus ostenditi ita omnem inclusis segete

spem intercepit: ut subita illi atque inexpectata re perterriti, nec quid agerent satis scirent r& ad unum omnes, ne nuncio quidem cladis relicto, cadi sint . Sapiens hoc ac salutare nobis consitum fuit, incredibilis celeritas i cum in omnibus haec re bus, tum in bellicis multum ualeti hae omnibus Cesar prae stitit i plura hac , quam' militum multitudine bella confecit. hac noster Imperator nulli secundus inuentus est hac magnis uos saepius periculis liberauit. A c, ne i Cermanis discedam: occupauerant proximo illi anno amoenissimam illam, ac uobis opportunissimam Foroiulii regionemr suburbano uos uestro carebatisi possidebant hostes. magnae equitum, magnae peditum manus ad portum Naonis coactae erant. obsidebat opsopium alius exercitust quod solum oppidum Hieronymi Sauorgnani fortissimi atque amantissimi reip. huius uiri, uirtute defende batur . magni intererat priusquam id expugnaretur: dc hosti um uires coirenti iis, qui ad portum Naonis erant, occurrere. quin id ageretur,impedimento Hispani erant i qui cum ad Ateste oppidum castra taberent: Patauit Imperatorem uestrum morari cogebanti neque is se inde commouere sine magno re

rum uestrarum periculo posse uidebatur . sed persepe euenit, ut ea facilius fianti quae factu difficillima putantur. consilium Imperator audaciae plenum capiti omnem spem in celeritate ponit: cum expedita militum manu portum monis pergit timprouisos hostes occupati alios caedit i alios capit turbem re cipiti nihil commoraturi magnis itineribus Opispium ire contendit. nescio quomodo elapsus de hac taede rumor paulo ante quam nostri adessent ι Germanos, qui oppidum obside/bant , in fugam uertit. ita illi ὀ nostrorum manibus erepsi

sinti opsopium obsidione liberatum. Imperator Patauium reuertitur . Hispanis, discessie, hostes profligasse ,rediisse, si

mul omnia nunciata sent i ita nihil in nos moliri potuerunt o multa cogor preterire ne nimius sim i sed hoc nullo pacto prae/tereundum vir quod eodem anno in Hispanos paucis mens :bus post id, quod c memorauimus facinus, gessis .i Gus

9쪽

illis aestiuis Patauio egressus castra munitis locis habuerat i &ν cum eo amplius ob militum paucitatem non posset: satis es se fieri arbitratus erat: si hostem pra da, ac populationibus prohibuis et . his hoc pacto ductis, cum ad Rhodigium iam Huspani, dc propinqua circum loca in hyberna concessissent i de hic se tutissimos, tum obiectu Athius arbitrarentur i tum quod nostros maxime despiciebant r ut qui nunquam tota aestate nisi ad tumultuaria bella castris progressi essenti occasionem ibi oblatam Imperator noster ad egregium aliquid patrandum ratus, magno itinere tota nocte confecto, ignaris hostibus flumen superati securos ac nil tale suspicantes deimprouiso ag greditur . Rhodigio nullis resstentibus potitur: partim ob truncat i partim capit. sic callidissimam illam gentem sesellit. quod nisi militum lassitudo, quam longo ac praecipiti ex iti nere contraxerant i fuisset impedimento i omnibus, qui uicinis erant in oppidis deletis, iam tum ab Hispanorum iugo no stras has regiones liberasset . multa praeter haec proserre pos sim, sed historiam non scribo i uirtutes maximi huius Imperatoris mihi strictim percurrendas sumps. ac iam satis ostes disse uideor, neque in deliberando e silium, neque in agendo industriam in eo unquam desideratam . Sed cum haec in Imperatore necessaria sunt: tum id etiam opus esti ne in gerendis negociis ulli se labori Bbtrahat i ne pericula declinet i sed his potius se nonnunquam osserat. Mirum est quam' is tam per Iabores omnes non solum non subterfugeriti sed & ultro

appetierit. corpore quidem paruo scitised ita tamen a natu ra compacto, ut laboruni omnium esset tolerantissimum. hoe ille , quod a natura habuerat: sic confirmarat i sic exercitatione auxerat et ut unus esset, cui labor omnis uoluptas esse uidere tur. Non illum hyemis, non aestatis uis, non pluviae, non uenti, non niues, ab incepto unquam ullo retardarunt i iuxta

omnia patiebatur: labores omnes primus subibati postremus ab illis desistebatiuel gregarii militis opera nonnunquam, cum id res posceret i fungebatur . hac re fiebat, ut nemo in toto iaci exercitu i qui, cum Imperatorem ipsum nulla in re sibi parcentem

10쪽

IIII

parcentem uideret i non ultra uires etiam omnia,toleraret.

Audite, audite, praeclaram Imperatoris uestri super hac re uocem . cum sepe omnibus iam fatigatis solus inaesessus per sistereti admirantibus iis, qui aderant,dicere solebat . Non perinde ac militem ut maior etiam eius sit labor Imperatorem fatigarii ad militem nihil ex labore aliud quam' lassitudinem perueniret Imperatoris laborem magna ex parte leuari spe gloriae, quae consecutura inde uideretur . O, uocem magni indicem animi, eximiae testem uirtutis , quae solam gloriam disgnum se pnemium arbitrareturi caetera omnia putaret constemnenda. At uero in periculis subeundis, qua sortitudine semper fuit e in hoc quidem multorum reprehensiones hepe perpessus est i qui audacius se periculis obiicere illum dic rente quam' deceret Imperatorem: cuius consilio potius quam' manu res geri debeat . sed nar illi parum, quo se is tempo re periculis obiecerit, considerarunt. non eo inficias Impera toris consilium, militum manum , in bello exposcit sed incudunt tempora, cum uel maxime Imperator ipse in hostes ir ruere, primum se illis opponere debeati cum scilicet laborat exercitus r cum superiores sunt hostes . non ne id aliquando Caesar e non ne alii saepe maximi uiri fecerunt eat is saepiusquam' alii t saepius enim aduersa laborauit sortuna. 'An cutalia praeteream in Abduensi illa clade, cum omnes in fugam turpiter uersi essent: capiendi tum consilii tempus erat e cossilio scilicet inhiberi fuga poterat. & consitum tamen egre gium id dici potest, quo usus est: S multis saepe profuit .

in perdita iam re extremum tentauit remedium t expertus est,

an qui aliter sisti non possent i cum solum illum, aut cum paucis pugnantem uiderenti pudore adducti in hostem reuerterentur . nihil prosectit relictus, uulneribus multis affectus, captus est .at nec medici quidem, cum desperatae iam salutis aegros curanti & periculosa adhibent remedia i semper profi ciunt: at arti tamen suae obtemperanti neque reprehendi de bent. anceps sit consilium nectile est, quo profligatis iam re bus succurritur. 6c nonnunquam tamen bene cedit. Quid