장음표시 사용
31쪽
IN CAP. I. LIB. I. POLIT.quitur, domum maxime , quod picus fit domorum velut Colonia se collectio: atque hac ratione, quia inqVam ciuia ratis pars prima ct ritima sit Domus: accurate de re domestica explicat; adeo quidem, ut liber hic Primus polim Oeconomicus',quam Politicus, ut in quo ars oeconomica breuiter quidem de uisite tamen explicetur .Et priamum igitur de Oeconomica seu de ratione rei domestica: deinde de ratione rei quaerenda. De re domestica tres eius partes, rem Herilem, Uxoriam, se Patriam deinceps e plicat. De re quidem Herili copiose, de reliquis breuiter Omultis demum interiectis: de re Herili haec duo, an repugnet naturae, an vero naturae sit constentanea Z Vbi pulcerrimas de Seruitutum origine ct discrimine distulatio: deinde an Herilis ratio eademsit,quapolitica' ct hac quidem de Herili potestate. Reliqua sunt Uxoria ct Patria, de quibu3pri quam explicet, interjcit longam dissutationem de ratione rei quaerendae, quam Graeci vocantκ ματι τιμίου. de qua haec duo An ratio rei quaerenda fit eadem,qua rei domestica' deinde si non sit eadem,ansaltetust pars rei domestica, aut certe eius administra ' Ouae duo ut intelligantur,explicat uniuersam rationem rei quaerendae. Eam igitur facit bimembrem: partim theoreticam, partim practicam. In theoretica docet, quibus in rcbus haec ratio cernatur. qua ex re ostendit eam esse tripamtitam ;Naturalem,Artificiosam, ct his interiectam tertiam par rem: quibus late explicatis, tandem duo illa quaestionum
capita di soluit: atque ita confectis quae ad theoriam ct cognitionem pertinent, id est, de sinitione ct diuisione, quda
reliquum erat membrum practicum seu de Uu explicat breuiter. ubi se de Scriptoribus artis rei quaerendae ct ac iumentis quibusdam aliis eius consequendae. Iam Pero e*plicata hac rei par se rationcredit ad rem Do/'esticam
32쪽
Mi, COMMENTARII. hi pila parte nempe Herili iam supra explicata , retia quas duas , Uxoria=m ct Patriam, breuiter exponit: ubi prata allia hoc maximepersequitur, quae virtus si harun, mus partium, O maxime quae Seruorum sit virtus. C A P V T I.
V re, sunt huius cap. partes: quarum priore tanquam prooemio de ciuitatis fine ciscopo, te ciuilis facultatis disterentia & an finitate cum aliis quibusdam facultatibus&scientiis , &de Aristotelica politicae explicandae methodo. Altera capitis parte ciuitatis partes,Domum & Vicum exquirit, earumque& scopum & originem explicat. ubi & tandem arrepta occasione de primo Imperii seu Reip.genere.
Τ E X T V s. Cum omnium ciuitatum communitate quandam videamus esse, omnemque communitatem
boni cuiusdam causa constare eius enim quod speciem boni habet, gratia, omnes agunt omnia:) perspicuum est cum omnes bonum quoddam appetere, tum eam, quae & sit summa, & alias omnes complectatur, id quod maxime & summum sit bonum: haec autem est ea, quae dicitur ciuitas &ciuilis comm unitas.
COMMENTARII. Παντα ποοιHουα παντες,J Elegans apua Graecos dicendi genus, παντες ιν, πώ ἐν,de quo dictum in Ethicis. 'Eα Exordium hoc Aristotelis valde est praecisum , quodq; ad ea quae inquuntur, nil prorsus pertinere videatur : non alienum tamen ab instituto eius. Solet namque Aristotelesicriptiones & libros suos saepe ab uniuersa qua-Ham & communi sententia exordiri. qua de te dixiIib. t Eth- politiarum Hoc igitur exordio docet, ciuitatuin sinem & scopuin esse sinistras Praestantissimum his sormulis : Omnis, inquit, societas seu tisi communitas boni causa coitur& conciliatur. A t ciuitas est societas. Ergo & ipsa boni causa conciliatur. Propositionis ratio
33쪽
iι IN CAP. I. LIB. I. POLIT.ratio est in his verbis: τύ Aνω ἰαιῖτ αγαθύ, &c. quasi
dicat, omnia bonu ex petunt & ad id seruntur: ergo & QOetas. Nam, vi initio Ethicorum diximus, id est bonum quod ab omnibus expetatur, ea est vis & natura boni siue veri siue specie tenus,& τύφα νο νου , teste Arso t. lib.3. de anima. Et
hoc est, quod ait τύμ-Nimirum quod cuique
bonum videtur, id expetit: vir quidem bonus verum, vir improbus falsum & φαινοδ ον, inquit Arsoteles lib3. Eth. cap. 3. Societates igitui & ipse boni causa ineuntur siue veri, ut Ecclesia,ciuitas, collegia lipnesta Philosophorum, Musicorum, Mercatorum , t 'alti honestatis,' alii utilitatis, alii voluptatis 'false &honestae; siue falsi, ut improboratri,piratarum a atronum: quin etiam hominum societas, seu ciuiatas, nullo licet fine proposito, natura sola duce conciliari videtur: qua de re infra lib. 2. Ahera formula haec est: Si omnis societas est bonitatis causa ; ergo optima societas est optimi causa, id est, ea quae est praestanti sima societas, quaeque caeteras omnes tanquam Princeps dc Domina contineat, finem sibi habebit propositum praestantissimum , i. beatitudinem. Antecedens notum est ex priori sormula. Connexi ratio est in Top. Aristotelis tib s. de comparatis,ut praestantiori rei finis tribuatur praestantior. Itaque concludamus; Ciuitati seu humanae societati, tanquam finem proposituin es le propriu, vitam beatam, quod lib. r. Eth S lib. I. insta copiose explicatur. Ex hac conclusione continuo consequitur, latronum& Tyrannorum societates quantopere distent a veris humani generis societatibus: dum, quanta sit humanae societatis praestantia, perspicitur. Res enim ex finibus cognoscuntur. Quare & hoc consequitur, quam grauiter peccent, qui tam praeclaram societatem vel euertant, vel labefactent. At dicet aliquis, ciuitatem & politicam societatem non esse praestantissimans, quod Ecclesia ciuitati longe antecellat. Sed hac de re dixi tib. a Ethic. nimirum in humanis societatibus de quibus & in Ethicis, & in Politicis explicaturi ciuilem esse praestantissimam, quaeque reliquas Omnes in se complectatur, iisque omnibus imperet & sit architectonica.
Iam qui existimant, ciuitatis seu Reipub. Regni, domus, & seruorum regendorum peritumi esse
34쪽
COMMENTARI L is eundem, no rei se dicunt. Multitudine namq; 2 paucitate putant differre, non specie, haec inter se. ut si paucis imperet, dominum: sin pluribus, patremfamilias: sin etiam pluribus, esse Politicum seu Regem. quasi nihil differat magna domus &parua ciuitas: Et de Politico quidem atq; Rege: esse quidem Regem, si ipse praesit: politicum ve-rO,si partim praesit seu imperet, partim pareat pro rationibus huiusnodi scientiae. Sed haec vera non sunt. Quod quidem iam dictum perspicuum erit contemplantibus via & ratione prior
ristoteles,de qua dictum lib. a. Eth. Valet non sequente modo & ratione, sed antecedente, id est, priore & usitata me-xhodo, dcc.. n. y I, A Wrm. J Exponit hic breuiter Platonis sententiam, qui existimarit Regni, Rei p. familiae seu domus& seruorum regendorum eandem esse scientiam: nam scientias illas non genere aut specie, sed numero differre, id est, multitudine & paucitate, ut ait Aristoteles e nimirum, quia magna domus a parua ciuitate non disserat: itaque eundem esse,qui ciuitatem,&qui Regnum administret: eundem esse, qui seruis tantum, & qui toti domui seu familiae imperet. atque hune rectorem esse & dici Regem, si semper imperet, nunquam pareat: ciuilem vero seu Politicum, si vicissim imperet & pareati eundem esse patremfamilias, si multis; dominum vero,si paucis domi imperet, quemadmodum idem dici potest, qui paruam & magnam navim gubernat. Hac ratione fretus Plato existimauit, hos recitores non differre sp ci C, sed numero duntaxat eaq; re unam hanc eandemq; eius redhoris artem & scientiam septem nominibus appellare so-Jet; Politicam, Regiam, Tyrannicam, Oeconomicam, herilem p xcidentiam &iustitiam, in Erastis in fine, & in Politico. Verum Aristoteles hanc eius sententiam falsam hic este ait, ct in cap. . erudi te re- fellit.
35쪽
iώ IN CAP. I. LIB. I. POLIT.Τ E X T V S. Quemadmodum . n. in aliis rem composita ad
simplices usq; partes diuidere oportet eae namq; totius sunt minimaeo ita & ciuitatem, ex quibus
componatur, videntes considerabimus , atque
. adeo de his magis quid inter se differant, & si qua
ratione & via singula, de quibus dictum est, traetari possint. Itaque si ab initio res orientes quis consideret: ut in aliis, ita & in his optime is considerarit.
COMMENTARII. Methodus 'sa απερ γαρ τυις αλλοις. J Hic de methodo sca via&rapolitica em tione explicandae Politicae . Methodum igitur de viam eius plicanda. docendae docet este consiluctionem, & a minimis partibus ad totum constituendum progrestionem. Odiod methodi- genus σίγλας sieu constructio dici si let:quo quidem genere Aristoteles plaerunque utitur, v t in phy sicis ex primis partibus & causis, forma & materia, corpus naturale essicit,exemplo caeterorum opilicum, qui ex minimis & indiuisis partibus, alias deinceps partes componunt. &ex his tandem totum exaed scant. Ciuitatis igitur, quae & ipsa totu quoddam est, explicandae &cognoscendae ratio haec erit optima, scilicet ut a minimis eius partibus & indiuisis initium capi tur. Has ciuitatis partes docet esse maritum & uxorem, Dominum & seruum, ultimas & primas humani generis societates, eas minimas & indivisas, simplices & incompostas. Potest quidem maritus, ut homo, amplius diuidi,ut mari tus non item, seu ratione coniunctionis uxoriae. TεκMG JObservetur elegans phrasis τεχνι ν π λοιςελ, quod valet, via dc ratione seu arte, ut interdum loquitur Cicero: Arte aliquid explicare.
T E X T V S. Necesse igitur primum coniungi eos, quorum alter sine altero esse nequeat, ut foeminam quidem & marem procreandi causa, idq; non consi
lio seu voluntate, sed ut in aliis animantibus M
36쪽
stirpibus naturale est; cupere sui si mile alterum relinquere; quod imperat vero & quod paret ira
tura labitis causa. Nam quod mente prouidere potest,natura imperat & dominatur natura; quod potest autem corpore haae facere, paret& naturacst seruum. Quare Domino & scrvo idem conducit.
COMMENTARII. 'Ari γκη. J Hic demum accedit ad explicandam politi- ροογucticam: cuius partes hic primum inuestigat. Ait igitur, primas Herile o coniunctiones & cietates esse has duas, Uxoriam& heri- cistatὸν lem, hac ratione : quia harum sectonatum principes, illius mati esse. quide maritus & uxor, huius Dominus &seruus,alter absq; altero esse nequeat. Nam de uxoria quidem, non posse consistere humanum genus absq; hac secietate perspicuum est, ut quae sit fundamentum & principium generis humani. De herili ; de absque hac quoque societatem humanam nullam esse posse,perspicuum est ex eo: luod nati finx alendi EL. conseruandi : quam ad rem herilis secietas conducit. Nam ut uxoria est procre di causa: ita haec tuendi. Formula sit ista:
Qui, alter sine altero, esse nequeunt, eoru primae sunt coniunctiones, primae secietates. At masal,que foemina, Dominus absque seruo&contra esse nequeunt. Ergo horum i
primae sunt coniunctiones, primae secietates. Propositionis ratio: Quia quae necessaria,ea fere sistent esse prima: quae adornatum seu e κ . ,ουσας, postea accedunt. Sic cibus & vestis statim sunt quaesita, delitice & ornamenta posterius. Sic Magistratus ciuitatum necessarii prius , a ornatum vero Pertinentes posterius creantur, inquit Aristot. intra lib. ca. DP. Assumptionis bimembris ratio iam dicta est : de mare quidem & scemina procreatio: de Domino & seruo tuitio dcvsus. Haec igitur est ratio cur hae duae coniumst iones sint primae. De male &scemina,cur horum cietas sit prior, quam Ciuium, altera quoque redditur ratio ab Aristotele lib. g. E-rhic. quia homo ad rem uxoriam natura sit procliuior& citius decurrat,quam ad ciuitatem; est αυν rem m- λιπών. Hoc igitur primum, duas has secietates esse primas.
37쪽
Quod & Cicero lib. r. c. ubi de societatum gradibus Vill& uxoris primam societatem, proximam ait esse liberorum. IAM AMM Alterum, easdem natura coiri & constare. de maris quidem scietates a &sceminὰ docet duabus rationibus. Altera exemplo caete natura esse. rarum animantium atq; adeo stirpium. Nam ut eleganter r. ratio. Cic. M.t. O . . des n. commune omnium animanti uni est procreationis appetitus. Stirpes quoque & arbores etsi vere in his mas &foemina no reperitur, nisi similitudine quadam : inest tamen desiderium procreationis & propagationis. itaque si haec societas etiam a beluis expetitur ; ergo est naturalis; ergo non consilio aut pasto, sed natura coalescie& constat. Altera ratio subindicatur his verbis, οἰον Δάτο, πιιουτονinc. quia procreatio Vtilis est ad sui conseruationem& quasi immortalitatem. Quid itaὶ Narn qui filium, sui tanquam imaginem & alterum ipsum, relinquit; ipse quasi si-peresse semper videtur. Quare si procreatio seruit ad se quasi
conseruandum immortalem, merito dicenda est natura expeti , ut quae natura sui maxime se conservatrix. Domini vero & serui coniunctio cur sit natura, haec est ratio; quia dc haec ad ipsorum salutem &conseruationem pertinet, dum alter alteri opitulatur iis adiumetis quibus a natura est praeditus; Dominus ingenio & solertia; ieruus viribus corporis. Nam Dominum natura imperare, quia ingenio & consilio praestet; seruum parere, quia corpore tantum,&hic commeriisse sescρ moratur & infra explicabitur late cap. 3. O . Tertium est de pM m-tri' fine & scopo harum coniunctionia: & maris quidem & see- ρηβ- minae esse procreationem. Sunt & alii fines matrimonii, sed hic maxime est naturalis, ut beluis comunis, maxime neces-PQt solis sarius & primus. Domini vero & serui finem esse ait salii Hil tem. Nam Dominus mente quidem & ingenio excelles, sed corpore infirmior eget admi histro, ut contra seruus ingenio tardus & imprudens, quia per se sibi consulere nequeat, Domino velut consiliario opus habet.atq; ita mutuo adiumento Ei duo se suamq; vitam ruentur & eodem spectant, ulmitum ad conseruationem & salutem. Et hoc est, quod ait, Domino & seruo idem expedire quod 3c infra iteratur, lib. p. p. . id est: 'trumque sua natura: doaa ad salutem
38쪽
T E X T V S., Atque natura distincta sunt emina&seruus. Nil enim natura essicit tale , quale fabri ferrarii Delphicum gladium ex inopia, sed unu ad unum. Sic enim optime perficiantur singula organa; nopluribus operib. sed uni descruientia. In barbaris autem foemina & seruus eodem est loco : causa, quia quod natura imperet, non habeant, sed sit eorum societas ancillae & serui. Quare aiunt poetae barbaris Graecos imperare par esse, tanquam idem sit natura barbarum seruum.
Co MMEN T ARII. μή, J Comparat hoc loco duas prioresfocietates
inter se easque natura distinctas esse docet, siue, ut ipse loquitur, eminam a seruo natura esse distincta;eaoFe propter barbaros naturae aduersari, apud quos eodem in loco & ordine censeantur hemina & seruus. Docet igitur hos natura distinctos hac ratione; quia natura unum cuique opus Amucius tribuit, inaquaque te ad unum duntaxat usum non ad multos utitur. Formula: Si natura rebus ad unum dunta-zat usum utitur, ad plures abutitur. Ergo & tamina: v-nus erit usus, non duo; alter muliebris, alter seruilis. Dictum autem supra serminae munus esse procreationem: serui, ministerium. Antecedens explicatur hic dissimili quodam a fabris serrariis sumpto. Nam hos propter ferri inopiam tricere quaedam serramenta seu organa multis usibus accommodata: cuius generis erat gladius delphicus, de quo Erastum in prouerbiis: & obeliseolychnium, de quo inst. lib. - lib. .c. o ripari. animant. Sic hodie eius generis multa confici solent, xt unum utemque organum sit, & cultellus Asy lus. Alia est naturae ratio,quar,ut hoc loco ct eo libr. .de pari. animant. singulis organis unos tantia vlus & officia attribuit : propterea quod quae ad unum tantum usum destirieritur, melius munere suo sunguntur, quam quae ad muleos. At naturae proprium est, omnia quam perfectissime a
39쪽
IN CAP. I. LIB. I. POLIT. mina a seruo distinguitur: nam aliud est foeminae munus, liud serui. Iarbaroru βαραρουις. J Nune barbaros repreliendit, qui
reprche sist. naturae repugnantes sceminatu & seruum eodem loco habeant, uxoribus ancillarum loco utantur ad seruilia ministeria : adeo ut eorum societas uxoria seu matrimonium non tam sit matrimonium quam contubernium, ut loquuntur Iurisconsulti, id est, serui & ancillae coniunctio:nam barbaros etiam omnes natura esle seruos videri: atq- ita non tantum uxor ancillae loco habita, sed maritus quoq; natura sit seruus, utpote barbarus : nam barbarum & seruum idem valere: cuius rei rationes infra asseret es .3. hic tantu confirmat authoritate Eurip. ex Iphigen. in ivlid. extrema, ubi Iphigenia pro cursu nauinin felice breui mactanda, matri Clytemnestrae, βαρζύπων ἐλλίωας,3 c. Barbaris imperare Graios par, inquit, mater, non Barbaros Graiis: illi namque
serui, hi liberi. Quo pertinet Aristotelis eonsilium, quod Α- lexandro eum dedisse scribit Plutar. in libello de Alexandri
fortuna priore, ut Graecis tanquam princeps,Barbaris tanquam Dominus imperaret. Obseruandus igitur hic locus ut aureus de vetorum numero & ossicio, & de mariti in uxorein imperio. de quo tamen imperio infra potius cap.vit. &iam dictum copiose supr. bb. 8. Ethic. p. io.
Ex his igitur duabus secietatibus domus pr
ino:& rcete Hesiodus ait: Sit domus inprimis, uxorque, o taurus arator.
Bos namque tenuibus serui est loco. Societas igitur illa quidum quae omnium dierum est natura constituta, est domus. quos Charondas quidem vocat homosipyos seu poenus socios;Epimenides vero Cres, homocapnos seu fumi socios.
COMMENTARII. 'Εκ υ ουν τουτων. J Quae adhuc de partibus prioribus Asocietatibus uxoria & herili: ea nunc propius ad rem accom-r. Societas modat. Adhuc de duabus simplicibus primis societatibus iuncta, δε- est explicatum munc de tribus iunctis,quarum prima est do-
40쪽
larbatis rhiclo eti invios naussa
inus, altera vicini ras, tertia ciuitas. primam igitur iunctam societatem ex duabus prioribus consatam esse domum co- firmat authoritate Hesiodi, libr. a. εργων, &c. Oi ρον prunnm par ndam este domum, monet, quae domus habeat se mulierem & bouem loco serui. Hesiodus quidem eo loco monet, parandam esse domum, mulieIem&bouens, non tantum matrimonio iunctam mulierem, sed precio coemptam, quae bovis curam gerat, oc ' etiam agat. Nam post hunc versum sequitur continuo: κ τίω g
uxore, ut secit Aristoteles, sed de ancilla accipi debet. Proclus certe interpres Hesiodi affert ex Timaeo, Aristotelem linius Hesiodi versus autoritate adductum non ex iusta v-xore , sed ex pellice seu concubina Erisipyle filium Telemachum procreasse. quasi Aristoteles hunc versum acceperit neque de ancilla, neq; de uxore, sed media quadam muliere,id est, pellice, quς & uxoris & ancillae munus gerat. Verum simplicior Hesiod. versius explanatio est ea quam attuli, parandam primum domum habitandi causa &hoc domus verbum Aristotel. non recte accepit pro similia, cum intelligendum sit aedificium t mulierem & bovem. H δε εις - ν. J Definitio est familiae seu domus. Nadom us est in omnes vitet dies natura constituta societas. C urin om nes vitae dies adiungat, haec est ratio; quod & vicini insde ciuitas societates sint natura constitutae, non tamen ad usum vitae cotidianum, ut domus. Nam a vicino aut ciue non cotidie & singulis horis, sed cum opus est, demum petimus aliquid. Hac igtur clausula domus a vicinitate differt: differt Sc ab aliis rebus , nam domus est pars vicinitatis Aciuitatis. VJ Videtur eonfirmare clausulam priorem autoritate Charondae legum scriptoris, de quo lib.a. & Epimenidis quo Solon Atheniensis in legibus scribendis adiministro usus dicitur. Nam Charondas iuncto vocabulo h 9-
στανους , quasi eadem arca panaria, quam Graeci mπυί- vocant, tose 'Euce, utentes, vocat domesticos, quasi conuiciores; dc Epimenides quasi eodem soco & igne utentes. Sic enim hic scribendum, testibus libris veteribus: nam quida libri formis excusi habent quod ipsum Uu; bonum videtur.quasi H ς Dorice,i. eius dehor-