장음표시 사용
51쪽
IN CAP. II. LIB. I. POLIT.discernantur & cognoscantur, beluinos vocent philosophi supra lib. 3. Et hic. insi Rerum igitur tantum molestarum iucundarum sensum & notitiam habent beluet. Ergo & vox, cuius & beluae sunt participes, harum duntaxat est nota. Nunc de sermone haec sit formula : Si homo rerum . . quoque utilium & inutilium , iustarum & iniustarum ,&c. sensum & notitiam habet: ergo sermo non iniucundarum tantum rerum, sed utilium quoque, & iustarum est nota. Antecedens est perspicuum. Nam,ut eleganter Aristote les, hoc prae caeteris animantibus homini est praecipuum &proprium, harum rerum notitiam & sensum habere. Connexi autem r tio est eadem, quae prioris de voce. Nam ut vox cum beluis est eommunis: ita sermo hominis cst proprius. quare distinctus quoque vocis & sermonis usus esse debet, cum earu animantium, in quibus insunt,natura quoque sit dissimilis,&aliae animantes aliis longius piogredaan
Ratio igitur connexi est in dissimilitudine beluarum &hominis. Ex his iam tandem perspicitur ratio summi argumenti, de quo agitur: cur,inquam, homo sit animal natura ciuile: quia sbius sermonis usum habeat. Nam ex prioribus efficitur, sermonis usum esse in rebus ad ciuitatem pertinentibus, nimirum utilibus& inutilibus, iustis &iniustis. quarum rerum communicatione constituitur ciuitas. Praeterea
diligenter notandum, quod ait Aristoteles sermonis usum, quia cernatur in rebus vlitibus & in utilibus; ergo in rebus iustis & iniustis cerni. cuius consequentiae rationem iam diximus : quia ius & iniuria in lucro & in damno versetur ob-
In beluu seruandum igitur hoc diligenter. Nam hinc ratio sumi po- nultam esse test insignis, cur in beluis nullum sit ius vel iniuria. qua de re im vel in- acritor disputant Iurisconsulti α Philosophi, an in beluas
iuriam. cadat ius vel iniuria. In eas igitur haec non cadere ratio hic a. Ratio. suppeditatur ista: quia nullum lucri vel damni, nullum re- a. tio. rum utilium vel inutilium sensum habeant. Est & altera ratio: quia in beluas nulla cadat ratio, tua sine nulla est iustitia ergo nec ius, de qua ratione dictum supra lib. s Eth. , Cice-Vtilita co obb.i de legib. Obseruandum &hoc, ciuitatis copulam este puta cim' utilitatem, id cst, ut supra,indigentiam seu rerum tilium in-tati . ter se communicationem. quare & Horatius eleganter iusti Vide D. Gi- &iniusti matrem vocat utilitatem: &multa apud Iuriscon
52쪽
otios mentio est utilitatis;propter utilitatem, inquiunt,pia famum in blieam hoc vel illud est receptum &ius, inquiunt, publi- Γ r. Cic. δε cum est , quod ad utilitatem rei Romanae pertinet: priua- lagi tum , quod ad utilitatem rei priuatae spectat. Apud Cicero nem quoque' est multa mentio utilitatis communis , atque populum ipsum ita desiniit,coetum multit dinis, iuris consensu & utilitatis communione sociatum, lib. . de Aep. teste Augustino.
TEXTUS. Atque prior est natura ciuitas, quam vel domus Vel quisque nostrum. totum enim parte pri us esse necesse est Nam sublato toto non cst pes neque manus: nisi o ωνυμως, ut si quis dicat lapideam .haec enim interiit. Omnia autem opere definiuntur & facultate. quare non amplius talia, nor dicenda eadem esse, sed ομώνυδεια, COMMENTARII.
mi nem animal esse natura politicum, id est, natura duce,& iti a , ib8 eius instinctu homines in ciuitatem conuenire: iam osten-
dit, ciuitatem domo & singulis hominibus esse priorem na- tur quae disputatio priori de generibus societatum primarum repugnare videtur: ubi docuimus, omnium societatum primam esse domesticam coniunctarum; secundam vicinalem,ut ita dicam:tertiam demum politicam. verum haec coriarietas distinctione facile tollitur. Ratio igitur, cur ciuitas domo di singulis sit prior natura, haec est quia totum partibus natura est prius. Formula: Omne totum si iis partibus natura est prius.Ciuitas est totum, cuius partes singuli 3c domus. Ergo ciuitas domo & singulis, tanquam totum suis partibus,est prior. propositionis ratio est in his V orbis h υκ του λου,&c. Ratio, inquam ista: quia id natura dicitur prius, cuius interitu alterii continuo interit,uel Vt in categoriis, a quo non fit conuersio,ut si est homo, ergo animat: non cotra, si animal ergo homo. Animal igitur hominς est prius: quia ab animali ad hominem non fit conuersio: & uniuerse omne genus nati a suis sorinis est prius: quia neque fit con C uerso.
53쪽
Bersio, & quia sublato genere, continuo tolluntur oni neu species. Qui generis & formarum, eadem & totius partiumque est ratio. Nam sublata una parte non continuo totum interiit, sed hoc perempto & partes perieriri: adeo ut ne partium quidem nomen vere corruptis partibus sit reliquum: propterea quod natura partis sit extincta propter totius interitum. Itaque perempto toto desinunt partes: msi sorte. ων μως: abscissa, verbi gratia, manus vere iam desiit esse manus: nomen tamen retinere potest, non secusat lue manus lapidea vel picta: quas inter manus sola nominis, nulla rei & natur2, est communio. Ciuitas igitur & ipsa sitis partibus natura est prior, domo & singulis: adeo quidem ut ciuitatis expertes singuli, instar aliarum partium iam non sint
homines singuli sed Vel beluae vel dii Quod igitur supra ΓλS.cap.ra. 5 initio lib. 1 Oeconom. dc hic primo capite dicitur, domum ciuitate esse priorem, ut partem toto, id de ortu sed origine, non de natura accipi debet. Nam ut eleganter Arι- soteles lib. 8. υσ.ακρη. dc lib. i. μεταφιur. Quod ortu est prius, id natura, id est, perfectione est posterius. Natu: a,ut & supra diximus ex bb. de ingressu animantium , est rerum optima affectio. Et ut bonus opifex semper etiam ab initio totius operis finem & persectionem animo complectitur: ita & natura non in partibus, sed in totius perfectione consideratur. Praeclare igitur & Hippodamus apud Stobaeum idem quod hic Aristoteles, ciuitatem priorem esse domo exemplo mu-di & bominis docet. Nam si non, inquit, mundus eiit, non crit stella, non sol: ut neque oculus, neque pes, si animal interiit. IIL τα δἰ τοῦ ω i q. J His verbis continetur ratio, cur partes a toto separatae non re, sed nomine duntaxat pa res rint & dicantur: nimirum quia, inquit,omnia opere & f cultate definiantur quod idem ait Aristoteles lib. s. μετε- id est, rerum omnium & corporum partiumque vis & natura officio seu actione, seu opere & munere: εργω seu Dεπεια dc potestate, id est, quia opus Ic munus suu res quaeque facere possit,cernitur hoc est, uno verbo, rerum natura in iste si et: & officio earum est posita, ut vis oculi ince nendo , manus in contrectando, pedis in ambulando: qua
aut potestate salicra partes hae orbatat,iam non sunt
54쪽
u Itaque ciuius quidem & natura, & quam quinque, priorem esse, perspicuum. Nam si quisque non satis instructus sit separatus similiter habebit aliis partibuς ad totum qui vero communicare nequeat, aut quia non opus illi sit, propter id quod satis, nulla est ciuitatis pars. quare vel b
bus docuimus eandem esse rationem singulorum hominum ad ciuitatem, quam aliarum partium ad totum: hanc nimi- Ium, ut, quemadmodum partes aliae a toto separatae, partes reuera esse desinunt: ita & singuli homines, qui per se non satis sint instrueti r bus ad vitam necellariis: separati a societate ciuili consistere nequeant. Q a d si qui reperiantur homines, qui absque tamen hac politica societate vivere possint: vel propterimmanitatem fugientes hominum consuetudinem , vel quia omnia large illis suppeditent abs que alioru auxilio horninum: hi iam vel sunt beluae, ut Timon, de quo Cic.intilio, vel Diti ut aliquandiu Elias & Ioannes Baptista, &antiqui Monachi quidam, & Philosophi, non somine eristimari debent, quia hominem exuerint, inquis ieeto ' . . iTE X T V S. Natura igitur appetitio quidem ad talem - cietatem est in omnibus: qui autem primus constituit, magnorum bonorum author . Vt enim ex animantibus homo & periectus est o ptimus : ita lege & iudicio remotus Onam um deterrimus. Nam iniustitia armis instruet mazime est malefica: homo autem cum armis na'
55쪽
IN CAP. II. LIB. I. POLIT.seitur, prudentia & virtute: quibus in contrariarn partem uti maxime licet. Quare impurissimus&immanissimus est absque virtute,&in Venere ciboque nequissimus. Iustitia autem ciuilis. nani
iudicium ciuilis societatis descriptio est:Iudiciunx utem iuris diiudicatio.
O' ατωτος ι πί- J His verbis perobscuris multa pret-
'clara continentur de autore societatis humanae seu ciuitatis. De utilitatibus seu usu constitutionis ciuitatum. De homine: eum ex omnibus animantibus, si sit improbus, unum o-ninium esse deterrimum. De virtutibus , posse quem iis in contrarias res uti. De i uititia denique; esse eam virtutem politicam. De primo ciuitatum autore nil Aristoteles, praeter quod supra disputauit, natura ad ciuitates propensos esse homines. Oratorcs, ut supra diximus, hanc sibi laudem arrogarunt, & primum autorem ciuitatis dictitant oratorem Pausan. Co Cic.bb i. de Orat. ct in Sextiana. Iurisconsulti & Politici semiath. Ino. autores dicunt, Cic.as locis, & Poetae id sibi arrogant, rose roneo. Horat in arte Poetica, in M. Vbi id tribuit Orpheo. Melius II. Cic. lib.3. c. Deo hanc laudem tribuit. Quam autem c Vitutari uitatum constitutio humano generi sit fructuosa: hic docet Aristoteles a repugnantibus, ct ab hominis natura a ciuitate remoti: cuius argumenti haec sit formula: Ciuitatis expers homo animal est unum omnium deterrimum. Ergo ciuita- tum constitutio res est optima & hominibus seu humanae secietati fructuosissima. Quasi diceret: si ciuitatum interitus &euersio,&,ut quidam iuris interpretes loquuntur,nul-- litas est perniciosissima: ergo earum status est maxime sal taris.Ratio connexi ex repugnantibus est perspicua. Omnis igitur labor Aristoteli est in explicando antecedenterquo diximus hominem ciuitatis expertem & exlegem animal esse III. unum omnium perniciosissimum. Qui locus pulcerrimus Homo im- supra quoque a nobis est explicatus, ho- pr M o- minem improbum a iure& iustitia remotum omnibus be-mnium a - luis etiam nocenti stimis peste & pernicie antecellere. Rationimi ratium nem eo loco attulit Aristoteles hanc: quia in homine insic
56쪽
nocendi principium, id est, ratio, in beluis non item. Arma ait esse prudentiam 3c virtutem, siue, ut in Era ait, rationem& ingenii solertiam. Nani prudentia & virtute in contrarias iv paries, id est, tam in bonam , quam in malam uti possumus: Vtrum Vir quod tamen in controuersiam vocari potest, an, inquam,vir- - φx xe male quis uti possit; quod hic ait Aristoteles, negat lib. mu - μαλ- Rhet. in princ O lib. a uag. Morat V t & initio lib. Eth. Obicctis ait poste nos made xii bonis corporis &fortunae, diuiti ita, forma, robore, opibus,virtute non item. adeo quidem, uti Stoici , tese Plut inlib A. contrarietat. Stoicorum, hac maxime
ratione adducti existimarint , bona corporis & fortunae non esse in bonorum numero habenda: quia bono male nemo Vti Possit Cis. quoque inpar ira: dem ait de virtute. Respon. qui denduin est, virtutis & prudentiae nomen dupliciter accipi, Proprie & improprie, quod explicatur supra lib. a So. Ethic. Proprie virtus seu vera virtus est, cum ratione & longo Vsu comparatur impropria virtus est naturalis qu dam pro 'Penuo, qua alii ad hanc vel illam virtutem dicuntur nati, qua S naturales virtutes vocamus, sia pra lib. o. Eth. in . Sic M prudentia alia est vera; alia est imitatrix aut initium natura insitum , ut ingenii solertia & calliditas. Iam his imperse-Ctis, prudentia & virtute, perspicuum est male nos uti; neque mirum,trahentibus huc illuc perturbationibus, veris & persectis virtutibus locum esse non posse: quippe quae, compres Ps iam longo usii & ratione perturbationibus, demum effloretc ut. Est & apud Plut. in Cie ubi de Triumuiris idem, quod hic docetur, hominem ex animantibus unum omnium esse deterrimum iuris &ciuitatis expertem.'
rum iurisque expertem animal cisse perniciosissimum, & in- Iustitia, ὲ ultitiam armis instructam rem esie perniciosissimam: nunc im polit Contra de iustitia adiungit, eam ene virtutem ad hominum ca: qua δε Civiles cietates accommodatissimam: Iustitiam,inquam, re Proclus Cue Virtutem ciuilem , id est, cuius usus & partes maxime insuper Plat cita ita te cernantur,&in ea contineda & constituenda. Qua- Polit.
re M infra lib. s. cap. 8. Iustitiam vocat υινωνικίω, ut cuius sus maxime sit in societate. Nam tametsi omnes virtutes
quodammodo sunt politieat de practicis loquor: in tamen iustitia maxime est politica, eum aliae potius ad eos pertinet qui ipsis sint praediti: Iustitia vero prorsus ad alios spe - C 3 ctet,
57쪽
etet,non ad ipsum iustitia praeditum. Ea quere veteres iustitiam vocarunt bonum alienum , teste Aristotele lib., Etsic. Iustitia,inquit Cic. in lib. de Reptib. maxime foras spectat : MPlato quoque multis in locis in omnibus duas maxime politicas esse ait,Temperantiam & Iustitiam: quas duas &I caeteris anteponit tu lib. r. ad Nic. Cur autem Iustitia si politica, rationem hic reddit Aristotelen cuius hac sit formulat: Δίκη est politicum. At est A κ ψου. Ergo & λκα ιν est politicum. Si δίκα ον xrgo & λκα οσιωη. Nam δίκων, id est, ius pilest aliud, quam iustitiae actio seu factum. Iustitiae est iuste& iusta facere. Propolitionis, qua diximus esse politicum quid lana, ratio Aristotelis haec est: quia δίκη politicae societatis est descriptio,id est, iudiciis continetur ordo & descriptio uniueii Reipub. quibus perturbatis vel labefactatis, quia nulla legum & iuris vis erit vel executio: merito to-xa ciuitas, extinctis legibus iudiciorum interitu ,corruat, necesse est. Quadere exstant multi insignes taci apud Cic. de iudiciorum usu. Recte igitur Aristoteles iudiciis institutionem & ordinem ciuit tum contineri ait. Iudicia igitur sani politica, id est ad civi tatem pertinentia. A ltera enunciatim qua diximus γλίω esse hanc habet sententiam ; iudi piis contineri disceptationem seu diiudicationem iuris , id est, quid sit tutium, quid inlusium,ex iudiciis cognosti ; Iudicia iuris & iniuriae esse tanquam normam & a trium Et hoc est, quod ait, Est autem ita , id est, iudicium iuris disceptatio seu diiudicatio : quod breue dictum perobscure M
pessime ab interpretibus aceeptum:& supra lib.1. Ethicorum, cap. 6. iterauit; inquit, est του κρίδες atque ita haec loca alter alterius ope & coniunctione Optime explicari potest. Ex quibus perspicuum est,Verbum , non ut interpretes fere reddunt, Oxceptis Aretino&Strebeo, iustitiam , sed iudicium valere : & certe vix unquam aliter,
quam ad iudicia, verbum hoc Graecum reserri solet. Ad summam: quia ciuilis seu politica societas iudiciis de-- scribitur & continetur, merito & iure Optimo iustitia dicitur virtus politic .
58쪽
R E s sunt huius capitis partes: quarum I. sit methodi 1 ca, id est. breuiter commemoretur, de quibus, cur postit ac sit explicandum. Altera explicatur vis & definitio serui. Tertia instituitur quaestio, & partim explicatur, an aliquinatura sint serui, quam quaestionem etiam proximo culte P ersequitur.
T E X T V S. uoniam perspicuum, quibus ex partibus cuuitas constituatur: necesse est prius de rei domesticae ratione exponere. Omnis enuia ciuitas evdomibus constituitur : domus autem partes, eX quibus statim domus constituitur: domus autem perfecta ex seruis & liberis. Iam quia in minimili quidque quaerendum : minimae autem & primae domus partes,dominus & sevius, maritus & uxor,
S pater & liberi : de his tribus videndum, quid &
quale quidque esse oporteat. haec autem sunt,ratio herilis & nuptialis, & tertia liberoru essiciens 'ratio : nam & haec suo nomine non appellatur. Sint autem hae tres, quas diximus
'Emi A φανερον. Prima huius capitis parte diximus contineri methodica, hoc est, proponit, quibus de rebus,cur, quomodo sit explicandum, prius quam de ciuitate propius di enucleatius explicetur. Ait igitur,prius explicandum esse de arte domestica. Rationem & supra attulit,& nunc iterat: quia ciuitas ex domibus constet: quae ratio duobus prioribus capitibus adhuc est explicata. Quia igitur partium cognitio toti cognostendo est utili stima, recte &ordine Aristoteles de partibus ciuitatis, id est, de arte domestica, & ei cognata arze rei quaerendae disputat prius, quam de ipsis ciuitate. Itaque ut & initio dixi, totus fere hic Iiber primus est conomicus. Neque tamen ars tota domestica hic explica-Rur: Sed qua parte maxime cum arte politica es coniuncta'
59쪽
eur de βο- & etiam Reipub. utilitatem assere: ut, anseruitus naturae rό- Mitute hoc pugnet,&propterea sit iniusta, neq; in Repub. tolleranda. an lib. tracti- ars herilis eadem sit, luet politica. De arte rei quaerendae pro rur. pterea hic disputatur, quod ea non tantum patrifamilias, sed IDe arte rei cmitatum tectoribus sit necessaria, ut monet Aristoteles in- quaereN a j a cap si . , μὴ a. Oeconom. Aprisc. argumento sit tra- cur hic a- ct tio aerarii,& fisci grauissima. zator. Oiκίαι δί-J Haec verba vere dixerim spuria & inducenda. Non n. solum non sunt necessaria: sed orationis contextum & seri em perturbant inculcato articulo δί, ut οἰκιας
Π μ, a. & disia A Elegantius oratio sibi inter se
constaret & cohaeseret his verbis inductis: nimirum ut haec:it periodus. Omnis enim ciuitas ex domibus constituitur: domus autem persecta ex seruis & liberis nihil tamen tem re mutandum. Exposito igitur ociuitatem ex partibus cognoscendani, id et ex domibus: continuo de domo & arte domestica adiungit, quae eius sint partes. A it igitur domus partes partim eueliberos, partim sieruos : Liberos quidem, maritum, uxorein & lib.os. Seruos autem alios. Verta quia haec distinctio seu partitio sit en eratior & confusior,adiungit alteram explicatiorem & enucleatiorem, qua monet, domus partes principes esse tres. primas inquam, vkimas seu minimas, maximeq; simplices; Dominum & seruum,patremfamilias seu matremfamilias, seu maritum &VΣ orem,
patrem deniq; & liberos. De his igitur partibus deinceps Sciti, Ugillati in explicandum ait ad cognoscendam penitus artem .hὼ ἡ domesticam. Rationem adiungit: quia rerum omnium vis M, natura ex primis & minimis partibus cognoscatur. Formur ' ' la - Res omnesex vltimis&simplicissimis sui partibus cognoscuntur. Domus autem simplicissimae partes sunt tres il- . lae. ergo domus & ars domestica ex his est cognoscenda. De propositione dici si est&supra cap. i. qua dicitur res omnes concretas ex minimis & simplicissimis partibus cognoscendas & ab his ducendum cognitionis exordium, ut in Grammaticis a literis ad sy llabas, ab his ad verba, & tandem ad Oxat onem esse progrediendum , in Dialecticis a genere, specie seu vocibus & categoriis ad propositiones, hinc ad conclusiones seu argumentationes. Sic apud Euclidem in elementis primum de lineis, deinde de extremitatibus, postre
mo de corporibus, iisq; primum simplicioribus, postea du-
60쪽
COMMENTARII. 41plicatis & tandem multiplicatis. Quae docendi methodus &ratio,ut d supra monui, Graece συνθεας, Latine constructio, cui contraria αν κλυας, partitio dici solet. quam in arte domestica seruandam & in Politica monet Aristoteles cap.r.3chiz. libr. I. cap. r. Oeconom. Vera est igitur eius formulae
propositio. Assumtio, qua diximus, domus partes primas resimplicissimas esse dominum &seruum explicata est supra. Nam de duabus quidena partibus, quibus domus constituitur,domino & seruo marito & uxore, copiose ibidem est explicatum .de reliqua parte, patre & liberis,haec est ratio: quia societatis coniugalis hic sit finis & si pus, liberorum procreatro. Vnde continuo pars domus alia seu tertia oritur. Propositio est snu e. τοῖς &c. Assumtio; α ροταθ ἀ-Complexio De hac autem phrasi,m dictum in Eth.
To α ἐπι δεσποτiκη. J Hic de partium artis domesticae nominibus Graecis. Nam Aristoteles uni tantum parti suum apud Graecos nomen esse ait, caeteris ipse noua nomina imponit: quod idem in Ethie. illum fecisse in virtutum & vitiorum nominibus ostedimus,)i p. lib. a.insi. se .etiam insiEth. Artem igitur regendi seruos suum habere nomen, uxora autem& liberos non item. Nam artem seruos regendi etiam vulgo dici Amromκliis & in . quo vocabulo & Plato ste-pe sic utitur. Aristoteles igitur docendi causa artem regendae uxoris & administrandi patrimonii vocat γα, QU. liberorum autem interdum interdum quod non ita accipi debet quasi haec verba sint barbara, cum sint usitatissima: Sed quod in hac re seu in partibus artis domesticae inusitata. Latine reddamus: herilem, uxoriam seu coniugialem, & patriam artem seu rationem. pr eo autem,
quod vulgo id est coniugium,in libris scriptis quibusdam est, συντευμ, quasi consuetudo & congressus. T E X T V S. .
Est autem pars quaedam, quae aliis quidem via
detur ars domestica : aliis vero pars eius maxima.
ut autem sit, videndum : loquor de ea, quae dici tur ars rei familiaris quaerendae.