장음표시 사용
361쪽
retos, despieme se intellexit pridie Non. Apr. tertra Ninii evenus, ab Agar xv millia passuum nocte progres-stus, ad Thapsum, ubi Vergilios cum grandi praesidio primerat, castra ponit oppidumque eo die circummunire cunis vit, loeaque ictonea opportunaque complurae praesidiis oc- eupare ne hostes intrare ad se, ac loca interiora capere Possent. Seipio interim cognitis Caeseris consiliis, ad n .essitatem adductus atmieandi, ne per Ammum Mocus fidissimos suis rebus Thapsitanos et Vergilium amittereto eonfestim Caesarem per superiora loca conseeutus, millia Passuum iis a Thapso binis astris consedit. LXXX Erat stagnum salinarum, inter quod et mare, angustiae quasdam non amplius mille et quingentos passus Interemini; quas Scipio intrare, et Thapsitanis auxilium Remisonabatur quod fatuoum Caesarem non fefellerat. Namqne pridie in eo loeo, castello munito, ibique trino pra fidio relicto, ipse eum reliquis copiis, lunatis castris, Tha mni operibus iris nunivit. Scipio interim exesusus ab Incepto itinere, supra stagnum postero die et nocte confecto, Melo albente, non lonse a castris praesidioque, quod supra
Qvmmemoravimus, C passibus, ad mare versiis consedit,
et castra munire coepit. Quod postquam Caesari nunciatum est, milites ab opere deductos, eastris praesidio Asprenate Proeonsule eum legionibus i relicto, ipse cum expediis aevia in eum locum citatim contendit Massasque parte ad Thapsum relicta, reliquas naves jubet post hostium ter--m quam maxime ad litus appelli, signumque scium o
morare r. quo signo dato, subito clamore iacto, ex impro viso hostibus aversis incuterent terrorem mi Perturbat ne perterriti respicere post terga emerentur. LXXXI. Quo postquam Caesar pervenit, et ammadvertit aciem pro vallo Scipionis, elephantosque dextro sinis. troque ornu ollocatos, et nihilo minus partem militum Castra non gnaviter munire ipse ei triplici collocata, Iegione x secundaque dextro comu, arx et ix sinistro, sp-Positis v legionibus in tuarta aete, antecipia cornua quinisaeohortibus contra bestias collocatis, sagittariis, funditori-hus in virisque eornibus dispositis, levique armatura inter equites interjecta, ipse pedibus cireum milites concursans, Virtutesque veteranorum, pruinaque superiora commemo-
362쪽
isne autem, qui nunquam in acie dimicassent, hortis tur ut veteranorum virtutem aemularentur, eorumque tamam, nomen locumque, Victoria parta, cuperent possi
LXXXII. Itaque in imumeundo exercitum, animadvertit hostes circa vallum trepidare, atque ultro citroque pavidos concursere, et modo se intra portas recipere, mois do inconstanter immoderateque prodire Quumque idem a pluribus et nimadverti coeptin ent subito legat evocati. que obsecrare Caesarem, ne dubitaret signum dare viet aiam sibi propriam a Diis immortalibus portendi. Dubia tante Caesare atque eorum studio cupiditatique resistente, sibique eruptione pugnari non placere clamitante, et eistiam atque etiam aciem sustentante subito dextro cornu, injussu Caesaris, tubicen, a militibus coactus, cauere coepit. Quo facto ab univeriis cohortibus signa in hostem coepere inferri, quum enturiones pectore adverso resiste- Tent vique eontinerent milites; ne injussu imperatoris
vioncurrerent, nec quidquam Profieerent.
LXXXIII Quod postquam Caesar intellexit, incitatis militum animis resisti millo modo post e, signo Felieitatis
clato, equo admita, in hostem contra principes ire contenis dit. A dextro interim cornu funditores sagittariique eoncita tela in elephantos frequentes injiciunt. Quo facto hestiae, stridore fundarum lapselmnque perterritae, sese comvertere, et suos Post se frequentes stipatosque proterere, et in portas an semis istas i iere contendunt. Item Manr equites, qui in eodem cornu cum elephantis erant, praesidio deserti principes fugiunt. Ita celeriter bestiis eircuitis, legione vallo hostium sunt potitae et pauci acinxiter repugnantibus interfectis, reliqui concitati in castra, inde pridie erant egressi, confugiunt. LXXXIV. Non videtur esse praetermittendum de virtu- et militis veterani v legionis. Nam quum in sinistro cor vi elephantus vulnere ictus, et dolore concita us, in lixam inermem impetum fecisset, eum e. sub pede subditum, deis inde genu innixus pondere suo, proboscide erecta vibranistique, stridore maximo premeret atque enecaret miles hie non potuit pati, qui se armatum bestiae offerret. Quem postquam elephantus ad se telo infesto venire antis
anadvertit, relicto cadaus militomi roboscide circumdat,
363쪽
atque In &blime extollit armatum. Qui in ritisinodii
riculo quum constanter agendum sibi videret, glinio Pro hostidem, quo erat lacumdatus, caedere quantum viribus poterat, non destitit quo dolore adductus elephat tus, milite abjecto, maximo cum stridore cursuque .n-πersus, ad reliquas bestias se recepit. LXXXV. Interim Thapso qui erant Praesidio, ex op Ddo eruptionem porta maritima faciunt et, sive ut suis subsidiosccurrerent sive, ut oppido deserto, fuga salutemsbi pararent, egrediuntur, atque ita per mare umbilici fine ingressi, terram petebant. Qui a servis puerisque, qui in eastris erant, lapidibus pilisque prohibiti terram attingere, rursus se is oppidum receperunt. Interim Scipionis copiis prostratis passimque oto campo fugientibus, contestim Caesaris legiones consequi, spatiumque se non dare solligendi mi postquam ad ea castra, quae petebant, Perfugerunt, ut refectis castris rursus sese defenderent discem
aliquem requiro't, quem respicerent, cujus audioritate imperioque rem gererent. Qui Postquam adverterunt neminem ibi esse praesidio, i8rotinus, armis abjediis, in regia castra fugera contendunt. Quo postquam pervenerunt, eaque ab Iulianis teneri vident, desperata fatu , in quodam colle consistunt atque armis demissis, salutationem more militari faciunt. Quibus miseris es es parvo praesidio fuit. Namque milites veterani ira et dolore incensi, non modo ut parcerent hosti, non solerant adduci; sed etiam ex suo exercitu illustres urbanos, quos auctore appellabant, complures aut vulnerarunt aut interfecerunt.
In quo numero fuit Tullius Rufus quaestorius, qui pilo transuectus consulto a milite interiit item Pompeius Rufus brachium gladio percussi. nisi celeriter ad Caesarem adcucurrisset, interfectus esset. Quo facto complures equ te Romani senatoresque perterriti ex Proelio se eee runt: ne a militibus, qui ex tanta victoria licentiam sibi alvi sumussent immoderate peccandi, impunitate propter marimas res gestas, ipsi quoque interficerentur. 4taque ii omnes Scipiones milites, quum fidem Caesaris implora rent, inspectante ipso Caesare, et a militibus deprecante
eis uti parcerent, ad unum sunt interfecti.
LXXXVI. Caesi trinis castris potitus, occisisque hosti- .um x millibus, fugatisque eo luribus se recepit, L milia
364쪽
trius amissis, paucis sauciis, in eastra ac statim ex it ex ante oppicium Thapsum constitit, elephantosque xi
Ornatos armatosque cum turribus orn/mentisque capit, captos ante oppidum instruictos constituit. Id hoc consilio, si posset Vergilius quique cum eo obsidebantur, rei niηle gestae suorum indicio a pertinμia deduci. Deinde ipse Vergilium appellavit, invitavi uiue ad deditionem, su im-qusse lenitatem et Mementiam commemoravit. Quem potu quam animadvertit responsum sibi non dare, ab oppido recessit. Postero die, divina re facta, concione advocato, in conspectu oppidanorum Dilites collaudat totumque exercitum veteranum donavit. Praemia fortissimo cuique,
ac bene merenti pro suggestu tribuit. Ae statim inde digressus se Rebello proconsule cum iis ad Thapsum legi nibus, et Cn. Domitio cum it Tisdrae, ubi Considius praeis erat, ad obsidendum relidiis, Μ. Messalla Uticam ante praemisso cum equitatu, ipse eodem iter facere contendit.
LXXX vi I. Equites interim Sulpionis, qui ex proelio
fugerant, quum Uticam versus iter facerent, perveniunt ad
oppidum Paradam. Ubi, quum ab incolis nou reciperentur, ideo quod fama de vietoria caesaris praecucurrisset: vi oin pido potiti, in medio soro lignis coacervatis, omnibusque rebus eorum congestis, ignem subiiciunt atque ejus opse di incolas cujusque generis aetatisque, vivos constrictosque in flammam eo ieiunt, atque ita acerbissimo afficiunt supplicio Deinde protinus Uticam perveniunt. Superiore tempore, Cato, quod Uticensibus propter beneficium legis Iuliae parum in suis partibus praesidii est. existimaverat, plebem inermem oppido fecerat, et ante portam Bellicam castris ossaque parvula duntaxat munierat, ibique custodiis circumdatis, habitare coegerat, Senatum autem oppidi custodia tenebat. Eorum castra ii equites adorti ex Pugnare coeperunt, ideo quod eos partibus Caesaris favisse sciribant ni eis interfectis, eorum pernicie dolorem suum ulciscerpntur. Uticenses animo addito ex Maris victoria, lapidibus fustibusque eq'ites repulerunt. Itaque, Postquam astra non potuerant potiri, Uticam se in oppidum conjecerunt: atque ibi multos Uticenses interfecerunt, domosque eorum expugnaverunt ac diripuerunt. Quibus quum Cato persuadere nulla ratione quiret ut secum oppudam defenderent, et caede rapinisque desisteressit et, quid
365쪽
sibi vellent, seiret sedandae eorum importunitatis gratia. fingulis HS c divisit. Idem Sulla Faustiis secit, ac de sua Pecunia largitus est unaque cum iis ab Utica proficiscitur, atqΠe in regnum ire contendit.
LXXXVIII. Complures interim ex fuga Uticam Perveniunt. Quos omnes Cain convocatos una cum CCC, qui pecuniam Scipioni ad belltim faciendum contulerant, hortatur, ut servitia manumitterent oppidumque defenderent. Quorum quum partim assentire, partim animum mentemque Perterritam atque in lagani destinatam habere intellexisset amplius de ea re agere destitit, navesque iis attribuit ut, in quas quisque partes vellet, proficisceretur. Ipse omnibus rebus diligentissime constitutis, beris suis L. Caesari, qui tum ei pro quaestore fuerat, commendatis ἐει sine suspicione, vultu atque sermone, quo superiore tempore usus fuerat quum dormitum isset, ferrum introciam in cubiculum tulit, atque ita se tranfecisset. Qui dum
unima nondum exspirata concidisset et impetu Iacto an cubiculum ex suspicione, medicus familiaresque continere atque vulnus obligare coepissent, ipse suis manibus ulla crudelissime divellit, atque animo praesenti se interemit. Quem Uticόnses, quanquam oderant partium Aratia, t meri, Propter ejus singularem integritatem, et quod dissimillimus reliquorum ducum fuerat, quodque Uticam muTrsicis operibus umerat, turresque auxerat, sepultum D
sciunt Qtio interfietto, L. Caesar, ut aliquid sibi ex ea
Te auxilii pararet, convocato populo, concione habita, cohortatur omnes, ut portae aperirentur se in Caesaris ele mentia magnam spem habere. Itaque portis Patefadiis,mtica egressus, Caesari imperatori obviam princiscitur. Messalla, ut erat imperatum, Uticam pervenit, omnibusque portis custodias ponit.
LXXXIX. Caesar interim a Thapso progressus sceram pervenit; ubi Scipio magnum frumenti numerum, a morum, telorum ceterarumque rerum cum parvo praesidio habuerat. Id adveniens.potitur deinde Adrumetum pervenit. Quo quum sine mora introisset, armis, frumento,
secuniaque eonsiderata, in Lipario, C. Considio filio, quitum ibi fuerant, vitam concessit. Deinde eodem die Adrumeto egressus, Livineio Regulo ibi cum legione relicto, 'Uticam ire contendit: cui in itinere fit obvius L. Caesar
366쪽
subreoque se ad genua proiecit vitamque sibi. Ree minplius quidquam, deprecatur. Cui Caesar facile et pro suae natura et instituto concessat. Item Caecinae, C. Ateio, P.
Atrio, et L. Cellae patri et filio, M. Eppio, M. Aquinio, Catonis filio, Damasippique liberis ex sua consuetudine,
tribuit circiterque noctem luminibus aecensis Uticam Pervenit, atque extra oppidum ea nocte manci. XC. Postero die mane oppidum introiit; concionequo advoeata, UticensesIneolas cohortatus, gratias pro eorum studio erga se agit cives autem Romanos negotiatores et eos, qui inter Cc pecunias contulerant Varo et Sei- Pioni, multis verbis accusatos, et de eorum sceleribus longiori habita oratione, ad extremum, ut sine metu proiadirent, edicit se eis duntaxat vitam concessurum bona quidem eorum se venditurum ita tamen, ut qui eorum bona sua redemisset, se bonorum venditionem inducturum, et pecuniam multae nomine relaturum, ut incolumitatem,
retinere possent, Quibus metu exsanguibus, de vitaque ex suo promerito desperantibus, subito oblata salute, libentes cupidique conditionem acceperunt petieruntque a Caesare, ut univerita ccc uno nomine pecuniam 4mperaret. Itaque bis millies sestertio his imposito, ut per tri-- ennium sex pensionibus populo Romano solverent, nullo eorum recusante, ac se eodem die demum natos raedi- eantes, laeti gratias agunt Caesari. XCI. Rex interim Iuba, ut ex proelio sugerat, una cum Petreio interdiu in villis Vtitando, tandem, modiurni sciti- neribus confectis, in regni im pervenit atque ad oppidum Zamam, ubi ipse domicilium, conjuges liberosque habe..bat quo ex cuncto regno omnem pecuniam carissimasque res comportaverat, quodque inito bello operibus maximia munier*t, Meedit. Quem antea oppidani, rumore exoptato de Caesaris victoria audito, ob has caulas oppido prohibuerunt quod bello contra populum Romanum suscep, to in oppido Zama lignis congestis, maximam in medio foro pyram construxerat ut, si sorte bello foret superatus, omnibus rebus eo coacervatis, dehinc civibus cunctis intersectis, eodemque projectis, igne subjecto, tum demini se ipse insuper interficeret, atque una cum liberis, conjugibus, civibus cunctaque gaza regia cremaretur. Postis
quam Iuba mi portas diu multumque primo minis pro imperio
367쪽
Imperio eri get eum Zamensibus t deinde qunm se parum
profieere intellexisset, precibus quoque orasset, ut se acisios Deos penates admitterent ubi eos in sententia perstare animadvertit nec minis, nee preeibus suis moveri, quotmagis se reciperent tertio petit ab eis, ut sibi conjuges liberosque redderent, ut secum eos asportarat. --qvam sibi nihil omnino oppidanos responsi reddere animadvertit, nulla re ab iis impetrata, ab Zama discedit, atque ad villam suam eum M. Petreio paucisque equiitibus
XCII. Zamenses interim legatos de iis rebus ad Caesarem Uticam mittunt, petuntque ab eos uti,nte quam rex manum colligeret, seseque oppugnaret, sibi auxilium mi-ret: se tamen paratos esse, sibi, quoad vita suppeteret, oppidum, seque ei reservare. Legatos collaudatos se sar domum jubet antecedere, ac suum adventum praenunis clare. Ipse postero die Utica egressus cum equitatu ire in regnum contendit. Interim in itinere ex regiis copiis duces complures ad Caesarem veniunt, orantque ut hi ignose l. Quibus supplicibus venia data Zamam perveniuunt. Rumore interim perlato de ejus lenitate clamentiaque Propemodum omnes regni equites Zamam perveniunt ad Caesarem ab eoque sunt metu periculoque liberati. XCIII. Dum haec utrobique geruntur, Confidius qui Tisdrae eum familia sua, gladiatoria manu, Getulisque Praeerat, cognita caede suorum, Domitiique et legionum adventu perterritus, aesperata salute oppidum deserit se. que clam cum paucis barbaris pecunia onustos subducit, atque in regnum fugere contendit. Quem Getuli sui eomites in itinere, praedae cupidi, concidunt seque in quascumque Potuere partes conferunt. C. Vergiliu interim, postquam terra marique clausus se nihil proficere intellexit, suosque intersectos, aut fugatos, M. Cato. nem Uties sibi ipsum manus intulisse, regem vagum a suis desertuis ab omnibus aspernari; aDuram ejusque copias ab Sitio esse deletas Uticae Caesarem sine more receptum de tanto exercitu reliquias esse nullas, quae sibistisque liberis prodessent a Caninio proconsule, qui eum obsidebat, fide aecepta, seque et sua annia et oppidum Proconsuli transdit.
368쪽
XCIV. Rex interim Iuba ab omnibus civitatibus exin ciuisis, desperata salute, quum jam conatus esset cum Ρω, treio, ut per virtutem interfecti esse viderentur, ferro inter se depugnant atque firmior imbecilliorem Iuba P treium facile serro consumpstit. Deinde ipse sibi quum c naretur gladis transjicere Pectus, nec posset, precibus Rservo suo impetravit, ut se interficeret idque obtinuit. XCU. . Sitios interim, pulso exercitu Saburae pristisfecti Jubae, ipsosue intersecto, quum iter cum paucis per Mauritaniam ad Caesarem faceret, forte ineidit in Faustum Afraniumque, qui eam manum habebant qua Uisecam diripuerant, iterque in Hispaniam tendebant, et erant
numero circiter D. Itaque celeriter nocturno tempore,
insidiis dispositis, eos prima luce adortus, praeter Paucos equites, qui ex primis agmine fugerant, reliquos aut ininteficit, aut in deditionem accipit Afranium et Faustumvi' 'apit eum conjuge et liberis. Paucis post diebus, dissensione in exercitu orta Faustus et Afranius litterficiuntur. Pompeia eum Fausti liberis Caesar incolumitvitem suaque omnia concessit.
XCVI. Scipio interim cum Damasippo et Torquatis et Plaetorio Rustiano navibus longis diu multumque acta. ti, quummispaniam peterent, ad Hipponem regium des
runtur, ubi classis P. Sitii per id tempus erat. A quae pauiseiora ab amplioribus circumventa navigia deprimuntur: ibique Scipio eum tis, quos paullo ante nominavi, interist. XCVII. Caesar interim Zamae auctione regia saeta bota nisque eorum venditis, qui cives Romani contra populum Romanum arma tulerant, praemiisque Zamensibus, qui de rege excludendo consilium ceperant, tributis, vel ligalibusque regiis abrogatis, ex regnoque provincia facta,
atque ibi Crispo Sallustio proconsule cum imperio relicto, ipse Zama egressus Uticam se recepit. Ibi bonis vendia tis eorum, qui sub Iuba Petreioque ordines duxerant, item hapsi anis HS ieesies conventu eorum HS trie sies, dismetanis HS tricesim, conventu eorum HS quinquagies, multae nomine, imponit Civitates bonaque eorum ab omni injuria rapinisque defendit. Leptitanos, quorum superio ibus annis Iuba bona diripuerat, et ad Senatum questi per legatos, atque arbitris a Senatu oatis, sua receperant, tricios centenis millibus pondo olei in an- his b, O si
369쪽
nos singulos multat ideo quod initio per dissensionem principum societatem cum Iuba inierant, eumque amnis militibus, pecunia Iuverant. Tilaritanos propter humi- statem civitatis, certo numero frumenti multat. XCVIII. His rebus gestis, idibus Iun. Uticae classem eonscendit, et post diem iri Carales in Sardiniam pervenit ibi Sulcitanos, quod Nasidium ejusque elassem reaeperant, copiisque juverant, HS centies multat et pro decumis octavas pendere jubet bonaque paucorum vendit et ante diem iii Kal. Quinct naves conscendit et a Caralibus secet dum terram provectus, duodetricesimo die, eo quod estpestatibus in poxtubus cohibebatur, ad urbem Romam venit.
I. T HARNACE superato, Africa receptari qui ex mi proeliis cum adolescente Cn. Pompeio profugisi
ni, quum et ulterioris Hispaniae potitus esset, dum Cae- .. muneribus dandis in Italia detinetur, quo facilius promatia. . Ontra compamret Pompeius, in fidem uniuscujusque civitatis confugere coepit. Ira partim Precibus, Partim vi, bene magna comparata manu Provinciam vasi tare coepit. Quibus in rebus nonnullae civitates sua sponte auxilia mittebant. Item nonnullae portas cludebant.
Ex quibus si qua oppida vi ceperat, quam aliquis ex ea .inate optime de Cn. Pompeio meritus civis esset, Propter pecuniae niagnitudinem aliqua irinferebatur causas fit, eo de medio sublato, ex ejus pecunia latronum largi- tio fieret. Ita paucis commodis hoste hortato. majoresim gebantur c9piae. Ide'que crebris nunciis in Italiam misti, civitates contrariae Pompeio auxilia sibi depostulabant. II. C. Caesar dictator ii, designatus tu, multis itineri-hus,nis. sonsectis quum celeri festinatione ad bellum con-Miendum in Hisparuam convenisset, legati Cordubenses,
370쪽
a quibus nunciabatur no'urno tempore oppidum Cordubam capi posse, quod nec opinantibus adverserit ejus provinciae potitus itet simulque quod tabellarii a Cn. Pompeio dispositi omnibus oeis essent, qui certiorem Cn. Pompeium de Caesaris adventu sacer ent. Multa praetereaverisimilia proponebant. Quibus rebus adductus, quos legatos ante exercitui praesecerat, in Pedium, cin Fabium Maximum, de suo adventu facit certiores ut, quem sibi equitatum ex provincia secissent, praesidio mitterem. Ad quos celerius, quam ipsi opinati sunt, appropinquavit a que, ut ipse voluit, equitatum sibi praesidio habuit. III. Erat idem temporis Sextus ompeius frater, qui eum praesidio Cordubam tenebat, quod eius provinciae eapuzen existimabatur. Ipse autem Cn. Pompeius adolescens Ullam oppidum oppughabat, et fere jam aliquot mensibus ibi detinebatur. Quo ex oppido, cognito Caelaris advenis in legati clam praesidia Cn. Pompeii, Caesarem quum, adissent, petere coeperunt, ut sibi primo quoque tempore subsidium mitteret. Caesar eam civitatem omni tempore optime de populo Romano meritam esse sciens, a cohortes secunda vigilia jubet proficisci, parique eqnites nume.
ro quibus praefecit hominem esus provinciae notum, ernon parum scientem, L. Iulium Patieeum. Qui quum ad Cn. Pompeii praesidia venisset, ineidit idem temporis,
ut tempestate adversa vehementique vento affictareti, MQua vi tempestatis ita obscurabatur, ut uix proximum cognoscere posset 'injus incommodum summam utilita-.tem ipsis praebebat. Ita quum ad lacum venerunt, i het binos equites incedere, et recta per adversariorum praesidia ad oppidum contenderer mediisque ex praesidiis quum quaereretur, qui essent unus ex nostris respondit, ut mea verbum faeere nam id temporis conari ad mu-τum Recedere, ut oppidum apiant et partim tempestate impediti vigiles non poterant diligentiam praestare, partim illo respohs deterrebantur. Quum ad portam appropinquassent, signo dato, ab oppidanis sunt recepti ;et pedites eqnitesque, clamore facto, dispositia ibi partim,
qui remansere, eruptionem an adversariorum eastra seeerunt. Si illuc quum inscientibus Meldisset, existimabat magna pars hominum, qui in iis eastris sui t se prope