De priscae comoediae atticae natura forma et legibus

51쪽

minus neque ad Versantibus innibus sere veterum iudiciis, magnam morum perVersitatem, tuae ex ipsa illa rerum

conVei Sione On Secuta erat, paene Pro I SVS negare audet,

et documentis, quae mihi si uidetii persuadere nudo ni OdopOSSunt, O Vae rationis propugnatore potissimumque sophistas defendero studet ab omnibus et e lualium et posterorum criminationibus. Summo Ver studi nimis lue, opinor iudicii sui rationibus a Suis de hodierno rerum publicarum statu opinionibus petitis rationem poli: ticam illorum temporum ut minime perVerSam minimeque corruptam tuetur, et destructoribus rei publicae, quorum actiones nisas misso in ambitione et improbitate animorum tota antiquitas candidusque sui temporis iudex Thucydides declarat, integerrimos et innocentissimos mores false attribuit. Tallis vero sententia, quam causi tueri coactus est sine dubio haud multis probatis, como diae quodque ethicae rationis fundamentum dotrahit. Quare finem comoediae eum esse rotius contendit, ut risum hominum sive hilarem Sive malevolum captet, nec dubitat eam nominare certamen ignorantiae invidae contra diversa molimina volargutiora ingeniorum acumina quin etiam Aristophanem ministrum perditae cuiusdam factioni procerum exi Stimare Vix haesitat. Ego vero, qua qui ratione talem Secutus

Sententiam ipsam poeticam comoediae Virtutem SerVare p0ssit, profecto non Video. Quae enim ar comica nonnisi salibus mordacibus et impotentibus instructa, ut certis partibus civitatis inserviat sacra profana, perfectissima perditissima sine ullo discrimine lasciva cavillatione per-Sequitur, eam haud multo potiorem existimaverim quam illius laudem poeticam, qui in triviis ad delectandiana Vulgus nugas curriles agit viles atque inde Coras. Atque demonstrare adhuc studuimu S, quae argUmenta qua ratione tractanda sibi sumpserit prisca comoedia; iam restat, ut pauca de chori comici natura ac iunere

addamus. Ac plerumque chorus in comoedia similiter atque in tragoedia populi extra actionis rationem positi Vice fungebatur, animum ad ea attenden S, quae ab actoribus susciporentur, ita ut integres iudicaret, si quid im-

52쪽

probandum ageretur, aut Secum perpenderet, quae narrata SSent Saepe vero, currili quadam pecto indutus,

ipse symbolice ridicula in conspectu ponit, ut in Eupolidis Αἰξιν ), Aristophanis Nubibus, Vespis aliis omnino igitur chorus totam ipsius comoediae naturam exprimit. Sed cum longum sit ampliore disputatione haec persequi, ad Sue vernium referre liceat, qui in commentatione de Nu

1 Cf. Plutarch. Symp. IV, 1. 2 Silvern, liber Aristophanes Wollien, p. 80 sq. s. OtScher, l. l. p. 52 sqq.

53쪽

Pauca tamen mihi videntur addenda esse de parabasi, singulari ac propria chori comici parte, quae cum ob in-gutiarem naturam, ab Omnibus aliis comoediae partibus diversissimam, tum quia discrimen, quod inter Veterem comoediam Atticam et mediam novamque intercedit, in parabas potissimum positum esse videtur , prae ceteri S digna est, cuius natura paullo accuratius illustretur. Erat autem parabasis ), quam comoediae proprie dictae quasi incunabula esse supra ostendimus, antiquae comoediae Atticae interludium, partim oratorium, partim canticUm, partim saltatorium, quod solo choro agente semel bisve, maiore fabulae parto finita, in intervallis, actione aeuis, collocabatur, itaque agebatur, ut fabulae tenore misso modo singuli, ad theatrum procedentes. de rebus cum

I 6Παραβασις Ox apud ipsos comicos poeta non reperitur, sed est grainmaticorum inventio dicitur vero ad hanc rem significandam παραβωνειν apud Platonem es Suid. S. V. 7rciorestant s), ristophanem Schol. r. ac 735. Acharn. 36, Thestia. 79l alios; idque similiter ac παρέρχεσθαι et παρεῖναι nihil aliud significat quam in medium progredi, ad spectatores Propius Recedere. s. Κolster, Ostor C. Och l. l. Hermann Recensio liber olster in

Jatin's Jahrb. f. Phil. 1829, est 3.

54쪽

fabula ipsa laxiore aut nullo omnino vinculo coniunctis dissererent, modo horUS UniverSUS ad Spectatore conVerSus, deorum laudes aliudve quid caneret Choria enim, Oetae parte ac causam Suscipiens, primum illiu Studia vota, curas Spectatoribus profitebatur et artem ab offonsionibus defendebat, tum vicissim et eos deos qui publice colebantur praedicabat precibusque invocabat et iocos effundebat multo sale adspersos de praesenti reipublicae condicione virisque in civitate conspicuis et graviter de vitae publicae artiumque depravatione querebatur: parabas igitur ipsius poetae ingenium ac mens in clara luee collocabatur. Ex ea autem, quam demonstraVimuS, parabaSeo natura facile efficitur, eam, Si rem ac tangimus, Sublimioris artis regulis repugnare, quia X tra reS, quae in cena aguntur, Subito in praesen rapimur et deceptione poetica quae vocatur destituimur. Sed poetae comici et ante omnes Aristophanes eximia arte parabasi in eis potissimum locis collocaverunt, ubi ex actioni ratione Ora quaedam desiderabatur; neque negari potest, tale inter- ludium, artificiose interpositum, multum ad augendam

vim comicam alere , Nam ut omne comoediae parteS

praesertim ironia illa, quae in omnibu eadem reperitur, continentur, Sic ipsa parabaSi eodem inculo cum ei coniuncta est. Ac similis negligentia, ex eisdem comoediae sontibus deducenda, etiam aliis locis deprehenditur, ubi chorus vel etiam unu ex actoribus, fabulae ratione subito interrupta, poetae persona indutu spectatores adloquitur et quosdam ex eis distincte notat vel digito monstratos, aut bona consilia per seria vel iocos civitati praestat; cuius quidem negligentiae exempla Sunt Ar Nub. v. li sqq. Acharn. 496 sqq. Ran. 276 sqq. Ceterum etiam priscae comoediae suaedam fabulae parabas omnino carent, ut Cratini δυσσεῖς Aristophanis Αἰολοσίκων, συ- σέστρ&τη Ἐκκλt sta ουσαι idque in dubio ad logos illas

Supra memorata referendum St, quibus Oeseo comicae effrenata licentia coercebatur. Sed iam satis de priscae comoediae natura atqU Indole disputavisse nobis videmuri licebit igitur iunc ind

55쪽

cius formam transtro exponendam. Qua in re do eis quaestionent, quae ad fabulas in cenam mittendas pertinent institutionem Scenicam dico, actoria In numerum et habitum, personarum USUIU Clior numerum, Ornatum, Saltationem, rem USicam, alia id genus, quae Spectant scenae apparatum, Omittam tam illani a nostra disputatione aliena breviter tantum monere liceat, illa omnia ad augendam vim comicam bene accommodata suisse.

Sed de is rebus, quae ad fabularum ipsarum sormam perlinent, et de quibus quae Sti cum commentatione de comoediae natura et legibus arctius S conexa, hoc loco pauca dicenda erunt de universa igitur fabularum compositione, de comica dictione, de re metrica. Ac fabularum quidem conformationem, prorSUS tragoedia forma desumptam adque eius similitudinem institutam, nonymus de Com. p. XXII his orbis expo

φώλος γ. επε Godio in τὰ siεTata δυο χορικcὼν stελ υν. d. odo το : iri τέλει λεγο/ιενον ου χορου. Ac cetera per Se Sunt perSpicua, eae autem partes, quae choro tribuuntur, a tragoedia aliquanto disserunt. Nam in comoedia chori carmina parvis cantilenis, solemnibus illis quidem sed minus gravibus miscebantur interdum etiam duo chori diversi apparebant, ut in Aristophanis Ranis et Lysistrate, et singuli choreutae actorum Vice parte SeeUn das sustinebant. Et accedebat parabasis, a tragoedia prorsus alliena. Quinque autem partes habemus, in quibus eius interludii summa posita est I sermonem, sciναπαίστοι Si V παραβasi arctiore sensu qui a choro stante et ad caVeam eonverso de politicis maxime rebus edebatur Versibus anapaestis, I et V stropham et antistro pliam, studi καὶ ἀντcodri quae responsoriae a choro, saltante plerumque cordacem , lascivam saltationem, in deorum honorem canebantur. III et V duas partes Oratorias, respondendi

1 Recto sic hanc partem etiam in comoedia nominari docet G. Hermanitus; sed cf. einekium l. l. II p. 756.

56쪽

legibus obnoxias serriρργημα καὶ ντεπίρρrosia , Iiibu motu carentibus chorus probabiliter in anapaestorum statione con Si Stens cum singulis cavillari solebat. Quibus duao addendae sunt particulae, altera in prooemio totius inter- ludi collocata et paucis plerumque verbi QOnStan κos 1 ατιον), altera ViX pars apellanda, sed revera primi sermonis concluSio πνῖγος sive o s/ακρον). Sed b omnes parabases septem a partes continent, immo duo genera reperiuntur, magna et parva parabasi Supra vero iam dictum est, aut num aut duo interludia fabulis inseri posse. Si igitur una datur parabasis, plerumque eo quem adumbravimus modo componitur magnaque pellatur contra si duae admittuntur, prior quidem in eandem hanc Ormam effingitur, altera autem, resecta prima parte oratoria duabusque illis particulis, e cantibus tantum chori duabusque strophicis partibus oratoriis constat parvaque nominatur. Quamquam ne hoc quidem ubique a poetis ob-SerVatum est; neque enim Omnes parabases integrae, Sed Saepe aliqua e parte mancae sunt. De his varietatibus, quas si singillatim tractaremus ultra huius commentationi fines egrederemur, copiose Kolsterus et KOsterus locis supra laudatis disseruerunt. Sod do alia quadam particula comoediae propria, quae si non in omnibus at in plerisque priscae comoediae fabullis invenitur, pauca addere ex re erit Solebant enim iam antiquis temporibus ei, qui carmina phallica, prima comoediae initin, canebant, inter Singulos cantus carmina probro Salii quemlibet incidentem αυτοσχεδιαστικco iactare ), atque hic phallophororum mos etiam in perfecta comoedia Ser

vatus e St. Nam poetae verSus contumeliis iocisque refertos nulloque cum reti: tua actione Vinculo coniunctos non

alio nisi risus captandi consilio fabulae immiscebant, quos

57쪽

εξω γῆς ποδ εσε i c. Quibus similia habet Etyniol M. p. 3. , 28, et eodem en Su Irεισοδιον interpotari vi li tur 'lutarchus de comm in not. p. t 6 ii ). Reporiuntur nute in talia ἐ ιεισοθι apud Aristophanem frequenter Acharia.

oratio autem, qua poetae comici utebantur, ad Atticam elegantiam erat composita et ad summum nitorem elaborata, ita ut elatum vigorem eum Summa venia State

coniungeret; erat igitur specimen Attici ingenii et elegantiae. Quare et semper homines docti huius dictionis urbanitatem gregiis laudibus extulerunt et Quinctilianus,

artis rhetoricae praeclarus iudex, eam exemplar bene dicendi esse his verbis declarat: Antiqua comoedia cum sinceram illam sermonis Attici gratiam prope sola retinet, tum facundissimae libertatis, etsi est insectandis vitiis praecipua, plurimum tamen virium etiam in ceteris partibus habet; nam et grandis et elegans et Venu Sta e . q. S. ). tque haec oratio maximam partem ab ipsis poetis comicis mira cum arte creata est egebat enim comoedia dictione, quae media esset inter tragoediae granditatem et vilem plebis sermonem. Poetae igitur et perfecta sublimique dictione tragica et urbano ingenuorum hominum sermone et vulgari plebi ratione eum Sana iudicio si propriam illam comicam elocutionem conformaVerVnt, Cuiu vim cum urbano quodam nitor et elegantia coniunctam maxime in dialogo merito admiramur, cum melicae partes, ad tragoediae similitudinem Ompo' positae, plerumque afflatum quendam et gravitatem Vere grandem Sublimemque prodant ). Sed etiam aliud loci inStrumentum quasi comoedia ex ipsa tragoedia hausit, quod dictionem comicae suavem tribueret atque lepidam Va-1 CL Meinelie l. l. II, p. 756sq. G. Hermann Recensio derfragm. Om. v. eiu in enae Liti. Zeitiing 1812.2 Quinci. Instit. Orat. X, cap. 1, 5.

58쪽

rietatem, parodiam dico. Poetae enim ei, quam maXime ustirpabant, leviori orationi saepissime locos ad grandem spiritum tragicum accommodatos vel ipsorum poetarum et epicorum et lyricorum et tragicorum Sententias inserebant, non ita ut illos poeta ironia quadam vituperarent, de quo parodiae genere iam supra locuti sumus, sed ut per ridi- cunni illam asperitatem, quae fieret cum actoreS, UgaS

rerum molientes, nota poetarum grandia verba vel nuper in eadem cena cum gravi cothurn audita ederent, OVaquaedam atque haud spernenda comica vis fabulae acere- Sceret. Neque minus risum movebat, cum actor initio orationem inflato tumor verborumque pompa inSignem emitteret, tum vero subito in villissimum sermonem decideret. Quae quidem parodia illis temporibus eo gratior fuit atque efficacior, quod nemo erat inter Athenienses ita pollitioris humanitatis expers, quin eorum, qui fuerant principes in arte poetica, carmina iam a puer haberet cognita, neque quidquam erat, quod magis necessariUm Videretur ad liberalem eruditionem quam poetarum Scripta. Atque sectabantur poetae comici hoc parodiae genus

di Iligentissime, exemplum imitati potissimum Epicharmi. Sed de eis locis, quos ex Homero Hesiodo poetis cyclicis aut in parodiacum sensum depravatos retulerunt aut quorum colorem tantum imitati sunt, quatenu e fragmentis et fabulis servatis erui possunt, copiosissime ac doctissimo disputavit . Ribbeckius y omnesque cum epicorum

verbis collatos commemoravit. Quare peram et oleum

perditurus esse mihi viderer, si quae ille commentatione non minus accurata quam disiicida protulit isdem verbis redde rem, et loco par odia insignes, quos uine ille indagavit, iterum exponerem. Sed hiantiam ipse per tempori rationem indagare potui, praestantissimos eorum locorum afferam, quibus in Aristophanis fabulis versus poetarum lyricorum maXimeque tragicorum in parodiam detorquentur in qua opera saepissime omnibus veterum testimoniis

59쪽

destiti limur, ut olim ipsa carmina vel ab illae tra liactae ad nos non pervenerint et Acholiasta saepe illi ad illos locos adnotaVerint, cuius poetae OrSus tiaducantur certe definire non OSSim US.

Ac lyricos quidem poetas Aristophanos imitatus est hos Pindarum qu . V. 263 sqq. cf. fragm. Pind. Η)Νub. 95 sqq. cf. segni Pind. 28 ex Etymol M. p., )4,3)Equ. t 329 cf. Schol ad h. l. et ad Nub. v. 299 Vesp. 306 cf. Pind. fragm. 197 Stesichorum Pac. v. 725 sqq. et 797 sqq. cf. Poet lyr. d. Bergh. p. 643ὶ Timocreontem Rhodium Vesp. v. 1063 cf. Schol.), Alcmanum v. Al cf. Schol.), Anacreontem tui. v. 1002 ot 1075 cf. Bergh. poet lyr. p. 684), Archilochum Ran. V. 703 Pac. 693, Acharn. V. 120.

Maximo vero Aristophanis petulans ingenium versatum est in versibus ridicule detorquendis poetarum tragi eorum, quorum elata a magniloqua ratio, Sententiarum plena, imprimis accommodata est ad risum tali parodiae genere movendum tales igitur l0c08, qui apud Aristophanem reperiuntur, breViter pereen SeamUS. Atque haud raro ille quidem poetarum versus imitatus ex suo consilio in comoedias recepit ita imitatus

est Aeschylum his potissimum locis Thes m. . t 3 Ssq. ex Aesch. Lycurgo, cf. Hermanni opusc. V, p. 14 sq.)Lysistr. 88 cf. Aesch. Sept. 43 Av. 276 ex Edonis, cf. Herm. l. l. p. 16 sq.); Sophoclem vero his: qu. V. 49 sq. ex Iolao, cf. schol. 1098 sq. e Peleo, cf. Schol. ad h. ad Nub. v. 1419 Av. 85 sqq. e Peleo, cf. schol. AV. 275, Vesp. 108l, a c. 3bi, Nub. 584 e Teucro ;Ιonem tragicum Ran. 706 o Phoenico vel Caeneo); Euripidem in I ε υργέον fragm. VIII p. Me in ch. l. l. II p. 987se Cresphonte, si gna XV), Acharn. 659 sqq. e incerta sab es. Suid. S. v. λωτον), Vesp. 074 e Stheneboea);Αv. 213 sq. vero Aristophani Euripidis versus Hel 1107sq.

Obversatos esse, falsa opinio est a Valchenario et Matthia eo SerVata, cum Hermannus et et cherus Ur trag. p. b30ὶ satis probabiliter Helenam post Ve in cenam missam

60쪽

esse Stenderint ne ita Onanino negari potest scholiastas in annotandis talibus locis Saepe erraViSSO.

Iam multi tragicorum et potissimum Euripidis loci in comoediam transmissi sunt, qui cum ipsi nihil habeant, quod indignum tragoedia videatur, leviter inflexi in aliam

sententiam eamque comoediae maxime aptam et accommo

datam convertuntur. Id quo interdum sit ita, ut ne voce quidem mutata tamen ex alia sententiarum ratione vel alia significatio vel tenue quoddam significationis discrimen dictionisque acumen enaSeatur, Velut Aristoph. Nub. v. 264sqq.

o Xenocllis fabula aliqua Av. 808 ex Aesch. Myrmid. f. schol. Plut 63o e Soph. Phineo , qu 1302 ex Eur.

Alcm. cf. Schol. Av. V. 1244 cf. Eur Alcest. v. 67b), Ran. 93 ex eiusdem Alcmene cf. schol.), aliis locis. Saepius vero poeta ita in parodia Versatur, ut ingulis vocibus omissis aliisque in earum locos suffectis vim aliquam iocularem consequatur. Atque eo modo, quem nunc indicavimus , Aristophanes horum poetarum locos

Myrmid.); Euripidis Acharn. v. 893 cf. Alcest. v. 367), Equ. 240-b2 sunt hi versus ex Alcest. V. 17 sqq. aliisque fabulis detorti), Vesp. 111 cf. Stheneb fragm. IIap. Matth et Dind. Pac. 28 se Telepho, cf. Schol.), Thesm. 194 et Nub. 415 cf. Alcest. v. 69l), acis exordio, quo parodiae continuantur c Bellerophonte et eo loSumptae , cf. V. 6 Sq. 85 sq. 114sq. ll 9 sq. 126 14 153 sq. cum scholiis); Lemniarum fragm. II p. eineh.