Quinti Septimi Florentis Tertulliani opera

711쪽

VII. Aduersus Marcionem lib. V 16 17.

terris egit iam 0lim, ut l0nga aliqua temp0rum adimplend0rum dispensati0 reputetur ad recensenda 0mnia in Christ0, etiam quase in caelis 3 nec in caelis autem res ab alter0 aetas existimabimuS, quaecumque sunt, quam ab e0, a qu0 et in terris actas 0mnibus e0nstat. qu0dsi 110n eapit alterius 80mnia' ista deputari ab initi0 quam creat0ris, quis credet ab ali0 ea

recenseri in Christum alium, et n0n a su0 auct0re et in suum Christum 3 si er0at0ris sunt, diuersa sint necesse est a diuer80d00; 8i diuersa, utique e0ntraria. qu0m0d0 erg0 00ntraria recen8eantur in eum, a qu0 denique destruuntur 3 nam et sequentia quem renuntiant Christum, cum dicit: ut simus in laudem gl0riae eius n08, qui prae Sperauimus in Christum 3 qui enim praesperasse p0tuerunt, id e8t ante spera88e in deum quam uenisset, nisi Iudaei, quibus Christus praenuntiabatur ab initi03 qui erg0 praenuntiabatur, ille et prae8perabatur. atque ad00 h00 ad se, id est ad Iudae08, refert, ut distinctionsem Dei ut 00nuersus ad nati0nes: in qu0 et 1108, cum audissetis serm0nem ueritatis, euangelium, in qu0 credidistis et signati estis spiritu pr0 mis-Si0nis eius Sanct0. quius promissi0nis 3 facta0 per J0helem: in n0uissimis diobus effundam de m00 spiritu in 0mnem carnem, id est et in nati0nes. ita et, spiritus et euangelium in 00 erit Christ0, qui praesperabatur, dum praedicabatur. Sed et 'pater gl0ria ρ' ille est, cuius Christus rex gl0riae canitur in psalm0 ascendens: quis est iste rex gl0riae 2 d , minus uirtutum ipse est rex gl0riae; ab ill0 spiritus sapientiae' 0ptatur, apud quem haec qu0que 13J Eph. I, I 2. 19J Eph. 1, 13. 23J Ioel 3, 1. 26J cf. Εph. 1, 17. 27J Ps. 23, 10. 29J cf. Eph. 1, 17.

T aetas Iun: aeta ME 14 eius addidi 15 potuerunt ΜΓ, poterunt Oehlerus 16 in dominum fort. 17 et om. Ri 24 et spiritus Ny, spiritus Imi 25 praedicabatur R, praedieatur Μ 29 haec Μ, hae R

712쪽

Quinti Septimi Florentis Tertulliani

spiritalium spe dies enumeratur inter Septem spiritus per Esaiam; ill0 dabit 'inluminat0s c0rdis oeul08', qui etiam exteri-0res 0cul0s luce ditauit, cui displicet caecitas p0puli: et quis caecus nisi pueri mei 3 et excaecati sunt famuli dei; apud illum sunt et 'diuitiae horoditatis in sanetis' qui eam horeditatem ex u0cati0110 nati0num repr0misit: p0stula de me, et dab0 tibi gentes heredita tonituum; ille 'in0peratus est in Christum ualentiam suam suscitand0 eum a m0rtuis et e0li 0 cand0 eum ad dexteram suam subici0nd0 omnia', qui et dixit: Sede ad dexteram meam,d0 nec p0nam inimic0s tu08 scabellum pedum tu0rum; quia et alibi spiritus ad patrem de sti0: 0mnia subiecisti sub pedibus eius. si sex his alius deus et alius Christus infertur, quae rec0gn08guntur in creat0re, quaeram IS iam creat0rem. plane, put0, inuenimus, cum dicit ill08 delictis m0rtu0s, n0n in quibus ingressi erant Secundum aeuum mundi huius, secundum principem p0 te Stati S aeri8, qui 0peratur in filiis incredulitatis. sed mundum n0n p0test et hic pr0 d00 mundi Marci0n interpretari. Π0n enim simile est crotum creat0ri, laetum fact0ri, mundus de0. Sed nec princeps p0testatis aeris dicetur qui e8t princeps p0te- Statis Saecul0rum . numquam enim praeses Superi0rum de inseri0ribus n0tatur. licet et infert 0ra ipsi deputentur. sed nec incredulitatis 0p0rat0r uideri p0test, quam ipse p0tiu8 et a Iudaeis et a nati0nibus patitur. sufficit igitur, si haed n0n cadunt in creat0rem . si autem et est, in quem magis c0mpetant, utique magis h00 9p08t0lus sciit. quis ist03 sine dubi0 ille qui ipsi creat0ri fili0s incredulitatis 0bstruit, aere ist014 es. Es. 11, 2. 2 cf. Eph. 1, 18. 3J Es. 42, 19. 5J cf. Eph.

1, 18. 7J Ps. 2, 8. 84 cf. Eph. 1, 20-22 sec. recensionem MarcioniS, quem Eph. 1, 21 in epistolam ad Gal. transtulisse supra commemorauimuS

1 enumeratur Oehiems: enumerantur m 10 omnia sub pedibus eius fort. 16 non seel. Ny 17 aeris cliuius Pam 20 sem factori M26 competant Urse competat m

713쪽

VII. Aduersus Marcionem lib. V 17.

p0titus, sicut distere eum pr0pheta refert: p0nam in nubibus thr0num meum: er0 similis altissim0. hie erit diab0lus, quem et alibi, si tamen ita et ap0st0lum legi u0lunt, deum aeui huius agn08cemus. ita enim t0tum Saeculum mens duci 0 diuinitatis impleuit. qui plane si n0n fuisset, tune haec in creat 0rem speetasse p0tuissent. sed et si in Iudaism0 e0nuersatus fuerat ap08t0lus, n0n quia interp0suit de dolietis: in quibus et n08 omnes c0nuersati sumus, id00 delic-t0rum d0minum et principem aeris huius creat0rem praestatio intellegi, sed quia in Iudaism0 unus fuerat de filiis incredulitatis diab0lum habens 0perat0rem, cum perSequeretur ecclesiam et Christum cr0at0ris, pr0pter qu0d et: iracundiae filii fuimu8, inquit. Sed natura, ne, quia fili 08 appellauit Iudae08 creat0r, argumentetur haeretistiis d0minum irae crea-15 t0rem. cum enim dieit: fuimus natura filii iracundiae creat0ris autem n0n natura sunt filii Iudaei, sed adl0eti 0 0 patrum, ira0 fili08 ad naturam retulit, n011 ad creatorem. ad Summam subiungens: sicut et ceteri, qui utique filii dρin0n Sunt, apparet 00mmuni naturae 0mnium h0minum et ad delicta et e0ncupiscentias carnis et incredulitatem et iracundiam reputans, diab0J0 tamen captante naturam, quam et ip8eiam in Deit delieti semine inlat0. Ipsiu8, inquit, Sum HS faetura, e0nditi in Christ0. aliud est enim facere, aliud 00ndere. Sed utrumque uni dedit. h01110 autem laetura crea- ab t0ris est: idem erg0 00ndidit in Christ0, qui et fecit. quantum 1J Εs. 14, 13-14. 8J Eph. 2, 3. 12-15J J. 18J ib. 22J Eph. 2, 10.

1 p0titus Gel: p0tius m pr0pheta refert Iun: pr0sert et refert MN 6 et si scripsi: et M R 7 apost0lus. n0n uulgo li habens R). habenti mi 12 iracundiae my, non iracundiae Rh 13 fuimus. inquit I sumus, inquit F, fuimus Ny, sumus G inquit, sed natura. ne uulpo 14 haereticus M. hoc haereticus B uulgo 12 creatorem, ad uulgo 19 sunt. apparet uulgo 21 reputans Eny apparere c. pari. structum ut 69, Ir manifestum esse): reputaris M, reputari R. reputare Urs 22 iam cin fecit Rigo iam fecit MN, infecit Urs, suam fecit Pam23 est enim M, est R

714쪽

Quinti Septimi Florentis Tertulliani

enim ad substantiam, fecit, quantum ad gratiam, c0ndidit. Inspic0 et 00haerentia: mem0re S u08, aliquando nati0nes in carne, qui appellamini praeputiati 0 ab ea quae dicitur circum eis i 0 in carne manu facta, qu0d essetis illo in temp0re sine Christ0, alienati a c0nuersati 0 ne Israhelis et peregrini testament 0rum et pr0 missi0nis e0rum spem n0n hab0ntes et sine de0 in mund0. Sine qu0 autem d00 fuerunt nati0nes et sine qu0 Christ03 utique e0, cuius erat c0nuersati0 Israhelis et testamenta et pr0mi88i0. at nunc,

inquit, in Christo u0s, qui eratis l0nge, facti ostis

pr0pe in Sanguine eius. a quibus erant retr0 l0nge 3 aquibus supra dicit: a Christ0 creat0ris, a c0nuersati0ne Israhelis, a testamentis, a spe pr0missi0nis, a d00 ip80. Si haedita sunt, erg0 his pr0pe fiunt nune nati0nes in Christ0, a quibus tune l0nge fuerunt. si autem c0nuersati0ni Israhelis, qua0 est in religi0110 dei ereat0ris, et testamentis et pr0mi88i0ni et ipsi d00 00rum pr0ximi sumus laeti in Christo, ridiculum satis, si 110s alterius dei Christus d0 l0nginqu0 adm0uit creat0ri. meminerat ap08t0lus ita praedicatum de nati0num 110 cati0ne ex l0nginqu0 110candarum: qui l0nge erant a me adpr0pinquauerunt iustitiae meae. tam enim iustitia quam et pax creat0ris in Christ0 adnuntiabatur, ut saepe iam 08tendimus. itaque ipse est, inquit, pax n08tra, qui fecitdi10 unum - Iudaidum scitisset et gentile, qu0d pr0pe et qu0d l0nge - 80lut 0 medi0 pariete inimicitiae in carne

8ua. sed Marci0n abstulit 'sua', ut inimicitiae daret 'carne',2J Eph. 2. 11 - 12. 10J Eph. 2, 13. 21J Es. 46, 12-13.

24-26 Eph. 2, 14-15. 3 in carne cfuisse Pam appellamini J Rx, appellabimini F Oehlerus praeputiatio ' praeputium Γ uulgo 16 fuerunt ' fuerant R uulgo 19 nos R , non mi 25 iudaicum scilicet M, Iudaicum scilicet p0pulum R uulgo gentile seripsi se . 637. Id): gentilem 2

1015 20 25

715쪽

VII. Aduersus Marcionem lib. V 17.

quasi carnali uiti0 n0nt Christ0 aemulae. sicubi alibi dixi, othic, n0n Marrudine, sed P0ntice: cuius Supra Sanguinem c0nfessus es, hic negas carnem 3 Si legem praecept 0rum Sententiis uacuam fecit, - adimplend0 certe legem; vadat enim 5 iam: n0n adult 0rabis, cum dicitur: nec uidebis ad 00 cupiscendum', vacat: n0n 0ccide8, cum dicitur: 'nec maledices'; aduersarium legis de adiut0r0 11011 p0tes facere - ut du0s 00ndor et in semetip80 - qui fecerat idem c0ndens, se eundum qu0d et supra: ipsius enim faetura sum HS c 0111 o diti in Christ0 - in unum n0uum h0minem, faciens pacem - Si uere B0uum, uere et h0minem, n0n phanta8ma, n0uum autem, Ut n0ue natum ex uirgine dei spiritu - ut rec0 ne ili et amb08 d00 - et de0, quem utrumque genu S0Mnderat, et Iudaicum et gentile - in un0 00rp0re, inquit, 15 cum interfodisset inimicitiam in 00 per erucem: ita et hic ear0 c0rpus in Christ0, qu0d crudem pati p0tuit. h00 itaque adnuntiante padem eis qui pr0pe et eis qui l0nge,

accessum c0nsequii Simul ad patrem iam n0n sumu8 peregrini et aduenae, sed c0 ciues Sanct 0rum, Sed d0me-20 stici dei, - utique eius, a qu0 supra 08tendimus alienos fuisse n0s et l0ng0 00nstitut08 - super aedificati superfundamentum ap08t0l0rum. abstulit ha0reticus: et pr0phetarum, 0blitus d0minum p 08uisse in eccle8ia Sicut ap08t0l0s ita et pr0phetas, si 110n timuit, ne et Super ueterum 25 pr0phetarum fundamentum aediscati0 110stra c0nstaret in

1 non seclusi sicubi ΜΓ, sicuti Pam, sic uti Iun dixi R', dixit φλ2 Pontice, cuius uulgo 3 carnem . si uulgo 4 parenthesin indicaui ut ei. infra I. 7, II, 13; incipit repodosis inde a uerbis ita et t. I 5 7 p0tes Pam: potest MR 12 ut noue scripsi: et 110ue m 13 de0, quem R, dei, quem MF14 et gentile M, et gentilem p0pulum R uulgo inquit fort. delendum 15 cum Ny, tum M Ri interfecisset R', interfecit, sed ILRi 12 adnuntiare Ri19 et aduenae es, nec aduenae R uulgo 24 prophetas, si non timuit scripsi: prophetas. timuit si n0n prophetas. timuit scilicet R) uulgo ueterem M se in v corr. m. I) 25 fundamentum ' fundamenta R uulgo

716쪽

Quinti Septimi Florentis Tertulliani

Christ0 cum ipse ap08t0lus ubique n0s de pr0phetis exstruere Π0n ce8Set. unde enim accepit summum angularem didere Christum, nisi de psalmi significati0ne: lapis, quem repr0bauerunt aedificantes, iste saetus est in summ0 auguli 3 18. De mania haeretici praecidendi n0n mir0r, mir0r si syllabas subtrahit; cum paginas t0tas plerumque subducit. datam inquit sibi ap0st0lus gratiam 110uissim0 omnium inluminandi 0mnes, quae dispensati 0 saeramenti 0 de ulti ab aeuis in de0, qui 0mnia c0ndidit. rapuit haereticus 'in' prae-p0 siti0 0m 0t ita legi facit: '0cculti ab aquis de0, qui 0mnia c0ndidit'. sed emicat falsum. infert enim ap08t0lus: ut 110ta fiat prinei patibus ut p0 testatibus in super caelestibus per ecclesiam multifaria sapientia dei. cuius didit prineipatibus et p0testatibus 8 si creat0ris, quale est, ut principatibus et p0testatibus eius 0stendi u0luerit deus ille sapientiam suam, ip8i autem B0B. quand0 nee p0 te States sine su0 principe p0tuissent quid e0gn0seere 3 aut si id00 deum n011 n0minauit hic, quasi in illis et princeps ipse reputetur, erg0 et 0ccultatum Sacramentum principatibus et p0testatibus eius, qui 0mnia e0ndidit, pr0 nuntia88 et, pr0 inde in illis deputans ipsum . qu0d si illi dieit 0 deuitatum illi deb0bat dixisse manifest at iam. ergo n0n 'd00' erat 00cultatum, sed 'in d00 0mnium c0ndit0re, 0ccultum autem principati bus et p0testatibus seius. quis enim c0gn0uit sensum d0mini aut quis ei c0nsiliarius fuit γ hie captus haereticus Drtasse mutabit, uti dicat deum suum suis p0 testatibus et prin-

2 angularem M. lapidem angularem R uulgo 4 in summum anguli fort. relicti: in caput unguli) 5 mania μ αυυ χ) haeretici praecidendi scripsi: manibus haeretici praecidendis 2 manibus haeretici praecidentis Pam mir0ruddidi cf. 625, IS), Engintegrum putans hunc locum sic intellegit: ruck8icht-licli dessen, was durch die Hande des Ketaers weygeschnitten werden mus, Mundere ita mich nichi, wenn er . . 12 in supercaelestibus Gel: inSuper caelestibus ΜΓ multi uaria M 19 condidit Late c0ndit MR

manifestatum scripsi: manifestum MN 24 ei c0nsiliarius M, c0nsiliarius ei R uulgo 25 mutabit Iun mutauit ΜΓ reliqui

717쪽

VII. Aduersus Marci 0nem lib. V 17 18.

ε tamen et ereat0ri 110tum erat futurum. an non utique n0tum

tum et ita scriptura habebat: '0cculti d00, qui 0mnia c0ndidit 1ο sic inferre debuerat: 'ut n0ta fiat illi multifaria sapientia dei tune: 'et p0testatibus et principatibus' cuiusquinque dei, cum

15 phetis habuisse Dymas: captiuam, inquit, duXit captiuitatem. quibus armis 3 quibus pr0eliis 3 de cuius gentis uastati0ne 3 de cuius ciuitatis euersi0n03 quas feminas, qu08 puer08qu08ue regul08 catenis uict0r inseruit 2 nam et cum apud Dauid Christus canitur 'succinctus gladi0 super ramur' aut 20 apud Esaiam 'sp0lia accipiens Samariae et uirtutem Damasci'. uero eum et uisibilem extundis pr00liat0rem. agn0800 igitur iam et armaturam et militiam eius spiritalem, si iam dididisti esse eaptiuitatem spiritalem, ut et hane illius agn08eas, uel quia et captiuitatis huius menti0nem de prophetis ap08t0lus 25 Sumpsit, a quibus et mandata: dep0110ntes mendastium l0quimini ueritatem ad pr0ximum quisque, et: irascimini et n0lito dolinquere - ut ipsis uerbis, quibu8

4 domestico M 6 et addidi 10 multi uaria Μ 14 nectere. quas uulgo non uis scripsi: D0uus m 15 habuisse scripsi: habuisset 21 eum By, cum mi extundis Oehiems: excondis MN 22 didicisti Γ, didicistis se 27 uocabulum ut, quod in m paulo infrα post sol legitur, huc transtuli 28 occidat B excidat ΜΓx

718쪽

Quinti Septimi Florentis Tertulliani iracundiam uestram; n0 lite c0mmunicare 0 peribus tenebrarum - cum iust0 enim iustus eris et cum per-uer 80 peruerteris, et: auferte malum de medi0 uestrum,

et: exite de medi0 00rum et inmundum ne adtigeritis; separamini, qui fertis uasa d0mini - . sic et 'inebriari uin0 dedec0r0' inde est, ubi sanct0rum inebriat0res increpantur: et p0 tum dabatis sanctis meis uinum, qu0dpr0hibitus erat p0tare et Aar0n et filii eius, eum adirent ad sancta. et psalmis et hymnis de0 canerent d0cere illius e St, qui cum tympanis p0tius et psalteriis uinum bibentes

incusari a de0 n0rat. ita cuius inueni0 praecepta et semina praecept0rum uel augmenta, eiu8 ap08t0lum agn08e0. Ceterum mulieres uiris subiectas esse debere unde c0nfirmat 3 quia

uir, inquit, caput est mulieris. dic mihi, Mardi0n, de 0pere creat0ris deus tuus legi suae adstruit auet0ritatem p h0c iam plane minus est, cum et ipsi Christ0 si10 et e delesia0 eius inde statum sumit: si e ut et Christus caput est ecclesiae. similiter et eum dicit: earnem suam diligit qui ux0rem suam diligit, si qui et Christus e celesiam, uides c0mparari 0peri creat0ris Christum tuum et ecclesiam tuam. quantum h0 0ris carni datur in edelesiae n0 minet Nem0, inquit, carnem Suam 0di 0 habet, - nisi plane 80lus Marci011 - sed et nutrit et f0u0t eam, sicut Christus ecclesiam. at tu ut eam 80lus odisti, auserens illi resurrecti0nem, 0 disse debebis

2 cum peruer80 M peruerso Γ 6 dedecore nomen adiectivum intel

Aaron Sacerdos R uulgo 9 canerent Imi, canere Γ- 11 norant 2 semina Γ, seminia M 17 statum Γ , satum πιι 18 uxorem suam MF, uxorem Γ 19 ecclesiam. uides uulgo 22 80lus marcion M, Marci0n80lus Ruulgo 23 sicut ΜΓ, sicut et Pam 24 ut addidi eam

1015 20

719쪽

VII. Aduersus Marcionem lib. V 18.

et 0eelesiam, quia pr0inde diligitur a Christ0. at enim Christus amauit et carnem sicut ecclesiam. nem0 110n diliget imaginemqu0que Sp0B8ae, imm0 et seruabit illam et h0n0rabit et c0ronabit. habet similitud0 eum ueritate h0 0ris c0ns0rtium. lab05 rab0 eg0 nunc eundem deum pr0bare masculi et Christi mulieris et eeclesiae, carnis et spiritus, ips0 apost0J0 Sententiam ereat0ris adhibente, immo et disserent03: propter hanc relinquet homo patrem et matrem, et erunt du0 in

carne una. Sacramentum h0c magnum est. sufficit

10 interim, ista si creat0ris magna sunt apud ap08t0lum sacramenta, minima apud haeretic08; sed ego autem die0, inquit, in Christum et ueclesiam. habes interpretationem, n0nseparati0nem sacramenti. 08tendit figuram sacra menti ab e0 praeministratam, cuius erat utique sacramentum. quid uidetur 15 Marci0ni3 creator quidem ign0t0 de0 figuras praeministraren0Π p0tuit, etiam quia aduersari0, si 110t0; deus superi0r ab inferi0re et a destruend0 p0tius mutuari nihil debuit. Obaudiant et parentibus filii: nam - etsi Marci0n abstulit: hostenim est primum in pr0mi 88i0 ne praeceptum - lex l0 qui-20 tur: h0Π0ra patrem et matrem; et parentes, enutrite filios in disciplina et correptio no d0mini: audisti enim et ueteribus dictum: narrabitis hasc in auribus filiorum uestrorum et filii uestri aeque in auribus filiorum 8U0rum . qu0 iam mihi du08 de0s, si una est disciplina p25 et si duo sunt, illum sequar, qui pri0r d0cuit. Sed 6J cf. Gen. 2, 24. IJ Eph. 5, 31-32. 11J Eph. 5, 32. 17J Eph.

6, 1 ex recensione Marcionis 18J cf. Eph. 6, 2. 20J Exod. 20, 12. cf. Εph. 6, 2. Eph. 6, 4. 22J Exod. 10, 2. 4 veritate hon0ris Urse ueritatis honore ΜΓ 5 Christi R , Christum πιι 6 et add. RR 7 disserente R , disserente R deferente M hanc

φ, hoc Pam 9 carnem unam Pam 10 interim, ista scripsi: inter ista m intellege: sufficit interim, si ista creatoris scit. uerba) magna sunt apud apostolum sacramenta, squae) minima sunt) apud haereticos sacramenta) 12 habes Kknig, habet m uulgo 13 sacramenti R, menti se 17 a destruendo serissio ad destruendum MN 19 enim est Μ, est enim Ruulgo 20 matrem, et uulgo 21 audistis M 22 in auribus M, in aures R

720쪽

Quinti Septimi Florentis Tertulliani

aduersus munditenentes luctati0 si n0bis, o quanti iam dii creatorest cur enim n0n et h00 uindicem, unum munditenentem n0minari debuisse, si creat0rem Significabat, cuius essent quas

praemisit potestates γ p0rr0, cum supra quidem induere n0s iubeat armaturam, in qua stemus ad machinati0nes diab0li, iam ostendit diaboli esse quae diab0l0 subiungit, p0testates et munditenentes tenebrarum istarum, quae et n08 diab0l0 deputamus. aut si diab0lus creat0r est, quis erit diab0lus apud creatorem p an sicut duo dii ita et duo diab0li, et pluraliter p0testates et munditenentes 3 sed qu0m0do creat0r et diab0lus et deus idem, cum diab0lus n0n idem et deus et diab0lus 3 aut enim ambo et dei, si ambo diab0li, aut qui deus, hie n0net diabolus, sicut nec diab0lus deus. ipsum u0cabulum diab0liquaer0, ex qua delatura c0mpetat creatori. Drtasse detulit aliquam dei superi0ris intenti0nem, qu0d ipse ab archangel0paSSus est, et quidem mentit0. n0n ide0 enim interdixerat illius arbusculae gustum, ne dei fierent, sed ne de transgres-Si0ne m0rerentur. nec spiritalia autem nequitiae ide0 crea-t0rem significabunt, quia adiecit: in caelis. sciebat enim et ap08t0lus in caelis operata esse spiritalia nequitiae, angel0rum Scandaligat0rum, in filias h0minum. et quale erit, ut ambiguitatibus et per aenigmata nescio quae creat0rem taxaret qui,

in catenis iam c0nstitutus squ0J 0b libertatem praedicati0nis,

constantiam manifestandi sacramenti in aperti0ne 0ris, quam sibi exp0stulare a de0 mandabat, ecclesiae utique praestabat 3 Ad - 19. 80l00 in praescripti0ne aduersus haeresis 0mnes de Μεβ βζβtestimonio t0mp0rum e0mpendium figere, priorem uindi-

12 si ambo Μ, si iam Ri, si ambo iam R) uulgo non et scripsi: et non m 14 delatura: diabolus se delator 19 significabunt ΜΓ, significabant Pam 21 erit M, erat Ruulgo 21 scandaligatorum, in Eng: scandaligatorum in uulgo 22 creatori Μ 23 quo del. R 25 sibi

scripsi: ibi m expostulari mauult Em 26 AD LAODICENOS

EXΡLICIT M in my. add. m. I: ad colosenses) de epistola ad Colo8- senses se haeresis Μ, haereses R