Commentarii de Bononiensi Scientiarum et Artium Instituto Atque Academia

241쪽

Opus ULA

giorum chinae chinae dosum hoc febri fugo in illis uti, ob

earum praecipitem cursum quia quantitas virtutis hujus medicaminis ignoratur. Verum siquando id genus febres accidant, quae peruvian cortice tractari non poterunt vel adversante aegroti temperamento , vel inflammationum aut abscessuum internorum praesentia ; tun sane , tuta conscientia necesse erit, ne aegrotus Certa morte occumbat

hunc syrupum adhibere . Multae hujusmodi occasiones nobis ostendent quousque hujus medicinae vis perveniat.

242쪽

IOANNIS BACI ALLII

De uti quantitate in alua Rheni turbida anno 72 decimo sexto a Aprilis

inventa MEministis, ut opinor, Sodales praestantissimi , me

annis ab hinc septem pro viribus demonstrasse, Dominici Gulielmini sententiam de fluminibus Emiliae, in mare ad dexteram influentibus, neque falsam esse, neque Montanarii, magistri sui , sententiae oppositam, contra atque Janus Plancus in suo illo libro de aestumaris reciproco ad litus portumque Arimini, non me praeclara tant viri memoriae offensiones, acerrime contendebat. Sed alia erant in eodem libro, quae non privatam tantum insignis nostri illius civis famam, sed publicam etiam caeterorum civium egistimationem ac fidem minuebant Bononienses nimirum anno millesimo septingentesimo vigesim , dum aquae nostrorum fluminum a celeberrimis viris Summi Pontificis auctoritate inviserentur, flumen Rheni minus turbidum effnXisse , quam ex aliis fluminum observationibus cuiquam credibile esse possiet. Et licet fateatur,eXperimentum de eo flumine solemniter adeo ab ipsis tunc Captum fuisse, non veretur tamen suspicionem quandam

injicere, quod aliquid subdoli, ut ipse ait, potuerit in eo Iarere , quod a partium studio esset profectum , quod rei , quam

parabant Bononienses, faetueret. Sed laaecis tunc , usque adhuc praeterii, ratus neminem futurum inconsultum adeo aut a Bononiensibus abalienatum , Qui inanem δε levem unius hominis suspicionem gravissina doctissimorum illorum virorum judicii, qui experimento aderant, anteferendam putaret.

Jana vero ridem ille liber, typis Romae nuper X-

243쪽

culas is auctus, in Gulielminum quidem nihil novi mo-Vet, propterea ne ego quidem iis, quae dixi, aliquid

adjungendum puto at cum primam illam, Bononiensibus injuriosam suspicionem novo endrini mathematici Veneti, qui experimento interfuit, testimonio vehementius confirmet, augeat, non est sane accusatio huius rodi erroris plena se nostris indecora diutius ferenda , a me praesertim , qui aliquam rerum publicarum procurationern habens, si unius civis honori, famae non defui, multo magis idem praestare debeo pro caeteris, nisi velim privata publicis anteferens universum Bononiensium nomen per summam segnitiem , aut stupiditatem negligere Statui igitur in praesentia breviter, ut potero, planum facere, X perimentum anno millesimo septingentessimo vigesimo captum , quo limus ab aqua Rheni turbida secretus repertus fuit aquae pars centesima septuagesima quinta a flumine haustae , certissimum esse , neque contra illud quidquam facere Planci criminationem , aut endrinii allatum testimonium: quo fiet, ut omnes verius , ac uilius de Bononiensium ingenuitate, ac fide deinceps judicent. Ac primo quidem , quemadmodum X perimentum, ac rota res gesta sit, non ex privatis, plerumque infidis, adversariis, sed e codicibus publica fide solertissime ea occasione exaratis, o viris non solum, qui causae aquaria: praeerant, sed ab iis etiam , inter quo causa ipsa versabatur, approbatis, est tanquam e suo fonte aperiendum , Clut integreque cognoscendum. Illi igitur codices de eo experimento haec habent.

si di ebbraio I et O. se iunt alia de ita Botta di Cucagna est locus proxime ad aggerem fluminis Rheni , Bononia dilians viginti octo millia passuum, a Cento autem decem millia pri- , ma di lasciare ii unae , essendosi questo trovato in stato, di screscenta , e con acqua Orbida , fu ad instan Ea tanto, de Signori Bolognes, quanto Signori Modones strat ta, d ordine de Signori Commissarii, e alia loro presen Za, acqua orbida ello esso Reno , e quella con diligenta , e con tutia a ι torbide zz fu post in 11 vaso grande, di ve tro , quanta in eis ne apiva uello operto, COn carta, e sigillato con sigilli di no Notaro Pontifi- ,, io,

244쪽

, gnorimo inimis larii per farne pol da Signori Malematici, te OV ut Olle rvagioni &C. di i MarZ II ZO. - esseminata a de possigione fati deli acqua de Re- , no accolla a sera elli et Febbraio passato in v fasto, di Vetro gia conse gnato a Signori Notari sigillato, e da', me desimi res per ordine de 'Signori Commissarii per ri- , levariae a quantita di de ita depos Zione. Si trovo adun- que, Opo Vere decantata, e mi urata P acqua ed sciu- , gata a de ita deposii Zione , esse quella a cento etiantesi, inna quinta parte deli acqua , he si accol se et predet to asco, edendo si questa deposiZione rico nosci ut effere, pura , e sottile belle ita. Huic X perimento suffragati sunt, ad unum omnes qui aderant immo subscriptionem quisque suam narrationi, quam modo recitavi, addidit Guido Grandius, maelestinus Gallianus, Matthematici ontificii Joannes aeva, Doricillius Moscatellus, Angelus Maria Aggolinus, Joannes Maria Marinonius , Matia ematici Caesarei Bernardinus Lendrinius, mominicus Corradus , Mathematici Serenissimi Ducis Mutinae Thomas Nicolottus, Jacobus Mutonus, Arctat tecti Caesarei tandem Eustachius Mani re dius Mathematicus Bononiensis.

Jam vero si nihil aliud nisi de experimento , ejusque

Ueritate, a certitudine quaereretur, quid mihi afferendum

esset amplius Causa dicta esset qui enim e iis , quae attuli, non dicam ambigere , sed ne suspicari quidem poterit,

limum in eo Rheni situ in eo fluminis aestu tunc collectum non fuisse , ut ab imis asseritur, partem centesimam septuagesimam quintam aquae sic, ut supra, eductae Non video sane ad certitudinem ausus X perimenti, Plancum aut majorem in observatoribus famam, aut in judicando peritiam , aut in asserendo consensum , aut in fide facienda auctoritatem desiderare posse. Si enim unius probati viri observationi, dissicili quantumvis, subtili , Physici assensum, fidem suam non denegant, Quanto minus aut Cadeo simplici , minime Que dissicilio coram multis , neque BO-noniensium causa solum captae, ut contra asseritur, sed etiam Mutinensiuna, probantibus tum judicibus, qui ei praeerant,

245쪽

Op UsCULA IO3tum caeteris omnibiis in illud judicium vocatis, ne illis

quidem X ceptis, qui Bononiensiunia rationibus, commodis adversabantur. Etsi enim dari posscte Planc , tantam in eo e X perimento faciendo diligentiam, ac subtilitatem ad libitam non fuisse, quanta auro, aut argent exquirendo pus fuisset illud profecto nunquam dandum esset, observatores tam multos, tam solertes , de re , quae ibi agebatur, tam sollicitos , peccasse adeo , ut quem pii limum statuerunt partem Centesimam septuagesima an quintam aulte aquae, aestimare verius debuissent decimam septimam, quam limi quantita tem Plancus latuit in torrentibus , ut lienus , haberi nunquam posse minorem. At enim , quae torrentium Narisis Mariculae hanc legem, limi mensuram servant quasi vero duo illi Or-rentes reliquorum omni uni , qui in orbe terrarum sunt, ingenium is naturam referrent, neque absurdum esset, quod de uno, aut altero torrente dicitur, liberius, Vana par sit, ad universos transferre. Rhenus equidem quant una

amari, Maricula dissimilis sit longitudine, declivitate aquarum copia is locorum , quos alluit, natura , facile unusquisque potest e tabulis geographicis cognoscere adcursum vero quod attinet, illiusque in defluendo celeritatem , tanta profecto est hinc illinc que disparitas , ut facile argui possit, Xperimentum luti in Nari, Maricula captum quocunque tandena in loco captum fuerit eum enim non des1gnat Plancus majorem luti quantitatem reddere debui Dse, quam experimentum de Rheno a nobis superius alla

Nar enim per montes Umbriae , a quibus oritur, X- currens, vi ab ipssis egressus ad proximum Tyberim deducitur; quo fit, ut alveum habeat, ab initio ad exitum usque inclinatissimum , saga glareamque , quemadmodum eorum locorum natura requirit, nedum arenana, limum magna vi, praeceps ubique , devolvat. Maricula item, a Galliae Togatae montibus decidens, in mare statim illabitur tanta vi, ut, si Plancum audimus etiam leti quacunque tu via caeno turbida appareat arenas insuper, dum excrescit, glarea que multas una cum Moribus saxi advehat, iisque portum Ariminensem occupet, is e Xet. Cum

246쪽

OpusCULA Cum igitur duo isti torrentes per devexas montium Vias decurrant, glareaque propterea, saxis abundent, locum in illis non est invenire , in quo non sint alvei declivitate , aquarum cursu incitatissimi. Qui igitur unquam

fiat, ut eorum aquae, perpetuo illo motu incitatae a perturbatae limum coenum alicubi deponant, cum id solum placidus, remissus earum cursus praestare possit Retinebunt igitur sibi admixtam leviorem illam materiam , Cum nulli bi subsidere ea queat; sicque in eductis aquis affluere

invenietur.

Rhenus autem contra in eo siti, in quo captum esteXperimentum, decem Mocto passuum millia ab ultimis collibus, nedum a montibus, distat, ibique molliter defluit nulla incitationes, aequabiliter, alveo fere planissimo, saxis glareaque carente. Eo igitur in situ ab ea cursus lenitate frustra expectanda est tanta limi Warenae copia, quantam nuphrius Castellius in Nari, Plancus in Maricula, torrentibus ubique rapidissimis , invenit Nimirum Rhenus ibi de cursu suo jam languit, multumque arenae limiper viam reliquit illi viribus perpetuo integri ea secum Tapiunt, convolvunt, atque extra Ostia sua ejiciunt. Itaque ut e Xperimentum de Nari, Maricula aliquid contra Rheni experimentum probaret, instituendum fuisset in torrentibus Rheno simillimis tum aquarum Copia , tum alvei declivitate, .longitudines neque id solum , sed in eo etiam si tu , qui celeritate, materiae conditione simillimus esset et , in quo Rheni experimentum captum est Gamvero cum Nar Maricula Rheno difflaniles sint, .locus

quoque experimenti, ut vidimus, non potuerit non esse dissimilis, inepte eorum torrentium affectiones transferuntur ad Rheni experimentum infirmandum. Quamquam ne haec quidem tum in torrentibus, tum

in locis, ubi observatio fit, similitudo sum ceret ad nostrum Rheni experimentum inficiendum . Oporteret insuper Ostendere , experimenta in omnibus instituta fuisse , dum similitereX crescerent, Win similibus torrentium sectionibus' addite etiam in similibus similium sectionum partibus . Quis enim ignorat, majores fluminum aestus majorem etiam limi,

arenae copiam convehere , quam minores Velociores item

sectiones idem praestare posse , quod minus veloces Meandem

247쪽

OpusCULA, sectionem , cum non eandem in omnibus ejus partibus velocitatem retineat, neque eandem tibique materiae quantitatena afferre . Qui igitur nihil aliud , ut Plancus , dicit nisi in Nari, Maricula certam quandam luti, a limi quantitatem inventam e es, neque quo eorum torrentium loco , qua sectione , qua istius parte, quo eorundem aestu declarat, suaque hac vaga atque indefinita observatione argumenta 1 velit, eandem etiam, vel similem limi quantitatem elici debuisse ab aquis Rheni, eo usque in loco, in quo a gravissimis viris aliter deprehensum fuit, is certe argumenta afferre non videtur , quibus factum is experimentum ab illis habitum infirmet ut non infirmabit Xperimentum celeb. Grandii qui , ut habetur in collectione Auctorum de re aquaria Floren aedita . . fol. 3 I. in aquis Arni quinquagesimam partem luti invenit.

Neque ad haec respexisse videtur Plancus, dum in universum statuit, torrentes fere omnes limi partem saltem decimam se X tam continere eorum aquae nunquam minorem

Cum enim hujusmodi limi ad aquam proportio oriri debeat, tum a materiae quantitate, quam torrentes a terra

.campis arripiunt, tum ab aquarum copia , quae eis admiscetur: utraque autem in torrentibus varia sit pro varia eorum longitudine , fossarum influentium numero alveorum rapiditate , fontium multitudine' pro varia item locorum quae alluunt, natura , hic culta, mollia, illic dura, aspera , hic plana , illic declivia , hic sicca , illic ma X imis ac frequentibus imbribus, nivibus obnoxiaci quis unquam tot, a tam multas terrarum orbis dissurii litudines sibi pro-I onere omnes poterito quis notare singulas, probe coligeres quis eas inter se juxta quendam communem aquarum statum , locorum conditionem ita apte conferre, ut certa quaedam uti mensura , a qua nunquam torrentes deficiant, constituatur Infinita sunt profecto ista, nec a Naris solum Mariculae observationibus expectanda Verum de his satis. Venio nunc ad endrini testimonium novae libri editioni additum , quod his verbis a lanco affertur, Observationes factas a mathematicis Bononiensibus circa lutum in parvo Rheno contentum narravit mihi Bernardinus endrini us c., qui interfuit observationibus illis, eas non fuisse diligenter factas, sed existi- Tonet. I. O ma-

248쪽

a vero aberraverint.

Allatum igitur endrini testimonium de observationibus loquitur a mathematicis Bononiensibi habitisci de observationibus circa lutum in parvo Rheno is quidem de observationibus factis exi stimatione arbitraria, non ex depositione limi or ex e vaporatione aqua . Id si ita est, endrinius de experimento , quod in quaestione est , non loquitur. Pilinum enim , ut audistis, ac publicae tabulae referunt eXperimentum , de quo agimus, factum fuit a multis, iisque alienigenisci unus aderat Bononiensis Eustachius Maii Dedius. Illud igitur dici non potest Bononiensium X perimentum, quod ab aliis confectum est, quam a Bononiensibus , ne Cetiam eo nomine nostrum dicendum est, quasi nos soli rogaverimus, ut fieret: nam Bononienses Mutinenses simul, quemadmodum pariter supra audistis, rogarunt ut

fieret

Deinde Plancus endrini testimonium in eum finem affert, ut experimentum de luto Rheni reprobet quodnam autem experimentum P illud nimirum quod habitum fuit ante diem quart. Cal. Februarias anni a ro eo enim die putat factum fuisse. Iam vero cum illud experimentum, quod nostrum appellat, quodque ipse criminatur, non eo die habitum fuerit, ut publici codices testantur,is collectio antedicta Auctorum de re aquaria confirmat, sed quarto Cal. Martias , si diem sumimus, quo aqua e Rheno hausta est, ut de ea experirentur decimo vero sexto Cal. Aprilis, si diem sumimus, quo de aqua turbida ante collecta experti sunt; quis non vide tetendrini testimonium minime posis experimentum respicere , quod nullatenus extitit die a Planco indicato, Winepte ad illud reprobandum afferri PImmo si diem a se designtitum Plancus retinere voluerit, cum nullum eo die experimentum de luto Rheni factum fuerit, ut a memoratis codicibus evidenter eruitur, de quonam , peto , experimento endrinius testimonium dedit, Plancus attulit ΘIgnorans igitur Plancus, ut manifesto constat, verum observationis tempus , non potuit hac de re nisi obscure,

atque ambigue cum Lendrini agere, Millius testimonium nisi

249쪽

tius illum , ut oportebat, interrogasset, non dubito , quin ad rem nostram accommodatissime respondisset. Cum enim bina experimenta de luto, seu de aqua Rheni turbida tunc instituta fuerint neutrum tamen die a Planco designato' alterum decimo sexto Cal. Aprilis, quod

superius exposuimus, a mathematicis exteris, nostratibus expetitum , alterum octavo Idus Martias a solis Bononiensibus, quid verisimilius accidere poterat, quam ut, Planco de Bononiensium observatione Zendrinium interrogante, Zendrinius ad hoc postremum experimentum animum mentemque converterit, non ad illud alterum, de quo non erat existimandum se tentari jam enim omnibus constare debe-hat, non a Bononiensibus solis, sed a multis aliis, tum a

se ipso cum illis, quaesitum is habitum fuisse

Et hanc quidem, non alteram observationem voluisse Zendrinium Planco innuere patebit, si tota ipsius observa tionis ratio, pro ut in publicis tabulis exponitur, consideretur.

di margo Iro. Avulsati si prima a sera avanti questo giorno i igno- ri Matematici di Mantova, e Modenara ordine de Signoseo Commissarii Pontificio, e Cesareo, che questi voleva- , no portars questa attina per tempo da . Cario al, Bonden, cio a fium Panaro, per fare vicia perien La, ebiola da Signori Bougnes alla Chiavica di Burana , d, avendo uelli ricusato 'interveni rui, si partirono unque questa mattinaci suddetti ignori c. se Prima di partire da Bondeno pigliato u vaso diis etro uello fecero riempire 'acqua Corrente et anais o di sopra allo bocco di detio condolio Burana tro- atata quasi chiara, levando la contiguo alla ripa, eis sponda de fume, e chius il vaso con carta, e legato, sigillato conci sigilli di no Notari in cera di pagna. portato a PalaZZo di S. Cario de Signori hi silieri, is ove si ritorno a sera , e prima di portarsi a detio a-- laeteto si and simit mente a Reno, ed vendo u similvas di ve tro, si strasse acqua da Reno me desimo tro-- vata pure in stato quasi chiara, levandola mil mentedalla ripa, e temptio ii deito vaso 'acqua de Reno ,

a se come

250쪽

OpusCULA si come altro suddetto, e sigillato ne ita stella forma, am- si bidue si portarono a S. Cario conlegnandoli questi a Si- is gnori Commissarii per fariae te do vute offervagioni, eis paragoni. argo Iro. I ignori a tematici Pontificii , e Cesare con ulti. , quelli di Mantoves, Modena , e Bologia intervenient alisse a Visita in presenga de Signori Commilitarii c. avendo di- ligente mente os servat i due vas di ve tro sigillati, e se loro presentati a Signoti Cominii farii c. conveniae ro, elli Signori a tematici effer amen due te acque pocliissi- torbide ne effervi sensibile differenga di orbi degga, di de possigione ali una ali altra , a tutioit parere, uia poco tu limpida uella de Ren, ed eisendos vo- tati plena mente i et ii vasti in modo, he ne fondo et Pse uno , e dei P altro rima nev pochissima quantith 'acqua, posci agitata questa acci s immischial se ossa de posse, gione ad ut a fondo 'ambim uddelti assi, si votaro, no te det te due porgioni 'ac qua intorbida te, O me so- pra , alle det te deposigioni in due bicchi eri di cristallo se-

paratam ente una dat Paltra e si offervo concorde mente

de Ren . Q ignori Manto vani , e Modo ne si per se Mutinen, si bus stabat Zendrinius dissero di non m metiere questo, sperimento per non essere stato atto Con acqua accolla se in tempo di plena , a che replicarono i ignori Bolo- 4nesi, dicendo do versi ammetiere tale perimento ne teris mini, ne quali era si ato fatio

Quae si ita se habent, uti se ita habere publici codices, e quibus ea transcripsi, demonstrant, palam fit, Lendrinium ad hoc tantummodo experimentum sermonem suum cum lanco referre voluisse; nam aliquo modo hoc dici potest Bononiensium X perimentum , quod ab eis requisitum is in eorum tantum gratiam factum sit. Dici equidem non potest, factum millia ex imatione arbitraria sed

forte Plancus id sibi paulo liberius sumpsit, quod

oculis aestimatum fuit, ipse ab omni mentis ani inadversione abesse arbitratur id vero te itimonii fidem haud multu nininuic patet enim, eam aestimationem subtiliter non in Tere ipsa