Commentarii de Bononiensi Scientiarum et Artium Instituto Atque Academia

251쪽

OpusCULA reipsa factam neque a Bononiensibus ipsis, aliter atque habita est , acceptam fuisse Quod si Plancus endrini testimonium nihilominus retinere mordicus velit ad primum illud experimentum reprobandum, quo sancitum est, lutum Rheni partem esse centesianam septuagesimam quintam totius uuae, contendatque de hoc Zendrinium ipsum fidem sibi fecisse , quid minus credibile erit, aut a Lendrini honestate magis alienum , quam ipsum huic experimento interfuisse diligentiae in luto ab aqua educendo scrutatorem testem limum eductum fecisse, ut fecerunt caeteri, partem centesimam septuagessimam quintam aquae integram experimenti historiam, ut vos ipsi audistis, cum caeteris subscripssisse : in privato vero Cum Planco colloquio omnia novo, plane impudenti testimonio pervertisse Quae igitur affert Plancus contra Bononienses de eo experimento visa sunt mihi neque cum natura fluminis Rheni, neque cum tempore , quo illud experimentum captum fuit, neque cum observationibus ab illo captis de aliis fluminibus, neque demum cum allato endrini testimonio Congruere neque omnino Bononiensium fidei, famae

convenire

Si id ipsum vobis etiam, praestantissimi Sodales , videbitur, magnum iis, quae in praesentia attuli , pondus ac,

cedet.

252쪽

EUSTA CHII AN OTTI

De limi tumentium fuminum quis admiaxti quantitate.

ΡAucis abhinc annis Sodalis noster Baciat lius experiis

mentum de aqua turbida Rheni a Iani lanci obtrectationibus vindicavit, qui ejus exili imationem, publicam fidem minuere studuerat, suspicionem movens, quod aliquid subdoli potuerit in eo latere , quod a par- Mium sudio esset profectum, o quod rei, quam parabant Bononienses, aeteret. Memineritis Baciat i sermonem, quem in Academia habuit quo sane singulas lanci criminationes sic persequutus est, ut ad augendam fi delitatis, & aequitatis existimationem nihil dicendum supersit. Quod autem Plancus non dubitat asserere, flumen quodlibet, dum intumescit, tantum terrae, seu limi devol, ere, quod aeque circiter decimam septimam partem totius fluidi certissimis rationibus Baci allius ostendit id universiis fluminibus non posse convenire alia enim inter aquam, limum proportio invenietur, si flumen maxima declivitate gaudeat, praeceps inter saxa ruat alia si motus ejus lentissimus fuerit propterminorem declivitatem, supra fundum arenosum delabatur. Nunc supervacaneum foret sim gula commemorare,

quae Baci allius docte persequutus est. Quoniam vero ipse experimenta desiderabat, quibus res sub omnium oculis sic poneretur, ut in dubium amplius revocari non posset, ideo Academiae referre decrevi quae de aqua Tiberis expertus sum; ex quo quisque intelliget quantum a veritate aberret , qui putat cum Planco, improbabilem omnino esse, atque absurdam proportionem a Bononiensibus acceptam inter limum,

253쪽

opus CULA. III aquam a flumine Rheno exhaustam, quae proportio in eo continetur , ut limus sit pars centesima septuagesima quinta totius fluidi Fortasse experimentum , quod afferam , nullam habebit fidem apud Plancum, cum nullam habuerit experimentum a celeberrimis viris solemniter institutum anno 1 ro interea dum torrentes, qui per Bononiensem, errariensem QRavennatensem agrum devolvuntur, jussu ontifi- eis inviserentur. Quod cum animadvertam, fateri cogor,

me aliis, non Planco, scribere, qui si experimentis fidem negat, experiatur ipse, meque polliceor tantam ejus integritatis existimationem haberes, ut sim paratus iis assentiri, quae propriis experimentis se comperille testabitur. Nunc

ad rem veniam US.

Anno II 6 cum Romae diversarer, illud mihi am inde ab initio proposueram, ut diligenter inquirerem luti, seu terrae quantitatem , quam Tiberis intumescens secum aufert, neque me fateri pudet in expediatione fuisse de magna terrae copia aquae permixtae. Id autem ex eo conjiciebam, quod cum aqua Tiberis semper flavescat, tum etiam cum propter siccam tempestatem sedatius defluit, quo tempore in aliis fluminibus turbatio fere nulla est, aut certe ViXsensibilis, futurum existimabam , ut in modicis etiam intumescentiis terra aquae permixta longe superaret eam, quam Rhenum secum abducere experimenta nos docuerunt. Hanis

suspicionem ad auxit Castellii, quam referunt, observatio ita Nar habita creditur enim limus ab aqua secretus aequasse decimam septimam partem fluidi. Atque hic notare oportet, Narem in Tiberim influere tanta aquarum copia, ut duo illa confluentia flumina magnitudine paria videantur. Die vigesima septima Oetobris, quam modicae pluviae praecesserant, cum vespere ad Pontem Milvium deambulatum ivissem, ibique ad ripam fluminis constitissem , obser-litum folia multa , ac stirpes secum abduceres, quod pro Ximae intumescentiae indicium esse solet. Postero die summo mane de Tiberis statu conquisivi; cumque intellexissem, eum jam excrevisse , ad ripam fluminis statim me contuli, atque eum locum adivi, ubi flumen urbem vi ingressum nondum sordes, ac immunditias e cloacis profluentes abstersisset, quae ejus turbδtionem augerent. Plures naviculae juxta di vavi aquae superficiem passim stinfectam , ac praeter O-

254쪽

Opus CULA versos ordines ad ripam alligatae tenebantur. Eam, quae longius a ripa aberat, famulum conscendere jussi , ut inde

aquam e medio fluminis X hauriret Lagenam fune suspensam dimisit; at verens ne e impetu Currentis aquae lagena CXLorqueretur , vix immersam retra Xit; unde aqua exhausta superficialis dici potest. Domi vas paraveram Cylindricum satis amplum , atque intus laevissimum , Uod compereram acta mensura juxta romanum pondus, continere libras aquae pluvialis 18, uncias , denarios O, granum unum, Ut

delicet grana Ir 89 idque aqua turbida implevi, postquam agenam diu X agitassem eo consilio , ut, si quid limi consedisset, cum aqua iterum permisceretur. CumqUevas immotum servassem ad multos dies, limusque omnis

fundum petiisset, quod superexstantis aquae puritas manifestabat, decantatione facta, quod aquae supererat , Una Una limo in minus vas effudi Eodem modo iterata decantatio ne tandem limum adhuc humectantem in cyathum vitreum deduxi. ost aliquot dies cum limus calore Solis X siccatus eis et inveni ejus pondus aequipodere granis II 66. X- ploratum mihi erat pondus tum cyathi, tum aquae pluVialis, quam cyathus plenus continere poterat Aquam ita

que pluvialem limo superfudi usque ad os cyathi; quae

Omnia junctim trutinae impossit pependi . Hisce praecognitis e X peditissimum fuit aquae pondus deducere ejus voluminis

quo limu eΣlsiccatus Continebatur. Hoc autem pondus compertum est aequare grana 3 1. Igitur terrae, seu limi ab aqua secreti volumen se habet ad volumen aquae in vase cylindrico contenti, ut 3 1 ad 2489 , seu quamproxime uti 1 ad 19; atque hanc proportionem Tiberi modice intumescenti, si de aqua superficiali sermo sit, convenire putandum est.

Non contentum eo e X perimento, quippe tunc flumen modice X creverat, cupido incessit idem experiundi in majoribus intumescentiis. Die 1 Decembris propter crebros imbres, qui die ac nocte praecedente deciderunt , tanta Tiberis exundatio Xorta e 1 , ut depressiores urbis regiones jam submersae essent . Certior de eo factus eodem me contuli ad aquam luminis X hauriendam , quemadmodum U- perius demonstratum eis; quamquam in hoc X perimento

lagena firmiori uni alligata altius immersa est , nempe ad pedes

255쪽

pedes circ1ter quatuor. Cetera peracta fuerunt, ut in allato Xperindent . Captis mensuris sequentes iumeri prodierunt Limus ab aqua turbida secretus resertus fuit aequare grana q9 pondus ero aquae ita eodem volumine aequare grana 36 quod si hoc pondus Conteratur Cum ponderea quae in vase cylindrico coniciatae, X surget proportio inter volumina limi aquae I DIO, EX his patet, Rhenum aeque fere turbidum esse ac Tiberim ; cumque Plancus ob paucitatem materiae, quam Bononienses in Rheno se comperisse testantur, nescio quid absurdi in X perimento sibi finXerit, Comprobata eadem Tiberis inopia absurdum tollitur, suspicionis argumentum corruit, potuisse aliouid subdoli in e X periment latere, quod a partium studio esset proiectum ,

quod rei , quam parabant Bononienses, a Veret. Cum limus ex aqua Tiberis secretus proportionem se- Uatur, quae parum ab ea discrepat, quam thabet limus cum aqua Rheni , non ideo concludendum putabin iis, idem eventurum esse in fluminibus universis , ac torrentibus , quippe diversae tum temporum , tum locorum circun)stantiae proportionem illam variare possunt. Neque ideo contendam Planci experimentum in Maricula perperam in 1 itutum uisese , quod limus , ut refert Plancus , at ouaue1it decimam septimam partem totius fluidi scimus enim , Mariculam ma-Σima declivitate gaudere , arenas insuper glareasque multa Suna cum saxis maioribus devolvere . Ac ne quis miretur tantam terrae vim in similibus torrentibus Quando orae reperiri, experimentum aliud afferam ad id confirmandum , quod ceteroquin ratio ipsa suadere videtur Propter Thermas ore dianas rivulus decurrit , qui in Rhenum defluit. Declivitas eius tanta est , ut cuilibet fundum inspicienti manifesto se prodat. Accidit mense Augusto anni 1 5 , ut e frequentibus imbribus aquae in rivu- Iurn deductae copiose laberentur . Mihi tunc cupido incessit e X periundi quantus esset limus ab aqua rivuli secretus , ac Ferdinando Bassio voluntatem aperui , qui desiderio meo obsequens , statim vas vitreum cylindricum de aqua illa turbida implendum curavit. Post unum vel alte1um diem cumlinnus fundum petiisset, aqua superexstans satis pellucida facta esset, non sine admiratione cognovimus, limum CCupare 'ptimam circiter partem cylindri. Interea dum expe- Tom. I. Ρ a-

256쪽

a I Op UsCULA ctabamus, ut separatio limi ab aqua absolutior redderetur, vas cylindricum disruptum est, dispersoque limo is aqua

nihil definiri potuit . Post eam calamitatem X perimenti reficiendi occasio nulla se obtulit . quidem 1 limus X siccatus fuisset, in minus spatium se contra X ill et atramen non es verisu ite, intra decimam septimam partem ubi cogi ac densari poturis . At si quis eamdem proportionem inter limum, aquam servari crediderit, ubi Rhenus e montibus egressus per planitiem devolvitur, Winter aggeres decurrit,

longissime a veritate aberraret.

Fortasse quispiam di Xerit quod torrenti O rectan Con-Venit, cur non putabimus, aliis convenire , qui in Rhenum influunt quoniam Rhenus e torrentibus illis omnibus, ac rivulis coalescit, eamdem eorum naturam sequetur. Cui respondere facile erit aquae enim omnes cujus-Cu'nque torrentis, ac ri Uuli non sunt aeque turbidae, sed proportio inter aquam, limum Varia est pro varietate lo- Corum unde torrentes singuli originem ducunt Ubi enim devolvantur per locam Odia & culta, plus terrae abripiunt,

quam si per dura , atque aspera delabantur . Ad hoc illud etiam accedit, ut in planitie, quae montibus succedit, quae pluviales e sulcis colliquiis deri Vantes nihil ferme uti

a terrae secum auferant ac proinde flumen ex his auctum minus turbidum essicietur.

Fortasse quispiam Xperimentum nobis objiciet, quod institutum fuit anno 1 5 , dum invisendis fluminibus plures mathematici jussu Pontificis Convenerant , quod Xperimentum sic eX ponitu Miscellanea Lucae edita tona. II. g. A.)La materia grate incorporata colle 'eue di Reno, a quale ben-ebe non iunga ad n terro deli acqua ive 3 te , come ou for-bitant in mero trono manifecta e stato credulo lare molle,

tuitati datis e periente alte ella Tisita apparisce , be iuu-ga alia rentesim parte anche neu ac ua resa ticino alta ,se cie. Quod cum ponat auctor, limum seu materiam aquae miAtam aequare trigesimaam partem fluidi, videtur ad eam proportionem accedere, quam lan us statuit, nostram Te probares. Verum , Ut fatear, miratus sum , hominem doetissimum in ea suppuratione tantumdem errare potuisse. EXperimentum primum referam, ac deinceps examinabo quid ab experimento consequatur.

257쪽

Op UsCULA. Is Anno 1 61 die 1 Novembris cum B lienus intumuisset oenophorum vitreum aqua turbida repletum fuit. Hujus aquae turbidae pondus compertum est lib. I , unci: I, pondus ero materiae X siccatae unci quo apparet materiae ab aqua secretae pondus comparatum cum pondere fluidi in vase contenti uillia quam pro Xime ut i 58. Cu nautem materia illa ponderosior sit aqua, nece: facio consequitur, ut eius volumen comparatum Cum Olumine totius

aquae minus quam se Xagessimam octavam partem fluidi Occupaverit, trigesimam vero aequare nullo modo potuisset, nisi si levior fuisset. Ad statuendam e dat pondere proportionem , quam quaerimus, porteret tum limi, tum aquae gravitatem specificam noscere, de qua in allato X perimento nullus fit serimo Cotessius in suis lectionibus tabulam exhibet, in qua ponit, argillam cum aqua comparatam gra vitatem specificam habere, quae sit uti et Ooo: Io 35, quae proportio parum differt ab ea , quam in ambobus experimentis ex aqua turbida Tiberis deduXi. Differentia autena oriri potest ex ipsa limi natura, vel etiam e gradu e X siccationis , quo limus condensatur fateor enim me in allatis e X perimentis summum exsiccationis gradum non attendisse. Quidquid sit, non longe a vero aberrabimus, si gravitatem specificam limi eamdem posuerimus, quam Colesius argillae Convenire nos docet. Ad supputandum itaque materiae volumen ab aqua Rheni secretae instituatur hae proportio, videlicet uti roo 1O35 ad quartum m Uam pro Xime ; atque hoc erit pondus aquae ejus voluminis , ouo limus ab aqua ejunctus, X siccatus coercebatur . Quod si pondus aquae aequa partem centesimam vigesimam se X tam totius fluidi in vase contenti ejus volumen , quod idem et a VO-

lumen materiae ab aqua secretae, eamdem partem centesima svigesimam se X tam metietur; quae proporti longe abest ab ea , quam Plancus pro certo sumit, ad eam a Xime accedit, Quam Bononienses anno I a solemni X perimento deprompserunt. Hic negleXimus disserentiam, quae intercedit inter pondus aquae turbidae, quam Cenophorum continuerat, pondus aquae simplicis seu pluvialis quaestio quippe , de qua agitur, tantam subtilitatem non requirit. Hujus iriodi investigatio de turbatione cujuslibet suminis

P a ad

258쪽

ad nobilissimam , si qua est alia , quaestionem illam dirimendam de aucta maris altitudine plurimum facit, de qua do- cteis eleganter, ut solebat, Eustachius anfredius plura di seruit, qui postremus ejus in Academia sermo fuit. Ad supputandum , ac definiendum altitudinis incrementum certo tempori respondens nonnulla praenoscere oportebat , quae Maias reditis diligenter conquisivit atque illud in primis, quanta sit materiae congeries , quam flumina quaeque in fundo maris deponunt. Supponit an Deditis proportionem quae intereis inter aquam fluminis , terram illi admiXtam, eamdem elle in omnibus fluminibus, eamque tamquam me diam ponit , quae prodiit ex aqua turbida Rheni tum subductis rationibus colligit superficiem laris sic attolli debere, ut annis 48 incrementum altitudinis a beatur unciarum quinque . Onet praeterea, incre inentum majus sequi deberes, si non tantum limi , terrae, quae cum aqua Permiscetur , sed etiam arenarum is glarearum , quas torrentes nonnulli e progimis imontibus delapsi in mare inferunt, ratio a abeatur. Nunc videamus Quaenam elevatio maris sequi deberet, si proportio inter limum, aquam, quam Plancus relicat, universis fluminibus a torrentibus con Ueniret. Quantam limus, qui sequat partem I 3-m totius uidi, super aciem maris evehit uncias quinque spatio annorum 348 ti fuerit limus pars 17', elevati eadem nece Tario sequeretur sp itio annorum 4. Quid porro si materias gravio-a es, velut arenas , saga, in hanc supputationem ad Iliberemus Equidem elevatio tanta eos praesertim non fugeret, qui maris Ora incolunt, aut in portubus versantur, quique necessitate coacti deberent saepius vias , ac se Iificia sursum producere , atque altius efferre neque an ἴredi opus fuisset ad probandam maris elevationem vetuitissima maritimarum urbium monumenta consulere.

Quoniam in hunc sermonem incidimus de aucta maris altitudine , non iniucundum Academiae facturum me puto, si id referam , quod paucis abhinc mensibus Maximilianus Hel Astronomus celeberrimus per literas ad nos scripsit. n. mo elapso, quod nemo ignorat, Observationis peragendae causa de congressu Veneris cum Sole plures astronomi in diversas regiones ire fecerunt. Maximilianus Heli ard-huuum 4 L iam septentrionalem Nor vegiae proiectus, ibi-

259쪽

OpUSCULA IIT que diu moratus non modo astronomicis , Uerum etiam meteorologicis, physicis observationibus operam dedit. At praetermissis iis, quae nihil ad rem , scitote maris superficiem illic quotannis deprimi, contra quam accidit in noltris hi DC region 1bus, idque ex eo Maximilianus Heli coniicit, quod litora, insulae altius atque altius supra maris superficiem evehantur. Posita hac maris depressione prope polum, ad supputandam diutinam maris elevationem in regionibus ad meridiem possitis non modo materiae, quam flumina in mare inferunt, ratio habenda erit, sed etiam aquarum, quae maria ad utrumque polum sita deserunt, ad aequatorem congrediuntur. Tam insigne phaenomenon mihi prorsus dignum videtur, in quod philosophi cogitationes, ac tudia convertant. Verum id nunc a nobis Inconsulto fortasse fieret, priusquam de phaenomen ipso melius

consul.

260쪽

IOANNIS CHRYSO STOMI TROM BELLII

FRANCISCUM MARIAM AN OT TUM

Bononiensis Scientiarum Instituti Praesidem

respondetur quaerent , an in multis Italiae locis itum ex seni ia a telas

contexenba conjiciatur.

Uis jussibus obsecutus sum, praestantissime an Otte; perquisivi Que a non paucis , num in multis Italiae regionibus filum e genista conficiant, eoque telas Onte Xant, quod Lucenses ruiticos facere iam pridem tradidi a , didicique e viro probo , a cordat, praeclarissimum Civem , ac Principem noli rum Benedicium XIV, Ut populosa redderet maritima Ecclesiae Romanae Dominio subjecta loca Epiro quam nunc Albaniam vocamus plurimas familias in Canini oppidum quod haud procul a Monte Atto tum il), regionesque illi finitimas accivisse Quae familia non modo ex geniit , verum etiam X urtica artificiose macerata filum subtilissimum quidem , sed firmum, a contians deducebant, atque e eo non Xigui pretii telas conficiebant. Sed novi incolae adversante iis caelo , pingui, humidaque tellure iis in te ita , ideoque saepissime febribus, aliisque morbis correpti in patrias regiones quatuor ab hinc annis regredi compulsi sunt paucissimi

ex iis hodie supersunt, adeo pauperes, ut in summa mendi- Citate vivant. Vides itaque , a nolle reclarissime , Italicos campos r c ter linum , cannabum conficiendis telis aptissima, ideoque usitatissima , alia etiam herbarum , ac fruticum genera alere, e quibus, si ars, a Conveniens labor accesserit, telae non leve incolis emolumentum allatur e conficiantur. Haec te scire volebam, an oti praeliantissima ; te incolumem diutissime serva , meque, quod faci. ama

Donon scientiar. artium instituto &c. o. . pag. 49.