Commentarii de Bononiensi Scientiarum et Artium Instituto Atque Academia

221쪽

ra olea expressa calentia eadem phaenomen habet Ut ro-ique paria sunt constito vero aliunde de acidi natura, cidem debemus judicare de hoc ipso phaenomeno

Natura salis obtenti a capite mortuo multo igne aperto calcinato est , ut sit lamellatum omnino neutrum, gustu refert salem marinum, .sensum frigoris linguae admotum imprimit, quas naturam etiam nitrosam habeat in recessu autem saporem amaricantem , similem illi tartari vitriolati. In igne decrepitat mediocriter, funditur facile:

ex quibus colligo , sales illos probabiliter esse , quos planta ad fructus adduxit facile autem est, de tartaro vi Iiolato is de sale marino is de nitro conjectari. Volo autem notatum , illa olea longiori tempore ardere, quae magis scatent acido, ita ut olea subtilia post

acidum evolutum obtenta celerrime consumentur intermedium siquidem acidum impedit fortasse, quominus phlogi itum celeri inflammatione conficiatur. Voluimus oleum tam butyraceum , tam subtile rectificare , ut videremus quid ultimo tandem emergeret. Inverso ordine res processit. Oleum butyraceum rectificatum post liquorem acidum oleum praebebat subtile , quod non coagulabatur cogitur autem illud, quod attollitur deinde. In oleo subtili rectificando idem fuit idem in secunda rectificatione subtilis olei rectificati. Voluimus iterum .denuo procedere , subjicientes semper noviter obtenta olea nostris experimentis, ut tandem oleum ne ulla manifestae aciditatis nota recuperaremus. Hae rectificationes oleum concedebant, quod non tam subito Congelaverat, at hoc idem oleum iterum in retortam inditum nullam praebuit olei denti quantitatem. Tandem ultimo tentatum subtilissimum obtinuimus, in quo nullum fuit vestigium fixitatis. Erat autem omnino diaphanum , aqueum

colorem limpiditatem referebat. Oleum istud in usum vocavi ad torporem dirimendum carpo affecto pluries autem fricata pars torpescens paulatim e statu morboso insanum vertebatur; quare .penetrantissimum ei se judicavi, naturam referens olei dippellani. Haec habuimus : en observationes , quas assequuti sumus Dum quodcumque ex dictis oleis novis experimentis torqueremus, semper acidum primo obtinuimus. Quo recti-

222쪽

Opus ULA ficationes progrediebantur, ardebat oleum celerius. At olea

ultimae rectificationis dum flammam admotam Conciperent, illud habebant, ut primum consumeretur ad modum spiritus vini secunduna paulo minus tertium , quartum arderet etiam minus celeriter, cum aliquo stridore sub fine,

quod probabiliter aliqua portio acidi adesset non intime

unita, sed oleum quas coinquinans. De praesentia autem acidi quamvis vix possemus suspicari , tamen lotiones , de ebullitiones subtilissimi olei factae una aqua dei illata acidum evolvebant aqua enim semper gustum prae se ferebat ad

vitrio licum accedentem, qui tamen minor erat dum iterum idem oleum nova bullitione tractaretur eo enim Ventum est, ut aquam omnino insipidam recuperarem . Otiones sy-rupum Violarum tingunt in rubrum, olea vero semper aliquid conservant, quod linguam pungit Quaeret quispiam quid causae fuerit, ut olea expressa

post aciditatem oleum praeberent butyraceae Consistentiae, Tectificata autem praeberent primo subtile. Verum Uppetat, duplex acidum in oleis considerandum; quoniam rectificatis deest illud , quod laxe ipsis ad thaereat, excitanda erat vis ignis, quae acidum ultimo obtentum X Oleis expresesis evolveret, Min altum ferret in contactu cum particulis oleos vires suas exerciturum . Sic habemus a Chemia quomodo olea ab oleis distinguamus, quaenam piorum sint vires, producta. Ocularis inspectio, modus ardendi, residuum ab ignitione , conditio umorum , argumenta a gis obvia suppeditabunt, ut de eorundem tua litate Cras si us judicemus. Poterunt haec non modo Philosoplais esse

proficu , sed humano commercio non prorsus inutilia

223쪽

FRANCISCI MARIAE ZANOTTI thermometris. Nd quαὶ miremini, sodales optimi, me hominem

experimentalis physicae apprime rudem, de thermo metris hodie apud vos verba iacere illud enim sciatis velim , me id faceres, non utique ut alios doceam, sed ipse ut docear, quod consequi me os e confido, vel si errem spero enim Ore, ut quidquid erravero, id vos pro humanitate vel a emendetis , fiamque ipse sermonibus vestris doctior . Ne mu Itis Os Θre , ad rem aggredior. Thermometrorum, quod O non fugit , plura quam physici vellent, sunt vitia . In his duo conlideranda suscepi quamquam in altero physicorum magis diligentiam quam thermo metri perfectionem requiro . De hoc vitio primum dicam , tum veniam ad alterum Physici sunt quidam, qui aquarum medicinalium , aliarumve reconditiorum rerum , ut Viscerum , quae in apertis vivorum an inaantium corporibus apparent, Xplorare calorem cum velint, hanc fere viam ineunt Thermo metrum sumunt conquissitissimum summa arte perfectum es repraesentet figura AO, quam vobis ante Oculos posui. Locum C accuratissime notant, quo mercurius, seu liquo quivis alius thermo metro Contentus, sese vegit propter calorem externi aeris . Hoc facto globum AB indunt in aquam, sive aliud quidquid id est

cuius calore ita metiri volunt. Globo AB in aquam indito, si mercurius forte ascendat a C 1que ad ascendere autem ipsum oportet, si calor aquae maior sit, quam aeriso ex illo ascensum calorem aquae eitimant, .cum aeris calore comparant. Fieri interdum pote ii, saepe fit, ut me

224쪽

curius non ascendat quidem , sed descendat nempe si minor sit aquae, quam aeris , calor ac tum ex descensu similiter iudicium faciunt. Ego de ascensu tantum loquar, ea tamen proponens, quae facile ad descensum traduci po

terunt.

Ascensum ergo mercurii considerans aperte fateor, istam vel metiendi, vel comparandi caloris rationem , nisi si correctio adhibeatur, quam adhiberi tamen nullam audio, mihi valde suspectam eis . Quid hanc mihi suspicionem faciat, primum X plicabo deinde quam velim correctionem adhiberi. Non est dubium, quin si certus caloris gradus totum mercurium , qui in thermo metro est, assiciat, totum quoque aeque dilatet; sin unam dumtaxat mercurii partem assciat, eam , quam assicit partem , dilatet, reliquas nequaquam erit igitur ex eodem caloris gradu in eodem thermo metro maior minorve mercurii dilatatio , ideoque etiam maior minorve ipsius mercurii ascensus, pro eo ut calor Vel mercurium totum , vel maiorem, minoremve attigerit partem . Quod cum ita sit, male inter se calores duo ex altitudinibus, quas mercurius in thermometro Obtinet, comparabuntur, si calor alter mercurium totum pervaserit, alter partem tantum is enim, qui partem tantum perVa- sit, potuisset maiorem dilatationem, maioremque altitudinem Ucere, si totum pervasi 1set.

Id si ita est, nae illi errant, qui rei cuiuspiam caloremeXploraturi extremam thermo metri partem, id est globum ΑΒ, in eam indunt ac si mercurius ex altitudine Cusque a m se evexerit, ex illo ascensu C rei calorem

aestimant, cum aeris calore conferunt; etenim calor ae- Tis, thermo metrum universum complexus, mercurium O-

tum assicit, dilatatque rei vero, quam Xperiri volunt, a lor eam tantum mercurii partem assicit, quae globo AB Continetur, eamque unam dilatat; quod si mercurium totum, sicut aer, assiceret, minime dubium est, quin posset idem calor dilatationem maiorem parere, ac mer Urium, non usque ad n tantum , sed aliouanto altius evehere Quamvis ergo, si calores duo, quos conferre volumus , uni globo AB applicentur ambo, atque ex ascensumercurii, quem calor uterque fecerit, inter se comparentur ν

225쪽

tur, usta fortasse sit comparatio minime tamen iusta erit, si calor alter in globo tantum B insederit, alter thermo-

metrum totum occupaverit in eoque peccare videntur illi, qui aut fontes rivosque nescio quos, aut animalium viscera , quam caleant, demisso in ea , ut fit, thermo metri globo , perquirunt, eumque , quem iit modo calorem compererint, sine ulla cunctatione ad calorem aeris referunt.

Minus libenter Sodales ornatissitiati , physicos amicos nostros de hac culpa admonerem, nisi facilis atque in promtu esset emendatio. Mihi quidem videtur paratissima Quaeratur primum neque erit inventu dissicilis proportio illa, quam habet universa mercurii massa, quae a fundo usque ad altitudinem C evehitur, ad eam mercurii a sesam , quae globo AB continetur. Proportione hac cognita si indito in fontem verbi gratia aliquem thermometri globo AB, mercurius ascenderit a C usque in is, cile erit punctum aliud n sic constituere, ut quam habet propor tionem universa mercurii massa AC ad mercurii massam AB, eamdem habeat C ad Cm . uncto sic constituto , licebit iam colligere ad hunc modum. Satis constat, si homogenea quidem corpora eodem calore assiciantur, dilatationum spatia eamdem inter se proportionem haberes, quam habent massae, quae dilatantur. Si ergo calor, cuius mensuram quaerimus, eam mercurii massam assiciens, quae globo AB continetur, mercurium ipsum ad spatium dilataverit; dubitandum non est , qui mercurium ad spatium an dilata se set, si universam massam affecisset. Quem ergo metiri volumus, calor is est , qui si universum complecteretur thermo metrum , ascensum mercurii pareret a Cisque in m. stimari igitur ex ascensum, poterit, ac tum denique cum aeris calore comparari. Sic mensura m quae falla erat, emendabitur

Quamquam ne id quidem ad certissimam tutissimamque comparationem satis erit, nisi sis vitium quoque aliud emendetur, quod in thermometris inest omnibus. Id nempe est alterum e duobus illis , de quibus initio proposui dicere Hoc vitium quale sit, primum exponam; deinde quo modo, nisi me res ipsa fallit, emendari possie confidam . His peractis finem dicendi faciam Certissimum illud est, ac physici omnibus cognitissimum, non liquorem tantum , qui in thermo metro includi

226쪽

tinetur, relaxari , adveniente calores, dilatarique . Ea re fit, ut liquor, expandens se quaquaversus, ad eam numquam altitudinem evehatur , quae caloris magnitudinem possit ite n-deres. Itaque falluntur ii, qui ex liquoris altitudine calorem aestimant. Neque vero aesti: mari calor ex liquoris altitudine umquam poterit, nisi si thermo metrum id paretur cuius interior cavus, quocumque adveniente calore, eamdem servet magnitudinem eoque fiat, ut liquor in eum cavum inclusus relaxare sese, dilatare non possit, nisi sursum feratur. Omnis igitur emendandi huius vitii ratio eo speetat, ut interior vel globi , vel ubi capacitas a calore, si quis adveniat, nihil variet. In id maxime incubuit ut fingerus , mathematicus Onge praestans, atque adeo in summis numerandus. Sed ille cum globum emendati et praetermissi de tubo . Globum autem sic emendat. Figuram sphaericam reiicit, eique substituit vasculum , duobus parietibus Contentum , Conve X altero altero concavo , ut adspectantibus scutellae speciem praebeat Sic autem homo acutus colligit. Dubium non est , quin siparies ille , qui conveXus est, dilatetur, interius vasculi ipatium augeri debeat e contrario minui , si ille dilatetur, qui ei concavusci dilatatis igitur, ut aeris calore sit , parietibus ambobus , tum ConveXO tum Conca V , neqUe V

geri interius spatiun oportebit, neque minui, sed eamdem 1ervare magnitudinem Idque sane si a ratione ad X perimentum deducatur, vi quidquam aberrabit Academici nostri duo, Antonius Leprottus, medicus , cum Viveret, orentissimus, et rus ab aranus, non illo interiori, Cum Una Romae elsent, artificem vitrarium nacti peregregium , thermo metra sibi Ondi uiserunt complura scutellis , ut Bus fingero placet, instructa . Cum haec, saepe ritudiose adhiberent, nihil eis non e Bul fingeri sententia cessit. Cum partem scutellae Convexam calida madefecissent, animadverterunt liquorem in tubo continuo deprimi quod scilicet, Cum par COn Ueae sese dilatais et interius vasculi spatium audita in fuerat, neque dum calor ad liquorem pervaserat. Contra Vero

Cum parti concavae , ut ante in Convexa fecerant, aquam

calidam admoviisent, liquorem continuo suis una ferri in tu-

227쪽

bo animadverterunt quod nempe calore aquae admoto dilataverat se statim pars concava, atque interius Vasculi spatiU I imminuerat Scutellam totam saepe in calidam demiserunt ut aeque e utraque parte calefieret substitit parumper et- quo in tubo sine motu ullo tum sese e X tulit. Quod sane argumento est, calorem primum , Cum parietem utrumque vasculi assiceret, interioris spatii magnitudinem nillil mutavisse postea ero , cum ad liquorem pervaserit, eum sursum adegisse . Haec atque alia experimenta sum sexunt ad Bulfingeri sententiam tuendam aptissima quae experimenta, quod vos non latet, ab aranus postea edidit Mult clien-broechius vehementer probavit.

Atque haec quidem globi vitium emendari ostendunt,

si is in scutellam, ut Bulfingerus docet, convertatur ea enim re fit, ut calore quovis adve1-nte illi vasculi illius mutetur capacitas . Id quod sane satis 1 ad calores duos quosvis dimetiendos rites, comparandosque , si uterque modo calor scutellam tantum affecerit. Quid ero , si Calores ambo thermo metrum affecerint totum p Qui , si alter scutellam tantum, alter tubum etiam ρ Si enim veremur, ne globi mutetur capacitas calore adveniente, eaque re fiat, ut ex altitudine liquoris rite aestimari calor nequeat, Urnon idem vereamur in tub, Neque vero mirari satis possum , cur Bulfingerus , ac nostri illi duo de globo solliciti adeo fuerint, de tubo niliit namque oubum dilatari

oportet e X adventu caloris, non secus quam globum tu seque capacitatem in latitudine augeri cuius capacitatis ratio tunc vel maxime habenda elle videtur, Cum thermo metrum, ut saepe fit, adhibemus ad calores illos dimetiendos, qui cum globum, tum etiam tubum , assiciunt; cuiusmodi est is calor aeris , quem anni tempus affert, cuiusque causa Videntur praecipue thermometra fuisse in Venta. Eoque magis miror quod qua ratione globum emen darunt, eadem , ut mihi videntur , tubum quoque emendare potuissent, si in id animum intendissent. Dicam quod sen-rio Vestrum erit, Sodales ornatissimi, si quid erravero, ignoscere. Sicut globum , figura sphaerica abiecta , in scute Ilam

COAVerterunt, eaque re fieri posse putaverunt , ut interior illius capacitas nequaquam propter caloris ad Ventum nuta- Tutur, cur non idem potuerint etiam ad tubum transferre Θ

228쪽

eu non potuerint, figura cylindrica abiecta , scutellatum ut ita dicam , tubum fingere, quem , similiter ut globum,

pariete continerent duo con Ue Xus alter, alter concavus 8

Sic utique fieret, ut neque ubi , ex adventu caloris , augeri latitudo possiet essetque tota liquoris contenti dilatatio ex altitudine spectanda. Quid ergo P An id illi non viderint, acutissimi scilicet homines doctissimiques An magis putem, id illos vidisse utique, sed dissicultate fortasse quadam , quam ipse non videam, deterritos curam hanc abiecisses Anceps cum sim ac dubius animi, quid ipsi sentiatis, Sodales optimi, scire cupio eamque ob rem hunc sermonem suscepi. Non sum nescius, in his rebus vitrarios quoque esse consulendos saepe enim accidit, ut qua cogitatione fingimus, quamvis Mapta inter se snt, .mire cohaereant, quamdiu in animo sunt, praeclare respondeant, nuda tamen arte posis ni essici. Neque illud mihi memoria excidit, quod Cartes philosopho summo contigisse accepimus , qui cum lentes sibi in animo finxisset pulcherrimas perfectissimasque,

omnem vitrariorum industriam superavit; itaque vitrarius nemo ventus est, qui tantum valeret arte , quantum ille

ingenio valuerat perfectissimaeque id lentes in cogitatione eXcellunt, re ipsa nullae sunt. Quod si me de illic, quos modo proposui, scutellatis tubis artifices similiter reprehenderint, haud molesta feram , me id erravisse , quod Caite-sus erraverit quamquam ille .dissiciliori in re ingenio situs erravit. Ceterum , si scutellati isti ubi formari probe possint, iisque liermo metra componi haud sane video Cur non haec aliis anteponenda sint, maiorque his, quam aliis, habenda sit fides. Haec habui de thermometrorum forma atque usu quae dicerem. In quibus si quid vobis mutare placuerit, si quid addere, si quid demeres, si quid corrigere, faciam profecto ut intelligatis, me, quod initio digio dixi autem doceri me velle, non doceres non id ex usu , neque oratorie dixisse , sed vere atque e animo.