Delectus opusculorum ad scientiam naturalem spectantium. Volumen primum

541쪽

DE CHARACTER. FOSSI L. EXTERNIS. 5 3I

solemus. Quanquam Vero quaedam horum sint, quae lapidem in miXtione, . si non destruant, certe tamen turbent, liceat tamen ea ad notas referreeXternas, cum leui en cheire si, nec operoso laborea quouis possint institui, et ad glebarum naturami erscrutandam adhiberi. l. 3O. Ad sistetua non si scit uua lapidum proprietas. Haec igitur sunt praecipua signa, quae sensuum eXternorum auxilio in fostilibus detecta cognoscimus. 'On quidem Vna sola, earum, quas recensui, proprietatum, sussicit ad systema perfectum condendum, sed omnium sensuum ope et ministerio opus est, si quid certi ac veri definire velis. Quamuis enim necesse est, ut materiam constituentem, cuiusuis rei primum attendas, attamen cum feri saepissime soleat, ut haec materia in gleba aliqua non homogenea, sed plerumque cum aliis mixta deprehendatur, et in una eademque specie diuersa inueniatur, ad ali s characteia res confugiendum est, et a pluribus his combinatis generica ac specifica eligenda sunt nomina Erunt ergo instituenda summa cura e Xamina, et repetitae inspectiones ad discernendum et distinguendum rite res cognatas, idque agendum diligenter, Ut, quae nos decipere ac erroribus ansain

suppeditare possit, Varietatum fallaeia, detecta re-

moueatur.

542쪽

De minerarum in systemate loe .

Haud incongruum nobis videtur hic breuibus agere de mi ierarum in systemate loco, quas plerique in metallorum aut semimetallorum, mea quidem sententia minus apte, ordines suscipere solent. Cum enim, ut supra iam monuimus, minera sit lapis vel terra variis metallicis, salinis, oleo sis particulis referta, quae tamen heterogeneae partes vel sulphure, Vel arsenico, vel, utch de Ius et 1 d) docuit, alcatino principio prorsus

mutatae ipsis insunt: dilucide apparet, examine tantum chemico posse cognosci, quodnam in lapide lateat metallum. Negari quidem non potest, 'dari et externa signa, ex quibus de metalli cuiusdam praesentia in glebis saltem coniicere possimus. bie viridis color cuprum, ruber et fuscus martem produnt; alius deprehenditur color albus in minera argenti alba, alius in minera cupri grysea cet. Non tamen lassiciunt haec ad veram statuendam differentiam, ita, ut oculatissimus saepe decipiatur. Aptius ergo legibusque historicae methodi conuenientius esse existimo, si ad lapidum classes reierantur, et suis ordinibus inserantur minerae. Vt enim Bolanici in suis methoditi

plantarum nomen non ab earum, Vel medica, vel oeconomica virtute desumunt, nec ab his genera et classes constituunt, sed eas suis dicant ordinibus , qui ipsis ex structura competunt: sic et in nostro regno, non ab eductis, sed a figura, aliisqued Vid. Syreu Dolirheuen sun Northeil der Natiuiuiu

543쪽

PE CHMACTER. FOSSI L. EXTERNIS. 333

que notis externis, essiciendam esse dispositionem censeo. Ad lamellosos lapides annumeremus V. c. ystat togalanam, quae olim iam hunc sibi iure vina dicauit locum, et paucis modo abhinc annis ad semimetalla fuit relata, cum chemici zincum ex ea coquere docuerint, quod ab externo habitu

vix quisquam potuerit diuinari; arsenicum testae eum, galesa plumbi, spathum fanniferum: ad flamentosos pertineant plumbago, sos bismuthi,

sirivera antimonii ruhra, aeruginis natium species traque, tam , quae striis convergentibus dense coadunatis constat, sup 'ri'lut quam, quae villosis, breuibus mollissimisque componitur illis, et vulgo Samnat erue siue Lupier ditios dicitur, olima lupi, magΠsa cet. et sic procedendum erit in reliquis, et allaborandum, ut suum quaeque ingrediatur minera locum. Ad chemicam et oeconomicam fossilium cognitionem migret haecvsitata dispositio, cum omnino multum intersit scire, quodnam in quibusvis lapidibus delitescat metallum, omnisque fere, qui ex mineralogia in societatis humanae commoda redundare potest, usus a vera minerarum disquisitione proficisci videatur. Erit autem reseruandus metallorum ordo, quem tamen nulla lapidea gleba ingrediatur, nisi metallum quoddam nudum siue statim suum insuperficie ostendat.

Con et risi s. Haec habui, quae pro ingenii viribus de externis fossilium characteribus breuiter disputarem: quae si non omnino displicuerint aequis rerum

544쪽

334 GEHLER DE CHARACTER. FOSS. cet.

iudicibus, vehementer laetabor, meque illorum aequitate ad maiorem curam ac studium in talubus rebus collocandum non parum incitatum iri profiteor. Meum quidem fuisset, eX prolatis characteribus etiam aliquod systema condere, et disputatorum utilitatem et commodum in ipso eXemplo ostendere; sed cum huic me labori suscipiendo imparem adhuc sensissem, multorumque annorum eXperientiam in eo desiderari vidissem, qui talia vellet aggredi; nolui rebus me immittere, qUas et aetas et Vires meae rite e Xpedire recusent, sed eXspectare, donec plura obseruando, eo peruenissem, vilisti labori lassicerem.

545쪽

LOS SILIVM PHYSIOGNOMIA.

SPEC. LIUPSIAE MDCCI XXXVI. In tanto tamque insigni splendore, ad quem

summorum ingenio ac doctrina celebrium virorum cura euectum nostra aetate videmus historiae naturalis studium, merito mirandum esse existi mo, quid sit, quod fossili f. minerali regno nondum ea contigerit felicitas, qua irui dudum duo reliqua, animale nimirum atque vegetabile, tam in comparanda corporum cognitione, quam in iis rite ordinandis experientia testatur. Cum enim ante hos fere triginta annos conscriberem libellum meum de characteribus tostilium externis, quem, quamuis, Ut tunc aetas mea ipsiusque scientiae prima infantia non aliter ferebat, iuuenilem nec satis expolitum laborem non prorsus disiplicuisse rerum gnaris maXime laetor, sane non putassem, tore, ut post tot annorum seriem non-

546쪽

GENI ER

dum composta sit et plane diremta acta tamdiu inter minera logos controuersia de aptis ad constitiendum fossilium systema, quod aiunt, notis ac corporum qualitatibus; quas alii ab externo eorum habitu ac facie, alii ab ipsa eorum natura atque intimiori m1Xtione petendas esse censent. Sed adhuc de hac xe esse sub iudice litem, neque, quemadmodum optandum esset de hoc argumento satis conuenire eruditos rerum naturalium scrutatores, duo nuper demum publice editi tractatus satis superque comprobant. Quorum ille a K1 wANo conseriptus Elements of Miueralong 1 84 locupletissimus omnino egregiae auctoris in rebus chemicis peritiae testis, in praefamine repetitis quibusdam, quibus iam ante aliquod annos ad infringendam imo plane abrogandam e Xternarum notarum utilitatem usus fuerat, summus nostri temporis chemicus BERIM ANNvs in Sotagraphia regni

mineralis secundum principia proxima digesti) addit

adhuc alia argumenta, eo quidem conssilio, ut ex iis certii si me appareat, postquam CRONSTEDTIVS, qui omne, quod in detegendis in fossilis superficie et habitu notis versatur studium fguror uaniam appellat, suam disponendi haec corpora methodum, ab interioribus notis desumtam publici iuris fecerit, Omnes totius Europae mineralogos ipsi assentire et communi hoc suo suffragio palmam chemicae methodo deferre. Quod quidem ΚIRwANI assertum

non adeo certum esse, non solum variorum scriptorum egregii libelli v. c. PEITHNERI, WERNERI, GMLLINI, longe post Cro NsT EDTI 1 opus divulgati contrariamque sententiam pro virili, et ut mihi certe videtur, sat egregiis argumentis illentes, sed et nuperrime diuulgatus tractatus ab externarum notarum streuuo aeque ac egregie docto defen-

547쪽

DE Fos SILIUM PHYSIOGNOMIA. 337

a defensore ROME DE L 'Isi Ε, abunde 1atis demon- 4l strat. Qui quidem Chemicorum notarum eXter 4l narum contemtus eo magis hoc nostro seculo in randus poterit videri, quo solent permulti, iacem idi praeferente LAVATERO, hominum vultui, signis 4 que in eo conspiciendis tantum omnino tribuere,

id ut animi indicium certissimum fidissimumque inda

xpetendum, faciemque tacitum mentis sermonem, 4 ut ait CICERO, iure appellandam esse censeant id Quae licet in hominum vultu, qui mirum in mo-l dum vel animi adiectu variare, vel inde ab infan-jxtili aetate multa consuetudine mutari diuersi modesrai soleat, fallax ac dubium iudicium suppeditent; in; vegetabilibus tamen ac fossilibus rem aliter compa- .ut ratam conspicimus, cum nimirum haec corpora in sua forma, habitu atque superficie multa osse. xant signa, sensuum ope detegenda, quibus, cumi constantia, perpetua ac, nisi casu interdum immutentur, semper sibi similia sunt, et ab ipsa eorum natura haud raro p*ndeant, optime ad acqui-xendam eorum cognitionem uti poterimus. Neque opus esse censeo multis exemplis ostendere, dari omnino eiusmodi notas, quas lapsus in fossilibus eruere queant, cum non solum experientia doceat, rudes alioquin ac omnis chemicae peritiae ignaros metallicolas facile sola familiaritate, qua diu multumque rebus fossilibus utuntur, eo perduci, ut solo intuitu earum genera dignoscere aerito diiudicare possint; sed et multorum virorum, praesertim WERNARI, mihi amicisti mi, opera insignem harum catalogum deis erit, perspicue que ac egregie descripserit. Examinare tantum paulo curatius mecum constitui, argumenta, quae solent a chemimo artis cultoribus eo consi-

548쪽

GEHI ER

1io adduci, ut inde compertum fiat, ad rerum so silium tam cognitionem, quam aptam ordinandi methodum eas solummodo horum corporum qualitates in usum esse vocandas, quas chemia Vel

menstruorum ope vel ignis adminiculo detegit; iis vero signis quae in fossilibus sensuum ministerio

cognoscuntur, nunquam esse fidendum. Versabor autem in hoc coepto consilio ita, ut in hac prima tractationis parte tantum ea argumenta tangam, quae contra has dic fas saepius externas notas ab aduersariis nostris in uniuersum moneri solent; in altera vero, propediem forsan subsequente, singulas has notas describam, quidque quaeuis earum conterre queat ad mineralium historiam curatius exponam; tandemque in tertia commonstrem, eas non tantum ad cognoscenda

sed et in ordinem redigenda iustitia solas sufficere, et multum sua praestantia atque usu chemicas istas superare. Atque primo loco idem mihi mineralogiae accidere videtur, quod scimus multis aliis scientiis contigisse, ut nimirum quilibet, qui in excolendis iis atque perpoliendis ingenium exercere secum constituit, ut plurimum illi doctrinae accommodandas eas existimet, cui ipse praeceteris fauet, et quam ob insignem hunc amorem antecellere cunctis reliquis autumat. Vti enim in praecedenti seculo haud raro nimium indulgebant suo genio in explicandis physiologiae dogmatibus Iairomathematici; sic hac nostra aetate rationalis Chemia, quae tantopere a summis Viris excolitur, atque insigni studio in dies perficitur, eo facile adducit suos patronos, ut ubique fere et in omnibus aliis scis utiis rite addiscendis ac emendandis mirum ab ea soleant expectare adiumentum. Equi-

549쪽

Equidem non negauerim, multum omnino praestare hane nobilissimam, et mihi Vald opere ca-xam artem, instituta rerum fossi tum accurata analysi, in desiniendo fossilium vario Vsu, quem humanae societati adferre ingentem sane ac egregium solet nunquam tamen mihi persuaderi patiar, eas notas quae ista nobis manifestat, ad comparandam harum rerum cognitionem illis esse praeferendas, quas externas dicere mos est. Videntur illi, qui nobis hac in re aduersantur, confundere

finem, quem sibi in colligendis fossilibus praefigit

Historiae naturalis cultor, cum eo, quem Attii gere optat Chemicus. Ille enim tantum de cognoscendo fossit sollicitus tum demum, si rite illud cognouerit atque suis signis ab omnibus aliis distinguere didicerit, cuinam illud usui aptum sit disquirit. Neque etiam in hac rite definienda rerum fossitum utilitate semper respiciendum esse

ad interiorem earum naturam, quam chemiςo examine eruimus, multis posset demonstrari exemplis, cum tantum non semper e Xternae qualitates suffciant ad eam vel coniiciendam vel et certo statuendam. Sola duritie, qua omnia foss-lia superat, adamantem a crystallo montana ipsi colore et structura valde simili, topazium a pseudotopazio quondam appellato fluore gemmarius distinguit leui ac facillimo negotio; et nullam omnino abeo' gratiam iniret chemicus, qui, quo

certo ipsi constet esse hunc lapillulum, quem ipsi

examinandum tradit genuinUm adamantem, eum igni exponeret totumque excandeScentem ac sensim deflagrantem in vapores resolueret atque in

auras dissiaret. Facile quoque quemlibet vel in enou monente perspicere existimo, in statuendo, fossi-

550쪽

fossili uim protio ae vero usu definiendo ante omnia esse id sedulo agendum , ut prius rite cognoseatur Tes, quam de eius virtute, natura, viribus ac iacultatibus sermo possit institui. In qua, fixinissima licet cuilibet visa, lege turpiter negleicta et

saepius egregie doctos chemicos errasse vel ex ista, quam olim inter PoΥΥIvM et de IvSTI acerrime fuisse actam omnes scimu , de natura Flu0ris, quem ille Pseudogein mam s. androdamantem, hie vero Spathum ponderosum s. marmor metallicum nominabat, controuersia facile poterit in telligi: quae, postquam per tres annos fuerat continUata, protinus componebatur, cum notae ab externo huius fossilis habitu desumtae a PoTTIO plenius descriptae ostenderent, non idem sed maxime diversum fuisse ab utroque disquisitum lapidis genus. Ρosse vero hanc necessariam fostdium

cognitionem multo facilius comparari ex sola ho- Tum Corporum, sit verbo venia, punis uomia nemo, me iudice, diligentius accuxatiusque demonstrauit, quam supra iam laudatus WER NERVS, qui non solum omnes externas fossilium notas studiosissime collegit, examinauit ac definiuit, sed et quid quaevis earum singula, quid omnes, sibi iunctae, in construendo mineralium systemate praestare possint egregie in ipso exemplo, quod Cron 1 teditano libro, ab ipso in vernaculam linguam

translato, adiunXit, comprobare annisus est. lpio Qtiam KIRwAN, licet, ut supra iam dictum est, ni , mi una faueat chemicis criteriis, ingenue fatetur non omnem esse denegandum utilitatem eXternis signis,

aptaS tamen eas esse ad fossilis definitionem seu potius descriptionem prorsus dubitat, his verbis: I am persuaded that from the consideratiun ον ex

ternal i