장음표시 사용
161쪽
Anflioxanthum odoratum. Ranunculus Acras.
Artomissa Ab in hiula. Tuilago frigida.
Frigeron ac P. Satyrium virid . . nigrum. Serapias Bellebo; in . Cb pripedium CalceoluS.Curex Ne sicaria.
ut observavit & in sua Iemllandia memoriae prodidit Exp. D. D. Hagstraem. Per hiemem varii quidem Lichenes nutrimento sunt Rangi sero, primarium Vero pabulum ei praebet Lichen Langiferimis b , cujus duae observantur Varietates. Una, qu D lloe si is appellatur, valde frequens in sterilissimis Lapponi se desertis & praecipuuin campis ejus arenosis di glareosis, qui nivis instar albi eae eo lucent, quemadmodum similiter paludes cespitum plenae in hac regione vallistis nae, & rupes
aridae, ejusdem albedine incana2 redduntur. Altera hete quoque, licet minus Ubique frequens, in Uenienda vari has, quae implicatis ramulis major exsistit, o imis dicitur, propterea, quod ubi arbores ex Uerint Alpes, tota terra hoc Li Chene contegatur, qui tamen in altissimis earum cacuminibus Vix reperitur.
162쪽
Quando nimis luxuriant sylvae, ipse Lappo, nisi fulminis tactu comburantur arbores, eas ultro sorte accendit, quippe qui probe novit, consumtis ita ab igne vegetabilibus pinguiorique humo, in ea qUde relinquitur sterili & exsucca terra, rangiserinum Lichenem firmas denique radices acturum & se multiplicaturum, etiamsi VIII Vel X annorum moram reqUirat, antequam in justam staturam adoleverit. Felicem se judicat Lappo, cui ampla sunt & hujus Lichenis feracia deserta; tum enim haec prata ejus quasi ni Vibus ubique obducta nitent; nec ingruente hyeme ei opus est, in horreis collectum habere saemum, quod haud facile gustant Rangi seri, nisi forte Equi se una fueriti L L p . 39ῖ; sed perrumpunt haec pecora ni Uem Veluti sues pascuum mollius, & sua industria optimum sibi colligunt pabulum: nimirum quo glacialis Crtista, quae ni Vena superius contegit, illis impedimento non soret, cutem duram & arcte corpori adfixam, in fronte, naribus & pedibus sapienti stimus naturae Auctor tribuit, Unde etiam ex his partibus rangi serini corii conficiuntur tenacissimi illi calcei, quos in pretio habent Lappones. At si acciderit, quod tamen rarius solet evenire, ut irruat hyems o ctim pluvia quam gelu mo X indurat, terra crusta glaciali obducitur Omnis, antequam ni X deciderit, in ea delitescit Lichen hicce, summaque adeo calamitas oritur Rangi fero & an non e infelix caritas Lapponi; qua in necessitate, aliud huic reliquum nihil est , quam Ut Vetustas pinus , Lichenibus filamentosis gra Uidas, securi succidat parum licet susscientibus, si major
grex fuerit, fame maXimam partem perituriis. Quum autem, Ut patet eX iis, quae commemoravimus, ipse sibi escam qil aerat Rangifer, non necesse est Lapponi, ut hyernale pabulum illi colligat, sed ut cum grege suo quotannis & quotidie, non aestate EZ Lapp. S Z.
163쪽
IS 31state solum, Verum hyeme pariter, die nocteque, vastis limis in sylvis, intelasissimo licet frigore, immo
sub ipsa bruma oberrare oporteat. Periret tantis di Dificultatibus VCXandus Pastor, nisi natura largiente haberet solatia, quibus erectus Omnia Vincat. Splendent longam per noctem sidera, & ipsa nix demissos
coelo radios reflectit. Chasmata omni nocte mille figuris caelum & aera illuminant. Vestes e pellibus hirsutis rangi ferinis confect e, manicae item & calcei cX eadem materia facti, hique C trice Oesicaria Fl. Lapp. 33O. repleti, eum immUnem sei Uant contra vim omnem frigoris. In ipsis ni Vium acerVis quiescit Pastor oberrans per deserta syJUartim, fumo tabaci se oblectat, dumque canibus cum silis ludit, seque contentus & antimo tranquillo Vivit, ac Tityrus olim sub fagi tegmine licet nos qUidem horrore percilii amur, 11 Vel fando alicubi audiverimus, quanta invehementia frigoris Versetur; adeo a teneris adsuescere, multum est.
Dividuntur vulgo Lappones in Alpinos & Syl-
Vaticos, quibus accedunt sic dicti Mendici, extra Lapponiam nostris in sylvis oberrantes, nullo licet modo confundendi cum genuinis illis Lapponibus, utpote quum ab his non Vitae solum genere, sed &mjXtione saepenumero cum aliis nationibus se magnopere alienarint. Lappones Alpini certas sibi tributas in Alpibus habent terras, in quibus aestate Uitam agunt, duarum Ape aut triti . casarum junita societate. Hi fere semper tranquillo hilarique sunt animo, majores habent greges, & circa auctum num coguntur in Deserta inmigrare, ut totam per hyomem Uersentur inter Sylvaticos, nam Mensibus Decembri,
Januario & Februario, nullum in Alpibus animal stinentare pote it Vitam, nisi fuerit Tetrao LogopuI AI-
164쪽
pes alba Kal m. it. balatis. 2 6, ipse enim PQ er niOalis Fn. Silec. I94. necessum habui sibi mitius clima illae rere. Θ Calici Lappones suas sibi proprias in Desertis in ' abitant terras, remotis plerumque a se invicem casis, ut unam juxta alteram rarissime in Uenias; minorem postident hi Lappones copiam Rangi serorum & aestate in magnis fluviis hujus terrae frequenti se piscatu alunt, pati peres ut plurimum, animoque tristes & melancholici, quum solitariam degant Vitam. Numquam fere Alpes petunt, nisi forte plures Rhenones quispiam habuerit, quod tamen rarius contingit. Quum enim Alpinus trecentos Vel quadringentos, immo mille interdum possidet, SylVatico ultra centum Vix adsunt.
g. VIII. CULICES.Ceterum soluta in Desertis nive, & qua partemetiarn liquescente in Alpibus circa solstitium testivum, calor in Desertis Vehemens incipit urgere, tumque simul durissima, qua Lappones vexantur calamitas, Culicum C lex pipienso petulantia increbescit. In gentes per hyemem in Alpibus coacervatae ni Ves, Usque a glacialibus nitissimis jugis incipiunt liquescere, dissuere & congregari, unde amplissima, copiosissimaque sumina inundantur; magna simul pars hujus aquae in terram se insinuat & convallibus e Xcipitur, Unde stagna, paludes & fontes efficiuntur plures, quam in alio, mihi quidem nota, regi O-ne. Illas igitur paludes, commodissimas veluti sedes, ocetipant Culices, quos ova sua stagnanti aquae
immittere, Vitam ille in ea maXimam partem agere
sub forma larvarum & puparum, Natura jubet; Unde Ptiam tam i inmensam eorum multitudinem Lap-p0uia progignit, ut major in alia parte orbis forte nulla
165쪽
nulla reperiatur; qilla in aesti UO tempore transmutatae, est agnis e Volant, aerem pulveris instar implent, a-odo ut Lappo in desertis sub dio constitutus, faciem& manus, liquida pice, cui plerumque lactis aliquid
admixtum es , inungere quotidie necessum habeat, ne ab hisce Insectis corrodantur. ViX ei sub dio loqui licet & hiscere, quin nares & fauces ejus intrent, nec in casa sua eorundem ab injuria tutus est nisi eX putridis truncis & caudicibus perennem focum stru Xerit cujus fumo copiose per casiam disperso, detestabiles sibi Culices abigat. Neque tamen ita nocet Lapponi famelica ista turba, ut in Nati rae Uni Versae administratione non aliqua ex parte plurimum illi subserviat; atque me judice fame perirent Lappones fac jle Omnes, si perirent D ejus patria culices. Edenim AVes aquatiese omnes relinquunt circa auctum num suos lacus, jam glacie tegendos,& ad loca meridionalia contendunt; at primo iterum vere, densissimis agminibus, nostrum supra horizontem videmus eas Versus septentrionem pergere, do nec subsistant maximam partem in Lapponia, ubi Victum abundantissimum, innumeris ex larvis & pupis culicum, altri X paraVit Numinis munificentia. Hae a Ves ob calorem, quem plumulae, inter pennas Ubique interjectae, generant, non ferunt aestum regionum meridionalium, adeoque ad boreales frigidas
plagas pelluntur Quum sint polygamae, nullam seminis in excludendis ovis & alendis pullis opem se
runt mares, adeoqUe necesse illis est, postquam ovate Xerint phlmulis, quas per aestatem deponunt, ab ovis tantisper di Vagari, dum escam quaerant, immo illis necesse est, alimentum in promtu habere, quantum satis non sibi tantum suerit, sud & pullis suis recenter exclusis, iisque bene naultis, quod etiam in aquis his, e X culicum pullulis ubique in Veniunt. Sic etiam Γetraones, quibus heic est patria, quaeque adnites ta usque millia, ne dicam myriadas quotannis ca
166쪽
piuntur & Stockholmiam missae divenduntur, horum inquam pulli, maXimam partem Culicibus nutriuntur ad auctum num usque, tibi baccas invadunt
Vaccinii, i Myrtilli, Ultis idaeae & Juniperi. Tum
vero laqueis a Lappone ea in Copia occiduntur, ut auctumnale ejus alimentUm conficiant, quemadmodum ovis aquatilium a 'ium Uerno tempore saginatur.
Praetereo pisces, quos in fluviis & lacubus Lapponiae vastissimis, copiose capiunt Accolae, quibusque escam suppeditant iidem illi Culices, qui Rangi sero tantam exhibent molestiam; nempe hiis ita Rangi -'feri cornua, quae Verno tempore OX crescunt, Continue pUnguntur & mordentur a Culicibus illis non miniis, quam a Tabanis Tarandi, nec ulla ab Oestrisci quies relinquitur. Redeunt igitur Rhenones quotidie ad casam Lapponis, Ubi Agaricos arborum accendit, quo eorum perpetuo fumo, aliquo saltem momento a suis insectatoribus liberetur. Dein discedentes a casa Rhenones, postquam fumum eXcepere, & Ubera praebuerunt, in Alpium summa juga contendunt, ne ab Oestris conficiantur. Namque in summis cacuminibus Alpium, ubi rigidum perennat gelu, Venti continuo fere ste Uiunt, dumque aer se comprimit simul super altissima juga, dissicilius versari ibi possunt insccta. Verum quidem est, in Ripibus etiam reperiri Culices, & ejusdem pariter generis, quo VeXantur Deserta, at majores illi sunt, nec poros inquirunt dum pungent, sed cutem mox solum perstringunt. Observantur etiam minori in copia, di fere Alpium in vallibus, ubi tranquillus est aer, inter frutices & rupes, hincque facile evitandi a Rhenone, quum loca celsiora petit. q. IX.
Gravissimum incommodum Rangi sero adfert Oesrus Larandi, a Nob. D. Praeside variis in locis
167쪽
descriptus & Οιrbma Lapp. appellatus, quem praealta calamitate reformidat Rheno. EX OVo in dorso ejus deposito, generatur hoc Insed um, & aestate media, dum pilos mutat, e dorso eius elabitur; quumque hoc tempore alii non reperiantur in Desertis Rangi feri, quam quos postident pauperes, qui, ob paucitatem gregis, operae peti Um haud ducunt, eos in alpes ducere, patet eVidenter, in Alpibus Oestrorum majorem, quam in Desertis, apparere numerum oportere, quatenus scilicet ibi Pangiferi
sint plures b . Ut primum prodiit oestrus, volitat supra Rhenonem, unice ira tentiis, Ut OVum deponat inter erectos pilos; Rhenones contra adeo prudenti percelliintur metu, ut si Vel mille sint congre- 'gati, singuli jactitent cornua & quatiant totum corpus, ubi unica modo debilis & inermis musca adfuerit. Quoniam Uero Vituli, primo Vere non mUtant pilos, sed hos decumbentes gerunt, nullum potest inter illos cadere o Uum, & propterea secundo Vere destituuntur Ulceribus, quae ad latera spinae dorsi generantur a latitantibus cestris; persistentia vero in dorso ova illa, & eXci Una, C ltem perforant,& Rangi ferum tertio potissimum anno emaciant &consumunt. EX his quoque est, quod pelles Rangi ferinae in dorso plurimis scateant cicatricibus. Quum pestivo tempore a casa sua, ubi Rheno nes mulserat Lappo, in pascua eos ducet, magna inter eos & canes, quos e X citat Pastor, oritur controversa. Rheno enim contra Ventum, altissima alpium perent que ni Ue obducta cactimina petere nititur,
ibique jejunus totam peragere diem ma Uult, quam cestris conflictari. Lappo Vero eos in con Ualles cogit, ne nimium discurrant, nulla habita ratione Oe
168쪽
stroruio, quos parum intelligit. Nullum gregi suo
stabulum exstruit Lappo, nullUm, Ut commemoravimus, illi colligit in hiemem pabulum, sed cite nocte quo totum per annum cum illo oberrat, statis licet servatis vicibus, quibus ab uno in alterum pascendi labor transit. Lapponum singuli suum habcnhcanem, qui incitanti domino paret, OptimeqU2 ΠΟ-Vit coercere pecora, ne disipentur, aut a pastore longius secedant. i Cornices prosequuntur Rheno em, ut oestra dorso inhaerentia eXtrahant & deglutiant, quod quamvis Rheno non facile admittat, fatigatus tamen, ferre saepius coactus est ut mihi narravit
Dir. Er. t elisrbur, in Lapponia ipse natus. g. X.LA C. Femina parit in medio mensis Maji, & lac praebet a d. 24. Junii, usque ad festum Michaelis vel
medium Octobris. Matutino & Vespertino tempore quotidie per totam aestatem ad casam gregem ducit Pastor, exeunt domestici, sunt culum longi si
Dum ita con Vol 'Unt, ut ambos ejus terminos manu
teneant, eoque in Rhenonis feminae collum inje io, ad sese trahunt, tractamque mulgent. Quaelibet libram circiter lactis praebet. Postquam Rhenones ita mulsit Lappo, excrementa in terram delapsa, ancilla colligit, hisque ubera inungit, ne lactent Ui- tuli; haec dein siccantur & absterguntur, dum pro-Σima Vice mulgetur femina. Singulari amore Uitulum Mater prosequitur, sique eum forte amiserit, variis in locis quaerit & saepe ad casam percurrit, porcae instar grunniens, nec quiescit, priUS illam recU-peret. Rangi ferinum lac, bubulo magis tenue x detur esse, at Validius & saporis fere sebacei ac nuper emulsum & in lebete calefactum, coagulatUrope coaguli, quod e vitulis, Vel mactatis, vel casti per aestatem mortuis sumitur, aut eae intestinis pj scis
169쪽
Salmoni; Thrmalli J . SA. 3I4. In par Vis calathis premuntur casei, siccantur super scala quadam, quar juxta vaporarium posita esst in casa. Non huic obseri a natur casei a Vermiculis corrumpi, procul dubio propterea, quod Afrisca fluetoria ibi non reperiatur; sal tem latec Ν. D. Praesidi, in Lapponia dum Versabatur non apparuit. Cascus grati stimum & Valde nuta trions cibi genus, praecipUUm qUOque alimentum suppeditat per Laponiam proficiscentibus. Quanta sit , inguedine, facile obser Uatur, diam astetur ante focum, tum enim copiose e Xstillat oleum quod praesentaneum est ad Versis Perniones medicamentum. S m3 a consectione casei residuum, recoquitur, & spiissium instar lactis cum ovis cocti evadit; eo praecipue per aest2tem ad meridiem & coenam aluntur Lappones; grati quidem est sanoris, sed non diu satiat eos, qui alium serunt. BAtγrum e rangi serino lacte, non conficitur, Valde enim eXigUR copia inde obtinetur, album insuper, &. sevi instar inspidum. I ac non servatur apud Lappones, Ut acescat,
neque e X e O Varias, uti Ros solemus, conssciunt epulas , si exceperis, quod K patio imos suo sermo
De n Uncupant. Hoc paratur e X cremore, qui lacti
post coctionem refrigerato inducitur, & detrahitur in suffcienti copia, dein colligitur & augetur immiX-tis baccis Myrtilli siccatur pollea in modum casei& asse'datur. Lac H3perboreum Juomo- mellae bbsequenti modo conficiunt: Folia R Vicis Aceto P, quae in Alpibus quadruplo majora, qtiam apUd n OS,
CXcrescunt, recentia colligunt, alienum illis replent, aqua superinfusa agitando coquunt, dein serum lactis ad undunt, recoquunt, coctum doliolis Vel rangi ferinis Ventriculis immittunt in turram recondendum , ac edunt tempore hiberno alat Uernali.
170쪽
16o CERUUS TARANDUS. g. XL PRURITUS.
A festo Matthaei usque ad Michaelem, Venere
aestuant Rangi seri, quo tempore cutem deponunt cornua & graviter feriunt Rhenones. Saepe usque eo procedit libido, ut hac exhausti, macie plane eX- tabescant & nonnunquam inde moriantur. Feminae majores & fortiores mares prae ceteris admittunt, ad eos aufugiunt a junioribus agitatae, qui hos in sugam conjiciunt. Primo anno mares haud patiuntur feminae, raro secundo, postea Vero quotannis. Neque ante hoc tempus feminis se jungere mares solent.
Tricesima tertia post congressum hebdomade, id est circa diem Erici in Majo parit femjna, duos stet ius
vitulos quolibet partu. Mares magnam partem, dum adhuc teneriores fuerint, castrant Lappones hoc modo: postquam si e-nulo eos ligarunt, scrotum dentibus mordent, ut contundantur testiculi, postea inter digitos eos magis magisque interne comminuunt, ita tamen, ut non Vulneretur scrotum. Rangi seris ita castratis, qui reliquis robustiores e Uadunt, ad Uecturas utuntur demigraturi Lappones cum familia a loco in locum. Pinguesctint hi, si cessent a laboribus, alias
admissarii plerumque sunt pinguiores. f. XII.
Ultra annos XI Vel XVI. raro extenditur aetas Rhenonis. Quum icirca auctum num pinguescere incepit mas justae aetatis, aut sterilis evalit femina, mactantur, nam alias lege ipsius natur:e pereunt. EX hoc tam CXigUO Ujt e curriculo Rhenonum facile colligi potest, quanto errore Ueteres statuerint Cervum, inter Omnia animantia, summam