장음표시 사용
181쪽
I aliae Ι754. Octobr. 3O. PROOEMIUΜ. Ovium cultura, quae pristinis temporibus adeo
contemta fuit, ut indoctis & incultis tantum esset relicta; nunc temporis, dum in Onomia justum in patria nostra obtinuit locum, tanti est: pretii, ut inter optimas, quae felicitatem regni amplificent, artes, haud immerito numeretUr. Quantum Vero adferat utilitatis, suo exemplo demonstrat satis Anglia, cui oves plus profuisse, qUam aurifodinas Poto si II ispaniae, contendunt Varii. An te a fere omnia, quae ad Vestimenta erant necessaria, ab exteris emebamus, donec observabamus id nobis tantum aeris detrahere . quantum emolumenti inde hauriebant alii. Cordatis igitur nostris cecon Omis Visum es , huic morbo sanando non aptius adcommodari posse remedium, quam ut in patria instruerentur opificia, Veia itum nobis ulppeditatUra
182쪽
exteris in Uehebatur, tamdiu instituta fastigium non
attigerunt. ita ille Viri de publico bene meriti, rem paulo ad citratius introspicientes, satis superque deprehendebant necessitatum ovium culturae intra patriam. Prae ceteris Consiliarius Commerciorum ac Eques, per sua in patriam universam merita immortali memoria dignissimus, Nobilis limus D nus
JONAS AHI STROEM, qui, tanto cum studio,
opificia paenae innumera instruxit, huic operi etiam manum admovit; ille enim non solum variis in lucem editis scriptis modum civibus patefecit, quo curam horum animalium gererent; sed etiam rei necessitatem, Vividis depictam coloribus, ordinibus regni subjecit, quo res feliciter jam eo est perducta, Ut pastores, o Vium culturam edocti, in plerisque regni provinciis sint constituti. In hac arte demum nostrates adeo pro secere, ut eXteris facile palmam praeripiant: unde libellus, Beskri ing ona fuligo da I si , a Fri ei lao IV. Hastfer nuper editus, non tantum statim in linguam Germanicam G aettingae est translatus; Verum &, illo cum elogio, in actis il-
lorum recensitus, ut ne Tourne fortius quidem,
omnibus suis plantis instruditis, cum eo conserri posset; utinam meritot Scientiam hanc aequiori & justa perpendens lance, ObserUO multum certe adhuc restare, inprimis autem illam partem, quae a scientia naturali lucem UtilatUr, & sine qua ovium cultura feliciter absol- Vi nequit. Electurus idcirco argumentum speciminis Academici, diu multumque mecum deliberaUi, Utrum quod ad medicinam proprie spectaret, an Vero e X parte quadam scientiae naturalis quid pertractandum sum rem, unde publica res qUid captura esset commodis; sed praevaluit illiud in pectore monitum: Sultis patri e , Lex statima. I. DK-
183쪽
Caput: Rostrum compresium, anterius nudum. Dentes primores, in inseriori tantum maxilla, VIII, incisores, prominentes, margine latera liacuti , apice sit, tranSUe i, interius paulo e X cavati; in sit periori vero ma X illa primores nulli. - - Canini desunt in utraque maxilla, & spatium edentulum inter primores & molares. - - Molares in Utraque ma X illa, s nuato acuti. Os s. Bucca papillis albis, cartilagineis interne vestitum. L hitim superius a naribus ad os nudiusculum,
. - - Inferitis seu MentUm sub rotundum, con-Ve Xum, molle, margine infleXo denticulato. Vibrissae oris superiores per quatuor ordines inaequales digestae. Piltis distin flus supra nares, longUS. Narium foramina oblonga, simu Vel margine superiori medio gibbo; sinu vero posteriori Ob
Ocilli subcaerulei, glauci, in prominentia sincipitis o Upli. Pupilla de die oblonga. Cilia superiora tantum; inferiora nulla; sed horum loco, pili rari Lenuiores. Cozitas quasi digito imprecta, ante canthum oculi anteriorem, profunda, gluten secernens;& alia minus pro unda pone canthum oculi posteriorem, quarum Usus nos fingit. 3 ua mollis nec scabra, sulco longitudinali
Vertex prominens, inter ca Vitates depressas po
184쪽
Aures oblongae margine integro: superiori Versus basin inflexo; intra aures lineae tres, Cle Uatae, longitudinales.. Cornua spiraliter retorta , rugosa, introrsum angulata, plana, apice complanata. Ollum compressum, capite longius, lanatum. Domum latum, teretiusculum, circa lumbos tamen lati US. Pectus pro minutum, pilis brevibus tectum. Abdomen plano - conVeXUm. Mamma inguinales, nudae, binae, coalitae, & praeterea duae Papillae spuriae ad basin anticam. Scrotum manam illis duabus notatum. Cauda teres, gentibus brevior, pilisque tecta. Pedes: Hemora compressa. Genua crassora in anticis pedibus; in posticis Vero prominentia. Tibi et anticae teretiusculae; posticae magis compreste. agulae geminae: margine eXteriori conveXO; interiori Vero acuto, conca UO. Ungulae succenturiatae in parte postica pedis circa tarsum, geminae, minoreS, PUgosae. Liquor glutinosus secernitur e foramine parvo intra sinum supra ungulas aulicas, fere ad earum basin, cujus usum etiam ignoram Us.
Vellus constat pilis contortis L crispatis, mollissimis: longis in dorso, lateribus & collo; at brevioribus, rectis, imbricatis & laevibus in capite ante oculos & cornua, in auribus, pectore, Ventre &. pedibuS.
Sutura in inguibus spiralis. II. SPECIES.
Species OVium, quae vulgo sunt notae, numerantur lsequenteS:
185쪽
OVIS. 31. OUIS Aries9 cornibus compressis lunatis. Faun. Suec. 43. S t. risit. IC. p. JO. Ovis. GUA. quadr. I 38. AldroU. bifrtlc. 37O. yon-son. quadr. 6O. tab. 22. fg. I, 2, 3. Ovis domestica. Rr . quadr. 73. q. OUIS guineenss9 auribus pendulis, palearibus laXis pilossis, occipite prominente. Sas. nat. C. p. 7 I. Aries guine ensis s. angolensis. Marcgr. bry. 264. Raj. quct r. 7S. Cornua curoa deorsum usqtie ad oculos incurvata quasi torta. yuba sub collo pendula. Pili breOes hircini. s. O UIS Stremiceros9 cornibus erectis spiralibus. D t. nat. IO. p. II. Strepsicero S cretensis. Beli. itin. 2O.' Aries cretensis. Aldrov. bifltlc. ψO7. Ovis Strepsiceros creti ea. R . qua T. 75. Hujus magni greges aluntur in Ida Cretop. Cornua erecta, ambitu canalictitata, cochles in modum contorta. Confr. AldroU. quadr. bifrutc. 4O6.
Varietates OVis commimis, quas mihi per tradi arefatis est, Variae sunt; praecipuae autem Ul, uti 1. LATICAUDA, Plata ceros s. orabit n. Huic cauda crastissima, triginta stupe librarum, a summis ad imum magis magisque latescens. Pastores' postella fabricant, ad quae cauda alligata nititur & sustinetur. Cist. AldroU. bisula. 496. ψO4. Animal frequens est in Oriente, Armenia, Syria, Arabia & AEgypto. q. AFRICANA I f. quadr. 7S. pro lana pilis brevibus hirta.
186쪽
bus contortis, spira extror istina dilatata, lana circum oculos copiosa, adeo ut oculi illa paene sint operti, & quasi profunde intra cranium intrusi. It. II Goth. 39. Scm'. 6Ι. 9 Lana his mollior it. II Goth. 58. , Copiosior, si ope no Vena librarum & pinguior cit. Scau. Is6.9 Semel annis singulis has tantum tondere licet, quippe quae frigus minus ferunt. It. ScaH. 6 I. θ . ANGI 1 CANA vulgo dicta. Haec cornibus caret, at gaudet cauda crastiori, qutu una cum scroto ad gentia Usque pendet.
s. RUSTICA cornuta sere semper est, & Janam bre Viorem, minus crispam & rigidiorem, quam in praecedentibus I, 3, 4. habet. Cauda & scrotum non attingillat gentia. 6. POLYCERATA. Arietes cornibus qUat lor, rari US Vero seX, gaudent, quorum interiora erecta, later alia Vero revoluta Cit. Goll. 248. 9 PIabent haec cornua analogiam qUandam cum plenitudine florum & sunt quasi bipartita aut tripartita Cornila, quor Um itaque latera exteriora rigidiora contorquentUr; unde illorum divaricatio Aldi ου.
OUes sunt Pecora ruminantia & nullos dentes incisores in superiori maX illa habent; itaque pastum euntes, gramina ac herbas evellunt, cibum in Uentrem magnum deglutiunt, & ibi maceratum iteriam regurgitant meliusque remandunt; unde pinguedo OVium, Uti reliquorum huius ordinis animalium, inisebum convertitur. Habent enim haec animali a ita ab Omaso acidum, quod oleum in sebum transmittat. Post diem Aug. 24. prurire quidem incipiunt, sed ad copulam non debent admitti, nisi post tempUS S. Mi
187쪽
S. Micha ilis, ut Verno tempore eniXi pulli non graviori adflictentii r frigore. Unus mas viginti feminis susticit. Tempus graviditatis per ΙSo dies durat;
quo transa isto, OUes rusticae tapitis Unum, exoticae
vero tapius duos pariunt foetus; in Jlata via siΡputres & qua illor Ubi illius reperiuntur magnitudinis oves, ut posses ribus lanam δε pe decem ad sedecim librarum serant, teste Abi tr. p. 2. g. I. Illi pulli, qui die a nativitate tertia collo pallide rufescente, pilis erectis longioribus inter lanam hic illic sparsis, crassisqUe artubUS gaudent, praestantiores communiter habentur. OUis, quae duos habet agnos, uni horum ViX Ubera praebet nisi alter etiam adsit. Itaque mortuo alitero, ne sinerstes fame pereat, ali Um, mortili Clite, adhuc sanguine madente & calida, per noctem circumdant, & matri offerunt, quae, doli ignara, illum Ut suum afluam it & nutrit. Mater enim ex odore in innumeris Detum cognoscit, & pullus matrem. Quidam pastorum praecipiunt colostrum esse emulgendum, ne, uti no Xium & Valid Um purgans,
vim suam in tenerrimos agnos e Xerceat; at fallunt& falluntur; nam haec purgatio, lege ipsius naturae praescripta, ad sanitatem illorum multum confert. Ii, quorum mos est OV es mulgere, agno S iste non materno, sed alio lacte nutrire, de propagine bona minus sunt solliciti. Novimus enim Vitulum aliumque saetum, qui ipse e maternis mammi S lac e X pres sit, inque suum convertit succum ac sanguinem, alieno enutrito semper fieri robustiorem.
Ubi sui sunt juris oves, aluntUr a matre USque ad tempus autumnale , cum mater pruriens illos abs se e X pellit. Ut arceantur' a matrum uberibus pulli, Utuntur ruricolae capistris e mucrone ligneo aut pol le Erinacea. It. Scan. 2I P. Anni in
188쪽
Anniculae oa es pruriunt, concipiunt & pariunt; sed proles tenella eVadit, praestantior enim ea Cit,. quam ad ultiores utriusque seXus procrearint. Verum ab anno secundo, Usque ad septimum, ad propagandum genus inprimis sunt admittendae; excedentes autem Odi O annos minus aptae. Aldi ov. hi sulc. 422.9 uos castratos Volunt, illorum testes die a nativitate nona circiter sunt e X secandi, ubi non sollina:& majores & pinguiores evadunt, sed & lana his cst copiosior & mollior cit. Scan. 268 nam libido pilos efficit rigidiores.
A dentibus ovium etaetas facillime numeratur. . Primo enim an ΠΟ, Octo dentibus incisoriis acutissinstruct e sunt, quos per hunc usque ad fectindum retinent, dum duos intermedios amittunt, & illoruma Ioco duos latiores & apice fere obtus ores obtinent; alios duos primores tertio mutant. Ociario itertii alios duos, & quinto denique duos eXteriores & ut timos, qui magis magisque sunt obtuli & dilatati. . Hos dentes tum salvos conserVant usque ad ann timio avum, dum primi abeunt, nono secundi, & sic porro duo quotannis cadunt, adeo ut undecimo nulli dentes primores supersint; unde tum mactandae, quippe cum vita sine magna molestia amplius susti
Oves praesertim rusticanae bis quotannis pilos emittunt, tempore scilicet Uernali, dum educuntUr, & autumnali, dum hybernacula ingrediuntur; qua propter his temporibus tondendae sunt. Hic tamen
distinguendum inter illas, quarum pili semel, ω
quarum saepius abraduntur. Nam tonsura' illaruina fine mensis Maji; harum Vero Vere autumnoque, sed non prius, quam frigus minuitur, celebrari debet. . Lana, quae Vere reportatur, inferior est: tativali; aestate enim crescit nobilior. Antequam autem ton
dentur, in aqua pura laVentur, lotioneqUe P racta,
189쪽
in loco quodam calido claudantur, ut sudor optime cxcutiatur, dum lana terti a dio ab hac lotione abscindenda; hinc enim pinguis sat&succida, aptiorque manibus eam tractaturis. Quo propius ab tondentur pili, eo crispior inde cvadit lana; lcimus enim, pUer Os aliosque, quorum capita raduntur, Vel crines sive capilli Post morbum sponte decidunt, magis contortos & crispiores dein obtinere. Quam ob rem in Heraclea, optimam lanam nodis lubministrante, manibus evellere lanam in usu esto: nam quemadmodUm pratum, CUJUs gramina ac herbae propius terram descinduntur, gramine densiori & teneriori repletur; ita lana hoc modo effcitur densior & tenerior; quare a pastoribus etiam commendatur.
De bonis ac genuinis ovibus comparandis sollicitus, & masculum & feminam optimae frugis sibi Comparare debet. MaXime autem de mare solliciti sunt pastores; no VimVs enim, e X terna semper patri similia evadere, & sic ex Viliori matre praestantiores consequi credunt soboles. Sunt, qui asseverare ahident, praestantiorem hanc progeniem non ultra abnepotes descendere, adeoque qUarto quo Vis anno novos eX Hispania arietes introducendos esse, ut servetur praestantior haec prosapia. Uti lana alba est praestantior, ita in eligendis ovibus summa cura est adhibenda, ne diverso colore tinctas nobis comparemus, ne proleS nigra, cinerea aut Uariegata procreetUr. Licet hae c animalia cornibus sint praedita, adeo tamen mites sunt o Ues ac imbelles, ut ViX contra alia animantia, nisi quae suae sint speciei, eis Utan-tUr, tum Vero regrediuntur & horizontaliter cornibus hostem petunt. Et quoniam hae fere inermes sunt, ita currendo fuga auxilium quaerunt, ut cari Turn. IV. M nis
190쪽
OVIS.nis melitae is totum gregem possit propellere & dissipare, dum quo Vna, reliqtiae etiam eunt; unde tri
Tand sim ubi animus illis accessit, calcando pedibus anterioribus, & urinam reddendo, ad Versario minantur, usque dum de se iterum agi animad Vertunt. Idem faciUnt, cum Lupus quandam earum rapuit; quare tanto facilius ab eo trucidantur. Vulpes agnos semper, raro autem apud nos adultas o Ues de UOrat. At Lupus nemini harum parcit. Itaque ne totus gre X pessum eat, pastores sequantur,. qui utuntur Canibus sic instructis, ut feras amo Ve-ant. Ail eundem finem saepius obtinemus, si filum, cui fasciculus pulvis pyrii sit connexus, ad collum ovis alligemus; non enim eo procedunt audaciae ferae, insidias 1Jbi striistas e Xtimescentes, ut illam adtingant. In Flandria instituuntur canes, ut O UeS co mitentur, quo eos partim abs agris arceant, partim coerceant, Uti rangi feros canes lapponici. Si hoc
in patria nostra in usu esset, sepibus minus indigeremus , quibus magna sylVarum pars impenditur.
Solum ovibus aptissimum sunt loca aprica, sc- ea & perflata, quae etiam sponte semper eligunt, ibique egregie Valent. In insulis nostris Carolinis,
ubi optime Valent OV es, per totam aestatem altum, planum & aridum campum depascunt, & ne proterunt quidem, multo minus comedunt dens stimum
illud & magnum gramen, quod in locis depressis
ejusdem insulae copiose nashitur. Eit prosecto summa admiratione dignum, quod sapientissimus Creator haec animalia, ut Hottento t-tos, pilis crispis Vestiit, quippe quae tanto tallori aga se ui sunt exposita, eum forsan in finem, ut, haCcontortu plicatione pilorum, duplicem quasi umbram eisdem conciliaret. Plantae