Amoenitates academicae, seu dissertationes variae physicae, medicae, botanicae

191쪽

plantae in umbros s habitantes semper stilat nit-dae; at maXima pars herbarum, in apertis locis &ad parietes, ubi radii solares sortius aestuant & ex siccant, crescenti Una tomentosa: Uti Gn halitim, Pilo elio , Verba Lmn th υ res, Morrtibia & Si eriti es. Sic videmus Saloiam canarier An, Marrlabri uigrtim, aliaque ejuscemodi Vegetabi j ja, in Caldario, juxta- qtie illud latus, quod ad silem Vergit, posita, lana prolixa vestita, hirsutissima e Uadere. Lana, praeter-qunm quod ab aestu Vel calore solis, a Vehementiori quoque flatus Vi conservat & tuetur; unde plerasque plantas maritimas pilosa S animad Vertimus, ut: Tomeae, Me ic rego , Artem in maritimsi, & quae sunt reliquae in litoribus maris habitantes, ubi vis latorum acrior adflat. In apricis illis & macris locis, gramina quidem minora , at pinguiora crescimi; omnesque fere herbae succulentae in sterilissimis locis

Herbae es gramina patriae, OVibus escam praebentia, numero 387, ut & I 41 quae intacta relinquunt, recensentur a Pane Sue cico in Amoenitatibus Ac demicis Col. 2 do. Quas OUES NON EDUNT, sunt

Salicornia europaea. Hippuris vulgariS. Ligustrum vulgare. Veronica maritima. spicula.

Eriophorum polystachyon. Scirpus palustris. lacus riS. Agrostis spica venti. Arundo phragmites.

perfoliatum. Myositis Lappula. Cynoglossum ossicinale. Diapensia lapponica.

Anagallis arvens s. Hyoscyamus niger. Datura Stramonium. Uerbas cum Thapsus. Lychnitis. Solanum nigrum. Dulcamara.

192쪽

Anthericum Ostifragum. calyculatum. Acorus calamuS.

Alisma Plantago VUaccinium Vitis idaea.

Polygonum Hydropiper.

Convolvulus. Buton is umbellatus. Pyrola rotundi lia.

secunda. unitiora. Andromeda Caerulea.

liypnoides. Arbutus Uva ursi. Lodum palustre. Saxifraga granulata.'Chrysoplen. alterni l. Aronaria serpyllifolia. Corallium Vis Ostian. Sedum Telephium.

Potontilla argentea. Dryas odi petata. Nymphaea luten. Chelidonium majus. Aconitum Napestus. Ranunculus Flammula.

auricomus. sceleratUS.

liquatilis. Cattha palustris.

Prollius europaeus.

Ruga pyramidalis.

Ballota alba. nigra. Marrubium vulgare. Pedicularis palustris. Melampyrum arveuse. Scrophularia nodosa. Linnea borcali S. 'alassi struens . cum postro. Cochlearia osticinalis.

I satis tinctoria. Erysimum Alliaria.

Geranium robertianum. Malva moschata. Leontodon uultumnale.

Onopordon Acanthium. Carduus lanceolatuS.

Cuicus olei ac Cus. Sorratula tinctoria. Eupatorium Cannabinum. 'Artemisia vulgaris. campestris. maritima. Senecio vulgaris.

Inula Helenium. d enteriCa. Bellis perenniS. Viola tricolor. Jmpatiens noli tangere. Satyrium nigrum: Sparganium erectum. Urtica dioica.

urens.

Xanthium strumarium. Myrtophyllum spicatum. Corylus Avellana. Pinus Abies. Bryonia alba. Myrica Gale. Empetrum nigrum.1 quis tum hiemale. Ρteris aquilina. Polypodium vulgare. Fili X mas. Asplenium TrichomaneS.

193쪽

pascuis, o Vlb Us aptis. In australi parte Gottiandi se nihili sore gramine hoc nominato copio 1Jus crescit, &ibi etiam pingit ictimae o Ves e Vadunt; hinc caro o Uina Cottiandaea aliis hujus carnis generibus palmam apud nos merito praeripit. it. Goll. 284. 256. Oel. 92. Gaudet gramen hoc foliis succulentis, quae Pr e reliquis cligunt oves; culmos Vero & spicas, instinctu naturae. intactas relinqUunt, ne pereat & eXstirpetur. Ubi hoc gramen feliciter & copiose crescit, ibi etiam oves facillime se sustentant; contra Vero, ubi deficit, si epius pestilla' etint. In campis, Erica resertis, notum est oves facillime se alere quapropter Ericis hoc adscripsere nonnulli, rati Ericam alimentum eis subministrare

salilberrimum, aptissimum. Sed Vereor, no errent.

In usum enim suum non nisi recentes Ericae hujus

turiones Vertunt; nullo a Utem modo antiquiores ramulos. Itaque solent pastores ad ultiora Ericeta igne consumere, & anno peracto, pascua OVina inde obtinent per ampla, Festuca ovina & Erica tenella

repleta.

Arva quoque illis Valde sunt grata, adeo ut in circumjacentia prata ire nolint; quod certe tribuendum est si 1 se posioris , in locis hisce copiose apud nos Ob Viae, ut ipse saepisti me observavi; rejiciebant

autem in arvis Serrat I orOensem & Thio pi aret ense, Bursam Uero eligentes ad terram Usque Comedebant. Si o Vos ergastulis, in arvis collocatis, per Noctes in carcerantur, agrum fler Core s pinant, modo mutentur & Der totum agrum a loco in locum trai s locentu p. l adicitus ira: is h bas pran Laquecari'. Ut O Ues, quam alia pecora quae Cu

194쪽

18ho VIS. Batavis in proVerbium, quod, ubi quatuor boves pascua consumserint, ibi duo equi suffciens abeant alimentum, & post hos quatuor o Ves adhuc Vitam sine dispendio sustinere possint. Ca Pendum itaque

est, ne OVes Una cum bobus uno alantur loco, proverbium enim nostratibus receptum, Veritati est congruens : FDet gnager ut at pa koen. O ium carnes ratione alimenti commutantur;

. nam in Anglia Ruis saginatae sere insipid e, aliisque locis Absinthia comedentium caro, tam ingrato insi-citur odore & sapore, ut edi non possit, sed ab omnibus rejiciatur. In Hispania Vero, ubi Rofinarinus& Ti, mus. illis praebet nutrimentum, omnium sapidissimae evadunt carnes.

Recensitis sic gratis mis ovibus plantis, paucis

herbas illis noxias sumus commemoraturi. Ilae quidem Variae sunt, at omnibus enumerandis Opella non sussiceret; peculiares tamen sunt: I. Equi num aroen se, quod si comedant primovere, eas inde abortire obserVarunt Latavi it. Oel. II 6. IV-Goth. 63. 2. Ranunculum, Flammula dictum, OVibus nocere, statuerunt pastores, graUissimae Uero nobis dubitandi subsunt rationes, num in escam eam linquam convertant. Idem Valet de Dr sera & Pinguicula. Vid. Barth. adt. q. p. I 62. 3. Antherictim ossifragum, quod ossa illarum emolliat, forte potius o Ves ipsas ener Uat, adeo ut ambulare non Valeant. Burth. a t. 2. p. 266. 232.9

Idem quoque contendunt rustici Smolandi Flor. . I p. 136. β.)4. Mimia latifolia in Virginia ovibus praesentaneum est Venenum, Flor. virg. 16o. 9 & Glntia ani gusi folia in Noveboraco maxime est ovibus pesti sera

195쪽

ra I743. n. Io θ, clam Vero hae plantae coni anguinitatis quasi Vinculo cum A1ιὶ rome is sint conjunctae, facile crederem paludes iri rome a po- i is a tectas, o Vibus alendis minus esse ad commodatas: milli O minus alpes nostratos ubi quatuor Andromedae di Uersae spectui copiosissime crescunt. s. Agro otis scorpioides aroensis ab ovibus quidem non estur set. Sostri. & si devoretur, crediderim illam minus nocere. At plantae pleraeque in aquossis evadunt acriores. In Uisngso sontem quendam circumsepsere rustici, in quo M o otis scorpioides palu-sris copiose occurrebat, quod observarint incolae oves ab ea in glargitata mill toties mortuas esse cit. Goll. 33S 6. Inemo)re nemoro seu respuitur ab ovibus in locis sylvaticis natis vel educatis. OUes autem, quae a teneris non addidicere abstinere a planta, uti campestres in sylvas delatae, hanc Sanguinalem herbam devorant, ac in dysenter iam incurrendo pereunt. it. Scari. 249. 379. 7. Mercurialis perennis Cit. Oel. I 46. II Goth. 66.9

sensu, OUibus noxiae siti t. it. Goth. 99 8. Pfrinus spin D, quae ut noxia est respicienda, quod ovibus lana spinis avellatur. it. Scan. 136. Cum ita per testatem horum animalium justam gessit curam pastor, cordi ei erit, sitis scienti & salubri per hiemem eis prospicere in Utrimento. Hieme igitur nutriantur faeno, necessio cit, quo G in siccis& apricis pratis crevit, foliisque Variarum arborum, ultimis diebus Julii abicistis, ut Getu e Flor. SV. 776. Ilni 7 s. Ulmi 2I9. Solicis 292. Praaerni 83O. Populi 8i9. & filii e 4 2. Attamen i ibentius Pylui in- csinoe, Huintili, fietaeines, Pi m trifolii di Medico inisfolcator. Peregrinae praestantiori csbo alantur, ine-

196쪽

que tempore vernali educantur, frigore adhuc regnante, sed domi remaneant, ne vel sanitatis suae faciant jacturam, Vel degenerent. Et hic imprimis latitat ratio, cur homines plebeji magis snt ovibus rusticis contenti; quod scilicet plus meliusque ad OVes praestantiores, Anglicanas & Hispanicas, alendas requirat Ur pabulum, quam ad oves rusticas; quod illae pluribus morbis sint obnoxiae, & proinde facilius moriantur; quod pelles earum ad Vestes minus tenaces sint; quodque demum diutius intra ovile sintalondae, & a frigore diutius defendendae. Has Verorationes alii refellere solent; quod ab ovibus Rusti- Cis lanae una, Vix vero duae librae, ab Ilispanicis Anglicanisque novem librae obtineantur, Cit. U

Goth. 9. quodque lana nobilior duplo vel triplo

pretio Veneat.

Ovibus nostris rusti eis per hiemem Vehes una seni datur; Hispanicis vero & Anglicanis haec ViX susscit; uti enim majoris iiint magnitudinis, ita Vehes una cum dimidia cuique harum destinari debet. OVeS parum bibunt, optimeque ab aqua pluViali vel fluviatili valent, stagnans autem pestilentissimili a illis es: venenum, unde Apius copiosissime

Perelint. 2Estate aquosa innumeris fere morbis ja-e tantur Oves, quibus pabulum & cibum minus humidum destinavit naturae auctor. Hieme potus eis non singulis, sed alternis diebus conceditur, aestate vero qUoties sitiunt. Praecipiunt quidam Opilionum, Ut ab aqua octo Uel quatuordecim dies abstineant, &credunt se hoc modo pluribus morbis poste medelam

ad sei re Ab tr. p. 22. g. 7. Ut Solum illarum, quod initio capitis ostendi-m Us es: siccum & perstatum, ita in locis clausis,

vapore & nimio aestu repletis, incolumes Vi Uere nequeunt. I Xemplum rei luc in ad tua det observatio,

quam adferunt Scani, quod quum consuleret quispi

iam s

197쪽

am, ut OVes in Conclavi per noctem clauderentur, ad Oxpellendos cimices, clausis senestris & janua, deprelaendebantur Omnos oves altero die mortuae &stistiscatae. t. Scan. I 30. Male igitur rebus consi-

limi suis. qui caulas arcte clausas & calidissimas locis humidis & depressis e X struunt, unde non modo saepius abortiunt oves, sed & consumuntur. VI. MORBI. Oves variis multisque morbis laborant, quorum vulgares & praecipui in nostra patria hi sunt: Scabies, quae etiam nomine Variolarum apud nos insigniri solet, dignoscitur facile labiis tumidis di pust tilis copiosis. E1t hic morbus tam contagiosus, Ut, illam Una hoc UeXatur, reliquae ab illa immines Ut Uere non possint, eoque modo totus grex aliquantulo temporis spatio intereat, necesse est. Inter Varia medicamina, quibus huic malo ob Viam eamus, primas merito tenet partes Moysitas orientalis, cujus gr. , . ad VI. inlaetae pro dossi, idque diebus duobus, porriguntur. Sed haec medicina pretiosior C se, quam Ut pauperiores facile emant; itaque praeser Vationis scopo omnia fere amara commendantur, imprimis Herba Cardui benedicti cit. IVGoth. I S. 9Hepotitis est inflammatio hepatis, saepe cum icte-ro qui album ine oculi cliteque flava dignoscitur, saepe etiam in Hydropem degenerat. Esto hic morbus magj me fatalis, qui ovibus & frequens est, &UT de pleraeque pereunt. Causiam hujus morbi existimant nonnulli, nimium aquae potum esse, qUem in locis depressis hausertint. Me Vero judice, catlsia non pr6pie in aqua, sed in contentis aquae quaerenda; cum enim hoc morbo emortuae cultro anatomico subjiciuntur, plurimi Vermiculi in hepate sis pis-s me occurrunt, qui sunt FASCIOLA hepolica. M s Vermes

198쪽

Vermes hi in omnibus sere rivulis & paludibus soliis

herbarum lapidibusque frequenter adhaerent. it. Goll. 28 2.9 Ili Ventrem o tam ingurgitati vigent, & hepar per diictum fellis ingressi rodunt ac destruunt,

unde inflammationes, obstructiones, eXUlcerationesque demum lethales. Omnes Opiliones Sal ovi-hus in deliciis esse, novere, quodque oves inde Ualeant, Unde sal gemmae ad lingendum illis saepius

praebent, Uti medicamentum, quod orex in acuat &viscera roboret; Uiderunt certe essectum, caussam vero ViX ac ne ViX attigerunt. Verum nodus hic

gordius haud ita pridem a D no Schwssero, in libro

de Hirudine limacis , est solutus, qui observa Uit Vermes hos in aqua muriatica confestim destriti &occidi. Peculiaris proinde scopus, quem hoc meo opuRculo intendi, est, ut oves eriperem a fatali hocce morbo, fere quotannis, infinita strage, animalia

haec vexante, quod in eo consistit, ut aqua muriatica . ex sale culinari s gemmae, susscienti & larga copia praebeatur OVibus, quatuor aut quinque Vicibus omni anno, Ut hausta destritat vermes, hepar ovium rodentes. Non enim susscit ovibus lambere tantillum aliquoties, ut inde pereant Vermiculi omnes; sed debent haurire tantum, quantum eis placet. Ponam centum & mille praedia in nostro regno, quodlibet horum Uno quoque anno unam ovem, sorte aliquando viginti, quotannis hoc morbo amittere; crediderim me, si hoc meo consilio illas servarem, rem non minus gratam, quam utilem

civibus meis praestitisse. Phthisis & Tussis, inprimis 'pud OVes, oritur aput Vere terrestri, inspiratione la austo; Cujus signa sunt lana defluens, gingivae pallidae & pedes calidiores, fide Ab tr. p. 39. g. 2 O.

199쪽

Vertigo, plerumque Epidemicum malum, ispe pro cauistra agnoscit hydat idem inter men inges & cerebrum , uti Joh. Jac. Scheuch Zerus in Rupicapris Alpium observavit set. p 9, qui morbus facillime innotescit eo, quod circumeant semper ad idem Jatus. Cura peragitur tape colapho, qui latere, ad quod eunt, impingitUr aegrotis . Ut reliquos morbos taceam, qui Medicinam Ovium jam tradere non constitui. INSECTIS vexantur OUes insuper Variis, ut: Pediculus otinus, qui pellitur decocto Tabaci & pulvere seminum sit & Saba illop. Hippob lica aptera, quae inficit lanam Viridi colore Ot. Goth. S9. Acarus, suetice Fo ting Faun. SO. ΙΙ92. n. Oel 62.9 minus apud nos frequens. Oe trus ovis, Fn. SO. 1O27. , qui sinui frontis adhaerens, mortem OUium quam saepissime efficit. it. Sc . I 2 8.

VII. USUS.

Lana est, ex qua Vestimenta tam procerum quam aliorUm parantur. Et ut nemo non nostrum ejuscemodi cultu indiget, nullo negotio intelligitur, quot pecunias huic rei impenderint majores nostri, qui cum ab eXteris emerint. Praeparatio lanae, antequam pannus perfectus inde evadat, videatur in it.

Rusticani e Tunicae, quibus contra vim frigorisse conserVat vulgus, edi cute pilosa ovium conse-inae furit . ita tamen ut latus pilositim introrsum Vertatur. Item fmbriae femorum seminarum Scanensium it. Scan. 274. ibialia vulgi hyberna, nec non Julei facile omnium eX lana fiunt. Fimbria circum mitras Russorum & Persarum

200쪽

rum sumitur ab embryone, quod occasonem dedit fabulae do agno Scythico L. Barom eZ. Ex clite molli praeparata conficiuntur Femoralia rusticorum, aliaeque Vestes, nec non Chirothecae, pr aecipue tamen a laeUigatis, quarum hae apud nos in majori pretio habentur, quae cum cortice Salicis capreae praeparatae sint. it. Scan. 2 2.9 Cornua ferro ignito attrita illud servant, ne sa-cile obducatur aerugine. Apud rusticos quoque iniisti est soleas Calceorum laminis horum cornuum tegere, ut diutius durent ri'. Oel. II 4.)C o, praesertim Vervectam, saluberrima est , quippe facillime omnium transpirat, teste Sanctorio in med. latica; unde alius carnis citius nos tardet, quam

I sata caro agnina plerisque gentibus in deliciis est; quapropter agnus menstruus mense Januario δε insteiodami venditur sedecim forenis, cum adulta quatuor tantummodo constet. Agni Pisis concoctis Iacteque miXtis optime saginantur, nec non Aropica& Rapa. Testiculi excoriati in incisiis & botulis rarius a

plebe a simuntur, vili Uam & sumen Veterum Romanorum tamen non admittente.

Loc rarius occurrit coctum & recens; sed praeparatum & acidulum frequentius Scanis in usu, restigerans &sapidum est. Praeparationem Uid. it. Scan. 2I9. CVeus albus & sapidissimus evadit. Sertim, a consectione casei residuum, coctum concrescit, e-fturque ab rusticis Scaniae cit. Scan. 2I9. Lutarum album insipidumque esse fertur, quod

non Uidi.

Oel pus est lana sudore pingui succida, quae luxatis conitissisque opitulatur.

Stercus interne a rusticis in Ietero assiimitur; eX-terne vero Ambustis imponitur. Al roo. bifulc. S98. Fimlig