장음표시 사용
171쪽
I6Iaetatem attingere, immo ad mille annorum si 'titim vitam ejus continuari. Etenim, si illud tum pus, quo in utero Vel extra illum a matre M Ventur ova, Comparetur Cum C O tempore, quo adolescit in justam staturam juUenis, aetas ordinaria animalium plerumque invenitur. Huc accedit adfinitas Congenerum,
qua Rangi fero tam propinqUUS est CerVus Vulgaris, ut facillime adducamur ad credendum, aetatem hujus X. annos haud superare.
Rhenones antequam incipiunt prurire mactant
Lappon2s, ne macie confecti, minorem usum praebeant. Carnes suspensae e X ponuntur aeri, ut siccentur; vel etiam gelu aut fumo durantur, in rhedis dein condendae, donec Alpes relinqui oporteat; tum enim in promtuariis quae Staburer Incolae appellant, hoc est, casulis fundo planis, trunco cuidam ad trium ulnarum altitudinem impositis, ne Ursi aut Gulones eas Visitent, conduntur & ser Uantur ad festum Matthaei, quo tempore ab cestris graviter Vexati Rhenones commode maditari nequeunt; totam Vero per hiemen mactantur, hac plerumque
habita ratione, ut unus Rheno IV personis qualibet
hebdomade consumendus tribuatur. Contra Oa Verno tempore, quoad fieri possit, illis malitandis parcitur, & piscibus recentibus suppletur Uidius. Pariter cristate, Sero, post expressum caseum relicto, contentus Vivit Lappo, & arι immo, a Uibus e Tetra O-num genere, quas jaculatur globulo, aut capit laqueis. In mactando Rhenone inter primas colli Vertebrra cultro penetrat Lappo usque in Medullam spinalem, qua laesa mox animal dulabitur; postea istius thorazis in cor usque transfoditur; Canguis colligitur in I horacis cavitate. Pellis separatur ab utraque
parte abdominis. Ex corio, quo frons & pedes tecti Tom. IV. L fue-
172쪽
fuerant, titpote firmiori & tenacioribus instructo pilis, optimi conficiuntur calcei hirsuti Lapponum absque calcaneis, de quibus Entea diXimus. Omnibus fere partibus, quae in Rhenone comedi possunt, Vescitur Lappo, excepto cerebro & genitalibus. Epene, ut Valde tenaci, ligamentum conficitur, quo prora rhedae colligatur. Cornua in acervos cumulantur juxta casis. Sciuri& Vulpes rodunt eorum apices. Gluten hodie ex cornibus concoquitur praestantissimum & Pharmacop et e Rasuris C. Rhenonis loco C. C. gelatinam conficiunt; sed rasura majori labore obtinetur, &ge latina diutius coquenda. Qui aestate moriuntur vituli, eX coriantur, CO-rumque e pellibus, quippe quae sentiuntur molliores, vestes interiores mollioresque parantur, siquidem linteas ignorat Lappo. Immo singula vestimenta,
quae sunt toga Lappmudd , femoralia & calcei,
rangi serinis constant pellibus, hirsuta parte eXtror-
suin Versa. Harum calor praecipue debetur confertae densitati pilorum. In casa et jam ad utrumque latus soci, pelles rangi ferinas sternunt Lappones, frondibus Betulae nante substratis, ut, juxta ignem molliter decumbant. Pallia e pellibus rangi ferinis pulchre consecta venduntur quotannis per australiores pro Vincias Sueciae, quibus hyeme frigus egregie pellitur, &ideo etiam a nobilioribus stepe portantur. Vituli, qui morbo periere, canibus objiciuntur, praeter coagulum, quod scrUatur. Sanguis e mactatis Rangi seris in doliolis reconditur, e X quo, Vere ineunte, jusculum cum aqua &medulla ostium paratur. Sanguinem hunc iter facientes secum ducunt in Vesiculis servatum, atque
.lt ille gravi sapo se, uti suillus.
173쪽
Lingua, admodum pinguis egregie palato arridet quare etiam exsiccatae Lilagitae rangi ferinae quotannis ad australiores Sueciae pro Vincias deferuntur & Uenduntur.
Bbtuli ex stinguine cum adipe sat pingues pa
Hepar. quod magnum est, destituitur vesica fellea, coctum editur. Pub Domi interdum eX secantUr & eduntur, plerumque tamen canibus relinquuntur.
Intessina pinguia sunt, discinduntur, la Uantur, coquuntur & Lapponibus sapidum praebent cibum. Sole a Rangi feri f. pars sub lingulis pedes tegens, quae cocta mollis & gelatinosa evadit, a Lappone editur, rejecta superiori duriorique parte. Carnes in aqua sime aliis additamentis coquuntur, aeque ac pisces ; at Vero , ut pisces diu coquit Lappo, ita carnes tam parum, ut ab ossibus haud sej ungantUr. Adeps despumatur in vasculis ligneis & circummittitur inter conVjVandum, ut sibi quisque sumat
Medulla ostium grati est saporis & aphrodisiaca.
esca plerumque Iisurpatur loco lagenae ad servandum spiritum frumenti. Unico tantum cibi genere fere semper contentus est Lappo. Tendines Rhenonum siccantur in sole, in filamenta finduntur pene innumera & contorquentur radente ma X illam manu. Hoc fili gonero ad vestimenta pellicea consilenda linteis aptius est. Illis et-jam circumvolvunt sceminae stanne a filamenta, quibus per foramen cujusdam ostis, dentium ope ductis, Vestes Venuste ornant Variis in locis. Porro e X U-sbus rangi ferinis cochlearia faciunt.
174쪽
I femini e Lapponicae Vestes conficiunt.: Mares mulgent pecora & caseos quotidie pre
hujus animalis, non ut in aliis pecOribus frustatim cohaeret, sed intime est: admixta fibrillis carnCiS. Quum identidem pedem movet Rheno, semper crepitat uti nuces, idque ex eo provenit, quod Ut primum incedet, ample diducat ungulas Versus terram pressiis, dumque eas extollet, apices earum ad se invicem allidantur cum crepitatione. Rhenonem aeque ac alia Pecora, dubium non est, quod quotidie perspicitur, quum quiescit ad casam circa fumum, adeo ut Rajus eX analogia congenerum hoc rectius conjecerit, quam negavit Sobeferaιs ex professo de hoc agens animali,& ejus epitomator Histilen.
Morbi, quibus adficiuntur Rhenones, sunt varii. I. Oolrrιm, Cui bina Lapp. cujus stipra menti O-nem fecimus. Hoc maxime debilitantur & tertio Vitae anno non pauci moriuntur', quum secundo anno ab illo sint immunes. II. Vermiculi in palato & sinu frontis generantur eodem modo ac in equis & ovibus. Hi tempore hyberno, ubi vehementius ad currendum agitatur animal, sternutatione ejiciuntur. Triturbe hi Lappis dicuntur, qui deponunt ova in larynge Tarandi, quae eXclusa in Vermiculos Uerno tempore eX pellentur per nares, undo etiam plures mori Untur, quam a Curbma.
III. Vertigo, Rix frrha, qua dum laborant Rhe-
175쪽
medicabilem est e morbum, existimat Lappo; sim contra sinistrorsum, quali amisia oriani spe salutis,
IU. 9 7orexia seu cibi fastidium , morbus junioribus inprimis frequens, Ili non comedant, sed subsistant atque rumin Unt. V. Fi fili a =naunnarrirn, Ut sanguinem, si mulgeantur, C mittant. Nesciunt Lappones inungere
succo Pinguiculae, ut diu in Alpibus exteris soliti
fuere Pastores ovium ti Vaccarum, licet copiose in Lapponia crescat lim planta. ' l. Herpes seu exmathemata minutissima, quae etiam in uberibus nascuntur, ibique late serpunt, a quibus non quidem moriuntur seminae, at Ore UitU-lorum eas lactentium, Ulceribus inficiuntur, ita ut quum se non possint alere, intereant. VII. Paronachia , MU-Siu a. Pedes intumescentes circa marginem Ungularum & putrescentes, ex quo claudicat animal, ut gregem subsequi nequeat. Oritur hoc malum praesertim solis aestu per aliquot dies Vehementius is Viente. Forte Oestro quoque debetur, secundum observationem, quam itineri g. p. 2o2. inscruit Ν. D. Praeses. coethes, Peckehat a-tacha, Foli tιha est ulcus in musculosis partibus femoris oriundum, quod parvo tumore incipiens, sicubi deinde aperitur, pus copiose emittit. Postea dum nigrescit & spha celo quasi corripitur, particulae carnis Variae separant Ur& decidunt: quae si sanatae succreverint, animal hoc malo liberatur, alias Vero moritur. Ulcus si lin-Xerint Rhenones, internis vj coribus Lepe ali ciuntur&.pcreunt. Morbus cst epide micus. LM. Cuchezia epidemica, t-tac a, Tr H -
176쪽
si ha, M ait Ot. est inter pestifera & maxime perni-Ci Osia mala, quibus non 'd la e modo, Verum & hyeme VeXatur Rheno qui morbus augeri & multiplicari magis quam minui perhibetur. Ante annos
XII vel XIV in Lappinat hi a Lutensi plano incognitus fuit morbus nunc ma Xime contagiosus, per Sannos spolia iit Lapponiam Tornensem, & omnes fere Rhenones sylvaticos occidit. Ut primum hoc malo corripitur animal, incipit praeter consuetudinem graUitas respirare. Nares quasi dilatantur & majores e Uadunt. Oculos extendit & per aliquot momenta eXpansos tenet. Tanta tum est ferocia, ut Omnes cornu petat & prosternat. Comedit tamen ut sanus, at non ruminat. Decumbit saepius quam ceteri. Omnes hoc insecti morbo percunt, nec Ullum ejus detectum est remedium ; quapropter simul ac vel minimum ejusdem morbi signum obsier' a V rit Lappo, animal mactat, si aliquem e pellibus usum habebit, quae in hac consumtis tabe, chartae instpr tenues evadunt. Si aperiantur hoc morbo confecti, apud Varios materia quaedam spumola reperitur in Cerebro& circa Pulmones, in omnibus Vero omnia Viscera sunt laga & saccida, prae ceteris Uero Lien qUamma Xime cernitur laceratus, par UUS & ener UatUS.
His in morbis dorsum Rhenonis liquida pice inungere solet Lappo, qua licet non profligentur omnia mala, impediuntur tamen aestri, ne deponant OVa , cutem animalis persorantia. XUI.
Nomina, quae Rangi seris imponunt Lappones, partim propria sunt, partim petatUm. Nomina secundum annos artatum haec habent: Anno 1b Me si uir isque seXttis.
177쪽
6 Machanis. Nummat palochis. Ad plures annos Vix per Ueniunt admissarii Rhenones, quippe qui post
Veneris aestum plerumque moriuntur; castrati Vero
diutius possunt Vi Vere. Ceterum ira Ud parum mirari convenit, quod adeo facile quemlibet Rhenonem in grege inter centum di plures a se invicem dignoscere & proprio nomine appellare queant Lappones, licet colorem & pilos pro Varia tempestate anni mutent, di praecipite corntia, qtiae quotannis diversam induunt formam. Nec Vero simile est, quod de Cerdo narravit Aristoteles, Videlicet, si castretur eo tempore, quo destitutus est cornibus, nullis postea instructum iri, aut, si tum habuerit, eadem non amplius amissi trum, quandoquidem castratus Rheno cornua & accipit & amittit quotannis, eodem tempore ac reliqui.
Excrementa hujus animalis aestate molliora sint, ut boum: hyeme duriora, ut o Uina Vel caprina. Hyberno tempore rhedam trahit Rangifer, fune inter pedes medio, & regitur loro cornibus adnexo. Unicam tantum personam aut X librarum pondus ferre potest, gravius enim raro sustinet. Si urgetur, X Vel XII milliaria potest currendo emetiri, at tum moX mactandus est, quoniam fatigatus immodico cursu vivere amplius haud solet. Et est is peobser Uatum , cum continuo cursu per Vel VII mill . iter carpere, licet ViX ullo momento sub itinere qii iescat. In dorso debilis est, ut ephippium, si imponeretur, non serat. Itaque a1sCrCUlum qualibet a parte dorsi in jungunt Lappones & levi onerant pondere, dum aestate ab uno in alium locum
178쪽
Fori Rhenones cicuribus duplo sunt majores, &. duriorem habent polisti In Alpibus, quas habitant Lappones. ita quidem illi sunt eXstirpati, ut rarissime nisi in Kemensibus obses Ventur, Verum in i Alpibus Dalel articis, quae Incolis carent, centeni
saepe catervatim Vagantes apparent.
Ita rangi ferino suo circumdatus grege, omnia habet Lappo, quae ad vitam sustentandam ei sunt necessaria. Lappo, qui Soo ad I COO Rhenones possidet dives respectu rusticorum adjacentium censendus est quum ille possideat totidem imperiales belgicos; & potest quotannis reportare fructum dimidium totius, quod nulli in Suecia. In gelida& insuecunda terra summa degit vitam tranquillitate animi; non extimescit Bellonae furores & crudelitates, quae forentissima imperia prosternunt; a perpetuo servitutis jugo, sub quo nostri gemunt Agricolae, liber est; a furibus & incendiis fere nihil timet; myriadas morbortim ignorat, aliis gentibus communes; non illi opus est innumera emere Venena, quae melle dulciora sentiuntur, at Viscerat Corrodunt. Scilicet: non qui multa pol idet, sed qui paucis indiget, dioes est.