장음표시 사용
221쪽
bo suaves qua adipe, larde Suum fere simili; is comestus Marmotae carnium qualitatu imitatur. Tm. IV.
222쪽
CAPUT PRIMUM. g. I. Naturam laetus suos sponte proserentem ars in
tribus Naturae Regnis imitari studet. In Regno Lapideo instituuntur CRYPT C, Undique vestitae Marcastis siUe PFritis, Crastallis, Sit lactitis, Corallis, Micis, aliisque lapidibus, singulari figura & splendore conspicuis. In Regno Animali V1 VARIA instruuntur, quibus Animalia eXotica includuntur. ORNITO TROPIIIA , seu ca 'eae majores, Avijus peregrinis, illisque speciosis & dulci ut plurimum cantu aures nostras demulcentibus, impletae sunt. PsὀCINAE, in quibus vivi aluntur Pisces. In Regno
223쪽
autem Vegetabili seruntur, coluntur, ac serUantur plantae. Ars Vero, Vel scientia quae circa has Versatur educandas, UOCatUr HORTICULTURA , quae nihil aliud est, quam cultura Uegetabilium. g. II. HORTICULTURA, ad plantas in universum omnes se eX tenden S, pro Uariis, quos intcndit, finibus, Varia quo ille sortitur nomina 3-I1. . g. III. CERES continet plerumque Vegetabilia unius ejiisdemque speciei. Sic Ager proprio Gramina gerit, quae dictantur Cerealia, Orγzam scilicet, Tritictim, Secale, Horderim. AUenam. Improprie vero itidem Vocantur Agri, qui Polim, Viciam Rapam, A agrum &C. ferunt. IV. POMONA Varias alit arbores, Fructibus homini esculentis conspicuas. Tales sunt Arbores, Di Apiferet alli Bacci erce, Ut i rus, Prunus, Ribesia. Huc spectant Horti unam fere Arborum speciem continentes, ut Palmetu, Oliveta, Vineta &C. g. U. HESPERIDES sunt Horti, qui arboribus constant sempervirentibus, quae Viriditate perpetua dominos suos delectant, quales pleriamque sunt citri, sive Aurantia, Lauri, L nurocerot, Tini, Neria &C. g. VI. TANTALI nomine veniunt Horti ambulacris &sepibus, artificiose in speciem murorum pyramidumve, fornicum seu angiportuum, formatis, qui possessores quidem suos grato conspectu oblectant, sed non locupletant. g. II. ADONIS Vocatur Hortus, qui in terris frigidioribus, intra parietes & fenestras Uitrea S, calore artificiali, Varias in Uet plantas e X traneaS, Ccalidioribus terris 1dductas, quae region Us gelida Sperferre nequeunt, sed hic Velut aestate perpetua, vel climate indico, gaudent.
224쪽
111 PIO CULTURA ACADEMICA. VIII SAVIRA VIDES seti Horti pensi
les ubi ve retabilia in Urnis collocantur ad paristes' vel in psiis tediis, ut Horti florentis faciem, jucundo spectaculo, domus te ferat. IX. M CELLA Vocantur Horti, ubi Olera, culinis inser Vitura, coluntur, ut Aressest, Dorul, Sisarum, Lai fuco. Ducisi, Plantae Attiles, ut
bus speciosis ornati, qui, reno Vata quotidie florum varietate, spectantium blandiuntur oculis. Εjusmodi sinat Tulipse, Fritillariae, Amarallides, Icili', aliaeque bulbois, Vel e am Primuloe , Delphinia, Paeoniae, aliaeqUe perennes; aut etjam Tagetes, Di- anthi, Calenduite; Nigellae & aliae plantae annuae.
g. XL PARADISI vocari solent Horti, in
quibus varii generis coluntur plantae CXOticae, quotquot scilicet undique conquiri postunt, ut plerasque Plantas simul, velut in compendium redactas, Videre, & unam cum altera conferre liceat, se jusmodi Horti, nostro aevo, ad praestantistimas Academias sunt instructi, ut plura simul vegetabili' Videre que at studiosa juventus, quam antea multi, qui totam aetatem, Operamque omnem, Bolanicae addiscend e impenderunt. Ejusmodi Hortus, qui vulgo dicitur 'Acsi emicas vel solanicus, plurimum artis reqUirit, eum tot tam ille varia vegetabilia hic servari debeant, & Horticultura hic instituenda, theoriam praxin supponit vastissimam, quippe qtne singulo
Him, quos supra recensuimus Hortorum culturam illa, OlVit, siquidem Omnibus numeris absoluta Cen' ienda esL Itaque in hac eXponenda mea jam qua liscunque versiabitur opera.
g. XII. I DIROS quidem de HORTICULTURAp ui imos pl0drisse fatemur, ut iis vel e numerandis
225쪽
213 volumen vix sitis laceret. Editi a uicina sunt variis linguis Europans, di Versisque regionibus adcommodati. Ex his, quidam plantas tantum tractant Oleraceas, esculentas & culinares dictas 7b; quidam
tantum arbores fructu grato faetas alii Hesperides tantum d flores amabiles 8 ; adeo ut,
in tanta copia & varietate librorum, qui ad horti culturam pertinent, eos desideremus, qui tractent Hortos Academicos, seu curam generalem omnium
g. XIII. plerique Hortulant, qui sua nobis
scripta reliquerunt, rudes fuere atque indosti, &ideo partim circa obser Vationes suas speciales, partim circa cognitionem Empiricam haeserunt, & plerumque alii, saepe non experti, aliorum Vestigia preΩserunt, inclarescendi magis, quam rei publicae inserviendi studio, ducti. Nonnulli secuti sunt aliarum regionum indolem, & quae illis con Venere, inepte ad suam regionem tradu Xerunt, Unde quam λpiissit me aliena prorsus congesserunt. Hinc factum est, ut scientia haec utilissima atquς jucundissima omnium barbarie adhuc laboret, quassi farrago opinionum esset, qute incertis nitatur eXperimentis, firmisque fundamentis destituatur. g. XIV. Celebris ille Hortulanus PHILIPPUs MILLER in horto Chelseiano, juxta Londinum Anglorum, edidit Horticulturam, quae hodie, qUarationem proponendi culturam plantarum CXOti Ca-TUm, censetur optima; unde etiam ex Anglica in Gallicam, Germanicam, aliasque linguas est trans lata. Plurimas ille plantas exteras sigillatim enumerat, & docet, quomodo unaquaeque curari debeat. PUlcrum hoc sane opus, reliquis omnibus in hac arte palmam praeripiens, ob eXimias obserUationes &species numerosissi Mas, est. q. XU. Horticulturam eo plus cura' di circUmspectionis postulare, quo si igidius clima suerit, Ubi
226쪽
institii itur manifestum est. Hinc in terris Europae Alis ratior ibiis & calidioribus hortos instruere tam facile est, quam idem in Borealibus & frigidis disti cile. Qui igitur hanc artem rite cupit addiscere, interris frigidioribus Horticulturae stUdeat, necessiim est. Ut vero Horticulturae inter scientias nobiles suus relinquatur locus, firmis Utique principiis &fundamentjs est si perstruenda. Fundamentum autem desis mendum est a scientia Bolanica, qtiae cum Horticultura arctissime conneXa est, cum UtraqUe Uersetur circa plantas, tanquam commune objectum. Auctores, quot in hoc argumento in Uenire potui, sedulo evolvi, ut in aliquo saltem illorum prima quali vestigia reperirem, quae ducerent ad certa ejusmodi, de quibus loquimur, principia. Nihil autem penes hos omnes deprehendi, quod in hac re usui mihi foret, praeter unicam illam obser tionem Actis Reg. Academiae Scientiarum 1739. a N. D. Praeside insertam. Et cum haec dubio procul suppeditet praestantissimum si inhil ac solidissim tim principium, Specimine id Academico paullo copio suis e Xplanare constitui, quam in brevi illa observatione explicari potitit
f. XVI. laorticultura non est nisi natur ae imitatrix in Vegetabilibus producendis. IIuic igitur negotio aptissimus est, qui Optime per-apd it naturam Megetabilium, modumque, quo sponte procreentur, c ducuntur & maturescant, intelligit. egetabilia in genere contemplantes, ObserVa- Us eorundem dive a esse loca natalia: nam in Calidis alia, alia in frigidis progignuntur terris, &ut' obl lite omnia juxta sic invicem non crescunt, sed unumquodque aptillimum sibi deligit situm. Diffe-Junt igitur plantae ratione COELI & SOLI. ItaqUC, quo leliciter quis vegetablia colat, ante Omnia scire debet,
227쪽
debet, quid intelligathar per COELUM & SOLUM, cum diversis eorum divisionibus, secundum obsci Uationes a Bolanicis circa solum herbarum collectas. Plerique, qui recentiori aetate herbas adcuratissime descripserunt in Floris suis. Locum praesertim & Solum, tibi reperiuntur, determinarunt. Praecipue autem hoc observatum invenio a N. D. Praeside in
Horto Clis ortiano, Upsaliensi, & quae instar omnium sunt, in Speciebus Plantarum. Itaque, quam primum paulisper progressiis es, & quam culturae rationem postulet quaevis planta, pervidisti, firmameXperiere thesia, quae hic adsumitur, Vegetabilia scilicet, grue si ιb eodem COELO X in eodem SOLO reperirintlsr, eadem ratione coli puse.
g. X, II. COELUM dispescitur in plagas, quae climata dici solent, ratione plantarum sequentia I 8 - 2S . g. XVIII. INDICUM inter tropicos Asiae,
Americae & Africae est. Nulla sub hoc climate hiems est, neque tantum unquam hic frigoris dominatur, Ut aquam congelari contingat, vel halitus oris in Vapores oculis manifestos condensari videatur; Hic plantae sub gr. 28 - 32 caloris, bis plerumque quotannis florent, & compluribus in locis interdiu dimidio anno pluit; in hortis nostris videmus plantas hujus climatis vere & autumno magis Vegetas, media autem aestate θ hieme languescere & quasi feriari, licet folia non dimittant.
f. XIX. AEGΥPT LACUM, quod a proXime
superiori ipsa discriminavit natura, cum destU Vehementissimo squaleat, adeo ut ova Struthionum in arena deposita excludi possint, & homines sub meridiem humum retorridam pedibus attingere nullo modo Ristineant. Hanc plagam nulla per ann Um dimidium pluvia humectat, idcirco ploraeque hic δrbores radices bulbosas nacta: sunt, quo diutius s- ne aqua vivere possint.
228쪽
g. XX. AUSTRALE ab AEthiopia his quo ad
Caput Bonae Spei sese eXtendit, atqUe laeta aestato gaudet, quando nos dira hiems UeXat. Plantae liti Jus climatis, dum apud nos Collinitar, non facile a consucto forescendi tempore recediant; Floros enim circa solstitium hybernum plerUmqtie emittunt. Ceterum nec hiemes nostras, nec a lates Indicas ferunt, sed acre admodUm temperato, inter gradum scilicet caloris i 2:mum ad gradUm I 8 Uum, deIectantur. Americae australis plantae, Peruviaires ScBr silienses, cum plantis Copitis Doris Dei simul plerumque haberi atque educari possunt. q. XXI. MEDITERRA Uu continet vegetabilia Europae meridionalis: Ihmgariae, Gallii Narbonensis, fili paniae, I ri stant e. Italice, Archipe-IMI, Mediae, Armenire. BUXba linitis Cent. 2. p. pS. observavit, Mediae deserta easdem ac Hispansire deserta, Armeniam easdem ac Georgiam & Italiam alere plantas, immo etiam 'euritiunt proferre plerasque plantas Mon pelienses & Pannonicas. f. XXII. BOREALE continet Europam Septentrionalem a Lapponia ad Lutetias Parisiorum, ut Sueciam, Rus iam, Polonisim, Borustram. Germaniam, Heloetiam, Daniam, Belgium, Angliam, Flandriam &c. quarum plerumque Plantae in ostris hortis absque cura bene Ualent, inter gradum 'O caloris & 3o frigoris. g. XXIII. ORIENTALE complectitur Asiam
Philadelphiam, quarum herbae in nostris linitas mensibus Octobri ci Novembri forereinei.
229쪽
g. XXV. ALPINUM comprehendit Alpes
omnes totius Orbis ni UO per aestatem passim tedias, in quibus hyemem longissimam aestas hi evictima absque Vere & autumno elicipit, in quibus plantae brevi enascuntur, florent, fruct Umqtrematurant, infixae terrae duriori, apricae, & grosiori humo adspersae. q. XXVI. SOLUM stationes plantarum complectitur, in Distriatione de Stationibus Plantarum nuper e X posit88. DUO autem hic observanda, TERRA nempe di LOCUS.
g. XXVII. TERRLE sunt Arena, Argilla, Humtis, Creta, ad enim in Horticultura non attenditur, cum ViX Ullam plantam proserat. Terrarum Vero en Umerat8rum Variae sunt miXturae. Quam sollicite herba quaelibet propriam requirat terram, Vidi- Us prOXime praeterlapso anno in Horto Academico; Cardamine enim Lunaria, Spec. plant. 636. Ν. IS. in Urna plantata, nulla ratione, omni licet adhibita cura, adigi potuit, ut vigeret; sed simul ac a N. D. Praeside Argilla nilotica, Mus Tes . pag. IOO. N. S. p Ut Uerem redacta, Urnae inspergebatur &aqua statim irrigabatur , intra paticos dies, nOVam adepta Vitam, soruit fructumque tulit.
f. XXVIII. ARENAE multae sunt species; hic
Vero maXime respicimus ad Arenam mobilem, Sast. δε t. p. 2O8. N. 2. 3. 4 , in qUa certae aluntur plantae, Un Spartium scoparium, Ebmtis arenarius , Careae crensiria, D rt lis ore artus , GH halium arenaritim, quae sine hac arena ViX prosiciunt. Arena farinaceo, Sy l. A t. pN.2O8. N. I. palaces nil trit plantas, quae non etiam alia in terra cresciant, ut inprimis Peri; licstulis, Anemone Uernalis ; hanc ergo arenam sicco pede praetereo.
230쪽
frena heterogeirea seu Sabulum, Sa l. Nnt. p 2Ο8 N. 7. ab aliis arenis, qua essectum, differt. Ubi enim cum alia terra miscetur, eam compingit atque duriorem reddit, in qua Varia: Vigent plantae terram molliorem spernentCS, Ut Verba cum Tha εις, Anemone Ptι otilla, Arrebis thaliana, Grauphalium dioi ctιrn, C lit; Helianth rsm , T mcis Serp3llum.
XXIX. ARGILLA suas saepe habet herbas, in alia terra ViX crescentes, inter quas sunt: Potentilla reptans , I blaspi aret ense, Tufilogo Farfara, Anthallis Vulneraria, Cichorium Inlybus , Saloia glutinosa. Argillae duae sunt species maXime notabiles: nimirum Argilla caerulescens, quae quamdiu humet, tenax est, sicca Vero dura e Vadit; & Argilla calcarea, quae humida tota dissolvitur, siccata vero Diabilis est, & fatiscit. Haec, utpote Creta Vel Calce miX-ta, acescentiam a qua Uis terra arcet. g. XXX. CRETA inter terras maXime sicca, continet herbas aliquot alibi vix conspiciendas, ut Hed arum Onob)ochin, Hippocrepin comosaηὶ, Refe-dam lutem, Trifolium scabrasin. g. XXXI. HUMUS communissimum planta-rUm est pabulum, quae, dum admodum subtilis est, pleraque Vegetabilia nutrit. Stercoratio igitur opel UjUS terr e peragitur, cum simus resolv atur in humum subtilissimam, quae tot nutrit ac saginat herba S. . XXXII. LOCUS, qui pars est SOLI, aerem & aquam respicit, plantasque in Aquaticas
f. XXXIII. MARINAE, quae crescunt in aqua salsa, di sine radiculis; hae ut plurimum per po ros sub aqua nutriuntur, nec pun tum congelationis serunt, Uti Furi, Viv e.