Amoenitates academicae, seu dissertationes variae physicae, medicae, botanicae

561쪽

14ique frigida terrestres particulae abluantur, qua tandem expressa, folia majora incidantur. Postea quum haec eadem per se, magna saltem quantitate'

consumi nequeant, mos est oleo copiosiori, atque etiam aliquanto aceti & salis, illa perfundere. Horum nempe beneficio, multo meliora evadunt Acetaria. 'ACIDUM artificiale, vel naturale, ut siue Us Citri, &c. putredini & nauseosae corruptioni, a pinguibus ortae, resistit; quod aesti Uo tempore, dum

carnes in alcalescentiam abeunt spontaneam, optime conspici itur. Acetum e cereVisia, & praecipue e Vino, quae secundam passa fuerunt fermentationem, obtinetur; & quo praestantius merit Vinum, eo et-jam praestantius inde existit acetum. Nervos stimulando adficit acetum, spiritu Oso suo non priVatum, viresque Vitae reficit; quare etiami hoc Syncopij corum naribus admotum, illos e medio mortis discrimine in meliorum statum reducunt. Acetum & acida vegetabilia, sanguinem resolUUnt eumque attenuant: hinc acida, in febribus ardentibus, inflammatoriis, ubi sanguis spissus ad fines arteriarum stagnat, motuque per reliqua Vasa aperta eo celeriori agitatus, calorem essicit ViX tolerabilem, praeclararia subministrant medicinam. Haud dissimili etiam modo, Acetaria aestate comesta, corpus reficiunt ac refrigerant, pi aesertim post carni Um e sum, quem Ventriculus tandem aUersatur; calorem enim, quem hae ess-ciunt, illa exstinguunt, & concoctionem ciborum sublevando, appetitum quasi reno Vant. Ut Vero acetum per se, saepius saltem usitatum, primarum viarum acidum & stranguriam gignit, S mucum, qui intestinatem oblinit tubum, abi odit; corrigatur necesse est, oleo, fac charo, Vel ejusdem generis alio quodam, vi obtundente Vel edulcorante pi edito. Qui tenuioris sunt conditionis, & quibus ole-

562쪽

ACETARIA.

um recens non semper ad manus est, Acetum, Saccharo tantum admiXtum, dulce quodammodo faciunt: ex baccis etiam, quam maXime acidis, ope

sacchari, gratissimi fiunt Syrupi & Robi. OLEUM ex Drupis Oleae exprimitur, quae in

iis habitat regionibus, ubi nec frigus, nec aestus, sed mitior caeli temperies, regnat; quoci clima Olea habebit, si crescere poterit. Estque oleum, liquor fluidus, pinguis, inflammabilis. aquae innatans, ita

tamen, ut aquae per se non misceatur; cujus Virtus, fibras emolliendi, alvum lubricam reddundi, expectorationem promo Vendi, acriaque in Vol Vendi, e X-imia sane est: ut Vero Oletim per se aceto non miscetur, salia, aliaque corpora, adduntur; etenim Vel manna, saccharum, Vel Vitellus ovi, &c. mixtionem oleo forum cum aquosis simul adjuvant; quare recentiorum coctricum in Uentum est, eX oVo, igne admodum indurato, Vitellum eXimere, quem in patina conquassant, & subinde accium infundentes cum pauxillo sale, bene haec & ste pius agitant, ut oleum spissius evadat, quod denique foliis superfunditur. Praeterea nutriendi pollet oleum vi dum probe a liquoribus corporis humani murit solutum, V. go Amygdalae, quantum quidem ad oleum, quod satis notum est, optime nutriunt; &, si cum aqua diu terantur amygdalae, emullio fit, quae chylo sat congruens, statim Vasa lactea intrat, & immutata fere, sincerum & integrum dat sanguinem: si1 autem prelo submittantur haec semina, Oleum exsudat, quod

omnium optime monstrat emulsionem ex oleo, aqua

intime mixto & soluto, existere: porro, si em Ulsionem aliquamdiu in loco quieto constituam US, Cremorem induit, qui ad butyri similitudinem crebra. agitatione transit; hoc Vero, oleum animale de lacte, justo dicantur, & bibulo mixtum pane, sali- vana absorbet, unde masticatione diu peracta, lacti si speciem i

563쪽

ACETARIA.

merito nominat tr. Illud Vero Oleum . quod Acetariis adliciatur, recens & Optimae indolis erit; Vetus enim & vitiatum ma Xime est noci tum, &, quoad internam constitiationem ac Uim, plane mutatum;

adeo ut ab oleo crasso, fiat tenue; a blando, acre a dulci, amarescens; ab insipido, rancidum; a hyalino, flavescens; ab anodyno erodens; a laXante

inflamman S.

SAL A cetariis commixtum , Salivam movet &quasi allicit; iaporem quoque auget, cum firma stet regula: nullus sopor sne sale. Praeterea secretionem

pro in OVet Urinae,' ita ut succiis olerum, faciliori modo, Vitiosum a sanguine, per ducitis hos excretorios, abluat. Hinc miscentur Acetaria cum oleo, aceto, & sale optime pulUeri sato; Vel etiam cum

Encras colo Anchois pisce illo, qui sale bene saturatus, in culinam, ciborum inter condimenta, infertUr.

Praeter jam allata, elegantiores mensae interdiam etiam addunt vegetabilium quasdam species, quae grato suo sapore delicias augent; suntque potissimum sequentes: Artemisia Dracunculi folia, Vel folia Poterii Sangtιisorhoe, Cerefolii, Poeniculi, Vel flores Tropaeoli, Bu losei & Primulae; non folia Tropaeoli adjiciantur, nam palato licet sapore placeant, fastidiosa tamen , ob Villositatem suam, linguae sunt. δε- Cetariis quoque admiscent quidam Meli ae & Oc mi folia, quae, licet fragrantia, minus tamen, nisi parcissime sumta, arrident. Haec Omnia intime miscentur, dum ex his Acetaria sic dicta parantus,

quae pestivo tempore nos maximo pete refici Unt,

praesert jm si Sarcophagia Oppletum fue i it Colpus. egetabilia, pro A cetariis usurpata, Varia sunt; &si ad Indorum usus obser Vationes se e X te nil cient, longe plurima essent: hinc illa tantummodo consis M in derare,

564쪽

derare, quae apud nos & in Europa frequenter ob.

Veniunt, C re esse duXi.

1. LACTUCA omnibus aliis praestantior, gratior, atque Usitatior pro Acetario est; haec enim inde ab initio temporum maxime est frequentata: quare etiam a Galeno, Herba veterum sapientisn Vocatur. EX hae Planta, culturae mango. nium sequentes protulit Varietates: Laetuca in tybacea. Tabern. Don. 423. Lactuca maculosa. Balth. pin. I 23. Lactuca romana longa dulcis. Barth. hist. 2.

Lactuca crispa. Bauh. pin. Ι93. Lactuca capitata praeco X rubra. Loerh. lugdb. I. p. 82. Lactuca capitata e rubro Variegata. Boerh. ibid. Lactuca ieci ca oblonga. Boerh. lux ib. I. p. 83. Lactuca suecica virescens. Boerh. ibid. Lactuca suecica hypocrateri formis. Loerh. ibid. variasque alias, de quibus evolvatur Boerhavius loco citato. Inter has Vero varietates seu species Lactucae, Omnes capitatae pro optimis habentur: interiora enim illarum folia molliora sunt, quum ab aeris vi fuerint servata. Omnes Lactucae succum ferunt lacteum, qui alias suspeetam & malignam ut plurimum indicat indolem, si forsan Campanulae plurimas species excipiamus; est tamen hic succus, nostra in Lactuca, tam iners, ut nullum ex illo metuatur periculum. Non tamen ideo promiscue quis capiat has species; nam Lactrica virosa, aeque ac Lactuca Scariola, succo gaudet veneni pleno ac soporifero; & Australibus in regionibus, ubi locus harum natalis est, narcoticam illam & valde noXiam Vim

DXerellerunt, cum ab ignorantibus olerum manipulis forte fuerunt immistae. Usus Lactucae nostrae sativae est, ut mundificans, sanguinem abluere;

quare

565쪽

ACETARIA.

quare etiam, qui impii rana habent massiim sanni ne am, & mane linguam siccam, Viscidam, & immundam ObserVant, per diligentem estim Aeetariorum, haec incommoda e Vanes c ere deprehen stiri erunt

sublata enim caussa, tollatur etiam e flectus, necessbest. Purificat etiam pariter ac refrigerat sanguinem, dia thesin alcatinam solvendo & abluendo, ac Ore-Σ in non minus hoc modo CX citat; ut enim impura lingua cibum non appetit. 1ic & Ventriculus cruditatibus impletus, cibum a Versatur. Nimius autem Lactucae esus Veneri tantum resistit, quantum alcalescentia eam eXcitat. Historia en j in Lobelii sat nota est: ad praecellentem summaeque dignationis Virum Angliae, prole carentem, accessit hic ipse, &, dum Lactucam omni Vespere eum consumere animadvertit, hunc Victum prohibuit, si unquam nepotes exspectaret: consilium quoque hoc e X lecutus postmodo; intra unius anni spatium, uxorem desideratissimo foetu gravidam Vidit. Haec Lactucae vis, Venerem ener Uandi, olim etiam Romanis nota fuit; quare tantam in desuetudinem venit, ut a nemine unquam ederetur, & Eubolus Comicus mortuorum cibum illam appellitaret. Postquam autem Cassar Augustιs desperata Hypochondrias fuit Vexatus, quem

morbum eX Obstructione Viscerum oriri, saepius ob servarunt varii, & Antonius Musa, Lactuca cum aqua mixta, Viinu Vere tenui, immo tenuissimo, Augustum curavit eoque ipso statuam sibi Romae erectam meruit, Lactuca pristinum suum pretium recepit. Haec Vesperi consumta, tranquillum facit somnUm, non tantum ob humectantem & refrigerantem Vim, Verum etiam ob succum lactescentem, qui, qUamqtram partim narcoticus, aliquid tamen ejusmodi est virtutis, quae in Lactuca Virosa adeo est saturata, Ut Romanorum e X perientia constat: &hinc illam vesperi ad occenae sinem ederunt; de quo Poeta: M in z

566쪽

Gratia nobilirmi, requies, Lactuca ciborum. Et Galenus de semetipso narrat, quod, ingravescentu aetate, dum somnUS e 'anesceret, omni Vespere

Lactucam comederit. Quum Uero Lactuca parum nutriat, a sedentariis prae sertim, apud nos aestimatur; a rusticis iterum & bajulis, prorsus contemnitur; quare & rusticus, Ut historia est, a Dominosito ad coenam invitatus, dum Acetaria offerebantur, regerebat: gratias Tibi ago, gramina non edo. Et, ut ore X in excitat Lactuca, eo, quod tubum intestinatem purificet, haec, quae Augi isti tempore ad finem caenae, circa principium hujus, Domitiano regnante, edebatur. Hinc Martialis cecinit: Epig. L. XIII. XI. Claudere quae coenas Lactuca solebat avorum , Dic mihi, cur nostras inchoat illa dapes Germanus etiam rusticus, dum a quopiam invitabatur ad mensam, & patina Lactuca oppleta ei osserebatur, interrogabat: cui bono haec essent p Resp. appetitum eXcitandi gratia; regerebat vero ille: adeoque in re praesenti non opus est, detur postquam appetitum eXple Ui.

q. SCOR ZONERA Picroides, Terracrepota, Monspeliensibus in Acetariis frequens est, teste Clariss. Sau Vagesio; nobis non dum usu recepta, climetiamnum Hortis tantum Boianicorum apud nostrates innotuerit.

g. V.

primo Vere colliguntur, priusquam de terra plane sint exorta, & viridatem acceperint; exstirpetur &abjiciatur radix, foliis Vero la Vatis, Oleum, acetum,& pauxillum salis, ut antea dictum, super in tin dantur. Haec, quae diu in Australibus usurpata sunt regionibus, nuper etiam in nostras culinas sunt introducta; ineunte praesertim vere, & pri Usquam Lactucae

567쪽

Lactucae tempus adsuerit. Hoc inspidum sere jusculum, pro Aeetario etiam propinari potest; sed

gustu & tenacitate magis ingratum, Lactucae cedit: 1anguineam tamen massam optime purificat Tara1acimta, Urinam quo ille sortitis, quam ullum apud nos usitatum Acetarium, impellit; quare etiam infantes, vesperi hoc consumentes, lectum permingunt: hinc Lestim in ire & Urinari e nomen apud Lobelium sortitur, Gallis Pisentit, Holland . Pisse bedde.

germinantia, ad apices filo nediuntur, arena vel terra teguntur, ne Violentia aeris laedantur; quo beneficio interiora folia albescunt, mollia & succulenta evadunt, & deinde in Acetariis. similiter ac Lactuca, usurpantUr. Haecce folia, longo temporis intervallo, ab Italis sunt adamata; rarius Vero adhuc in nobiliorum nostratum mensis ob Ueniunt, quortim hortulani per meridionales regiones iter non fecerunt. Hoc Acetarium acres humores per urinam diluit, & praecipue ob Vim laxantem com IIJn

s. VALERIANA Locu la, ab hortulanis nostris II inter - Rapun et dicta, in hortis nostris colithir, crescit etiam Vulgariter in Scania, juxta Hol-miam, & alibi rarius, ubi nostro aevo, aniculae eam colligere, & cum reliquis ad Acetaria paratis oleribus Venditare, Coeperunt. Haec planta annua, sponte seritur autumno, & foliis suis radicalibus sub bini-Ve per totam hyemem Virescit; vere autem incipiente colligitur, &modo antea dicto usurpatur; eandem quoque ac Lact uca, pollet Uiritatem, humores nempe acres corrigendi & demulcendi. 6. SEDUM resexum & rupestre coluntur in Germania & Belgio pro acetariis; sapor nitrosus alis, ideoque miscetur Lactucis, nec per se facile allum itur. Q CVM in 3 7. Lo Y

568쪽

ACETARIA.

7. CYNARA Cardunc ruus nuper apud nos in magnatum hortos, ab australibus regionibus, introducta est; quae bene etiam hyeme 1er Uatur, ne vis frigoris illam adurat. Caules a Ut Umno humentur, ut albi evadant, teneri, & succosi, donec in Acetariis edantUr.

8. ERYNGIUM maritimum, ad littora nostra maritima crescit, idque in arena, sub qua longos, altos & succulentos turiones, Vel caules & pedunculos effert; qui etiam non sine Voluptate, in Acetariis edi possunt, quamquam nostratibus adhuc linusum haud Venerint; Virtus illorum, praeter communem cum antecedentibus, aphrodisiaca est, Auctoribus omnibus familiarissima.

s. BRASSICA Rnpa: Si radices illius hyeme

in arena Vel cella collocantur, albos tUriones cum soliis flavescentibus, per totam hyemem supra arenam emittunt, quae folia inter Acetaria Ustirpantur, cum dulcia sint & gustum satis jucundum praebeant, utque succedanea sumuntur, dum alia olera non in

o. BRASSICA olei acea rubra, hyberno etiama impore, quam Vis in casu necessitatis, pro Acetario inservit, dum exteriora solia exstirpantur, &interiora trans Versim in eiduntur, vel etiam subtilissime runcinantur, & cum oleo, aceto, & sale, ut reliqua, parantUr.

II. APIUM graveolens dulce sive Cellerte Italorum Radix per hyemem servatur superinjecta arena, in cella, quae in subtiles secetur lamellas, & in i Xturam e X oleo, aceto & sale immittitur, atque inmensis lautioribus editur; minus tamen aliis, quam qui gulam habent doetam & ingeniosam, Ut Petronii locutione utar, vel Martialis, hoc Acetarium est gratum: interim vero probe notandum, quod

569쪽

Omnibus, morbis ner Vorum laborantibus, maxime fit no Xi Um.12. CAUCALIS nrajor in Oriente, ut A cetarium, editur; teste Bellon. Ilii erar. 2OI. 13. LAPSANA communis Constantinopoli sere eodem modo consumitur; etenim antequam floreat, cruda Raphanum sapit, cocta vero amarescit Lellom itin. 3O3.14. ERYSIMUM Barbaraea, nos stratibias Winter - Sallade,' Vulgariter apud nos, quemadmDdum etiam in hortis, crescit; per totam hyemem Viridis, suisque conspicua soliis, quae communiter ad Acetaria colliguntur; scorbuticis praecipue commendatur, cum sanguinem perpurget, & salinum acre per

urinam e Vacuet.

rs. COCHLEARIA Osscin lis viridis etiam Ο-mni hyeme in hortis nos ris persistit; cujus folia,

quam Vis aliquantum acria, scorbuticis tamen digna, quae Optime commendentur.

16. CUCUMIS cujus fructus immaturiiC mensas hybernas conservantur, & pari modo in Acetariis eduntur, quae bene ventriculum reficiunt atque diathesin alcatinam prohibent: sed si copiose nimis eduntur, corpus enervant & trans spirationem minuunt. Praecipue itaque his abstineant. Omnes, qui febribus obnoxii sunt intermittentibus : praeterquam enim quod plures eX stant observationes, Unam in Secretario quodam Holini se habemus, qui cucumeribus optime deled fabatur, & supra viginti annos febre intermittente quo Vis Vexabatur anno; nec ab ejusmodi deliciis, quamquam aeger, Unquam flens , morbo nominato vitam perdere coactus est.

570쪽

ACETARIA.

17. BE ΓΑ vulgaris rubrae cujus radix coquitur& conditur, atque ad hyemale tempus sic conservatur; quae, rubro suo & refrigerante succo, bonum θ Ppore gratissimum evadit Acetarium.18. PORTULACA olei aceae cujus stipites et-jam conditi, ad hybernas mensas serVantur: in Acetariis grati sunt, quum succo uberiori quam solido, scateant. Est illa Portulaca Vis quod concretiones calcareas sol 'at, ita ut pa Uimenta lapidea, in quibus per autumnum adser Uatur, succo illius conspiciantur quasi eros a. A cetaria lit ecce omnia oreX in excitant, diathesin alcatinam impediunt, linguam & intestina sordi-hus liberant atque mundificant, sanguinem refrigerant, concretiones tartareas & obstructiones solvunt: sedentariis, hypochondriacis, scorbuticis, &reliquis morbo quodam chronico a Uictis, maXime sunt utilia: praecipue vero illis placent, qui sala-guine fervido, inquietudine somni, fastidio ciborum, climate nimis calido, & ingenti calore aestivo,

corporis labem contraXerunt.

LXXIV.