장음표시 사용
571쪽
VESTES primum ab hominibus usitatae fuere,
Ut tegerent corpus, & injurias ab illo repellerent externas, dein ut illud ornarent. Vestimenta, quae naturae maXime apta, pellibus Quadrupediam conficiuntur; purissima vero Lintea sunt & similia, quae ex cortice plantarum, imprimis Liui, parantur. Illa inserviunt praecipue contra fri-gUs, haec inprimis contra aestum. Ambo haec Vestimoniorum genera absolvunt plerorumque gentium indutus. Sed cum luxus non adquiescat in utilissimo in id totus quantus nititur, ut adquirat id, quod pretiosum est, & ornat; emit itaque aeque Care pretiosum, ac illud, quod summa utilitate sese commendat. Indi existimarunt, se inveni sib gratam quandam materiem in fructu Bombacis & Go serpit, idque eo magis, quum ipsa natura hanc producat absque eorum industria. Haec etiam materia ceteris adhuc cognitis mollior erat.
572쪽
Aliam iterum Vestimentorum materiem, eamque levissimam atque splendidissimam, detexerunt incolae Asiae borealis, nimirum eX Serico. Hac de re in praesenti negotio uberius agere constitui, cum cultus hic luxui per dilectus sit, quo honoratiores, cortice quasi nobiliori, a plebejis distinguuntiar. Si omnes & singuli in eo conspirarent, utilissima esse quaerenda & retinenda, Serico quidem carere possemus; Sed quum ritus & consuetudo cla mode9 nullas ferat demonstrationes, consultius
est concedere, quam opinioni suae, licet Verae, praefracte inhaerere. Oeconomi hujus aevi calculum secerant, quantum pro serico asportando in Sueciam quotannis impendatur, inque his b. m. M. Trie Naid a in demonstravit, illud longe lateque superare pretium ferri, quod quo Vis anno in patria conficitur. Et Clariss. E. G. I ijdbeck, Lundens. Pro . Celeberrimus, in
Oratione coram Acad. Sc. R. S. habita, computaVit, serici crudi goo oo libr. in Sueciam quotannis inferri, quod ad minimum facit 24oooo thal. arg. si qua Vis libra I et th. arg. aestimetur 'b. Hanc itaque rem intactam relinquere diutius,
eo minus con Venit, cum in Patria artes manuariae& oeconomia tanta hodie coli caeporint industria. Haud itaque dubito, me opus suscepisse gratum, licet Vires meas tenerrimas superans, si paucis Uerbis, quod alii diffuso dicendi genere, conatus fuerim adurphrare BOMBYCEM, ejusque culturam in
patria etiam possibilem. Heic tamen observasse juvabit, me tantum eaeXpositurum, quae ad forum Historiae naturalis pertinent, ab A I. S. R. S. V I. O ejus orat. die Xk LILVII. hahit.
573쪽
tinent, cetera enim relinquo aecono nis nostris de patria optime meritis, qui pensum sitim hac in re fere absolverunt. Nec me fugit, nominatum Trie-wald ex professis, ut dici in let, proposuisse Historiam horum insectorum in Actis Holmen s. pro anno IZ4S, adeo ut optimis Auctoribus hac in re jure omni adnumeretur; sed cum Omnibus ad manus non sit liber pretiosus plurium Voluminum, Vulgus Vero desideret brevissimam Viam hoc in negotio, solum in id Operam collocabo, ut e X auctoribus optimis & observatis ne propria, proponam compendium historiae hujus insecti perbreve, sed sorte sufficiens. Manebo itaque praecipue in illis, quae maXime necessaria sunt, nimirum in Bombycis historia ejus que cibo, scilicet Moro. Anatomiam Bomb is sicco pede praetereo, quum optime delineata sit a Ma thio aliisque. Praeterea existimamus, Vulgum ae lite posse carere hoc cognitione, ac agricolae ignorant Boum i atque Cerealium Anatomiam.
Vero simile est, Chinenses primum invenisse sericum, cum in hac orbis parte Bombyces solum reperiantur spontanei, & natio haec, inter gentes, naturam omnium maxime imitari studeat no . . Poetae prisci existimarunt gentem quandam, nomine Ser
) Iu Asia. F copiose in Clana, reperitur etiam alia Phalarnaria va, qui e net solliculos serici, magnitudine in signes, ex quibus fila interdum plurium orgylarum extricari possuus; hae firmiora tenaciora sunt, yed rei cile ad fuem per
ducuntur , ideoque etiam communiter carnimantur; hinc
574쪽
vel Seres primum detexisse & coluisse hoe
genus Unde sorte nomen agnosceret. Secant serictim latere in fructu arboris cujusdam, fieri potuit, ut confuderint GOssypium cum serico; hanc tamen quaestionem nostram non facimus, siquidem nostrum non tangat propositum. Deinde cultura serici e regno Chinensi per Varias regiones ad Persias pervenit, hinc Vero postea ad Graecos, Alexandro Magno bella adversus Persas gerente. Graeci tum primum obtinuerunt Bombycis cognitionem, sed
non didicerunt artem manuariam atqUe oeconomicam seri cum praeparandi. Dum Uero ceterae artes
atque scientiae hinc ad Romanos per Venerunt, haec etiam . licet imperfecta, accessit. Pusiniamιs prudentissimus regni occidentalis Imperator, perspiciens, quantum lucri Persae per seri cum eX ejus regno ceperint, A. S33 duos misit nuncios, qui apud eos hanc perdiscerent artem, & secum domum portarent Phalamas Bombyces; sed cum hae in itincreperierint, opera hac Vlce irrita fuit. Propterea iterum alii prosecti sunt, qUi OVa earum adsiportarent,& tum primum limites occuparunt Europae . Initio tamen institutum impediebatur, adeo ut cultura serici non prius, quam Anno 113o ad Siciliam, sub Rege Rogero, perVenit, qui postea hanc artem propagandam cura Uit in nuperrime accepto regno Neapolitano, unde postea in Italiam, Diispaniam, Galliam & Borussiam migra Uit.
CAP. II. MORUS Bombycis proprius, sapidistinatis &
saluberrimus est cibus, & ubi illa crescit, ibi etiam coli potest sericum. Satis superque nobis constat, Bombycem vesci pose foliis Lactuciae, Cichorii, Leontodontis, Ulmi & Utricae, testu quoque in Ethiopia, foliis Ficus. At vero ex hoc Vietum agis lanuginisi cum di-
575쪽
magis fragile Bombyx net sericum, ipse languidus,
minus nitidus e Vadit, saepeque emoritur. Qui itaque seri cum obtinere Vult nobilius, necessario sibi adquirat Moros, quibus Bombyces suos alat. Morus est arbor assinitate quadam conjuncta
cum Urtica, floribus masculinis distinctis a femininis, quatuor staminibus atque duobus pistillis
Q huedam Mori species marem & feminam in una ea demque gerunt arbore, qIl edam in diversis. Arbores verae semime baccas ferunt, masculis licet destitutae, quo in casu calyX e Vadit succulentus, baccamque mentitur, Don Vero prodit peri Carpium pulpo sum. In Dec. Plantar. en Umerantur Variae quidem Mori species, ut Alba, Nigra, Rubra, Talarica, Indica, Popyrifera, Tinctoria, an Vero duarum postremarum folia arrideant Bombyci, adhuc nos fugit. Morus alba in China sponte crescit, quae habetur pro solo natali Bombycis. Hinc credere fas est.
hanc Bombycum naturae malit me con Uenire. Apud
nos vero in Hybernacula per hyemen introducitur, at in Scania sub dio crescit non in requens in hortis; sed quamdiu nostrates in Bombycum cultura Operam minus collocarunt, haec species susque deque habita fuit, propterea quod baccae ejus fatui sint saporis. EX Observationibus me ce orologicis constat: hyemes apud Chinensis juxta Peckin, ubi etiam haec sponte pro Venit, aeque gelidas esse ac apud nos; unde et jam facile concludimus, illam etiam nosti una ferre clima. Idem testatur N. D. PR FS. in itin Scanico, observans, Mori hanc spectem, ne quidem sub dio, in Scani P hortis pernile per intensissi
576쪽
neriora siliat ceteris , facilitis itaque Bombycum recens natorum dentibus conteruntur. EX allatis negari nequit, hanc arborem ferre posse clima Scaniae meridionalis, Blel in giae & Hallandiae, quae regiones utique sufficerent ad sustentandos tot Pombyces, quot serico producendo opus est in Suecia. Mortis nigra, quae esculentas sapidis limasque fert baccas, etiam Bombyci est Victui, licet paululum duriora & crassiora sint ejus solia. Frequens est haec in hybernaculis Sueciae superioris, sed praecipuo hortulani arb s feminas eligunt, cum mares baccis careant. Scaniae hortis sub dio modicam fert hyemem. Sed cum saepius in Suecia intra quindecim aut no Vendecim annos atroces insurgant hyeme S, gelii ad UruntUr, . quemadmodum intra Annos
1739 & 17 I accidebat. Tunc omnes fere arbores Scanicae, praeter unam in foro Vsta densi consitam, ita laedebantur, ut subsequente aestate nulla prome rent folia. Hinc ma X ima pars incolarum, Moros suas ut deperditas amputarunt. Alii hoc negligentes cum fructu reperibant, has subsequente aestate I 742
regerminare & foliis Vestiri c9. Sic etiam haec Mori species cum lucro seri potest in meridionalibus Sueciae provinciis; sed obserVasse juvabit, hanc magis succulenta delectari terra quam ceteras, littoraque amare Ventis eXposita.
Asorus rubra Americam septentrionalem, ut solum natale, agnoscit. Haec majora, quam praecedentes, exhibet folia, molliora Vero quam Morus nigra, sed duriora quam Morus alba. Unde etiam, quando harum trium Mororum folia Bombycibus apponuntur, primum devorant folia Mori albae, dein eligunt rubrae, ultimo nigrae. EX Bolanicis constat, Morum rubram ad Quebecum usque sponte crescere, Ubi hyemeS
577쪽
hyemes aeque gelidae sunt ac in Suecia. IIoc impulit N. D. PRAESIDEM , Una cum L. B. S. C.
BJEI KL, praeter Ceteros CX Ac. scient. HOlmensi, ad proponendum, ut aliquis rerum naturalium cognitione imbuttis, ad America in Septon trionalem mitteretur, qui inter alia detegeret, num haec in
Suecia cum fructu seri possiit, & quale inde seri cum neat BombyX. Hoc iter periculi & laboris plenum in se suscepit Cl. D. ΚΑΙ M, hodie Aboensium Profesor Celeberrimus, & ita absolvit, ut iam, sub
dio, in variis nostris tortis egregie adolescat Monas haec. Sed cum ab eo tempore interata adhuc nulla apud nos exstiterit hyems, certi quid hoc in negotio statuere non Ualemus. Interim nobis constat, hanc
exhibere Bombyci suavissimum cibum, nobisque seri cum haud vilis pretii. Mori tatari et specimem secum ad N. D. PRAESIDEM missum fuit ab eX peditionis Asiaticae Adsessore Heinget man, quod juYta Emporium Tanais Ago ob in silvis crescens obser Vavit. EX Geographicis & observationibus Meteorologicis scimus, ibidem rigidiores esse hyemes quam apud nos; Quamdiu vero non intraverit ILUropaeorum hortos, necassirmare, neque negare possumus, num hoc in negotio nobis nostroque usui satisfaciat. Mortis indica descripta est in horto Malabarico& nuper in Auctuario Rumpsi p. 8. S. Illa eo minus nobis prodest, quum imperfectas quasi habeat gemmas, adeo ut hyemes nostras ferre nequeat. Sic, licet Bombyx hisce duabus postremis Vesci possit, eas tamen ut superfluas seponimus.
Ova Bombycum per literas & commercia facile e regionibus Europae meridionalibus obtinere possera sumus
578쪽
sumus illaesa gra Vistima licet hyeme. Servari tamen debent in loco frigidiori, ne calore eXcludantur cito nimis, Vel quando nulla inVeniuntur folia Mori. Hinc inclusa lagenis Vitreis in cella deponi debent,
ne mucorem contrahant, Vel ab insectis devorentur. Et cum sero Vernet Morus, eXclussioni o ira non sunt tradenda prius, quam VernaVit Mortis. Tum ponenda sunt in loco tepido, & ibi intra quatuor vel octo dies excluduntur. LarVi S parVis, atris, Π Uper editis folia Lactucae porrigi solent, Usque dum firmiores e Vadant dentes, praesertim si folia Vori sint adultiora. Postea soliis Mori aluntur; circa quod probe caVendum, ne si Cea & arida, neque rore aut imbre humida sint folia; ex his enim hydropem contrahunt. Recentia illis dantur folia, quando arefiunt proposita, Vel illa de Vorarunt. Quando sicca evadunt folia, una cum e X crementis ejicienda sunt, ne Larvae, quotidie eX illorum faetore lim quinatae, morbis graVentur & emoriantur; adeoque methodus Chinensium egregia est, capsulas scilicet subtus tegere rete, ut consimiis in priori foliis, eX ea sponte se recipiant in no Uum si per impositum Vas, recentibus foliis impletum, quum facile percipiant nova folia, neque hoc pacto manibus aut instrumentis transponenda laedantur. Ab OVO, Usque dum pupae evadunt Bombyces, & nere incipiunt, quinque fere praeterfluuut hebdomades, quo te ore in domibus
asservandi sunt, ne pereant rigore aeris, rore , ΠΟ-ctibus frigidis, nec a Passeribus aliisque devorentur
avibus, nec ab Ichneumonibus laedantur. Cavere etiam debemus, ne Vapore pereant.
Sub ipsa Bombycum scena quinque occurrunt stadia, quae quatuor distinguuntur SOMNIS, qui nihil aliud important, quam tempus illud quadripartitum, quod Vitam eorum demetitur, antequam Pha laenae e 'adunt. EX horum temporum cognitione dignoscere licet eorum aetatem & morbos infestantes. Primum
579쪽
Primum stadium ab ovo, durat per se tem dies ad depositionem Vestis fuscae, quo primus somnus P iger esse dicitur, tunc duobus postremis diebus
viae edit. Secundum numeratur spatium temporis abhine
octo dierum, dum Vestimenta induens alba, iterum edere desinit, sub somno secundo sic. Albo. Pro Tertio habentur octo illi dies a praecedentibus, dum iterum tertia Vice nOVa ornatur cute, quod tertio son Io Des quamationes comprehenditur.
Otuartum absolUunt dies octo sequentes, quibus exactis ultimum corium deponunt, sub somno dicto
Orfinio stadio iterum edere continuant per septi-duum, abstinent dein ab omni cibo & nere incipiunt. Haec quinque stadia inter quatuor somnos, iis, qui Bombyces colunt, regulae instar erunt, secundum quam pabulum illis porrigant. Primo stadio aliquoties de die illis tradenda sunt folia. Secundo semper bis, mane & Vesperi. Tertio ad minimum ter de die appetunt recentia folia. strιarto pluries
de die nova exspectant, tam enim aVide edunt, ut dentium crepitus audiatur. Otlinto stadio minime esurire debent, quoniam inde minus nent. Sub somno nulla folia afferantur, sed in quiete relinquantur; ideoque necesse est, ut LarVae sint aetate aequales, nec aliae teneriores, aliae adultiores simul naixtae, sed in distinctis vasculis asservatae; minime autem oportet mutare Vasa sub somno earum, quum stib hoc actu in quiete degant necesse sit; ceterum observandum, ut sui sciens semper illis locus concedatur, plures enim si arcte coacer Ventur, saepitis aegrotant, & morbis contagiosis in sic luntur, quibus
580쪽
Sub primo stadio cavendum a frigore, ne laedantur, adeoque si frigidior insurgat tempestas, calore foci mitiganda est. Ad ultiores facti facilius ferunt tempestatem, ideoque in quacunque domo facile
conservantur, modo non fenestrae aestui meridiano nimis expositae sunt. ObserUandum etiam, ne eX calore fornacum aedis, Vel saetore loci, molestiam patiantur. CaUendum semper a Muribus, Avibus, Ichneumonibus similibusque hospitibus. Solet autem domus instar Bibliothecae instrui, quibus Vala imponuntur, Larvis apta. In primis prospiciendum est, ut cibus e recentibus foliis non deficiat; ut locus a sordibus purus; ut aer siccus, non suffocans aut scelidus; ut calor non nimius adsit; ut aegri justo tempore remo Veantur, qui facile tristi colore dignoscuntur. Postea dum per duos dies cibo abstinuerint, glabritie nitentes pellucidique nere incipiunt, & ad subeundam aliam mutationem apti evadunt. Tunc instrumento quodam sub ore, duobus poris instructo, praediti sunt, quo se eernunt liquorem quendam viscidum & in aere indurescentem ad formam duorum filorum. Huic fundamento innititur solliculus Bombycis, constans s epe filo Ioo Or-gyiarum, juxta magnitudinem ultimi articuli pollicis. '
Hoc opus uno vel duobus perficit diebus, quo absoluto, intra folliculum, in pupam transformatur. Hic jacet fere immobilis, sine ore pedibusque quatuordecim circiter dies. Dein pupa: eXuit Vestem , dum evomit) liquorem, menstruum VerUm serici, quod aperit folliculum, & inde exit vibrans alas, ut siccetur.