Quaestiones scaenicae: dissertatio ... quam ...

21쪽

Festat, ut de parodis quae Pollux tradat reseramus: τῶν μεντοι παροδων η ριὸν δεξιὰ in ἀγροθεν ή ἐκ λι/ιενο η ἐκ

πολεω αγει. οἱ δὲ ἀλλαχοθεν πεζοὶ ἀφικνουμενοι κατὰ τὴν ετεραν εἰοιάσιν εἰσελθοντες δὲ κατὰ τ ν ορχηστραν ἐπὶ την σκυνῆν ἀναβαίνουσι διὰ κλιμάκων'). Atque his ex verbis satis elucet non 80lum choreutas, verum etiam histriones per parodos in orchestram progressos fuisse, si fabularum actio postularet. Quam in rem cum postea accuratiu inquiramu8, nunc eam missam faciamu8.

Sed haec hactenus. Iam diutius in enarranda Graecorum Scaena commorari videmur, qui quidem hac de re accuratius disputare perae pretium arbitrati sumus, quia nostri ipsis temporibus novissimae illae ac fere inauditae opiniones in medium prolatae sint. 08 igitur retineamus Scaenam qualem praeter ceter0 Vitruvius et Pollux memoriae tradiderunt, quorum de fide ac fiducia cur dubitemu8, equidem cau8am non video. Sed Vitruvium in Graecorum theatris describendis sempererravisse aWeravi quidem l. l. p. 1732 placuit, qui non possit non concedere doctum illum Augusti architectum haud dubie non pauca veterum criptorum te8timonia de Graecorum rebus scaenici ante oculos habuisse. Neque nos in librum clarissimi viri accuratius inspicientes fugit Vitruvium, cum explicet quomodo Romanorum scaena conformanda Sit, saeptu ad Graecorum Scaenam re8picere, quam ad imitandum quasi exemplar

1 offendebant viri docti in si quod ollux in describendis periactis verbis δεξια et ἀριστερά significaverit regiones plane contrarias iis quas nunc iουdem appellat verbis. Quam difficultatem iam Godo frodus Hermannus ed Aeschyl. II p. 649 his verbis satis diluebat se quo,

inquit, consequitur, alterum ut in proscaenio, alterum ut inter spectatores stantem esse locutume. Idem placuit Alberto uellero l. l. p. l603. Ac nos quidem in sequentibus ita rem tractabimus, ut deaetrum ac sinistrum e spectatorum partibus vocemus, quomodo qui ex urbe vel portu ingrediuntur hiεtriones ex dextro, qui peregre appropinquant ex sinistro theatri latere introeuntes faciamus. 2 Godos rediis Hermannus neu Jona Litteraturgeifung 1843nr. 47, p. 99 sqq. verba ab εισελθόντες usque ad finem hoc loco stare non posse contendit, quam opinionem testimoniis satis comprobare ipse

omisit.

22쪽

Romanis architectis quibusdam locis proposuisse apparet 'in Quosnam clariores praeceptores imitari poterant Romani quam Graecos, cum iam Livius Andronicus, qui ab saturis ausus est primus argumento fabulam serere Liv. VII, 2 Graecus tragoedias a Graeco Tarentinorum theatro Romam transferret'). Neque de ollucis auctoritate laudamus idaliri' verbis: rudesinamus Pollucem ceterosque testes rei scaenicae, quae fuit quinto ante Christum saeculo ferrea: cum olidi viri doctissimi de Pollucis fontibus disputationes' nobis quidem fiduciam nomastici auctoris comprobare ac firmare Videantur.

Nam sagaciter exposuit vir doctus ollucem vel ex optimis hausisse fontibus in enarrandis rebus scaenicis, quod Iubae regis θεατρικὴν τορια exscrip8erit, quem cum in Tryphonis Alexandrini libros περὶ ὀνομασιων inspiceret clarissimi ristophanis Byzantini doctrinam denuo protulisse veri simillimum videri. Qua in re ne diutius commoremur, id unum statuamus Ροllucem, quem quae in tanta diversitate Romanorum et Graecorum theatrorum de his afferat sibi finxisse nemo affirmare audebit, cum Dionysi theatrum quamvis aliqua ex parte commutatum Athenis ante oculos semper haberet, etiam priorum temporum res scaenicas bene cognita habuisse. Neque enim illo theatro eronis temporibus commutato' probabile fit omne prioris usus vestigium ita fuisse deletum, ut nulla remaneret

1 os V, 6. 2 ita latius faetum fuit pulsitum quam Graecorum, quod omnes arti es in eam dant operam; qui quo loco V, 7, 8 de periactis

agit Graeco utitur Verbo, quamvis de Romanorum scaena loquatur. De ipsa nimirum Graecorum scaena, quippe quae minus pertineret ad Romanos lectores, non tam accurate disputat, verum tamen quae tradit ita exponit, ut non imperitum se praebeat. Praeterea Schoenbornius l. l. p. 14 iam satis comprobavit Vitruvii praecepta cum monumentis quae dicuntur semper fere consentire.

3 Johannes is ahr quaestiones Aristophan scaenio. disseri. inaugural Gryphismald. 1877 p. 40. 43Εrminus Roh do: de Iulii ollucis in apparatu scaenic enarrando sontibus, Lips. 1870. 5 es. a oravium l. l. p. 1738.

23쪽

memoria Polluce vivente, quali in scaena suas egerint fabulas clarissimi illi Aeschyli, Sophocles, uripides, de quibus testimonia vetetram scriptorum haud dubie illi praesto fuerunt'. tque ipsae quae nunc xstant reliquiae demonstrant tertio demum post Christum saeculo Phaedrum Dionysi theatri scaenam ad

Romanorum 8um paene funditus commutasse'). Desinamus igitur in tanta veterum de rebus scaenici testimoniorum paucitate nimis iis dissidere qui splendidissimi aedificii rudera nostrae

servabant memoriae, sed studeamus potius illorum testimonia cum iis quae ipsae fabulae postulant in consensum concentumque redigere. Haec habui quae de ipsa scaena proferam. Iam tranSeamus ad orchestram chorique partes, qui quo loco sua egerit,

, aratio sub iudice lis est. Nam diffidebant viri docti ollucis verbis IV, 123): η σκηνὴ μὲν κοκριτω ἴδιον η δὲ πη-

στρα του χορον, qui chorum in orchestra versantem humiliorem

pro histrionibus obtinuisse locum arbitrati sunt. Quare Godo- laedus Hermannus ' fabulis agendis pulpitum quoddam ligneum in chori usum in orchestra exStructum fuisse voluit, cuius pulpiti altitudinem logei sol fere aequavit vir doctus, quo pacto facilius choreutae scaenam ascendere potuissent, quoties fabularum actio postulasset Ouius opinionis alvumentum ille Suidae et tymologici magni verba affert, quae cum ad verbum fere congruant pro uno testimonio habenda sunt. Suidae verba haec

Sunt Min σκη et η μεστ θυρα του θεατρον παρασκηνια δὲ τὰ ἔνθεν καὶ ἔνθεν τῆς μέσης θύρας ἶνα δὲ σαφεστερον ειπιο, μετὰ την σκηνήν εο ς καὶ τα παρασκήνια η ρχήστρα αντηδε ἐστιν ὁ τοπος ὁ ἐκ σανιδων ἔχων το ἔδαφος ἀή ου θεατρί- ρου πιο ιμμοι. ἔστι μετὰ τὴν ρχηστρα βωμὼς του Λωπάσον,1 idom placuit olstero l. l. p. 2.2 cf. ameravium l. l. p. 1738. 3 opuscul VI pari. II, p. 152sqq. et neue Iona Littoraturget f. 1843 r. 147, p. 597; quem ech lenius Philolog. XXXI, p. 442 et Rohdius Μus Rhen. 38, p. 257sq. adnot. 2 secuti sunt. 4 fero adem tradit tymol magn. es. Alberti uellor

i l. p. 132 adn. 2 et Favorinus S. V. σκηνη.

24쪽

Ac primo apparet obtutu Hermaunum satis infirmo uti testimonio, cum illa verba, quantum equidem video, de pulpito quodam amplo atque alto nihil proferant. Immo vero ille τόπος ὁ ἐκ σανίδων ἔχων το ἔδαφος ad solum quadrat ligneis assibus confectum, quale ipsum os eum exhibuit. Atque omnia, quae aliter obscura remanerent, dilucida fiunt, cum Wieselero )auctore hoc loco, ut saepius invenitur '), orchestram pro logeo usurpari accipimus, quod Verbi ἀφ' ου θεατριζουσιν οἱ μῖμοι satis firmatur. Graviora veterum testimonia tes 'lerus in affert, ut demonstret pulpitum in orche8tra magnum amplumque, quo praeter chorum tibicines et habduchi qui vocantur locum tenuerint, θυμελην illam fuisse, quam in orchestra positam fuisse non pauci veteres scriptores tradunt Sed primum quidem ipsum

l)Godo frediis Hermannus neue Iena. Litteraturgeit 1842ir. 1143, quem Sommerbro di ius scaen. p. 26sq. secutus est, hasce tym .

si ορχήοτρα . . . Tamen scholias hae ad Gregorium agi an-genum verba codic laurent fol. 6 recto), quae invenies in Herm. VI, p. 490l91 et in Mus. Rhen. 38, p. 257 sq. eadem sere praebent, nisi quod post χαλκῶ κάγκελλα haec leguntur: ν τα ἔντος καὶ της μέσης θνρας ἶνα

σαφέστερον ειπω, σκηνη μετα δἐ τὴν σκηνην . . ., ut illam lectionem

retineamus necessarium videatur. Praeterea iam te sole rus in libri

sui de thymole compositi Gotting. 1847 pag. 3 satis comprobavit,

verbis σκηνη ἐστιν η μέση to nihil offensionis inesse Albertus Μ uellerus l. l. p. 132 adn. 2 Hermanni de pulpito illo sentontiam recepit. 2 Ueber die thymele p. 6sqq. quem secutus est Ernestus

Potersonius Wien Studio 7 1885 p. 174sq. . Quae contra uno proferebat Ibertus uellerus Philolog. XLV, p. 237 sqq. persuadendi vim non habent. 3 exempla invenies in Alberti uelleri riech. sthneniat.

p. 6 adn. 1. 4 cf. librum eius quem modo nominavi de thymele compositum. Wioselerum hac in re praeter ceteros Albertus uellerus iulibro suo saepius citato es p. 31 sqq. secutus est.

25쪽

θυμέλης verbum contra ieselerum repugnat, cum aram fuisse illam ac nomen accepisse ex νειν verbo multa veterum testimonia comprobant ). Neque hoc teselerum fugit, qui quidem ante fabularum initium illi quod thymelen appellat pulpito aram impositam fuisse voluit t. l. p. 2 et 26). Quo modo difficultatem non dilui Sommerbrodito scaenic. p. 90 quisque libenter

concedet. Praeter hanc arae notionem apud quosdam veteres grammaticos mensa in acrificando usitata nomine θυι λης Significatur, ut in Orion. heb Elymol. p. 72 haec verba leguntur: θυιιελη παρα ἐπ αυτῆς tθεσθαι τὰ θυόμενα ἱερεῖα τραπεζα δἐ ῆν πρ τουτον , ἐφ' an ἐστωτες ἐν τοῖς άyροῖς ἐδον ιηπεο τάξιν λαβουσης τῆς τραγιρδιας'). Hanc mensam ab ipsa ara plane disiungendam esse Pollux IV, 123 hisce verbis explicat: καὶ σκηνὴ μὲν ποκριτων διον, η δ ορχηστρα του χορου , ἐν γ καὶ λὶ θυμέλη, ειτε βῆμά τιουσα ειτε βωμὰς ἐπὶ δὲ γ ς σκην , καὶ δειεν ἔκειτο βωμος προ των θυρων , καὶ τράπεζα πάμματα ἔχουσα, η θεωρὶς ωνομάζετο θυωρις ἐλεος δ' γῆν τράπεζα παιὰ , ἐφ τὶν προ Θέσπιδος εἷς τις ἀναβὰς τοι χορευτα ἀπεκρινατο. Hac ex men8a quam ἐλεον Pollux nominat, Icaenam vel

Theban exhibet Lexic. Gudian. p. 246, 42 θυμέλαι, τραπεζαι, ὀρ- χήοεις Cyri U. exic. Acr. apud Alberti ad Hesych. I, p. 1743 θυμέλη, τράπεζα, ἐφ' ς κ. . . quae modo legimus. θυμέλαι, τράπει αι, ορχησεκ θυμέλη καὶ η τράπεζα. os quattuor loco minorem tantum vim habere, qui aperte uno ex fonte fluxerint, primo obtutu videbis.

26쪽

potius logeum ortum fuisse equidem persuasum habeo, eum in ipso eo quod choreularum quidam cantibus respondebat primordia actionis cuiusdam histrionis propriae invenienda sint in . Τamen contra ieseleri opinionem, qui censuit ex illa ara quam thymelen vocatam legimus paullatim pulpitum quoddam in usum chori saltantis exstruetum eodem modo quo ex mensalogeum exortum fuisse, ipsa Veterum testimonia repugnant. Νeque enim ullum inveni locum quo chorum vetustioribus temporibus in ipsis aris stantem ad Bacesi honorem carmina cecinisse comprobetur atque his excantibus tragoediam primordia cepisse, quis est qui nesciat Qua de re Euanthius' haec tradit comoedia fere vetus, ut ipsa quoque oum tragoedia, simpleae carmen quemadmodum iam dirimus fuit, quod hortis circa aras fumantes nunc spatiatus tinc comistem nunc revolvens gyrost atquh idem placuit te seler l. l. p. 26 adn. 76 et in raeh.

et Grub. l. l. p. 206); neque hac in re quem saepius laudavi Sommor-brodito l. l. p. 94sqq. assentiri possum, de histrione iam cogitari non debere, cum in ipso verbo τις inesse censeam, illum qui mensam ascenderit non choreutarum unum fuisse; neque Diog. Laertii III, 56:

aliorum verba de Thespide, quem Euanthius de tragoed. ex recens. Reifferscheidii, p. 4, 2 tragodiae primum inventorem appellat, contra Pollucis auctoritatem vim habere concedam, cum alia veterum testimonia Euanthio obstent neque apud Aristotelem in arte poetica quicquam de Thespido tradatur et Iberti uelleri l. l. p. 172 adn. 2). Ceterum minoris videatur momenti, utrum choreutae cuidam an alii has tribuamus partes, dummodo hoc loco de actione quadam histrionis propria Pollucem loqui concedamus, ita ut ex illa mensa pulpitum scaenae exortum fuisse consentaneum fiat. Iam Thespidem in pulpito quodam sabulas egisse nobis quidem Schnoidorus de orire tragosd Graec. p. 56 persuasit, neque dubitamus, quin Aeschylus, qui secundo histrione in fabulas inducto os ristot poetic. 4 Vahlen et dialogo qui vocatur institato ampliore uteretur scaena, simplex Thespissis pulpitum in lygeum illud commutaverit; quod quae in Vit Aeschyl. c. 2 legunar καὶ πολῶ

Toti προ α πιν περηρε κατά τε τὴν ποίηοιν καε τὴν μάθεσιν τῆς σκηνῆς inustrare videntur. 2 Donat et Euanth. comment de comoed. X recens.

Augusti Reifferscheidii, index schol in univers. ratistav. per hiemem anni 187 7 habend. p. 4, 13 sq.

27쪽

eum ictioine concinebat Atque tales aras posterioribus quoque temporibus in theatris collocatas fuisse cum Suidas ceterique testantur, quo thymelen fuisse Dionysi aram in orchestra positam tradere supra vidimus, tum Dionys in Atheniensium theatro sacrificatum fuisse praeter ceteros in Dio Chrysosthomus orat XXX voL I, p. 386 ind. his verbis commemorat: θλμαῖοι

δὲ ἐν τω θεάτρο θεωνται γην καλὴν ταυτην θεαν π αντὴν τὴν ἀκροπολιν, ου ον ιονυσον επὶ την ορτη στραν τι νεασιν. ἄστε πολλάκις ἐν α οῖς τινα σφαττεσθαι τοῖς θρονοις, ου τὰν

ἱεροφάντην καὶ τους ἄλλους ἱερεῖς ἀνάγκη καθίζειν. Quod si Verum est, causam non habemu quare aram illam procedente tempore ex theatris evanuisse atque thymeles nomen in pulpitum qu illa fuerit collocata transiisse ieselero' concedamus. Νeque porro cetera quae affert leselerus veterum testimonia quidquam de tali pulpito alto atque amplo demonstrant. Ρrimum quidem exemplum Athenaei locum' ille profert, quo

Pratinas inducitur indignatus, qu0 αυλητων καὶ χορευτω fMσθοφορων κατεχόντων τα ορχήστρας tibicines non concinerent tibiis chori cantibus, sed primas agerent partes, atque hosce verius pronuntiat: τις ὁ θορυβος δε τί τάδε τα χορευματα; τίς βρις ἔμολε - Λιονυσιάδα πολυπάταγα θυμάλαν; ἐριος ἐμος Ἀρομιος

men Stud I, p. 176ὶ Plura exempla invenies apud te selerum in Ersch et rub. l. l. p. 205 in adn. 19.2 cf. l. l. p. 26. idem placuit Sommerbro dii l. l. p. 88sqq., p. 96 sq. qui primum quidem eandem fere quam nos proferebat sententiam, tum vero vel plurima leselero concedebat. 3 deipn XIV, 8, p. 6174-d Wie se l. l. l. p. 1sq. 2.

28쪽

His ex verbis ieselerus conclusit choreutas in pulpito θυμελης, quam πολυπάταyα altando redderent, parte egisse. Quem in locum si accuratius inspexeris mihi concedes de ipso pulpito quodam nihil inveniri. Immo vero θορυβος et χορευματα illa aperte ad tibiarum strepitum spectant, quod ipsis ratinae Verbi ὁ δ αυλος. . .. χορενετε satis confirmatur i. Id igitur Statuam, thymelen pro tot orchestra, cuius medium locum eam obtinuisse veri simile' videtur, ut saepius fit 'in hoc quoque loco poetice ' usurpari. Ceterum Athenaei verba κατεχόντων τας

1 optime contra Odo fredum uellerum Aeschyli umenid. Gotting. 1833, appendic. p. 36 repugnans Godo fredus Hermannus Opusc. VI, p. 147 disseruit βριν tibicinum non eo consistere quod thymelen occupaverint, quem locum semper eos obtinuisse mox videbimus,

sed ea in re quod primas quae chori fuerint partes agere conati sint. 2 cf. Godo fr. er manni opuscul. VI, 152. Sommerbroditum l. l. p. 27, ameravii l. l. p. 174 haec verba setne Betonun des Mitte*unetes des orchestra fndet te in de Theatem au Epidaurustin im Piraeus Dor beselehnet in besondera ingeseyter retarunder Steis a Zentrum, hie is gena immitte unkt eis Loe in de Fuss-boden ingestraben. Vermultis dur emisi dies Michen ala est deresandapuren o Altare ansehen, Melcte in de Mitte de Orohestra

τραγωδοὶ ἀγωνιζονται λογεῖον ἐρεῖς ενθα δι λα ληται και ὁ χορ Ἀρχήστραν μη λέγε δ θυμήλην - Vitru V. V, 8, 2: ... pulpitum quod λογεων appellant, ideo quod eo tragici e comici aetores in scaena peragunt, reliqui autem artifees suas per orchestram praestant aetiones itaque eae e seaenies et thymiates graee separatim nominantur. 4 cf. Sommerbro di. l. l. p. 93.

29쪽

ὀπτὶ στέγας comprobant de orchestra hoc loco cogitandum esse. lam hunc locum pro Wieselem nihil valere concedes neque de alter quod ille exhibet t. l. p. 6 exemplo idem mecum statuere dubitabis versus die Anthologiae Palatinae VII, 2l in Sophoclis honorem hosce:

τον σὲ χοροῖ μελφά πα Σοφοκλέα παῖδα Σοφίλου τὰν τραγικῆς Μουσης ἀστερα Κεκροπιον πολλάκις ἐν θρομελησι και ἐν σκηνῆσι τε ' λως βλαισὰς Ἀχαρνιτης κισσὰς ἔρεννε κομην τυμβος ἔχετ καὶ γῆς λινον μερος ἀλλ' ὁ περισσὰς αἰών ἀθανάτοις δερκεται ἐν σελίσιν.

Verbi enim ἐν θυμέλησι ita opponuntur ἐν σκεas σι, ut hic quoque thymelen pro orchestra stare consentaneum videatur ), praesertim cum de pulpito nihil afferatur. Valde miror, quod ieselerus protulerit Ulpiani quendam locum quo suam ipse refellat opinionem. Verba haec sunt'):εκελευε γαρ ὁ νομος, τον ξένον προσκαλειν προς τον αρχοντα,

τους δ' ἀτιμον ἐπιλαμβάνεσθαι τῆς χειod καὶ ἐξάγειν ἐκ λὶς ιιάλης. Quidnam faciant ξένοι et ατιμοι in pulpito chori proprio

l eodem modo thymelen scaenae oppositam invenimus in Artemid. ne trocr. II, 3, p. 84 ποικίλην δε ἐσθῆτα 'χειν λαλουργίδα

Iustin. Novell. CV de consul καὶ τίς ἐπὶ τῆς κηνῆς τε καὶ θυμελης δυπαθείας. .. Viar invii locum in antecedontis paginas adn. 3 adscripsi. Nobiscum consentit Sommerbrod tiua l. l. p. 1.2 Ulpian ad Demost h. Midian. p. 32 Misy Wie se l. l. l. p. 17 id ipsum ἐκ contra eum repugnat.

30쪽

Neque vero Geppertio in viro docto assentiri possum, hoc loco thymelen orchestram significare, cum praeter chorum, tibicines, hab- duchos illos, de quibus infra agemus, in Graecorum' orche8tra quemquam Versatum fuisse nullis veterum testimoniis comprobari possit. Qua de causa equidem crediderim hic thymeles vocem pro toto theatro usurpari, ex quo illi τιμοι emissi int. Quod ne incredibilius videatur, recordemur aliis quoque theatri partibu8, ut ipso Scaenae verbo, non nostrates solum, sed etiam antiquos ad totum theatrum omnemque apparatum Scaenicum significandum usos fuisse. Atque thymeles verbum saepiu apud Veteres scriptores pro ipso logeo stare Sommerbroditus l. l. p. 33 sq. et p. 96 exemplis satis probavit'), neque desunt loci, quibus μὰλην pro theatro θυμελικον pro omnibus quae ad res scaenica Spectant non raro usurpatum fuisse elucet'. Sed redeamus ad Wieselerum, qui etiam verba scholiastae ad Aristidem oratorem si haec protulerit αλλοι δὲ λέγουσιν τι

ἐκωμι δον ' ονομαστι του ανδρας μεχρις υποδεδος περιεῖλε

2 de Romanorum theatris tradit Vitruv. V 6, 2 in orchestra autem senatorum sunt sedibus Ioea designata et eius pulpiti alti,do sitne ιυδ pedum quinque, uti qui in orchestra sederint speetare possint

omnium agentium e8t-.3 confera Behh. an scd. p. 42 quem locum in p. 17 adn. 1 adscripsi. Reliqua invenies apud Albertum uellerum l. l. p. 130sq. adn. . et in oppertii libri de vetere Graecorum scaena p. 208 adn. 4. 4 Corp. inscript Graec. 349 et 315 θυμελική σε o collegiα significat quae histriones constituere solebant idem 1625 haec exhibet

Verba: .... ἔν τε πόαῖ ς γεινομέναις θεωρίαις του θνικελικου πάντας τοῖς I9Jωμένους καὶ το ς ουνελθόν τα ἀπὸ των πόλεων ἐγκυκλωεν ἐν τῶ θεάτρο ....

θυμέλας καὶ τραπέζας πιαταβαίνειν πέν Πα πλουσίοις πὸ δόξης καὶ δυναοτείας δ-γωνιζόμενον. Olem apud Athen XV, 56 p. 699 a mimo, δὲ nuinoe εἰσῆλθεν εἰς τοtu ἀγῶνας τον θυμελικον. Ηγήμων καὶ παρ' Ἀθηναίοις ἐνίκησεν ἀλλαις τε παρωδ- κα τῆ Γιγαντομαχία. Reliqua exhibet te sole rus

in Mach et Omb. l. l. p. 28 sq. adn. 140-42.5 ed. indors tom. III, p. 444. Mi eae lor. l. l. p. 7.