De sermonis cotidiam formulis quibusdam veterum Romanorum

11쪽

Bablii igitur vestigia secuti in formulas sermonis cotidiani inquirere suscepimus ita, ut primum formulae salutandi, deinde valedicendi, p0stremo reliquae, quas n0mine elegantes locuti0nes complexi sumus, explicentur. )y In versibus numerandis has ditiones secutus sum: lauti c0m0ediae, rec et emend. Frid. Leo; erenti om0ediae, rec C. Detiatκk0 Lucilii carminum reliquiae, rec Frid. Marx Horatii carmina, rec Frid. 0llmer; Persi saturae, ed. Otto Jahn Iuvenalis saturae, ed. Lud Friedistender; Petronii saturae, quartum d Franc Buecheler Martialis epigrammaton libri, ed. Lud Friedlaender Ciceronis scripta quae manserunt Omnia, ree. C. F., Mueller Plinii epistulae, rec Henr Keil.

12쪽

Ρars prima.

De salutandi larmulis.

I. De appellatione et nominibus in appellando usurpatis. Cum inter omnes constet quibusdam gentibus huius aetatis, imprimis FrancogalliS, 0rem esse firmum et c0nstitutum, ut singulos nomine proprio Vel nominatim Salutent, n0 qu0que, quatenu apud R0man0 hic m08 Valuerit, non inquirere

Ac primum quidem quosdam nomine consalutare religiosius putavisse non mod Plinius in Hist. Natur. XXVIII, 23)memoriae tradidit, sed etiam e salutationibus ipsis, quae in epistulis saturis comoediis exstant, facile intellegitur. Quid qu0d linius Panegyr. 13, 5), Sallustius Catil. 59), Tacitus Hist0r. I, 23 R0manorum Vir0 illustres et n0biles hac ambiti0ne se plebi et militibus c0mmendavisse narrant. Satis habebimus duo exempla assere: Apud Hir0nium in sat 44 Sasinius ille laudatur his verbis: Et quam benignus reSalutare, nomina omnium reddere tamquam unus de nobis 3 Et Suet0nius in vita Augusti 53 memoriae tradidit imperatorem in Senatu singulos patres nullo nomenclatore Subm0nente SalutaSSe. Saepe pron0men p0SSessivum nomini adicitur. Haec pr0- nomina ad necessitudinem et familiaritatem significandam permultum valere demonstrat te epist ad iam XVI, 18, 1 Quid igitur 3 0 sic p0rtet Equidem censeo sic addendum etiam 'suo'. - Accuratius his de rebus disputavit J0h Babi,

l. l. p. 20-22.

13쪽

Constat igitur Romanos haud ignorasse salutationibus permultum et amoris et familiaritatis accedere, si quis alterum nomine addito Salutaret. Ρraeterea appellatinis utebantur, quae rinter homines aut Sanguine aut amicitia coniunctos nescio quo modo plus honoris prae Se ferre quam n0mina propria vel privata Martinus Schaber recte admonet. Eo enim, qui dignitate vel honoribus praeter ceteros florerent, n0minibus Salutari non esse solit0s hi l0ci satis demonstrant: Sueton Vespas 15 Helvidio Prisco, qui reversum ex Sicilia Solus privat nomine Vespasianum reSalutaVerat, n0 ante

succensuit quam ...

Quod te n0mine iam tu Saluto, Quem regem et d0minum priuS V0cabam, Ne me dixeris 8Se contumacem. Inde orta est c0nsuetudo, ut primum quidem principes et imperatore8, deinde, quisquis mai0re quadam dignitate Ornatus esset, peculiaribus Vocibus salutarentur. Sic appellati0 d0mine quae ab Augusto et Τiberio recusata erat, i a Domitian accepta, ab Aurelian ita mutata est, ut dominum et deum se appellari iuberet. Id quoque fiebat, ut eae appellati0neS, quae apud principe in usu erant, paullatim ut nostrum Herr in vulgus emanarent, ψ ut illud Q0mine', quod ab iis in salutando usurpabatur, qui n0men bViam Venientis bliti erant vel nesciebant. Itaque Martialis poeta hominem quendam, ne hac appellatione nimis glorietur, his verbis d0cet epigr. II 57): Cum Voco te dominum, n0li tibi, Cinna, placere; Saepe etiam SerVum Sic reSalut tuum.

y Τac Ann. II, 87 Neque tamen ob ea parentis patriae delatum et antea Vocabulum adsumpsit, acerbeque increpuit eos, qui diVina occupationes ipsumque dominum dixerant; ci etiam Sueton. Aug. 53, iber. 27. Exempla v. apud Schabecum l. l. p. 7 adn. 1. 'oliis locis occurrunt adulescens', puella', quisquis es', id quod iam Briss0nius l. l. p. 744 recte commonuit.

14쪽

Amantes quoque invicem dominum et dominam se aΡΡellasse liberos ergo parentes clientes ergo patronum his appellationibus usos esse eum alii tum Ludov Fri laenderi libro qui re ribitur Romi che Sitteng ehichte voL I. p 395-402 xemplis demonstraverunt Sed eum numeri certissimum argumentum sint 158 salutationibus examinatiis repperimus omnibus fere locis aliquam appellisitionem exsistere io, desest facile intellegitur cur omissa sit. Nam primum quid0m compluribus locis eius qui salutatur nomen proprium vel privatum aut paullo ante aut brevi post salutationem nominatur ut laut Epid 5:Ε. Respice Vero Thesprio h. h. pidicumne ego conspicor 3Ε Saliis recte oculi uteris I h. Salve. - . Di dent quae Velis. Ter Adelph. 890: G. Sed eccum Demeam. RiVOS ieS.

Ter Adelph 767:G. Ecce autem hic adest senex noster quid fit 3 Atii locis salutatio de industria inhumana est, ut Epist 548, Most. 98, ubi difficiles senes, vel Bud. 882, ubi inimici his

verbis e salutant L. SalVe. - . Salutem nil moror opta ociuS:

Rapi te obtorto colle mavis antrahi 3 In ers. 482, ubi servus quidam callidus lenonem Salutat, appellati primum mittitur, deinde additur: T. Quid agis Credo. - Unde te agiS, Dordale 3 D. Cred tibi. dent quae VeliS. Videmus Dordalum, qui salutatur, nomine addit multo

15쪽

II. De salutationi partibuΝ. Plurimae salutationes Romanorum in tres partes di Viduntur 1. salutationem, . resalutationem, . interrogandi 101 mulas, quibus plerumque de Valetudine quaeritur. Sed id qu0que identidem fit, ut una vel altera par aut reticeatur aut ali l0c ponatur. Velut inter amic08, qui teret quater inter unum diem sibi ecurrerunt, salutati0ne et resalutati0ne intermissis tantum interrogandi formulae pronuntiantur. Sed de ea forma, quam quaSi πρ orori πον omnium saluintionum esse diximus, nunc pauli accuratius diSputemuS. In congressu igitur servi dominos, cliente patr0n0S,c0gnati c0gnatos, amici amicos, alii alios ita salutabant, ut ii, qui aetate Vel dignitate inferiores essent, pri0re Salutarent. Fieri non p0tuit, quin contra hanc regulam urbanitatis ab hominibus inhumanis vel superbis peccaretur, id qu0d Martialis poeta his du0bus l0cis testatur: III, 95,1-4 Nunquam dicis have, sed reddiS, NaeV0le, Semper, Qu0d prior et corvus dicere Saepe S0let. Cur h0 exspecte a me, 0g0, NaeVole, dica S; Nam, puto, nec meli0r, NaeV0le, nec pri0r S.

Saepe salutatus nunquam prior ipse salutas: Sic eris aeternum', Pontiliane, Vale'. Caelium Ciceroni amicum, magnopere SSe gaViSum, qu0d CaeSar ipse prior eum salutaret, haud set an hic locus ostendat Cic. epist ad Att. X, a 4 Η0 Caesar audierat ac simulatque have' mihi dixit, statim, quid de te audisset, X-p0Suit. - Quid quod apud 0ratium epist. I, 7, 1 69)Philippus, vir c0nsularis, illum Menam, h0minem rusticum et humilem, occupat et salvere iubet pri0r'. Sed ne Volteius quidem facere potest, quin se excuset, quod non providisset

Qu0dsi igitur ppi 0brium erat, si quis nunquam prior ipse salutabat', etiam mult inurbanius est Visum adsalutantes

16쪽

non resalutare. Quin etiam is, qui ad hanc insolentiam processit, nulla salute dignus Videbatur. Huius quoque rei testi-m0nium debemus artiali, qui in epigr. IV, 3, 3 hominem quendam superbum hisce Verbis vituperat: Securus nullum resalutas, despicis mnes'. Neque iugit 0natum, in Adelph. 804S. Μ. Salv0m te advenire, Demea, gaudemuS. D. Ehem pportune, te ipSum quaerit0.Τerentium 'melius quam Menandrum fecisse, quod Demeam ad iurgium pr0mpti0rem quam resalutantem fecerit'. Datam acceptamque Salutem sequuntur interrogandi 10rmulae. Quae quam tritae et pervulgatae fuerint, praeter salutationes ipsas optime ostendit Martialis epigr. II 67: Occuris qu0cumque loco mihi, ostume, clamas Protinus et prima est haec tua v0x Quid agis ΘΗ0c, Si me decie una c0nVeneri h0ra, Dicis habes ut tu, 0stume, nil quod agaS. Sed partibus salutati0nis expositi nunc ad formula Salutati0nis accedamuS.

III. De formulis salutationis.

Praecipue inserviunt salutationi duae formulae: ave et SalVe', quarum utramque pueri norunt Agedum inquiramuS, quibus rebus inter se disserant. F0rmula ane' riginem videtur trahere e lingua palaestrae. Quod demonstrat Martiat epigr. III, 5, 14, quem adl0cum Friedlaender adn0tavit illud vineis have' 0rtasse acclamati0nem fuisse. Id e confirmatur, quod Hiiebneri in Vascul quodam,' in qu ludi gladiat0rii depicti sunt, hanc inscriptionem invenit Hierax vale, Olympe Vale, Anti0che Vale, Crescens ave. Eam inscriptionem sic interpretatur Cre-

17쪽

scentem illum ali0s gladiat0res superasse eamque ob rem hac salute ave acclamari. Nesci an alia qu0que exempla, quae in h. L. L. II, p. 1300 sq. afferuntur, ut II 3022 RV lud. . .e0dem modo interpretanda Sint. Quo ex usu facile intellegitur, quid 10rmula significet: gaude'. Spectat0res e0s gladiat0res, qui aut iam vicerunt aut victuri videntur, admonent, ut Victoria Sua gaudeant. Itaque Graeci R0manorum salutati0nem aVe' per atροις X-primere Solent. i)Controversia est de origine Vocis. utant enim quidam viri d0cti formulam esse derivatam ex unica illa salutatione, quae significat Vive cuiusque pluralem numerum avo scriptum videmus apud lautum in Ρ0en. 994 998, 1001. Quam coniecturam haud ita magnam speciem probabilitatis habere cenSe0, etsi concedo in utramque partem disputari p088e. Nam cum illi viris doctis 10rmula a verb0 avere' aliena videatur nullumque exemplum formulae ante Ciceronis temp0ra exSistat, haud sci an quisquam existimet 0rmulam ave bellis unicis Romam esse imp0rtatam. Ν0s tamen tenemus ave esse imperativum Verbi Vere. Nam qu0d aut ad Fest. 14 adnotat: avere nihil aliud est quam cupere argument eSS RVidum et RViditatem, ex quibus praecipue cupiditas intellegitur, cum significet et gaudere' hic ipse l0cus maxime idoneus est ad sententiam n0stram c0nfirmandam. Nam quid melius spectat0re certantibus, imprimis autem iis, qui Victuri Videbantur, acclamare poterant, quam ut simul gaudium et cupidinem Vincendi stenderent.

palaestra igitur formula ave in vitam cotidianam commigravit et salutati est facta. Certant deirth0graphia viri dicti. Have saepius legitur, etiam in titulis, quorum tamen plurimi neque b0nae aetatis neque eruditorum hominum sunt. Sed censemus Quintilian0 fidem esse habendam, qui Inst. 0r. I, 6, 21 haec dicit litteratus sine aspirati0ne et pr0ducta secunda syllaba salutat. Inde

in Hier0n in Math. 16, 11: quod graece dieituri χαῖρε et latine

ave'. - Alia exempla apud J J. Claudium l. l. p. 25

18쪽

apparet apud homines eruditos ave in usu suisse, eum havsi

Serm0nis Vulgari esset. i)Ρraeter ave et avete', quae formae apud eo ScriptoreS, qua n0 accepimu8, perSaepe exstant, Charisius I, 254, 20 has formas testatur aveto tu, Veto ille, Vere te vos, ill0s volo. Iam supra id m0nuimus hanc formulam Salutandi a scriptoribus antiquioris aetatis, ut a poeti c0miciS, nondum Surpari. Antiquissimum exemplum exstat apud Cicer0nem in epist ad fani VIII, 16, 4 simul atque fave' mihi dixit, statim, quid de te audisset, exposuit. - Sed paullatim ita in usum venit, ut Domitiani temp0ribus cetera formulas salutationis frequentia longe superaret. Imprimis facta est propria formula Salutationis quae V0catur matutinae. Cuius rei testis est Martialis epigr. IV, 68,3 .:

Discurris tota Vagus urbe nec ulla cathedra St, Cui n0 mane feras inrequietu RVe. Itaque idem p0eta, cum imperativum pro Substantivo

adhibet, salutati0nem ipsam fave vocat, ut epigr. I, 35 Quisquam picta c0lit Spartani frigora saxi Et matutinum portat ineptu RVe. vel epigr. VII, 39, 14.

Discursus Varios Vagumque mane

Et fastus et Have potentiorum Cum perferre patique iam negaret. Sed apud script0res priscae latinitatis milium formularum saepissime occurrit salve Quae f0rmula artissime cohaeret cum Voce Salutis', quae ipsa e0dem ex f0nte pr0diit quo Graec0rum 6 oc. Ultima Syllaba Semper producitur, cum imperatiVu V0gis Salvere sit, nisi quod apud Martiat.

Ciceronis temporibus apud vulgum cupiditatem aspirandi, ut ita dicam, permagnam fuisse demonstrat Catuli epigr. 4: Chommoda dicebat, siquando commoda vellet Dicere, et rinsidias Arrius hinsidias'. Ci eadem de re Corssen, usspr. I, 474. Lind8a 624. B l. l. l. p. 13.

19쪽

Secutus est, pr 80lve exhibent salve'. Nuperrime Hentgius i)suspicatus est 10rmulam SalVe' prognatam esse ex eadem origine, qua Graecorum fot δε ζ et ipsam qu0que esse Vocativum salve), qui p0stea ad exemplum aliarum formularum: RVe, Vale imperativus sit factus. Sed cum omnibus p0etarum locis ill un apud Martialem excepto ultima Syllaba pr0ducatur, lectionem c0dicum meli0rum 80lve' praeferendam esse

Quid 0rmula significet, vel ex Lucilii quodam versu VI, 230 intellegimus

Salvere iubere salutem est mittere amic0. Salutem igitur, id est praecipue sanitatem, invicem sibi optant consalutante R0mani. Ea igitur ex parte consentit haec formula cum alia quadam, quae Valedictioni propria est: vale'. Qu0dsi cum his formulis Graecorum illud χαῖρε 0mparamUS, facere n0n 0SSUIDIIS, quin e e qu0que Roman0rum Sobrium animum c0gn0ScamuS, quod in b0nis rebus invicem sibi 0ptandis magis quam Graeci utilitatem sequebantur. 0n male igitur Lucianus in libell0, quem dicitur scripsisse delapsu in salutando c. 5, 0pulare hisce verbis vituperat:

Hanc Graec0rum formulam iam Henricus Stephanus cum salutandi formulis Romanorum comparavit. Res mihi ita se habere Videtur Uria νε primum et salutandi et valedicendi formula erat. Velut apud Aristophan Ran. 164 valedicendi

20쪽

causa usurpatur, in Alexidis vero fragm. 297 Κ0ck eam pro

salutandi formula esse habendam manifestum est. Sed 0stea usus obtinuit, ut accedentes dicerent αἶρε diScedente et Ilaινε, quam rem dem0nstrare videtur lutarchus in libro quem

εμαυτον. - 110dSi non dubitamus, quin lutarchus hanc fabulam apud script0rem Romanum inVenerit, tamen eum Roman0rum formulam Salutandi Voce aἶρε formulam Valedicendi V0ce Ilata ε expreSSiSS VidemuS. Haud ita verisimile est Graec08 in usu earum formularum mutando secut0s esse exemplum P0manorum, Sed certum StRoman0rum Scriptores nonnumquam Graecorum formulas aperte

imitat0s esse. Qu0dsi igitur Horatius in epist. I, 8, amicum his verbis alloquitur: Celso gandere et bene rem gerere AlbinovanoMusa rogata refer . . .

haec salutati ita a R0man0rum consuetudine abhorret, ut iam Lambinus recte perspexerit eam ad verbum traductam esse ex illa notissima salutati0ne Graecorum aἶρε ad εὐπρῆττε. iuSdem formulae nos adm0netllauti illud Τrin. 772s): salutem ei nuntiet verbis patris illum bene gerere et Valere

Τeneamus igitur et salutationis formulam salve' et valedictionis vale inde esse pr0iectas, qu0d homines invicem e Salutante sanitatem sive valetudinem sibi optabant. Quam salutationis sententiam de n0n in blivi0nem venisse, ut in reSp0ndend quoque Saepe respiceretur, quae quidem diligentia nobis in vernacula lingua ignota est apparet X compluribus locis poetarum comicorum Curc. 21 SHVe. L. Eg0ne Salva Sim, quae siti sicca sum Asin. 11:Arg. ater SalVe. - si Sat salutist. - Epid. 548 8: e. SalVa sis. - h. Salutem accipi mi et meis. - pid. 558 S. Pe. g Sum SalVe. - h. SalVa Sum te quia esse SalV0m