De sermonis cotidiam formulis quibusdam veterum Romanorum

31쪽

- . Quid eo tibi opus est 3 - . Hunc hercle ad cenam

ut Vocem te non Vocem.

Videmus eum, qui amico domum reVertenti occurrit, gaudium suum his verbis declarare: venire salvom gaudeo 'Vel salvom gaudeo peregre te in atriam rediisse'. Haec et similia in ceteris exemplis occurrunt salvom te advenire gaudeo Bacch. 456 Curc. 306 8.); salvom quom perestre adveni . . .

Bacch. 535); salvom te advenisse gaudeo Most. 448); salvom te advenisse peregre gaudeo M0St. 805); salvos quom advenis Feregre gaudeo M08t. 1128 S.); quoniam salvos adnenis Stich. 471); gaudeo nenisse salvom Τer Hec. 353); venire salvom notus est Τer Phorm. 610);0 bene factum te advenisse atque adeo, quod mammum est, Salvom atque alidum Τer Hec. 456). Sine dubio nonnulla exempla, imprimis id quod ultimo loco attulimus, demonstrant gaudium eius, qui his formulis

Salutat, nonnunquam Verum atque incerum fuisse. Id autem raro fit. lerumque eiusmodi salutationes, quae non tam beneVolentiam quam urbanitatem indicant, non minus frigide pronuntiari quam excipi solent. Nam fit, ut is, qui hoc m0do Salutatur, serm0nem alterius incidat, quasi iam praenosceret, quae verba ille iacturus esset. Legimus in erent Phorm. 254 .: D. Salve; sed ubi est Antipho - . SalV0 Venire . . . D. Credo hoc responde m . . . Epid. 128 Ε. Salvom huc adVenisse . . . . am tibi istuc credo quam mihi. - ruc. 504 Α. Salvom . . . . Scio Sed perperitne, bSecro, lir0nesium rin 1073 C. SalVe, Sta Sime. - . RiVOm te . . . C. Scio et credo tibi. Sed - ut iam diximus, non semper oratio his Vocibus scio et credo interrumpitur immo vero gaudio declarato quaerere solent de statu et valetudine eius, qui d0mum rediit. Τamen id quoque plerumque non iis 10rmulis fit, quae in c0tidianis salutationibus usurpantur; sed, cum illae formulae:

quid agis quid agitur quid fit ut vales 3 de praesenti

Valetudine quaerant, hae n0strae id magi interr0gant, qu0m0d is, qui salutatur, in itinere valuerit. Mu in genere

3 De pronomine personali apud infinitivum omisso f. . Barth Deinfinitivi apud scaenicos latinos usu, ips. 1881, p. 34 8.

32쪽

sunt: uti istin Ρlaut Curc. 16; rin. 50); uti istin usque 3 Amph. 679 Stich. 467); usquis aluisti Most 449); benene usque valuisti Epid. l29 ci Bacch. 248 benene usque valuit γ)- Praeterea apud Plautum occurrit formula tenene ambulatum est 3' Τrue. 369), quae optime consentit cum formulis, quae in Valedicendo nonnunquam usurpantur: bene ambula' Αsin. 108; Cas. 526 Mil. 936 M0si 853 vel bene ambulato' Capt. 452; Epid. 377; ere 327; er8 50). Sequi s0let invitatio ad cenam. Nam est mos firmus et

constitutus apud Romanos, ut is, qui amicum Vel cognatum domum reVersum primum Salutat, Statim eum ad cenam Vocet. Quibus formulis h0 fiat, in terti huius disputationis capite exponendum erit.

33쪽

Ρars Secunda.

se valedicendi formuli8.

Ut salutati0nem in tres partes dividi vidimus, ita etiam Valedicti tribus partibus c0nsistit. rimum is, qui colloquendi finem facere vult, alteri id significat per interrogationem, numquid aliud velit. Hoc signo dato quasi ex composito discessio fit qui interrogatur valedicit, alter respondet. Facile quispiam dicat, hanc valedicti0nem - imprimis interrogationem numquid aliud vis 3 - duram atque inhumanam videri sed

exempla demonstrant hanc fuisse formam usitatam valedictionis R0manae, quae ne tum quidem offensa est, Si quis amici Visendi causa alienam domum Venerat. Itaque valedicendi formulae ita mihi optime pertractari videntur, ut primum de formula numquid vis γ' deinde de propriis valedicendi 10rmulis disputetur.

I. De formula numquid vis 'Donatus ad Terent. Adelph. III, 3 7 haec adn0tat mentem Vobis meliorem dari προς το numquid vis resp0ndet agresti Veritate; nam resp0ndendum erat recte aut valeas'. Et idem Donatus ad erent Eun. II, 3 50 rogo numquid velit 'hoc est signific me abire; nam abituri, ne id dure iacerent, numquid vis 3 dicebant his, quibuscum constitiSSent. Donatus igitur primum recte admonet eam reSponSionem, quae in erent. Adelph. 432 datur, a sententia interrogationis

34쪽

abhorrere. Recte quidem; nam de formula numquid vis 3 idem Valet, quod antea de aliis formulis sermonis cotidiani ostendinius. Nolunt eius modi interrogationes ad Verbum accipi. Si quis interrogat quid agis γ' plerumque non de actionibuS se de statu et valetudine responderi vult, itemque is, qui niimquid vis 3 interrogat, optata enumerari non XSpectat. Itaque facile concedimus Donato illam interrogationemplorumque nihil nisi νμβολον fuisse, quo abituri voluntatem

sit m indicare olebant. Negare non poSSumus hunc morem

nobis durum atque inhumanum videri Sed Si nobiscum reputabimus iis, qui dignitate vel nobilitate ceteros Superant, Om-nthus temporibus licentiam dimittendi esse datam Romanis haud ita viti vertemus, quod omnibus hominibus concesserunt, ut homines, qui molesti essent, hac interrogatione SubmoVerent. Quam ab iis, qui interrogabantur, neutiquam in malam partem eSSe acceptam, Stendit orat sat. I, 9 6 s. oeta hominem quendam, qui in Via Appia eum alloquitur, SubmoVere c0natur, cum eum, num quid Velit, interrogat; sed tantum abest, ut ille iniuriam sibi factam putet, ut aures Horatii blandissimis verbis onerare non desinat. Sed ille quidam Horatii sine dubio non exemplum Urbanitatis est, quae Veterum Romanorum propria erat. Homines eruditi atque p0liti, qui sic interrogabantur, statim valedicere solebant. Itaque Donatus dicit illo loco respondendum fuisse recte' aut valeas Hoc recte doτειομον esse pro nihiU luce clarius est: nihil volo subintellegendum videtur. Donatus ad locum Πο- strum Τerent Eun. II, 3, 51 hoc adnotat: recte' inquit pro eo, quod est nihiU. - lius dorM6μος, qui 10rmulam numquid vis γ' nonnunquam subsequitur, idem declarat: bene sit tib ' Plaut. Ρers. 735; 0en. 12 oer Ρh0rm. 151). Nam de hac quoque formula Donatus ad Ter Ρhorm. I, 2, 101 hoc dicit ut bene sit tibi: 6τMolio pro nihil. Homines igitur, qui interrogationem numquid vis recte percipiunt, aut e quidquam velle negant aut quod saepius fit - confestim Valedicunt. Quantopere Romani hanc vocem pro valedicendi formula κατ' goχλὶν habuerint, e compluribus locis apparet Nam ut

35쪽

invenimus a Martiali poeta salutationem matutinam vel ave matutinum vel ave potentiorum Vocari, sic apud erent.

Eun. 341 hoc legimus: Dum haec dicit abiit hora. Rogo, numquid velit Recte inquit. Ἀbe0. et apud Ciceronem in epist. d. it. VI, 3, 6:Ι me nec proficiscentem Apameam prosecutuS Si nec, cum postea in castra venisset atque inde discederet, numquid oellem rogavit et fuit aperte mihi nescio quare non amicus.

Utroquρ loco illud rogare numquid velit', nihil aliud significat quam valedicere

Sententia formulae elab0rata restat, ut 0StendamuS, quant0pere interr0gati faciem Suam mutare possit. numeremus igitur omne species, qua apud Scriptores inVenimuS.

nisi quid vis Plaut. Asin. 108 Ρ0en. 190 Rud 403). nisi quid aliud is Plaut. Mil. 185).

numquid aliud imperas' Terent Eun. 213). numquid aliud me morarer Plaut. P0en. 11).

36쪽

nisi quippiam remorare me inlaut Cas. 711). numquid est, quod opera mea vobis opus sit 8 Τerent Phorm. 563). numquid prius quam abeo me rogaturus es inlaut. I in 198). Haec ultima i0rma numquid prius quam abe me r0gR-turus es 3 omnia ea pronuntiat, quae a simplici 10rmula numquid vis 3 reticentur. Ceterum formulae ipsae Se interpretantur. Nam ille duplex accusativus, qui in plurimis occurrit, idem St, quem multa verba rogandi et postulandi exigunt. Velut apud Verbum velle duplex accusativus personae et rei invenitur in Caes. beli Gall. I, 34, 3 siquid ille se velit, illum ad Se Venire oportere.' II. De propriis valedicendi formulis.

Inter proprias valedicendi formulas primo loco nominanda est tale Facere non potuimus, quin iam Supra ad formulam salve' explicandam hanc quoque adhiberemus. InVenimuSenim salutationi et valedictioni Romanorum id AS commune, ut sanitatis sive valetudinis vota contineant. Quo factum eSt, ut Romani nonnunquam salutandi causa Voce Vale', in Valedicendo V0ce salve' uterentur aut ambas voces quasi in unam seu salutandi Seu Valedicendi 10rmulam coniungerent.

Ultima syllaba longa est; tantummodo apud Vergil. Eclog ΙΙΙ, 7 et apud Ovid. Metamorph. III, 50 1 corripitur. Praeter imperativum vale' coniunctivum saleas invenimus Plaut. Cas. 217; ers. 224; oen. 911 Stich. 482 Horat Sat. II, 6, 116). Haec Valedicti cum praecedenti interrogatione numquid vis 3 per coniunctionem ut coniungip0test Plaut Cist. 120) Formula fac valeas', quae in

epistuli Saepe occurrit, ε a sermone cotidian abhorrere Videtur. Etiam indicativus futuri valebis', qui in epistulis saepe et imperativi et coniunctivi vice fungitur, ' a cotidiano

sermone alienuS St. in Ci etiam Draeger Histor Synta d. lat. Sprach I, 373. Babl. l. l. p. 31. ' abl. l. l. p. 30

37쪽

Contra et in epistulis' et in sermone c0tidian occurrunt adverbia, quae Valedictionem tiam humani0rem atque politiorem faciunt, imprimis mulium ' Plaut. Ρoen. 1368 Stich.

968 - erent Heant. 167 Hec. 197). - r formula bene Vale', quam maxime emulgatam fuiSSe magnus numerus exemplorum dem0nstrat, herap0ntigonus in laut Care. 589 dicit male vale', et in laut Trin. 996 valedicitur his verbis male vive et Vale'. F0rmula sine et ales etiam aliis locis occurrit Plaut. Μil. 1340; morat sat II, 5, 110 epist. I, 6 67 Allitterati0 non minus conspicua est quam in alii f0rmulis, quae praecipue in finibus prol0g0rum occurrunt. )His valedicendi formulis pponi p0test aliud genuS, qu0 Romani abituris precantur, ut bene c0nficiant iter et d0mum redeant. Id fieri solet his formulis bene ambula Plaut. Asin. 108 Cas. 526 Mil. 396 Most. 853 cf. Vulgat. 0b. V 21: bene ambuletis od myΠλγrib, bene ambulato Plaut. Capt. 452; Epid. 377 Merc. 327; ers. 50), bene ambula et redambula Ρlaut. Capt. 900). Revocant hac formulae in mentem illud benene ambulatum est γ' de quo supra in salutandi formulis disputavimus. In laut Mil. 936 cum 10rmula bene ambula' coniuncta Sunt haec Verba bene rem erus. Haec quiSquiS formulam esse existimat, testim0nia proferre p0teSt primum quidem illud χαιρειν καὶ ν πρύττειν Graec0rum, deinde n0nnullo loc0s 0etarum Romanorum, qui Graecos aperte imitati sunt. β)' abl. l. l. p. 29. In epistularum sermonem hanc sormulam non ante Ciceronis tempora invasisse J0 Babl. l. l. p. 29 exempli docet. Ρlaut Cas. 864. et alete, bene rem gerite et vincite virtute vera.' Platon epist. 3 Πλατων Λιονυσlo χαίρειν πιστείλας αρ ορθως δν υγχάνοιμι τῆς βελτίστης προσρηοεως ῆ μολλον κατα τὴν εμλιν συνή

θειαν γραφων ευ πραττειν ωσπερ ειωθα εν ταις πιστολαῖς τους φίλους προσαγορευειν.

β Ρlaut Aulul. 117 rogitant me, ut valeam, quid agam, quid rerum geram orin. 773 salutem ei nuntiet verbis patris Illum bene gerere

38쪽

Denique commemoraverim illud ave', quod in epistulis nonnunquam Valedicendi causa Surpatur,' a Sermone cotidiano alienum esse. Contra persaepe in titulis sepulcralibus legitur hoc autem loco non valedictio est, sed pro salutatione praetereuntium habendum videtur. )

rem et valere et vivere morat epist. I, 8, 1 Celso gaudere et bene rem gerere Albinovano Musa rogata refer morat epist. I, 8, 13 post haec ut Valeat, quo pacto rem gerat et e . . .

' abl. l. l. p. 34. ' h. L. L. ΙΙ, 1301 8.

39쪽

Ρars tertia.

De formulis quibu8dam urbani8.

Hoc nomine 'formularum urbanarum complectimur eas formulas, quae maxime Sermoni cotidiani pr0priae Sunt. Quarum omnium ea est rati0, ut indicent h0minem, qui eas pronuntiat, h0nestis parentibus natum et optimis moribus institutum esse. Multis ccasi0nibus adhiberi p0SSunt, praecipue a rogantibus invitantibus gratia agentibus Surpantur. Multa enim apud Romanos sunt genera r0gandi; quorum ipsis formulis color definitur. Quo de genere primum disputabimus deinde studium ad eas formulas conferre in animo St, quae praecipue in gratii agendis Surpantur.

I. De formulis praecipue in rogando et invitandou8urpatis. Frequentia omnibus formulis praestant notissimae illae sis sultis sodes Formulae sis et sultis nisi apud priscos Latinos Vix inveniuntur. Identidem exstant apud Plautum erentiumque sed Ennium qu0que his formulis usum esse ostendit Festus p. 510,12 sultis si vultis significat composito Vocabulo ita ut alia sunt 80des si audes', sis si vis'. Ennius pandite sultis genas et corde relinquite somnum V te tr. 532). - Atque Cicer etsi vocem sis ipse usurpavit Cic. pro . Rosc. Amer g 48 pr Mil. 60), tamen alio loco orator g 154 docet iam multo ante sua temp0ra formulam ex usu cotidiano evanuisse. Haec enim dicit de

40쪽

priscis illis poetis atque oratoribus Lubenter etiam copulancto verba iungebant, ut 80des' pro si audes', sis pro si vis' - Sed interest aliquid inter sis et sodes'. Nam cum illius formulae post lautum atque erentium exempla afferri vix p08Sint, altera per t0tam Latinitatem non interiit. Sed etiam aliis rebus differunt. Formula sodes ab initio magis urbana videbatur quam sis et sultis'. Res enim ita se habet: sis omnibus hortationibus adici potest. Non solum imperi leniend ponitur,' sed etiam severe imperantis est et stomachantis. Velut invenimus Plaut. Asin. 44:CaVe Sis malam rem, et erent Eun. 799 Cave sis nesci cui maledicas nunc viro et multa similia. - 0rmula sodes' autem semper habet vim blande interrogandi et hortandi, quod

omnia exempla demonStrant.

Aliae formulae, quibus vel hortati0nes leniuntur Vel preces amplificantur, hac Sunt

cum libuerit Petron. 127. cf. Ρlaut. rvc. 361 me lubente facies morat epist. I, 7, 70 ut libet); si tibi sidetur Cic. ad Att. XV, 11, 1 ad iam ΙΙΙ, , 5;

si tibi sidebitur Cic. adisti. XII, 2, 5 - ad Brut. I, 5,2); si tibi nidebitur Cic. ad Att. XII, 18 Α); ut sidebitur Cic. ad Att. XIII, 13,4); si forte vaeas Η0rat epist. II, 2, 95); si alde acas Ρlin epist. III, 18, ); si ita expedit Cic. ad Quint, ir II, 2,4);

' i Donat ad Ter Enn. IV, 7, 29 quia imperativa sunt Velut contumeliosa, addebant veteres sis', quod significat si vis'. - et ad Andr. I, 1, 58 dic imperativum est, ideo temperavit iniuriam blandimento.