C. Iulii Caesaris Belli gallici, libri vii. A. Hirtii, liber viii

201쪽

BELLI GALLICI ponto ab incidentibus telis tegeretur portis lares altiore 10 quo turres imposui Huius munitionis duplex erat eo silium namque et operum magnitudinem et timorem suum sperabat fiduciam barbaris adlaturum, et cum a bulatum frumentatumquo longius esset proficiscendum, parvis copiis castra munition ipsa videbat pomo defendi. interim crebro paucis utrimque procurrentibus inter bina castra palude interiecta contendebatur quam tamen paludem non numquam aut nostra auxilia Gallorum se minorumque transibant acriusque hostes insequebantur, aut vicissim hostos eandem transgressi nostros longius a summoveban accidebat autem cotidianis pabulationibus, id quod accidero erat necesse, cum raris disiectisque ex aedificiis pabulum conquireretur ut impeditis locis dispersi pabulatores circumvenirentur quae res eis mediocro detrimentum iumentorum a servorum nostris adserebat, tamen stultas cogitationes incitabat barbarorum, atque eo magis, quod Commius, quem profectum ad auxilia Germanorum arcessenda docui, cum equitibus Venerat; qui tametsi numero non amplius eranti, tamen 11 Germanorum adventu barbari instabantur. Caesar, cum animadverteret hostem compluros dies castris palude et loci natura munitis o tenero neque oppugnari Miraeorum sine dimications perniciosa nec locum munitionibus claudi nisi a maior exercitu posse, litteras ad la bonium mittit, ut, quam celerrime posset, legionem XIII., quae cum T. Sextio legato in Biturigibus hiemabat, arcesseret atque ita cum tribus logionibus magnis itineribus ad se veniret; ipse equites in vicem Remorum ac Lingonum reliquarumque civitatum, quorum magnum numerum BVocaverat, praesidio pabulationibus mittit, qui subitas 1 incursiones hostium sustinerenti Quod cum cotidis fiereta iam consuetudine diligentia minueretur, quod plerumque accidit diuturnitato, Bellovaci delecta manu oditum

202쪽

cognitis stationibus cotidianis equitum nostrorum silvestribus locis insidias disponunt eodemque equites postero die amittunt, qui primum elicerent nostros, deinde circumventos adgrederentur cuius mali sors incidit Remis, quLabus illo dies fungendi muneris obvenerata namque hi, cum repente hostium equites animadvertissent a numero superiores paucitatem contempsissent, cupidius insecuti apoditibus undique sunt circumdat quo facto perturbati . celerius, quam consuetudo seri equestris proelii se ceperunt amisso Vertisco, principe civitatis, praefecto equitum; qui cum vix equo propter aetatem posset uti, tamen sconsuetudine Gallorum neque aetatis excusatione in suscipienda praefectura usus erat neque dimicari in se voluerata inflantur atque incitantur hostium animi Facundo proelio, principo et praefecto Remorum interiecto, nostriquo detrimento admonentur diligentius exploratis et locis stationes disponere ac moderatius cedentem insequi hostem. Non intermittunt interim cotidiana proelia incia conspectu utrorumque castrorum, quae ad Vada transit quo fiebant paludis qua contentione Germani, quos proin aterea Caesar transduxerat Rhenum, ut equitibus interpositi proeliarentur, cum constantius universi paludem transi sent paucisquo resistentibus interfectis pertinacius reliquam multitudinem essent insecuti, perterriti non solum ii, qui aut comminus opprimebantur aut eminus Vulner bantur, sed etiam qui longius subsidiari consueverant, turpiter refugerunt nec prius finem fugae secerunt saepes amissis superioribus locis, quam se aut in castra suorum reciperent aut non nulli pudor coacti longius profugerentiquorum periculo si omnes copiae sunt perturbatae, ut 4 vix iudicari posset, utrum secundis minimis rebus insolentiores an adverso mediocri casu timidiores essent. Compluribus diebus isdem in castris consumptis 1 cum propius accessisse legiones et C. Trebonium legatum

203쪽

BELLI GALLICI cognorissent, duces Bellovacorum veriti similem obse aionem Nesia noctu dimittunt eos quos aut aetato aut viribus inseriores aut inermes habebant, unaque stiqua impedimenta quorum perturbatum et confusum dum e plicant agmen, - magna enim multitudo carrorum etiam expeditos sequi Gallos consuevit, oppressi luce copias armatorum pro suis instruunt castris, no prius Romani persequiis inciperent, quam longius agmen impedimens torum suorum processisse a Caesar neque resistentes adgrediundos tanto collis ascensu iudicabat, neque non qu eo legiones admovendas, ut discedere ex eo loco sino periculo barbari militibus instantibus non possenti

ita, cum paludo impedita a castris castra dividi videret, quas transeundi difficultas celeritatem insequendi tardare posset, atque id iugum, quod trans paludem paene ad hostium castra pertineret, mediocri vallo a castris eorum intercisum animadverteret, pontibus palude constratari sonos traducit celeriterque in summam planitiem iugi pervenit, quas declivi fastigio duobus ab lateribus munim batur ibi legionibus instructi ad ultimum iugum e

venit aciemquo eo loco constituit, unde tormento missa 1 tela in hostium cuneos coici possenti Barbari confisi loci natura, cum dimicare non recusarent, si sorte Romani subire collem conarentur, paulatimque copias distributas dimittere non auderent, ns dispersi perturbarentur, in acie permanserunti quorum pertinacia cognita Caesar XX cohortibus instructis castrisque eo loco metatis muniri iubet a castra absolutis operibus pro vallo logiones instructas con- locat, equites frenatis equis in stationibus disponi Bellovaci, cum Romanos ad insequendum paratos viderent nequo pernoctare aut diutius permanere sine periculo eodem loco possent, tale consilium sui recipiendi ceperunti ascos ubi consederant, namque in acie sedere Gallos consuesse superioribus commentariis declaratum est, per manus stra

204쪽

mentorum ac virgultorum, quorum summa erat in castris copia, inter se traditos anto aciem conlocarunt extremoque tempor dis signo pronuntiato uno tempore incenderunti ita continens flamma copias omnes repente a conspectu εtexit Romanorum quod ubi accidit, barbari vehementissimo cursu refugerun Caesar, etsi discessum hostium 16 animadvortere non poterat incendiis oppositis, tamen id consilium cum fugae causa initum suspicaretur, legiones promovet, turmas mittit ad insequendum; ipse veritus insidias, o sorte in eodem loco subsistere hostis atque elicero nostros in locum conaretur iniquum, tardius procodita equites cum intrare sumum et stammam densisabamam timerent ac, si qui cupidius intraverant, vix suorum

ipsi priores partes animadverterent equorum, insidias veriti liberam facultatem sui recipiendi Bellovacis dederunti ita sfuga timoris simul calliditatisque plena sin ullo detrimento milia non amplius X progressi hostes loco munitissimo castra posuerunta inde cum saeps in insidiis equitescipeditesquo disponerent, magna detrimenta Romanis in pabulationibus inserebanta Quod cum crebrius accideret, ire captivo quodam comperit Caesar Correum, Bellovacorum ducem, sortissimorum milia sex peditum delegisssequitesque ex omni numero mille, quos in insidiis eo loco conlocaret, quem in locum propter copiam frumentia pabuli Romanos missuros suspicaretur quo cognito a consilio legiones plures, quam solebat, educit equitatumque, qua consuetudine pabulatoribus mitters praesidio consuerat, praemittit huic interponit auxilia levis arma sturae ipso cum legionibus, quam potest maxime adpropinquata Hostes in insidiis dispositi, cum sibi delegis issent campum ad rem gerendam non amplius patentem in omnes partes passibus mille, silvis undiquo impossitissimis aut flumino altissimo munitum, velut indagins hunc insidiis circumdederanti explorato hostium consilio nostri ad proe a

205쪽

BELLI GALLICIliandum animo atque armis parati, cum subsequentibus legionibus nullam dimicationem recusarent, turmatim in eum locum devonemn quorum advont cum sibi eo reus oblatam occasionem rei gerendas existimaret, primum cum paucis se ostendit atque in proximas turmas impetum 4 seci nostri constanter incursum sustinent insidiatorum neque plures in unum locum conveniunt; quod plerumquo equestribus proeliis cum propter aliquem timorem accidit, Is tum multitudine ipsorum detrimentum accipitur. Cum dispositis turmis in vicem rari proeliarentur nequo ab lateribus circumveniri suos paterentur, erumpunt ceteri Correo proeliant ex silvis fit magna contentione diversum pro lium quod cum diutius pari Mario iniretur, paulatim ex silvis instructa multitudo procedit peditum, quae nostros coegit cedere equites quibus coleriter subveniunt levis armaturae pedites, quos ante legiones missos docui, tu a misque nostrorum interpositi constanter proeliantur pugnatur aliquamdiu pari contentione; deinde, ut ratio postulabat proelii, qui sustinuerant primo impetus insidiarum, hoc ipso fiunt superiores, quod nullum ab insidiantibus

4 imprudentes acceperant detrimentum accedunt propius interim legiones, crebriquo eodem tempore et nostris et hostibus nuntii adseruntur, imperatorem instructis copiis ademe qua ro cognita praesidio cohortium confisi nostri acerrime proeliantur, ne, si tardius rem gessissent, Victorias gloriam communicasse cum legionibus viderentur; ε hostes concidunt animis atque itineribus diversis fugam quaero nequiquam; nam quibus difficultatibus locorum et Romanos claudere voluerant, iis ipsi tenebantur victi tandem perculsique maiore parte amissa consternati profugiunt partim silvis petitis, partim numino, inui tamens in fuga a nostris acriter insequentibus conficiuntur, cum interim nulla calamitato victus Correus excedere proelio silvasque petere aut invitantibus nostris ad deditionem

206쪽

potuit adduci, quin fortissimo proeliando compluresque Vulnerando cogeret elatos iracundia victores in o tota

coicere.

Tali modo ro psta reconlibus proelii vestigiis in myeSSus Caesar, cum victos tanta calamitate existimaret hostes nuntio accepto locum castrorum relicturos, quae non longius ab ea caudo abesso plus minus VIII milibus dicobantur, tametsi flumine impeditum transitum videbat, tamen exercitu traducto progreditur. 4 Bellovaci reli aquaeque civitates repente ex fuga paucis atque his vulneratis receptis, qui silvarum beneficio casum evitaVerant, omnibus adversis, cognita calamitate, interfecto Correo, amisso equitatu et sortissimis peditibus, cum adventare Romanos existimarent, concilio repente cantu tubarum conVocato conclamant, legati obsidesque ad Caesarem mittantur. Hoc omnibus probato consilio Commius Atrebas 21 ad eos confugit Germanos, a quibus ad id bellum auxilia mutuatus erat ceteri e vestigio mittunt ad Caesarem is et gatos petuntque, ut ea poena sit contentus hostium, quam si sin dimicatione inferre integris posset, pro Sua clementia atque humanitato numquam profecto esset inlaturus. adflictas opes equestri proelio Bellovacorum esse; adolectorum peditum multa milia interisso, vix refugisse nuntios caedis magnum tamen, ut in tanta calamitate. Bellovacos o proelio commodum esse consecutos, quod Correus auctor belli, concitator multitudinis esset interfectus. numquam enim senatum tantum in civitato illo vivo, quantum imperitam plebem potuisse. Haec oranti rebus legatis commemorat Caesar eodem tempore superiore anno Bellovacos ceterasque Galliae civitatos suscepisso bellum; 0rtinacissimo hos ex omnibus in sententia e mansisse neque ad sanitatem reliquorum dedition esso perductos scire atque intellegere se causam occati a acillim mortuis delegari. neminem ero tantum pollere,

207쪽

BELLI GALLICI ut invitis principibus, resistento senatu, omnibus bonis repugnantibus infirma manu plebis bellum concitare et gerere posset sed tamen se contentum fore ea poena, 2 quam sibi ipsi contraxissenti octo insequenti legati responsa ad suos reserunt, obsides conficiun concurrunt reliquarum civitatum legati, quae Bellovacorum specula-rbantur eventum obsides dant, imperata faciunt excepto Commio, quom timor prohibsbat cuiusquam fidei suam

scommittere salutem. nam superiore anno T. Labienus Cassare in Gallia citerior ius dicente, cum Commium comperisset sollicitare civitatos et coniurationem contra Caesarem facere, infidelitatem eius in ulla perfidia iudi carit comprimi posse quem quia non arbitrabatur Voc tum in castra Venturum, ne temptando cautiorem faceret, C. Volumnum Quadratum misit, qui eum per simulationem conloquii curaret interficiendum. ad eam rem flectos idonoos ei tradidit centuriones cum in conloquium Ventum esset et, ut convenerat, manum Commi Volusenus arripuisset, centurio Vel insueta re permotus vel celeritera familiaribus prohibitus Commi conficere hominem non potuit graviter tamen primo ictu gladio caput percussit. cum utrimque gladii destricti essent, non tam pugnandi quam diffugiendi fuit utrorumque consilium nostrorum, quod mortisero vulnere Commium credebant adfectum, Gallorum, quod insidiis cognitis plura, quam Videbant, extimesceban quo facto statuisse Commius dicebatur numquam in conspectum cuiusquam Romani Venire. 24 Bellicosissimis gentibus devictis Caesar, cum videret nullam iam esse civitatem, quae bellum pararet, quo sibi resisteret, sed non nullos ex oppidis demigrare, ex agris diffugere ad praesens imperium evitandum, plures in partes exercitum dimittere constitui M. Antonium quaestorem cum legione XII sibi coniungit. C. Fabium legatum cum cohortibus XXV mittit in diversissimam partem Gal-

208쪽

19 1lias, quod ibi quasdam civitatus in armis ess audiebat neque C. Caninium Rebilum togatum, qui in illis regi nibus erat, satis firmas duas legionos habere existim in T. Labienum ad se evocat; legionem autem XV., quae scum eo fuerat in hibernis, in togatam Galliam mittit ad

colonias civium Romanorum tuendas, ne quod simile incommodum accideret decursione barbarorum, ac superiore

aestate Tergestinis acciderat, qui repentino latrocinio ab que impetu Illyriorum orant oppressi ipse ad astandos odepopulandosque fines Ambiorigis proficiscitur; quem e

territum ac fugientem cum redigi posse in suam potest tem desperasset, proximum suae dignitatis esse ducebat, adeo fines eius vastare civibus, aedificiis, pecore, ut odio suorum Ambiorix, si quos fortuna reliquos fecisset, nullum reditum propior tantas calamitates haberet in civit rem. Cum in omnes partes finium Ambiorigis aut legiones raaut auxilia dimisisset atque omnia ascibus, incendiis, rapinis astasset, magno numero hominum interfecto aut capto Labienum cum duabus legionibus in Treveros mittit; quorum civitas propter Germaniae vicinitato cotidianis a exercitata bellis cultu si feritat non multum a Germanis disserobat nequo imperata umquam nisi exercitu coacta faciebati Interim C. Caninius legatus, cum magnam multitu mdinem convenisso hostium in fines Pictonum litteris nuntiisque Durati cognosceret, qui perpetuo in amicitia e manserat Romanorum, cum pars quaedam civitatis eius defecisset, ad oppidum Lemonum contendita quo cum a adventaret atque ex captivis certius cognosceret multis hominum milibus a Dumnaco, duce Andium, Duratium clausum Lomoni oppugnari neque infirmas legiones hostibus committere auderet, castra posuit loco munito. Dum anacus, cum adpropinquare Caninium cognosset, copiis omnibus ad legiones conversis castra Romanorum oppu-

209쪽

BELLI GALLICI. gnaro institui cum complures dies in oppugnatione co sumpsisset et magno suorum detrimento nullam partem munitionum convellere potuisset, rursus ad obsidendum 2 Lemonum redi Eodem tempore C. Fabius legatus complures civitates in fidem recipit, obsidibus firmat litteri quo Canini fit certior, quae in Pictonibus gerantur. quibus rebus cognitis proficiscitur ad auxilium Duratio a serendum at Dumnacus adventu Fabii cognito desperata salute, si eodem tempore coactus esset et RomanumJ0xternum sustinere hostem et respicor ac timere oppidanos, repente ex eo loco cum copiis recedit nec so satis tutum sors arbitratur, nisi flumen Ligerim, quod erat ponte propter magnitudinem transeundum, copias traduxisse: Fabius, etsi nondum in conspectum hostium venerat neque se cum Caninio coniunxerat, tamen doctus ab iis, qui locorum noverant naturam, potissimum credidit hostes perterritos eum locum, quem petebant, petituros itaque cum copiis ad eundem pontem contendit equitatumquo tantum prascedere ante agmen imperat legionum, quantum cum processisset, sine delatigatione equorum in eadem se reciperet castra consequuntur equites nostri, ut orat praeceptum, invaduntque Dumnaci agmen et fugientes perterritosque sub sarcinis in itinere adgressi magna praeda multis intersectis potiuntur cita re bene gesta se 28 recipiunt in castra. Insoquenti nocte Fabius equites pra mittit sic paratos, ut confligerent atque agmen morare et tur, dum consequeretur ipse cuius praeceptis ut res gereretur, Q. Atius Varus, praefectus equitum, singularis et animi si prudontiae Vir suos hortatur agmenque hostium consecutus turmas partim idoneis locis disponit, parte equis tum proelium committi confligit audacius equitatus hostium succedentibus sibi peditibus; qui toto agmino sub-4 sistentes equitibus suis contra nostros serunt auxilium fit proelium acri certamine namque nostri contemptis pridis

210쪽

superatis hostibus, cum subsequi legiones meminissent, et pudor cedendi et cupiditato per so conficiendi proelii sortissimo contra pedites proeliantur, hostesquo nihil samplius copiarum accessurum credentes, ut pridie cogno- Verant, dolendi equitatus nostri nacti occasionem videbantur. Cum aliquamdiu summa contentione dimicaretur, re Dumnacus instruit aciem, quas suis esset equitibus in vicem praesidio. tum repente confortas legiones in conspectum hostium veniun quibus visis porculsae bar et barorum turmae ac perterrita acies hostium perturbato impedimentorum agmine magno clamore discursuque passim fugas se mandanti a nostri equites, qui paulo ante scum resistentibus fortissime conflixerant, laetitia victorias elati magno undique clamore sublato cedentibus circuiu- fusi, quantum equorum vires ad persequendum dextrae-qus ad caedendum valent, tantum eo proelio interficiun Litaqus amplius milibus XII aut armatorum aut eorum 4 qui timore arma proiecerant, intersectis omnis multitudo capitur impedimentorum.

Qua ex fuga cum constaret Drappetem Senonem, go qui, ut primum defecerat Gallia, collectis undique e ditis hominibus, servis ad libertatem vocatis, exulibus omnium civitatum ascitis, receptis latronibus impedimentast commeatus Romanorum interceperat, non amplius h

minum duobus milibus ex fuga collectis provinciam petere unaque consilium cum eo Lucterium Cadurcum cepisse, quem superiore commentario prima desections Gallias facere in provinciam voluisse impetum cognitum est, Caninius legatus cum duabus legionibus ad eos peree-a quendos contendit, ns detrimento aut timore provinciae magna infamia perditorum hominum latrociniis cuperetur. C. Fabius cum reliquo exercitu in Carnutes ceterasque II proficiscitur civitates, quarum eo proelio, quod cum Dumnaco fecerat, copias esse accisas sciebata non enim du- a