C. Iulii Caesaris Belli gallici, libri vii. A. Hirtii, liber viii

171쪽

BELLI MUCIstionem de bonis direptis decernunt, Litavicci fratrumque bona publicant, legatos ad Caesarem purgandi sui gratias mittunt haec faciunt recuperandorum suorum causa Sed

contaminati facinore et capti compendio ex direptis bonis, quod ea res ad multos portinebat, et timore poena Oxterriti consilia clam de bello intro incipiunt civitatesque reliquas legationibus sollicitant qua tametsi Caesar intellegebat, tamen, quam mitissime potest, legatos appellat: nihil se propter inscientiam levitatemque vulgi gravius de

civitate iudicar nequo de sua in Haeduos bonevolentias deminuere ipso maiorem Galliae motum expectans, ne ab omnibus civitatibus circumsisteretur, consilia inibat, quem ad modum a Gergovia discederet ac rursus omnem exercitum contraheret, ne profectio nata ab timor desectionis similisque fugae Vifleretur. ιι aec cogitanti accidoro visa est lacultas bene gerendae rei nam cum in minora castra operis perspiciendi causa Venisset, animadvertit collem, qui ab hostibus tenobatur, nudatum hominibus, qui superioribus diebus vix prae mulet titudine cerni poterat admiratus quaerit ex perfugis cau-Sam, quorum magnus ad eum cotidie numerus consuebatia constabat inter omnes, quod iam ipso Caesar per exploratores cognoverat, dorsum esse eius iugi prope aequum, sed silvestre et angustum, qua esset aditus ad alteram partem oppidi vehementer huic illos loco timere nec iam aliter sentire, uno colle ab Romanis occupato si alterum amisissent, qui paene circumvallati atquo omni exitu et pabulations interclusi viderentur ad hunc muniendum 1 locum omnes a Vercingetorige evocatos. Hac re cognita Caesar mittit complures equitum turmas eo do media nocte imperat, ut paulo tumultuosius omnibus locis e et agentur prima luce magnum numerum impedimentorum ex castris mulorumque produci deque his stramenta detrahi mulionesquo cum cassidibus equitum specie ac

172쪽

simulations collibus circumvehi iubeta his paucos addita equites, qui latius ostentationis causa agentur longo circuitu easdem omnes iubet petere regiones haec procul . ex oppido videbantur, ut erat a Gorgovia despectus in castra, neque tanto spatio, certi quid esset Oxplorari potera logionem X eodem luce mittit et paulum progres ssam inferiore constituit loco silvisque occultata augetur εGallis suspicio, atque omnes illo ad munitionem copiae

traducuntur. Vacua castra hostium Caesar conspicatus et tectis insignibus suorum occultatisque signis militaribus raros milites, ne ex oppido animadverterentur, ex maioribus castris in minora traducit legatisque, quos singulis slegionibus praofecerat, quid fieri velit, ostendit in primis monet, ut contineant milites, ne studio pugnandi aut spopraedae longius progrediantur quid iniquitas loci habeat sincommodi, proponit hoc una celeritate posse Vitari occasionis esse rem, non proelii his rebus expositis signum 1ddat si ab sextra parte alio ascensu eodem tempore Haω duos mitti Murus oppidi a planitie atque initio ascensus 16 recta regione, si nullus anfractus intercederet, MCC passus aberat quicquid huc circuitus ad molliondum clivum et accesserat, id spatium itineris auoba a medio sero collo si longitudinem, ut natura montis orebat, ex grandibus saxis VI pedum murum, qui nostrorum impetum tardaret, praeduxerant Galli atque inferior omni spatio vacuo relicto superiorem partem collis usque ad murum oppidi densissimis castris comploveran militos dato signo cel 4ritor ad munitionem perveniunt eamque transgressi trinis castris potiuntur ac tanta fuit in castris capiendis celeri εtas, ut Teutomatus, rex Nitiobrogum, subito in tabe naculo oppressus, ut meridie conquieverat, superiore parte corporis nuda vulnerato equo vix se ex manibus praedantium militum eripersta consecutus id, quod animo 17 proposuerat, Caesar receptui cani iussit, legionisqus X.,

173쪽

BΕIJ GALLICI quacum erat, continuo signa constiterun at roliquarum legionum milites non audito sono tubae, quod satis magna Valles intercedebat, amon a tribunis militum legatisque, aut erat a Caesar prascopium, retinobantur sed elati spe celeris victorias et hostium fuga et superiorum temporum secundis proeliis nihil adeo arduum sibi existimabant, quod non virtute consequi possent, sequo finem prius Sequendi fecerunt, quam muro oppidi portisque ad propinquamn tum vero ex omnibus urbis partibus orto clamore, qui longius aberant, repentino tumultu perterriti, cum hostem intra portas esse existimarent, se ex oppido eiecerunt matres familias de muro estom argentumquBiactabant et pectore nudo prominentes passis manibus obtestabantur Romanos, ut sibi parceroni neu, sicut Avarici fecissent, no a mulieribus quidem atquo insantibus ab ε tinerent; non nulla d muro per manus demissa sesset militibus tradeban L. Fabius, centurio legionis VIII, quem inter suos eo die dixisso constabat excitari se AV ricensibus praemiis neque commissurum, ut prius quiS-

quam murum Scenderet, usa suos nactus manipulares

atque ab iis sublovatus murum ascendit hos ipse rursus 48 singulos exc0ptans in murum extuli Interim ii, qui ad alteram partem oppidi, ut supra demonstravimus, munitionis causa convenerant, primo exaudito clamore, indis stiam crebris nuntiis incitati oppidum a Romanis teneri, a praemissis equitibus magno cursu eo contenderunti Orum ut quisquo primus venerat, sub muro consistebat suorum quo pugnantium numerum augebat quorum eum magna multitudo convenisset, matres familiae, quae paulo aris Romanis de muro manus tondebant, suos obtestari et mors Gallico passum capillum ostentar liberosque in conspectum proferre coeperunti erat Romani nec loco ne numero aequa contentio simul et cursu si spatio pugna defatigati non facile recentes atque integros susti-

174쪽

neban Caesar, cum iniquo loco pugnari hostiumque copias saugeri videret, praemetuens suis ad T. Sextium legatum, quom minoribus castris praesidio reliquerat, misit, ut

cohortes ex castris celeriter duceret si sub infimo collo a dextro later hostium constitueret, ut, si nostros loco a depulsos vidisset, quominus libere hostes insequerentur, terrereta ipso paulum ex eo loco cum legione progre lasus, ubi constiterat, eventum pugnae expectabat Cum 10 acerrime comminus pugnaretur, hostes loco et numero, nostri virtute confiderent, subito sunt Haedui visi ab latere nostris aperto, quos Caesar ab dextra parto alio ascensu manus distinenda causa misorat hi similitudino a

armorum Vehementer nostros perterruerunt, ac tametsi

dextris umoris exertis animadvertebantur, quod insigne pactum esse consuerat, tamen id ipsum sui allendi causa militos ab hostibus actum existimabanti sodem tempore a L. Fabius centurio, quique una murum ascenderant, circumventi atquo interfecti de muro praecipitabantur M. Pe ιtronius, eiusdem legionis centurio, cum portas excidero conatus esset, a multitudine oppressus a sibi desperans

multis iam vulneribus acceptis manipularibus suis, qui illum secuti erant, quoniam', inquit, me una vobiscum

Seoare non possum, Vestra quidem certe vitas prospiciam, quos cupiditato glorias adductus in periculum deduxi vos data facultate vobis consulite. simul in medios shostes inrupit duobusque interfectis reliquos a porta a lum submovi conantibus auxiliari suis frustra' inquit, s

mea vitae subvenire conamini, quem iam sanguis vire

quo deficiun proinde abito, dum est acultas, vosque ad legionem recipito. ita pugnans post paulum concidit ac suis saluti festa Nostri, cum undique premerentur 5IXLVI centurionibus amissis siecti sunt loco. sed intolerantius Gallos insequentes legio X. tardavit, quae pro subsidio paulo aequiore loco constiterata hanc rur a

175쪽

sus XIII. legionis cohortes sexceperunt, quae ex cratris minoribus ductas cum T. Sextio legato ceperant locum a superiorem legiones, ubi primum planitiem attigerunt, ι infestis contra hostem signis constiterunti Vercingetorix ab radicibus collis suos intra munitiones reduxi eo die milites sunt paulo minus DCC desiderati. 52 Postero dis Caesar contione advocata temeritatem e piditatemque militum reprehendit, quod sibi ipsi iudic Vissent, quo procedendum aut quid agendum videretur, neque signo recipiendi dato constitissent nequo a tribunis militum legatisque retinori potuissenti exposuit, quid iniquitas loci posset, quod ipso ad Avaricum sensisset, cum sino duco si sino equitatu deprehensis hostibus exploratam Victoriam dimisisset, ne parvum modo detrimentum in cona tention propter iniquitatem loci accidere quanto opere

eorum animi magnitudinem admiraretur, quos non caSDO-rum munitiones, non altitudo montis, non murus oppidi tardare potuisset, tanto opere licentiam arrogantiamque reprehendere, quod plus se quam imperatorem de victoria 4 atquo exitu rerum sentire existimarent ne minus se a

milito modestiam et continentiam quam virtutem atque 5a animi magnitudinem desiderare. Hac habita contion et ad extremum oratione confirmatis militibus, no ob hanc causam animo permoVerentur neu quod iniquitas loci attulissut id virtuti hostium tribuerent, eadem de profectione cogitans, quae ante Senserat, legiones ex castris eduxit aciemquo idoneo loco constitui cum Vercingetorix nihilo magis in aequum locum descendoret, lovi acto equestri proelio atque o secundo in castra exorcitum reduxit scum hoc idem postero dis fecissot satis ad Gallicam

ostentationem minuendam militumque animos confirman-ι dos factum existimans in Haeduos movit castra ne tum

quidem insecutis hostibus artio dis ad sumen Elaverbo venit; pontem refecit exercitumquo traduxi Ibi a

176쪽

159 Viridomaro atqus Eporedorigo Haeduis appellatus discit

cum omni equitatu Iataviccum ad sollicitandos Haeduos prosectum opus esse ipsos antecedere ad confirmandam civitatem. etsi multis iam rebus perfidiam asduorum a perspectam habebat atquo horum discessu maturari defectionem civitatis existimabat, tamen eos retinendos non censuit, ne aut inferre iniuriam videretur aut daret timoris aliquam suspicionem. discedentibus iis breviter sua in s Haeduos merita exposuit quos et quam humiles accepisset, compulsos in oppida, multatos agris, omnibus ereptis . sociis, imposito stipendio, obsidibus summa cum contumelia extortis, et quam in fortunam quamque in amplitudinem duxissst, ut non solum in pristinum statum redissent, sed omnium temporum dignitatem et gratiam antecessisse videront his datis mandatis eos ab se dimisit. Noviodunum erat oppidum Haeduorum ad ripas i ingeris oportuno loco positum. huc Caesar omnes obsides a Gallias, umentum, pecuniam publicam, Suorum atque exercitus impedimentorum magnam partem contulerat huc smagnum numerum quorum huius belli causa in Italia atquo Hispania coemptum miserat. eo cum Eporedorix 4 Viridomarusquo venissent et de statu civitatis cognovissent, Litaviccum Bibracto ab Haeduis receptum, quod est oppidum apud eos maximae auctoritatis, Convictolitavem magistratum magnamque partem senatus ad eum comvenisse, legatos ad Vercingetorigem de paco et amicitia concilianda publico missos, non praetermittendum tantum commodum existimaverunta itaque interfectis Novioduni scustodibus, quique eo negotiandi ea a conVenerant pec niam atque equos inter se partiti sunt, obsides civitatum εBibracto ad magistratum deducendos curaverunt, Oppidum, quod a s teneri non posse iudicabant, ne cui esset usui Romanis, incenderunt, frumenti quod subito potuerunt, a navibus avexerunt, reliquum numine atque incendi co

177쪽

160 BELLI Ovidin ruporunt, ipsi ex finitimis regionibus copias cogere, pra sidia custodiasque ad ripas Ligeris disponere equitatumque

omnibus locis iniciendi timoris causa ostentare coeperunt, si ab re montaria Romanos excludere aut adductos

1 inopia ex provincia expellere possenti quam ad spem

multum sos adiuvabat, quod Liger ex nivibus creverat, ut M omnino vado non posse transiri videretur. Quibus rebus cognitis Caesar maturandum sibi censuit, si osset in perficiendis pontibus oriclitandum, ut prius, quam Menta maiores eo coactae copiae, dimicare nam ne commutato consilio iter in provinciam converteret, ut non nemotum quidem necessario faciundum existimabat, cum infamia atque indignitas rei et oppositus mons Cebenna viarumque dissicultas impediebat, tum maximis, quod iuncto Labieno atque iis legionibus, quas una miserat, avehementer timoba itaquo admodum magnis diurnis nocturnisquo itineribus confectis contra omnium opinionem ad Ligerim venit vadoque per equites invento pro rei necessitate oportuno, ut bracchia modo atque umeri ad sustinenda arma liberi ab aqua esse possent, disposito equitatu, qui vim numinis refringeret, atque hostibus primo aspectu perturbatis incolumem exercitum traduxit frumentumque in agris et pecoris copiam nactus repleto his robus exercitu ito in Sonones facere instituitior Dum has apud Caesarem geruntur, Labienus e Supplemento, quod nuper ex Italia venerat, relicto Agedinci, ut esset impedimentis praesidio, cum mi legionibus Lutetiam proficiscitur. id est oppidum Parisiorum posituma in insula fluminis Sequanae cuius adventu ab hostibus cognito magna ex finitimis civitatibus copiae conveneruntia summa imperii traditur Camulogeno Aulerco, qui prope

confectus aetate tamen propter singularem scientiam rei militaris ad sum est honorem vocatus is cum animadvertisset perpetuam esse paludem, quae influeret inra

178쪽

quanam atque illum omnem locum magnopere impediret, hic consedit nostrosquo transitu prohibero instituit. La 58bienus primo vineas agore, cratibus atque aggere paludem explere atque iter munim conabatur. postquam id dimacilius fieri animadvertit, silentio o castris tortia vigilia egreSSus eodem, quo Venerat, itinere Metiosedum perveniti id os oppidum Senonum in insula Sequanae positum, ut spaulo ante do Lutetia diximus. deprehensis navibus es 4 citer L celeriterquo coniunctis atque eo militibus impositis et rei novitato perterritis oppidanis, quorum magna pars erat ad bellum evocata, sine contontions oppido potitur. resecto ponte, quem superioribus diobus hostes s resciderant, exercitum traducit si ocundo sumino ad Lutetiam iter sacer coepi hostes o cognita ab iis, qui a Metiosedo profugerant, Lutetiam incendi pontesque eius

oppidi rescindi iubent; ipsi profecti a palud in ripa

Sequanas o regione Lutetiae contra Labieni castra considunta Iam Caesar a Gergovia discessisso audiebatur, Miam do Haeduorum desections ot secundo Gallia motu rumores adserebantur Galliqui in conloquiis interclusum itinero et Ligeri Caesarem inopia frumenti coactum inprovinciam contendisse confirmaban Bellovaci autem do afections Haeduorum cognita, qui iam ante erant per se infideles, manus cogere atque aperte bellum parare o perunti tum Labienus tanta rerum commutatione longe a aliud sibi capiendum consilium, atque antea se erat,

intollegebat neque iam, ut aliquid adquireret proelioque 4

hostes lacesseret, sed ut incolumem xorcitum Agedincum reduceret, cogitaba namque altera ex part Bellovaci, squa civitas in Gallia maximam habet opinionem virtutis, instabant, altoram Camulogenus parato atque instructo e orcitu tenebat tum legiones a praesidio atque impedimontis interclusas maximum sumen distinoba tantis subito a dissiduitatibus obloctis ab animi virtute auxilium peten-

179쪽

ε dum videba Itaquo sub vosperum consilio conVocato cohortatus, ut ea, quae imperasset, diligenter industriequs administrarent, naves, quas Metiosedo deduxerat, singulas equitibus Romanis attribuit si prima confecta vigiliam milia passuum secundo flumino silentio progredi sibique so expectar iube V cohortes, quas minime firmas ad dimicandum osso existimabat, castris praesidios relinquit V eiusdem legionis reliquas do media nocte cum omnibus impedimentis advorso sumino magno tumultua proficisci impera conquirit etiam lintres has magno sonitu remorum incitatas in eandem paris mitti ipso post paulo silontio egressus cum tribus legionibus eum 6 locum petit, quo naves adpelli iussora Eo cum esset Ventum, exploratores hostium, ut omni fluminis parto erant dispositi, inopinantes, quod magna subito erat coorta

a tempestas, a nostris opprimuntur exercitus equitatusque equitibus Romanis administrantibus, quos ei negotio pra a fecerat, celeriter transmittitur uno fere tempor sub lucem hostibus nuntiatur in castris Romanorum praeter O u tudinem tumultuari et magnum ire agmen adverso flumine sonitumque remorum in eadem parte exaudiri et paulo 4 infra milites navibus transportari quibus rebus auditis, quod existimabant tribus locis transire logiones farius omnes perturbatos defectione Haeduorum fugam parar0J, suas quoque copias in tres partes distribuerunti nam pra sidio e regione castrorum flicto et parva manu Metiosedum Versus missa, quae tantum progrederetur, quantumnmes processissent, reliquas copias contra Labienum doe-ε runti Prima luco et nostri omnes erant transportati et hostium acies cernebatur. Labienus milites cohortatus, ut suas pristinas virtutis et tot secundissimorum proeliorum retinerent memoriam atque ipsum Caesarem, cuius ductu Saepenumer hostes superassent, praesentem adesse existis marent, dat signum proelii. primo concursu ab dextro

180쪽

comu, ubi septima legio constiterat, hostes polluntur atque in fugam coiciuntur ab sinistro, quem locum XII legio alanebat, cum primi ordines hostium transfixi pilis concidissent, tamen acerrime reliqui resistebant, ne dabat suspicionem fugae quisquam. ipso dux hostium Cam alogenus suis aderat atque eos cohortabatur. at incerto setiam nunc ritu victorias, cum VII legionis tribunis esset nuntiatum, qua in sinistro cornu gererentur, post tergum hostium legionem ostendorunt signaquo intuleruntine eo quidem tempor quisquam loco cessit, sed circum rventi omnes interfectique sunta sandem fortunam tulit scamulogenus at ii, qui in praesidio contra castra Labieni erant relicti, cum proelium commissum audissent, subsidio suis ierunt collemque ceperunt neque nostrorum militum victorum impetum sustinere potuerunt. Si cum ssuis fugientibus permixti, quos non silvae montesque texerunt, ab equitatu sunt interfecti. hoc negotio con 1οfecto Labienus ovortitur Agedincum, ubi impedimenta totius exercitus relicta erant indo cum omnibus copiis ad Cassarem pereenit. Defections Haeduorum cognita bellum augetur lega Milones in omnes partes circummittuntur; quantum gratia, a auctoritate, pecunia coni, ad sollicitandas civitates utuntur; nacti obsides, quos Caesar apud eos deposuerat, shorum supplicio dubitantes torritanta petunt a Vercinge 4 torigo Haedui, ut ad se veniat rationesquo belli gerendi communicet. 4e impetrata contendunt, ut ipsis summas imperii tradatur, et re in controversiam deducta totius Gallias concilium Bibracto indicitur conveniunt undique εfrequentes multitudinis suffragiis res permittitur: ad unum omnes Vercingetorigem probant imperatorem rhoc concilio Remi, Ungones, Treveri afuerunt illi, quod amicitiam Romanorum sequebantur, Treveri, quod aberant longius si a Germanis premebantur, quae fuit causa, qua