Monumenta Germaniae paedagogica

102쪽

M. Tassius an I. V. Andreas. 40. Κurumann an Mochingor. 57

39. Tassius an l. v. Andreas Reges'.

Hamburg, 26. September 1636.

Brestau 1636, 26. September.

, Majoris nostri de Vochneri opusculo, quoad titulum de ignom Janua linguarum Comeniti. nuper ad Te misi. In eo mihi libere ad amicum de amico scribo) non placet, quod quia quisque

ingredi possit adytum linguarum, non debeat audire, quae narretis. qui infuerit, sed ipso ingredi debeat) innuere videtur, super- Vacaneam esse istam operam. Felicius et lubentius ingreditur qui prius audit eum, qui vidit et perspexit, quae intus sunt, quam qui ingreditur ignarus. quae ibi sint et quo ordine singula perspicere et attendere debeat. Ipse potes ingredi. Rrgo non audies eum qui narrat, quae intus sunt. Non Valet consequentia. Polyanthea, Theatrum ZWingeri, stores patrum etc. : et alia hujusmodi scripta dicunt, quae in aliis scriptoribus inventro liceat. Ergo sunt libri inutiles. Non sequitur etc. Multa ea de re cum Majore noRtro, post schedam illam, quam ad Te misi, plura Vero Tecum, si coram loqui liceret.

103쪽

, De imo Vochneriano spero me Tibi potius, quam Majori consentire, id quod ex bina mea scriptione intelligere potuisti. Ut vero et ego intelligam. Tu efficies. cum mihi lacta suerit copia legendi ea, quae ad Autorem utilis ejus opusculi misisti. Certe longe majori cum fructu quis ingreditur in conclave, in quo multa visenda et discenda, qui ingreditur introductus ab hujusmodi Janitore, qui insuit, et ostendit, quo ordine singula dispicienda et notanda sint: quam qui ingreditur absque praevia instructione boni Janitoris. Bonus profecto Janitor Vechnerus, qui manuductione sua egregie mentem dirigit, ingenium excitat et acuit, intellectum illuminat, linguam instruit, eruditionem auget lectori sui de igne opusculi. Utinam in reliquis idem praestaret. quod in loco de imo

praestititi uultis aperirentur oculi. ut in autoribus videre et notare discant, quae sino Vechneri manu et indico digito vix vidissent. Pergat, porgat optimus Autor, nec boni naturam in se cohibeat, quod est communicativum sui. Fiant, quia 100 sunt loci. 100 hujusmodi libelli, et quivis ita seorsim exprimatur, et ligetur, Di non erit metus a grandi monstro voluminis, quilibet esse poterit diverso tempore, pro cujusque lubitu utilissimus comes, et vade mecum. Centum ejusmodi libelli, gentum erunt ad solidam eruditionem introductiones, ut homini. qui a literis nomen habet, de quavis reet materia dicendi copia sit in promptu. Sed plura de his coram loqui mallem. quam scribere. Suffcit, si me probare et tecum approbare Vechneri ignem intelligas e 2. Pohmer an Harillh.

Clarissime Domino Haruibit

Ultimas tuas, praeter plurima alia, eo maxime nomine gratas habui. quod pretiosissimum A. Comenii apud Te depositum, Disiligod by Cooste

104쪽

Delineationem Didacticasi ipsius puto, votis ac desideriis meis donaverint. Hoc sane illud fuit, quo nihil hactenus animo concupivi curiosius. quoque nihil eidem suffragatur exactius. obnixo igitur a Te contendo, ut omnia, quaecunque porro de hoe viro tibi innorescent, serupuloso ad me perscribere digneris, quo tandem Modum ipsius spocialem, do cujus possibilitain aggurata rei pensiculatio dubitare me non sinit, investigare possim. Nosti Acontii in Ep. ad Wolfium vaticinium . cui fidem suam hoc pacto adstrui et video, et praesenti seculo quo Divinae benignitati sunmtissima illa, quae Orbem Christianum hactenus exercuere mala, effica-eissima bonitare recompensars placet), imprimis vero Juventuti nostrae gratulor; Spis enim plenus Sum hunc virum in hoc genere excellentissimum osso Gratias Dei organon ad publicum Scholarum bonum promovendum tam singularibus donis exornatum. Unicum interim doleo, quod scribis, asstietam Meellentissimi hujus Viri conditionem et durissima aeerbae penuriae Vincula, quibus illo una eum Collaboratoribus suis constrictus jacet, generosos et laudabiles hosco conatus su laminare; doleo inquam, idque tanto vehementius, quod me destitutum iis mediis, quibus huic malo mederi possit.

sentiam. Et haee quoque causa est, quae literarum cum ipso commercium et conceptuum meorum communicationem remoratur

cum in vacuis verborum ac inanibus hortationum solaminibus parum praesidii ei repositum videam. et quantum ex litoris colligere licet, huic ingenio innutritum est, ut simplici veritatis innore

in conceptibus suis exprimendis contentus. sermonum ambages et phaleras fastidiat. Summa igitur votorum meorum esset, ut re

ipsa tanto viro opitulari possem juxta illud: Tu si foris cui velis

bene laetum, adde operam, sola cadaver est voluntas. Verum is rerum nostrarum impraesentiarum status rei, ut diuturnis ac pene

infinitis effervescentibus belli malis et in dies ingravescentibus exactionibus ae depopulationibus enervati et exhausti aegerrime Vitam Susinntare valeamus, quod ipsum obstat, quo minus aliquid

105쪽

spoi aut subsidii pecuniarii hinc audeam promittere. Si urbs nostra aurea illa pace frueretur, qua abundat et abutitur Anglia

Vestra, nec media neque Patroni et Euergetae hunc virum hoe opus - desererent. Interim ante omnia Deus invocandus.

ut, sicut hujus viri pauperiem et exilium nunc scelera ipsa nefasque CaesarianorumJ hac mercede placanti, ita porro musmodi adminicula subministrare talesque Patronos ae Collaboratores huic Viro excitare velit. quo sublime hoc et non sine speciali gratia Divina hucusque promotum opus felicissimus tandem eoronet exitus. Nee ambigo ego, quin De miserante oculo aliquando aspecturus sit miseram Iuventam et Posteritatem nostram si quae sutura est)illamque boneficio dexterioris Institutionis a nefandis istis malis praeServaturus, quae Iamentabili experientia exundarunt in totum Reipubl. corpus, cujus sontes esse neglectum disciplinae puerilis pauci intelligunt. Fieri posset, ut proxima amtate necessitas abeundi in Borussiam mihi imponeretur, ot tum Dantisco ad Dn. Comenium sorte scribam, hocque pro virili agam, ut aliquo munificentiae argumento verum meum assectum ipsi probem et aliorum quoque provocem, quo nomine tibi etiam me obstrictum lateor. qui post tot ac tantas in res Deo gratas et Reipubl. Literariae proficuas impensas saetas hoe quoque Opus spontanea ae prompat tua benevolentia complecti voluisti: de cujus porennitate ut non dubito. ita spes certa plaudit fore, ut Te incentore omnium Bon rum in Anglia Favor laboribus et conatibus hisce liberalem auram sit inspiraturus. Nec peribit tanti moti gratia; sed Deus sanctam hujusmodi ipsius honori ac totius Boni publici saluti consecratam Eleemosynam abundanti cum spirituali tum temporali benedictione remuneraturus, et, si hoo aliquid ad rem facit, totus Orbis Christianus ejusmodi Patronis aliquando suam hanc felicitatem est debiturus; omnis denique aetas talium Virorum merita gratiori memoria veneratura ac majori laude prosecutura est, quam Maecenatis illius, qui par Poetarum servavit, vol Ptolomaei, qui unicam Bibliotheeam, subsequentium mox flammarum Saevitia consummendam, instauravit P. S. Dno Duraeo salutem dico, cujus etiam Ruarus in proximis suis meminit; Duraeus, inquit, utinam tandem pariat feliciter, quod jam pridem parturiti dignatus est ille meum ali-

106쪽

quando super illo argumento consilium expiscari, nec id ei displicuit eae. - Digno ac utiliter idem Dnus Duraeus sublimes cogitationes suas occuparet, Si Summa Curae Paedagogicae capita, imprimis Modum illa applicandi plenius illustraret sui hac ratione sinistre amulus praeconeepta opinio, nudas tantum speculationes et imagines de his rebus apprehendens, expugnaretur et illarum facilitas oleo uncta utilitas in apricum produeerΘtuo. Item, quomodo ipSRsundamenta omnium disciplinarum pueris tradenda et pueriliter exprimenda sint. De inquisitione temperamentorum quae habet

placent et judicium ejus desidero do libellis huc laetentibus: Icono animorum Barelati et Scrutinio Ingeniorum Huartis. Illud in generalibus versatur. hoc ad specialiora descendit: sed Resutationem hujus Rhotomagi vidi, hoc titulo, ni fallor, insignitam: L'Examen d examen des espriis. Ab Atheis liber hic Huartis sedulo mihi

commendatus est. quod notandum. Vale. 43. Ioadhlm Hubner an Hartilb Rogesi mit Excorpi).

Comeniana lectu jucundissima mihi suere. DEUS generosos optimi hujus viri conatus iuveti Sane vel minimam Manuscriptorum ejus partem periisso intime tecum doluerim. Sed meliora sperabimus. plus gaudii nobis attulerint ex improviso oblata. Sed quod requiris. ut, si quid Conversatio, lectio, meditatio mihi suggesserit ad pansophiam ejus juvandam, conseram: utinam tam locuples literaria mea supellex foret, ut vel guttulam illi sapientiae mari aspergere

liceret, neminem sano in eo me promtiorem haberes: nunc rationibus bene subductis adeo angustam reperio. ut sere nulla re alia, nisi

107쪽

votis tantum sic possim esse liberalis. Nihilominus non intermittam quidquid hactenus literarium meum otium peperit aut porro pariturum est, id omno in posterum Tibi videndum exhibere, magis ut tuo id judicio committam, quam ullius momenti esse ipse arbitrer.

da ruber . . . OVOD dem erat0n de ratione scit: eonscribendi pleni et

persecti operis Politici habe ich einen dise sum sast sertig.

108쪽

Des Jonsioni sachen somir der Here communiciri getallon mir nitubet. scheinsit dass er Vitulo Comeniano in ellichen sachen pil e, Wis Here Plihmer Wol suspiciri. Sein judicium ist meli inellisthen satis sanum. Der Tites seines operis' lat pracbtig genung. Hau das buch alles dass in sich was in fronte eius Stehet, Sohati or donston illa dissmal genug praestiret. Aber Ich besorgeor se , es Wirdi aus diesem promissionum hiatu ein ridiculusaeus hornu kommen. Das ist schon ein argumentum non satis pleni et accurati operis dass er ea so geschWindde properiret, da doch gu keinem ei nigen meis Zeit. odi reicia nachdencken Uergugehdret. Vber desa go geh ich aus alien seinen Sachen, dasS ereen Logiaehen Possen algusehr ergoben, mich dunckt schon iehgeho Wie er mit derglei chen divisionibus, die er in seinem Sceletosirgebrachi auuegogen komptiren Werde, Wolches denn dem gantaenoperi ut ut aliis variis lectu dignis resorio allo gratiam detrahi ren rdi. Livius, Salustius, Tacitus et reliqua illa veterum heroum cohors eiusmodi nugas ignorabat. Quorum sane praestat semulari negligentiam, quam horum hominum importunam diligentiam dennsultae und dorglei chen divisiones gehdren vielmeis in dio didaeticam Historiarum aiss in dio Historias selbst hinein. Welchobvderloy stllck Wol mlissen disceratri Werdon odor sonsi Wirdiman keines volkommen haben, undi sit hie nichi dass man sagenvili, man musa sicli ad capturam Juventutis accommodi ren. Non edim pueris tantum sed vel maximo viris ea scribuntur, quibus multitudo negotiorum non concedit ut apios' chronologicos excutiant.

110쪽

nichi nur in otiosis lectionibus obiter hergelesen sondern guerechtem Verstand dorselbon geWisse Collegia inquisitionum an- gestellet ut1rden. Vnd also niemand aut sol chen Plataen gelandenWlitae der das bonum literarium est eiulcher massen besordera konte. Vnter anderen missbrauehen dunekht mich dass nil dergeringste, dass man so gar o e Vnterscheyd auss den Acadomion gelehrte und ungelehrte, vnter die Lahi der studiosorum admittiret, Ud thnen umb ein geringes geldi die privilegia Academica ver-g6nnet. Da ess dan nichi lahlen han dass sie Wio grobe fratres ignorantiae. Baehique, tandem et Veneris candidati allo andere mitdehnen Vmbgehen, von alien meten gedano en abhalten, und in thre nassam sie gu persuadiren sich bemuhen dan Wis Ηρinsius an einem orti gar Wohi sageti) Praeclarae artes hune postremo exitum secere, ut quo quisque in studus ignorat plura, eo magis

artium nescire Velit, quod ignorat: quisque hoc compendium scientiarum latetur: ne contemnatur, alterum contemnat. Sollis demnach billich niemand in solche Athenaea alsa ein studiosus avstgenohmmen merden, der nichi guevor nach gehallenem examinoissehtig bes den mehre, dass er die elementa eruditionis so WohIgesasset, dasS er nun robustioris scientiae capax sey. Vnd damsiste so eben nitat attendiret Uerden, ob er aueli eleganter latino inlato gue reden. ΕΗ Wehre genug das er nur res Wllste er hetissio gelehraeit avst' Wass Woyse Vnd in WasA Sprache er gemolt.