Monumenta Germaniae paedagogica

161쪽

Mathematicae axiomata lacilius a priori, quam a posteriori, ut loquuntur, invenirentur. Si tibi cum D. Rosenoranta vel D. Cancellario Frisio i aliqua intorcederet notitia, summopere optarim, ut mihi aditum ad eos parares. Verum nihil aliud scribendum domo laret, quam me esse hominem Juvenem Daciae largan pertaesum. qui curiositati ingenii satisfacere omnesque Scientiarum quorundam Tyrannidρ oppressarum vindices consulere de reverim. Nihil domeo negotio, nihil de meo adventu indicandum, nisi me perditum velis. Via ad Oos munita ego suo tempore me iis patefacerem; occultissimo enim Hamburgi versabor. Forsan D. Duraeus mougsrit pararius. Ars Lulliana vix 100 simam istis Orientalis partem exequitur. praesertim prout hodie intelligitur: egoquo dum in Anglia versarer vix 100 simam Lullianae profunditatis partem

fuseram assecutus. Fateor ingenue, me partim naturae impulsu,

partim Mimundi ductu in eam incidisse, imprimis a Pico Mirandula in 900 conclusionibus Alphabetarias revolutionis admonitus. Est autem, ut uno verbo rem tantam attingam, nihil aliud quam

modus omnes voces ΘX una, Omnia Miomata ex uno, Omn

syllogismos ex uno, omn8s denique methodos ex una ita deducendi, omn0mque multitudinem ad unitatem ita revoeandi, ut non secus ac continua minimeque incorrupta Veritatis combinations infinitos numeros invenire, congruaquo divisione maximos quosque ad unitatem reducere possim, si si in infinitum cogitationes humanas excogitare, excogitatas vero ad naturae rectissima principia revocata dijudicari queam. Quaρ quidem praxis in lingua sacra est duploX, realis et Vorbalis. Haec illius tum anteambulo, tum pedisssqua l. ob summam enim linguae Hebraicae eum robus ipsis Harmoniam ex combinatione literarum rerum ipsarum combi nationem venari quis potest: Unde Cabala verbalis a paueissimis cognita oritur. Quemadmodum ratione usus est divinissima, sic ratione facilitatis est puerilis, nisi Praeceptores nostri ingenia

sponis eam sequentia eorrumperenti

Capita a Dn. Durasio ad deliberandum proposita bis tervo perlegi jamque meum de iis judicium conrepi; sed id hac vico

perscribere summa vetat sestinatio, praesertim cum coram cum eo commodius agere sorsan possim. Conatus ejus prorsus heroici sunt: Deusque iis certo benedicet, si eventua non cum adversariorum salute, saltem cum Ecelesias triumpho erit conjunctus.

162쪽

88. Bistoriald in Harilib.

Habes mentem meam do primis: jam ad ultimas 17. Aug. 7. respondebo: Fasciculum 10. Aug. ad epi, tuas Parisios mi8Sas, easque primas, nondum vidi. Si nihil in me, sinceritatem meam sempor deprehendes. Omnem meum statum tibi, intelligis ut saetis aperui: in posterum idem facturus. Ut in has provincias revΘrtar, mihi gens, genus, genius, ingeniumque omnino Euadet: Verum si Doc Principique meo aliter videbitur, quid faciam 3 Non nihil quoque horum, qui jam Academiarum potiuntur, fastus luxu8que me tenet, addo et tyrannis, quae libera ingenia persequuntur. Si vobis halcyonia polliceri possem, mallem privatus, sed Redulus Praeceptor apud Vos, quam nescio quis Prosessor apud Aeademicos audire, dummodo mihi meisque honeste pro8picere liceat. Dici

non potest, quanta periculosissimarum curarum moles me obruat: mirum, quod de rarioribus vel cogitare queam. In tuam do artium confusione ac futilitate sententiam pedibus eo. Non Θgo multas disciplinas credo, sed unicam eamque ita per partes SuRS Suscenturiatam, ut ne unica quidem cardinalis vox repetatur: sed primo definiatur, tum accurate distribuatur. Omnia quoque metior vitae humanae usu: Nugas istas do Theoreticis et Practicis tanquam pestes exsecror, cum ego nihil admittam, nisi quod se viva praxi eommendet. Plerorumque terminorum technicorum ineptias, si quis unquam, ego deploro. Hinc in meis cogitationibus non tam modernis vocibus quam barbarissimis locutionibus et vilitatibus utor. Αd plenam restaurationem linguarum censura omnino requiritur. Lexicon Hebraicum veras vocum Hebraicarum significationes exprimens mihi hactenus videre non licuit: licet Rabbinorum. Reuehlini, Pagnini, Miae Montani, Forsteri optimi Buxtorsit ad Sehindleri diligenter, percurserim. Nam rerum Nomenclatura summum est solidi Philosophi specimen, Mei stersissek: ut vel Platonis Craulus doeet. Verulamius idola sori ac theatri

merito combusta vellet: verum subito terminos omnes proseribere non est homines ad saniorem mentem rovoeare, sod ad insaniam redigere. Quae de Coinenti Pansophia scribis, ea ipsisSima sunt, quae ego urgeo. Possibilitatem artis author mihi nuper a Tetransmissus satis ostendit: ego vero evidenter video. Duste omnino scientias inveniendi viae sunt: una a summis ad infima descendit per combinationem; altera ab infimis, id est specialissimis, per subalterna ascendit ad generalissima per resolutionem. Hano Verulamius unice urget: illam alii summi Viri. Ego utramque in Physicis praesertim conjungendam censeo: nobilior tamen est prior, certior, prout jam se res habent, posterior. Universalem Diuiligod by Corale

163쪽

illam artem D. Comenius primus, ut putas, monstravit. Non nego, si id de te intelligas; si vero de aliis quoque vel ex me novi id non esse Catholieum. Perpendas itaque, quod supra dixi, Unam eandemque rem a diversis inveniri posse experientia testatur. Neque id solum, sed Plato, Cicero, Varro, Scotus, Lullus. Picus aliiq. eam ad ravim usque inculeant. Me Sane eam vel sola Hebraeas vocis ran Latine discurrere, circumspicere, intelligentia docere potuisset. Quod ut videas, quaeso, lego Hopperum de Principiis juris in 4to. Ineulcant, inquam, eam esse neceSSariam ac possibilem, sed neque ipsam neque ejus strueturam Ostendulli. Itaque D. Comenius me sui instituti non modo approbatorem. sed et socium habeat. Rectissime urges usum in vita civili. Tantum abest, ut disciplinae linguis vernaeulis tradi nequeant, ut nostra Germanissa, modo excoleretur, latinam longe per Se relinquat. Nec dubito, quin lingua Latina cum AntiChristo sit sepe lienda, vocata Hebraea et Graeca. A persecta Seripturae intelligentia tantum absum. quantum a viva pietatis praxi.

164쪽

Cautela b. De usu speciali ejus ad Panaophiam Comenianam et publicationis eo intuitu oggasione. Quantum autem inventum hoc ad nobile illud Clariss . Comenii de Pansophia ornanda propositum, omnium sane literatorum Hagnatum, Academiarum. Principum notis, auxiliisque fovendum, eonferre possit, sessi commodiorem sorte viam aliquam, sublimo illud ingenium antehae excogitavit) aliis judicandum relinquo, ubi certe multorum ut videοὶ oculis manibusque in legendis auctoribus, rebusque exscribendis uti necesse erit, licet paucorum, aut unius tantum in recensendis, dijudicandis, methodoque justa componendis judicio et acumine. Tantam sano laudem do tam tenui opere ipse ne captare, ne arrogare velim. Illud potius magni illius et nunquam satis laudati Viri censurae exactissimoque judicio permittendum, si quid forte ab exiguo hoc invento, tam praeclaro operi conducere posse videatur, quale quidem ipse meditatur, quodque genti litteratae in Conatuum Comenianorum pras ludiis, Oxonii nuper lapis evulgavit, Virgingularis litteraturae, industriae et Candoris Sam: Harilib: mihi certe inter primae cerae Amicos merito numerandus, cujus pintissimum judicio confirmatus, hortatu evictus. Repositorii hujus inventum publieae gensurae usuraeque committere non erubui. st. s. Bersi an Harilib . Ex gerpt).

Quod illo Comenius) singularem veritatis ac Scientiae persectionem videtur promittere valde dubito, imo certus propemodum sum praestari non posse. Quod autem ita tradi omnia vult, ut nunquam idem repetatur, etsi praestari possit, dubito, quam utiliter possit fieri. At quicquid illud est, quod conetur aut praestet utilia multa proditura non dubito. Ego interim contentus sum

165쪽

animadvorsis magis magisque riui imponunt sero hominibus sub scientiae specio) ignorantias terminis: quos si sibi paterentur ostendi homines, modestius sorte de plurimis sentirent, minusque in vanis, et in necessariis aut geris utilibus tanto diliguntius ac simplicius laborarent. 92. Harili, an Berg . Regest).

Reverendo et Eximie Vir Dei. Dum jam a multo tempore inter alia sublimiorum meditationum irritamenta praeclaras potissimum lucubrationes tuas mento mecum volvo et revolvo, nec tamen profitendi apud Te quanti eassa iam, audaciam a me impetro, miro quodam lato, praeter Omnem opinionem extenditur mihi ea simul et cohibotur. Literae tuae asseruntur ingens ille toto hoc anno desideriorum nostrorum mei dico et praestantissimi Ηart libi) somes: Et qui animi moi faciem Tibi pingam, cum monstrarentur, quae de me erant 3 Ignotum mo prorsus Τibi esse arbitrabar, ecce intima mea Tibi jam patuerunt, istaque parte meus conspectuS est animus

166쪽

qua maximo nudus, maxime informis est: quam utique sine cura et ornatu ullo in amici sinum affundit, quae se premunt. Qualia suere quae hebdomadatim, ocellus micorum meorum Harilibius Oxonia a me tuliti, et me inscio, certo invito, fructuosioris lectionis Tuae remoram amoris in utrumque nostrum abundantia

Tibi objogit. Sed ne nomen quoquo meum amplius Tibi latet. Adeo id feliciter vincit Clarissimi D. Vechneri solertia. Haec dum lego variis ad scribendum stimulis animus pulsatur. Neque tam petitione opus est ut abortivis istis nugis veniam largiaris, quam gratiarum actione quod jam tribueris. At cum paulo ulterius procedo et quas in me effudisti laudes intueor: isthinc pudore hinc scribamno an sileam dubius in diversa distrahor. Seribam 3 Non reperio qui satis declinem nimis honorificum illud de mea mediocritato judicium, qui impleam multo minus. Siloam 8 Effugere

non possum, quin vel agnoscere videar in immerentem congesta aut tantam in me humanitatem tuam insuper habere. Tandem regressus ad se ex tot concurrentium affectuum turba, animus

verecundiae quam beneficii oblivisci mavult: ea lege tamen ne posthac tanto laudium onere a Te praegravetur. Falleris enim signosco tam abruptae libertati) salleris. inquam, Praestantissime Vir, dum tam ampla, tam sublimia de tenuitate nostra Tibi polliceris. Nec aetas nostra, nec studiorum ratio, melioribus fere annis, ut vulgo moris est, eruditionis portiuncula damnata, tam prolixas spes adhuc admittunt. Si quidquam in nobis est, quod amorem tuum mereri potuit, haud diffitebitur, candorem esse et liberum a partium studio animum, cui divina misericordia acceptum Ierimus, quod e vulgarium opinionum luto nos mergero et per universum scientiarum orbem libero gressu tandem circumferre ausi sumus. Quae tamen adeo liberaliter in nos cumulare placuit

benignitati Tuas, vel ideo grata sunt, quod a Te proficiscuntur, erius eximiis seriptis illa in nobis inquirendi et sentiondi libertas

praeclare confirmata est; tum quod summum apicem nobis figunt, ad quem per omne vitae tempus nobis erit contendendum. A quo quantum impraesentiarum absimus, dum nobis monstrant, arrogantiam et fastum a pectore nostro egregie defendunt. Neque tamen adeo animo abjecti sumus, ut tam vehemens epistolae tuae celeugma nihil ad nos pertinere arbitremur. Tantum quin imo

167쪽

vim ejus in nobis sentimus, ut nihil aeque nos angat, quam quod una cum ingenti illo in publicum ardore, pares quoque ei vires asilatao nobis non esse sentiamus. Committendum tamen non duximus, ut tam ingenti de nobis spei tuae praeter verba nihil reponeremus, Sed qualicumque seu virium, seu potius imbecillitatis nostrae specimine, si n0n foveremus opinionem de nobis Ham. certe errorem semel eriperemus. Instauratio Sapientiae, qualis a Comenio proposita p. 99 . . In specie per emendationem Librorum cujus ostenditur Nocessitas, Dissicultas, p. 99b. . . . Adeoque quantum consilio opus sit quod Promittitur, p. 100 EXeusAtur, inponitur. Rus partitio septupleX. p. 100b. . . Pars I. De Idea suturorum operum, quorum declaratur 1. Materia, Cujus indigitatur p. 101 1. Sedes seu Fontes, qui ostenduntur quatuor Eorum inter Se connexio, p. 101b 2. Generalissima dispertitio. quae eruitur p. 102 Ex innato intellectui humano res inter Sedistinguendi Μodo p. 103 Dispertiturque adeo omnis scientia nostra

s Historiam l

in Universalem Sapientiam . cujus indicatur Necessitas

t Philologiam l

y. 103b. . . . et proprium objectum a reliquis

duabus scientiis distinetum. Denique ejusdem possibilitas. p. 104b 2. Forma quae In genero prius designatur Specialius delinoatur adducta Partitione p. 105 I. Tribus universalibus scientiis communi petita ex Diversitate

Ingeniorum humanorum et Rerum tractandarum Disiligod by Cooste

168쪽

Ρartitione inquam cujus scientiarum

universalium in Corpus p. 10bb Appendices seu Commentarios Distinctionis Commentariorum ab ipsis scientiarum corporibus exempla in

1. Historia Universali 2. Philosophia Universali p. 106 3. Philologia Universali

In qua idem discrimen observari posse paucis ostenditur.

Apologia hujus divisionis

quod ejus observatio 1. Nec novae librorum inutilium multitudini viam paratura Sit. p. 106b 2. Nec unam rem saepius cum

ieetoris taedio repetitum, uti usitatum Commentariis Systematum vulgarium. p. 10T 2. Cesque universali Scientiae peculiari, quae in aliud commodius tempus differtur, p. 107b Interea commendatur Scientiae universalis laecunditas et Superius adducta ejusdem divisio tripertita p. 107b. . . Pars II. De ratione conficiendi propositi operis, ubi expenduntur p. 108 Primo quaedam circa Authores, Nimirum 1. Eorum diversas functiones

2. Necessarias dotes p. 108b 3. Numerus 4. Locus 5. Sustentatio Circa eam cautio. Diuiligod by Cooste

169쪽

p. 10s Secundo loco investigatur facillimus conscriptionis modus Itaque suadetur

II. Primo omnium ipsamet operum Idea conssciatur. Circa eam quaedam Moesta 1. Colligantur, quotquot haberi possunt, rerum particularium Ideae eaeque in unam universalem conjungantur. p. 110 2. Nihil in Universali Oporis Idea praetermittatur tanquam scita minus dignum. 3. Non puerorum captes solum apta scribenda proponantur sed utilia toti generi human0. p. 111 4. Diligenter hoc modo collecta ordine disponantur, quam maxime naturali, Itaque nihil allusionibus tribuant Nec usitatam sapientiae in disciplinas et artos divisionem observent. III. Gradatim nova opera conficiantur p. 111b Historia Universalis primo. Philologia altero, Pansophia postero loco. IV. Corpora harum scientiarum prius

componantur, postea earum appendices.

tur. Corpora manum extremam accipiant tantum ab uno. Illustrissimi Verulamii in scriptis suis concinnandi S mOS.

adhibendo

Abstineatur 1. A terminis technicis obscuris. Diuiligod by Corale

170쪽

lasticis. p. 113 3. A non negessariis ultroque assectatis excursionibus. 4. A concisione Τεxtus in minutos Aphorismos et MiOmata. p. 113b. . Pars III. De editione novorum operum, Monita circa eam: p. 114 . . . 1. Insignis aliquis iis praemittatur prodromus Hujus

monstretur:

Quia alioquin opera ipsa Vel admodum tardo ob omnibus lagentur Vol sine judicio legentur.

p. 114b 2. Argumentum 1. opera ipsa non rude tantum promittat,2. Nec captui hominum non satis obvia de iis enunciet, 3. Sed ostendat populariter A. Operum Necessitatem. Ex variis librorum et Scholarum desectibus et naevis, Qui 1. Distincte enarrandi et consutandi Quod nunquam antea pro merito factum, p. 115 Ideoque frustra fuere, qui id ten

tarunt.

Quod ostenditur ipsius Comensi

Θxemplo p. 116 Odia hinc oritura boni publici causa patienter toleranda sunt. 2. Confutandi candide. Νon praeto missa laude, ubi ab anterioribus quid dextro inventum. 3. Consutandi graviter et cum quadam miseratione sine morsu et cavillis. p. 116b B. Subjungat huic relatationi veterum errorum, noVorum operum plenam et dilucidam Ideam. Disiligod by Cooste