Monumenta Germaniae paedagogica

361쪽

Nempe ut toto hoc opero id praestare annitamur. quod ego mihi proposui, omnibusque, qui diductico in studio aliquid ponunt operae pro seopo Starst debere conseo: ut SC LAE fiant L Ι; sed utique L I in SERIA dueant. Hoc est, ut Laitinae Linguae studio quod Seholas publicas hodio occupavit omnesὶ quam marimam possumus, conciliemus amoenitatem: dumque formamus Vertus Linguam, simul impleamus Rerum eognitione Mentem et ad honestus vitae actiones praeparemus animos. Ad quem obtinendum scopum,

quid a mea et tua parte adhuc requiri videam, ponendum est mihi ot Tibi ob oculos. Mihi sane regognosgenda erunt Omnia

ultimo mihi seni jam) in haec talia ingenii impetu: sed videndum

Num haec jam sint, qualia debent' harmonica satis, dilucidia satis, et ad praxin accommodata satis. Et num omnia priora omnibus posterioribus sternant viam; omnia vero posteriora omnibus prioribus addant robur 8

Verbo, quicquid melius etiam constitui possit posteriores siquidem cogitationes meliores, deque rebus jam paratis judicium

eXRctius, quam esse potest inter elaborandum singulas) ut constituatur. Ε eo quantum mihi adhuc, ut melius prosim, laborissumam et operaei Sed et Tu potenter succurres, si et ipse multum prodesse Voles. Primum curando, ut omnia edantur quam nitidissime et eorrectissime. Deinde consulendo amoenitati, Figuris et Picturis, ubicunque ad meliorem Rerum impressionem per αντο- φων aut sortius excitanda erit attonito, aut exactius sormanda imaginatio. Quae res impensas quidem augebit vehementer. Sed et

pensabit eas vehementer: tum Tibi, vero, tum Seholis: quia Libelli hi reddentur tanto venustiores et amabiliores, vendibilioresque. Nec tam facile Tibi quorundam illa alienos labores saginam suam PSSe quaBrentium nostero poterit perfidia: dum clandestinis et surtivis Editionibus nullus erit locus. parare autem sibi similes Icones non cujusvis permittet conditio, aut etiam ipse pudor. Soholis vero talis haoc Libellorum istorum Editio multum, prorsus multum, et supra quam dici potest, suavem feret fructum. Non solum, quia Picturis paseere oculos naturale propemodum est Sed longe magis, quia sit domum inoffense progredi poterunt ubique, haesitare nusquam, Dogentes et Diseentes, dum, quicquid Verbis exprimitur, oculis quoque spectandum, et citra errorem Menti inserendum sistetur. Nunc certe ideo Libellos nostros noll- nullis fastidiri observatum est; quia cum Rebus, Verborum vehiculo Monti inserendis, resertissimi sint, qualium videndarum pueris nondum dabatur copia, Praeceptorum vero multi ignorant ipsi Disiti eo by Cooste

362쪽

multas, non potuit via haec non salebrosa et molesta videri. Nuno sublatae videbuntur salebrae, complanata omnia: quod per Rerum et Verborum campos deambulationem non reddere non poterit jucundam amoenam. Hac ergo conditione reducere nostra illa, iterum quasi noxa facta, si recipis, Egregie Vir, opus Me totum tuum esto. Sparta, inquam, tua: quam nactus, orna. Dederam equidem antehac Januam meam et Vestibulum per Germaniam vulgandi lacultatem, D. Godolaido Grossio, Lipsiensi Bibliopolae, τω μακαρῖτη quo et haeredes adhue utuntur, atque utantur, si volunt: nempe si quae Scholae prioribus illis, ex illorum officina prodeuntibus gaudere pergent Libellis. Hoc opus toto genere novum est. novos illos do quibus dixi) requirens labores, et nitorem, qualem illi per tuam solius industriam conciliari posse persuaserunt Amici. Jure igitur, quod Parentibus in Liberos esse natura jussit, Divinaequo et humanae leges Sinunt, ego Librorum meorum parens hane in Philologicis ultimam completamque prolem meam tua sub tutela honesto educandi. tuisque Typis per Germaniam in lucem producendi plenum Tibi trado jus, eos, qui cum potestate praeSunt, per ipsius sacrae Justitiae tribunal orans et obtestans, ne hanc ipsamds his ipsis Philologicis Libris meis ultimam voluntatem meam a quoquam, praeteXtu quoquam, insirmari permittant. Dabam Lesnae Polonorum, mense Junio, Anni 1655.

ἡ Quid quod omnis sermo Germania admirabili quodam ad Linguam Latinam studio concitata, ea vehementer expectat et desiderat, quae principe atque architecto eruditionis COMENIO in

vulgus eduntur. μ

. Denique, si aliquid dignum suo nomine magnus ille COMENIUS deinceps in publicum dederit, typis id nostris deseribatur. Vale. Diuili oti by Cooste

363쪽

Nobilissimo, Amplissim0, ac Prudentissimo Viro Domino

a Neuforen, Reipublieao Sohasshusianae a Secretis, Locarnensium Ex- praesecto optime merito, Scholae patriae Visitatorum

primario.

Hinc natus scholis primarius labor, linguarum puta studium: quo qui magis excellit, eo maiori in pretio habetur, ae faciliorem ad omnigenao tum Divinae, tum humanae eruditionis arcem iuvenit aditum. Sed subortis tum in docendo, tum in discendo magnis difficultatibus, quas tamen ipsa rei necessitas superare suadebat, varii varia commentati sunt remedia, quibus et docea tium minuerentur labores et tenelli discentium animi alacri0res Distii ou by Cooste

364쪽

redderentur. Excerpebantur igitur ex autoribus nomenclatores, colligebantur letica, conscribebantur dialogi, et quidquid cuivis magistro ad hoc argumentum sacere videbatur. Prodibant insuper et alii, qui nescio quas didaetigae methodos prae se serentes, Sequamcunque etiam linguam in puerorum memoriam non dicam instillaturos, sed potius insusuros esse, pollicebantur. Sed, cum nec huius loci, nec officii ratio nune requirat, ut accuratius de omnibus feratur iudieium, diffitendum tamen non est, singulos aliquid peculiare obtinuisse, quod sua laude defraudandum non sit. Verum cum plerique in eis, quos supra dixi. libris aut nudas comportassent rerum nomenelaturas; aut, Sicuti scopas illas dissolutas in fasciculos colligavere, non omne tamen linguae latifundium exhausissent, relictis videlicet hie verborum anfractibus, illic rerum hiatibus, atque ordine ipsam rerum naturam non aemulante, eO- quo discipulorum memoriae difficiliore ac minus grato: hiseo igiturdidacticae remoris medelam omnibus linguis aptam, sed Latinae

demum de qua huius loci est digere) adaptatam, attulit Vir

Reverendus et Doctissimus DB. Joann-Amos Comenius; qui, ante viginti plus minus annos, novam docendarum linguarum methodum inveniens, atque in Janua L. L. universo eruditorum ordini exponens ita exceptus est, ut a plerisque rerum haud ignaris nova eius didaetica digna atque apta iudicaretur, quae non tantum privatae, sed et publicae inserviret institutioni; idque nonnisi magno cum scholarum emolumento; adeo ut liber isto toties totiesque recusus, ab aequis eius aeStimatoribus avidissime reciperetur. Cum vero vidisset Autor, nonnulla aptius disponi, faciliusque proponi po88B, ultima danuae adhibita manu, eam sic expolivit ac novissime adornavit, ut respectu priorum editionum, novus prorsus atque elegantissimus liber dici mereatur. Tanta igitur Comenianorum laborum utilitate perspecta eruditorumque calculo comprobata, Amplissimis ac plurimum Reverendis Scholae nostras Curatoribus, pro eXimio suo erga Gymnasii salutem affectu, complacuit, non tantum, ut danua de novo exstructa, in classes medias. sed et Vestibulum in inferiores, et Atrium in superiores introducerentur, diseipulisquo nostris summa cum diligentia proponerentur. Cum autem illius huiusque libri exemplaria aliunde haberi potuissent, sola autem restaret Janua discipulorum manibus describenda, consultumae e re Videbatur, eos hac exscribendi molestia sublevare, calamique taedium typographiae compendio eximere. Ut igitur liber cultiori forma lucem adspiceret, adiectae sunt, ad ipsius Disiti eo by Cooste

365쪽

Autoris votum, elegantes nonnullae imagines aeri incisae earum potissimum rerum, quae Oculis lacilius capi, quam verborum ambagibus satis circumscribi posse existimabantur. Quamvis autem res mali moris videri potuisset, Autore per Dei clementiam adhuc superstite sed inconsulto, atque etiam, si conatum nostrum rescivisset, fortasse prohibituro scriptum eius in hanc sormam. arbitratu nostro, eommutare: tamen, Humanissimum Autorem ipsum, ubi hanc nostram editionem eum adjecto figurarum auctario viderit, in condonanda Januae se non consulto editae, si qua est culpa, sacilem se nobis praebiturum, illamque pro ea, qua bene de omnibus scholis mereri percupit, benevolentia in rei ipsi necessitatem, exemplorumque penuriam coniecturum esse confidimus Accedit insuper, quod etiamsi de Autoris consensu rogando vel maximo fuimus solligiti, in illis tamen Poloniae, ubi Eum tum temporis degero inaudieramus, turbis bellicis, nos pariter ignoravimus, cuius ope, aut qua via litteras ad Eum perscriberemus. Hanc igitur, si qua videri possit erroris maculam Sineero animi voto eluemus, dum a Deo ter Opt. Max. Vitam tranquillam. Vegetamque Senectam adprecamur Vim, in scholarum salutela divinitus facto, ac do docentibus simul et discentibus optime merito; impenseque rogamus, ut et reliquos eruditionis thesauros. quos adhuc penes se habet, cum universo literatorum Orbe communicare. atque e scriniorum lateribus eruta. gratae posteritati consecrare Velit. Quod reliquum est, vir Nobilissimo. Tui potissimum, prooemii loco, compellandi causa fuit, non tantum singularis illa sollicitudo, qua Reipublicae nostrae commoda summo studio P moves, eaque prudentissima muneris tui administratione etiam apud alias Resp. tui desiderium excitas; verum etiam benevolus ille tuus erga Gymnasium nostrum asseetus, quo et magistrorum et discipulorum ordines prosecutus es hactenuS et in posterum Te proSecuturum esse Spem amplissimam nobis secisti. Curae tuae specimen haec ipsa est aurea JANUA quam juxta alim Doetissimi Comenii libros, et reliqua bibliothecae tuae ornamenta. dum ante triennium ad Serenissimam Angliae R6mpi l. Legati munere iungereris, ab Eruditissimo ac Celeberrimo D. Samuele Harili bio dono acceptam, nostris usibus concredere voluisti: cuius rei causa publicas Gymnasii nostri nomine grates Tibi debemus. Ita enim, inter summas feliciter expediendae Legationis occupationes, tantum abfuit, ut Scholae nostrae curam, ab Amplissimo Magistratu nostro Tibi commissam. seposueris, ut potius quidquid nobis emolumento esse posset, a Viris Praestantissimis undique Diqitiam by Corale

366쪽

conquisiveris. Quinetiam Reverondis ad Amplissimis Dis. Assessoribus ad Oollegis tuis Scholae Curatoribus, recipiendao huius didactimo suasor exstitisti, ut, re penitus perpensa, omnes in eandem sententiam promtiMime consenserint. Reliquos, qui obstinatius hisco viderentur adversari, nihil rogamus aliud, quam ut sinistra sua tantisp6r suspendant judicia, doneo eam nacti fuerint patientiam, qua eiusmodi Comenianos labores pervolvere, methodum ainus metam Viri probe examinare, ainuo hisce libris non bonos autores iuventutis manibus excuti, sed Vestibulum, Januam

Atrium, initialibus litoris nihil aliud polliceri ao reapse etiam

praevstre, quam modum, disgentium indoli maxime consentaneum,

qui Via sit ad probos Latinitatis autores tum legendos, tum intelligendos. Caeterum n praefando justo longior sim, reliqua alii

loco ac tempori reservans, finem hic facio, ac Ampl. Tuam pedipetuo salvere, id est, patriae dulcissimae ornamento, schoine Rudigenti Omolumento, diu diuque osse et hoc prooemium boni eo u-Iere, intime opto. Vale.

Schamussi. Anno 1656.11. Cal. Septembr. Nobilissimae Amplitudinis Tuae Studiosissimus cultor Stophanus Spleissius, Gymnasii ibidem Rector. le . St. Splatas liber dia Blidar in Minar ianua-Ausgahe. Sohasshausen 1656.

De figuris libro inserendis. Pagallae figurarum, ex integris suis philyris desectae, adglutinantur in libro marginibus soliorum, unaquaeque eo loco, ubi

paragraphorum figurae adscriptorum primus exstat, vel solio proxime praecedenti: ita ut, eum parum usus est, explicatae a parte sinistra extra librum prostent et tametsi versis libri soliis,aBmpor tamen figurae oeulis expositae lectori pateant.

367쪽

Aterdam, 1. September 1656.

Vivit Christus, vive mus) et nos id solatii ejus ex ore haustum

sustentet nos in aeternum lNobilissime Domine et Fautori Tanto temporis spatio nulla a me aecepta literula, quid me fiat, quaeris 3 Undis jactamur otalis. Post insolicia Poloniae et in hac Lissae nostrae sata ego cum aliis fortunarum omnium naufragium passus, in proximaΘSilesias litora nudus ejectus, nec ibi stationem reperiens tutam vicinam in Marchiam me transtuli. Indeque vocatus Stetinum Ρomeraniae, dehine Bamburgum, ubi ob iuvaletudinem, curis ac aerumnis eontractam, ad bimestre haesi,) tandem post varios casus, post tot diserimina rerum venimus Amsterodamum. mosum igitur, quo me satorum vis detulit, Sed inter amicos et lautores. qui me benigno exceperunt vultu. MaeeBnas praesertim, qui P sophica mea studia duodecim jam annis lavit nec intermittit orgamo benignus ac liberalis esse, ut me recolligere incipiam possumque dicere Bonum est nos hic esse, nisi me duo etiam affigerent: familiolae absentia, quam in Marchia adhuc reliqui, et bibliothecae totius manuscriptorumque propemodum omnium flucubrationum supra 40 annorum) jactura. Terentius comicus ob haustas naufragio Tabulas suas moerore consumtus scribitur. Ego Deum Iaudo,

qui me non eo prolabi sivit, ut patientiae Christianae oblitus ferre nequeam hoc etiam probationis genus, quod immisit provida Dei manus. Sicut Domino placuit, ita lactum est. Laudo nomen ejus, quod Philologica illa, quae apud Hunoros elaborata ibidemque relicta et post pro amissis sere habita, tandem reperta gladi huic postremae erepta sint, aliquot anto diebus ad Vos transmissae Lucidarium intelligo et Lexicum Latino-latinum et Schola Ludus et Manuale biblicum, de quibus, quid stat, quitanondum insormationem accepi, hane jam peto, sicut do illis, quae Patariensium typis deseripta apud Vos recudi coeperunt, meth dus v. novissima, Vestibulum, Janua cum grammatica ot letico Atriumque Latinitatis purae, quoque in his processum sit, doceri cupio. Nec id solum, sed ut ad me omnium, quae prodierunt, Disiti eo by Cooste

368쪽

pars aliqua mittatur; exempli gratia Atrii, oujus 50 illa mihi transmissa exemplaria saliquot exceptis dono hino inde datis),

perinde ut caetera omnia igni absumta sunt, ut mearum lucubratiuncularum penitus nihil mihi remanserit, praeterquam operis pansophici in quo concinnando supra 25 annos consumsi, mazulaturas. Quicquid erat ad mundum descriptum preloque paratum, periit. Sed et pro rejectaneis tamen illis ab interitu servatis Deo meo gratias ago; in id nunc jam incubiturus serio, ut condiactorum vasorum meorum testas colligam et aliquomodo reconglutinem. In quo mihi propitium Deum sxoraturus Tu quoque Fautor, sanctum suspirium Rdde. Dignare me, quaeso, responso en via commercii literarii inter nos continuandi aperta. Civis Voster, Wilhelmus Delier, correspondet civi urbis hujus primario,

Jacobo Beyer prope quem in eadem platea habito 3 per hos vel

hebdomadatim commutare possumus et nos invicem de necessariis informare. Et rogo, initium sat statim, tradito eidem Vestro lasco ad me destinando, eorum inquam, quae Endterus missurus est, de Atrio et aliis, quo unque hucusque Ventum est. Ego iterum hine, per eandem viam, missitare potero mea, si hane viam soro planam patuerit. Velim autem statim fiat initium, dum per Francolarianas nundinas extraordinaria se offert commoditas. Salveat ex me dominus Endtorus et agat strenue:

majora dabit Deus. spero, hic elaboranda realia, ad quae tamen sino minoribus illis philologicis promoveri non potest juventus. Satis autem. Valete Deo commendati. Quia tamen amisi librariam supellectilem, etiam aurea Tua omnia, et in his Delictas mathematicas triste intueor in naufragii mei tabellis subinde illas quoque allegari, dum inspicere non datur, quod revisum normandis, aut melius formandis, serviret conceptibus. Utinam libeat addere seidom ad me mittendo frach exemplar. Aliquot jam ex liberalitate bonorum et doctorum Virorum rursus possideo libros, fundamentum novas bibliothecae; si Tu quoquo de Nistantillum adjeceris, augebis catalogum eorum, quibus me obstrictum sentiam. Non dissicile est multis divitibus unum pauperem ditare, facile bonum quemque beneficiis obstrictum sibi reddere. Valo. Adjacens epistolium, quaeso, ad Hessenthaterum meum mittatur: viam enim aliam ignoro l)Amsterdami, 1. Sept. sti n. 1656 Idem, qui semper Tuae Dominationis observantissimus J. C omeniuSJ.

369쪽

Amsterdam. 1. Sept. 1656.

Vivisne Hessenthalere, delicium meum 3 Ego vivo, laus sit illi, qui dixit: Vivo ego et vos vivetis. Invitis hostibus vivunt qui vivero vult vitae dux Christus et in his ego. Illi glorial Quomodo perierimus nos miseri Lesgnenses nos sibi ad cribrandum expetente et impetrante Satana , an ignorare Te spero, quia Te per Schmiserum id esse doctum ex illius epistolis

teneo. Factum, quomodo Domino placuit, nomen illius sit benedictum. Ego omnium jacturam passus, maxime ob illa dolui, quae nullo pretio redimi possunt, manuscripta. In quibus sunt Pan- sophica mea, quao ad mundum descripta preloque parata erant. Sylva item pansophica definitionum eoque sapientiae thesaurus. Et thesaurus linguae utriusque Latino-Bohomicae et Bohemico-Latinae)completissimus opus annorum supra 46. Et concionum Saerarum ab initio ministerii per annos 4R super ordinarios et variis occasionibus extraordinarios as. textus habitarum, thesaurus, quod Seu tutis meae solatium ac levamen, filii autem mei haereditas esse debuit. Et quas alia. Deum tamen laudo, quod mihi fragmenta quaedam operis pansophici servata Voluerit maeculaturas nempe) quibus adjutus recolligere, me, si non ad Pansophiam, Specimen tamen aliquod plenius quam adhue, edendum, potero; et in eo jam Sum, ut ov3ἐν αναβαλλομενος tet Deum non amplius tentatur in absolvam et luci exponam, quicquid sorte scintillarum nobis superest.

Qua in ra ut propitium habeamus Patrem luminum, Tu dilecte suspirare juvat Sed et juva re ipsa, si potes. Potes autem ulla re pulehre me juvare, ac, ut facias, oro. Joh. Valent. Andr eae)του μακαρlaov in deliciis mihi fuisse omnia non ignoras, unde enim sero mihi primordia pansophicarum cogitationum hausta erant, sed et illa periore omnia. In quae frustra Sintini, Hamburgi, hic Amsterodami inquisivi, ignorat haec meliora mundus, nec tameniis carere velim aut possim etiam propter allegata, quae subinde in maculaturis meis reperio nee me '' per omnia recolligere possum.

370쪽

Fae ergo, amabo, hanc mihi praestes gratiam, ut ex ipsa Zelanerorum officina Argentorati afferri et ad me mitti cures, quicquid ejus exstat. Mihi erat: 1. Turbo Ingenii: 2. Peregrini in Patria errores; 3. Civis Christianus; 4. de republica Christiana Cataphar Salamo; 5. Mythologiae Christianae Centuriae; 6. Turris Babel; T. Incendium Reschingense: 8. Menippus est. etc. Redime quantovis pretio et ad me mitto. Aut pretium reddam aut aequivalens, quicquid meorum prodibit, a me jure Tuo posces . Utinam per instantes Francolarianas nundinas licereti Ego snim

jam operi instare propono, hoc unum acturus, ut ne amplius defodiam talentulum meum, sed exponam mensae etc. Quaeris autem,

ubi sim 3 quo ad me Tua dirigenda sint3 Amsterodamum mihi

naufrago portus laetum est. huc ad amicos delatus sum, hic hiemare propono, hic realia illa mea dare lues, quantum eorum

flammis ereptum est. Neus me juvet l) Ηuo ergo dirigere Tua poteris. Ad quem autem y Vol ad dominum Johannem Rulicium

pastorem, vel ad dominum Laurentium de Geer, patronum meum. Aut si tibi literarium pommercium est cum domino Barbetis, ad illum. Quem sane nondum salutavi, nec an illo praesentem m sciat novi, non tamen me ab illo abscondam. Vale Tuamque dilectam et amicos saluta, filiolum vero meo loco osculare quem

vivere jubeat Deus. sibi gloriae, Tibi solatio l) Salveat quoquo

venerabilis dominus Hainlinus. cujus Sol Temporum cum reliqualiteraria suppellectilo quoque mihi periit. Utinam supersit exemplar, quo me donare posset iterum i In eo enim sum, ut mihi aliquam rursum selectiorum saltem librorum) comparem bibliothecam; possideoque jam bonos iterum aliquot libros ex donationo ami- eorum, qua transit, existimantium ad charitatis legem steri. ut aliorum abundantia aliorum subveniat inopiae. Verum satis do his, alias plura de his, quae hic agendi occasiones subministrabit Deus. Noribergensem typographum philolo ea ordine jam editurum spero, monitus enim est: Tu instare perge, si quid secus. Nec enim quid fiat toto hoc semestri scio, nunc domum inquiro. Vale

Amsterodami, Sept. 1. stilo novo 1656. Tuus, quem nosti, C. OmeniuS . Disiti eo by Cooste