Monumenta Germaniae paedagogica

381쪽

Praegustus variae Eruditionis: de quorum usu, quia perso notus est, dicere hic supersedemus; hoc solum in gratiam eorum, quibus sorte pium et praeclarum Magni Viri insti. tutum ignotum adhuc est, in genere addentes; quod Vir summo Scholarum bono natus post multorum annorum meditationes Librum tandem vere aureum Methodum Linguarum novissimam dictum) ediderit, in quo praeter avia Scholarum solido commonstrata, ipsius didacticas fune menta quam selicissime detexit et linguae cum rebus squadicumque illa sit docendae ac discendae viam prioribus longe planiorem aperuit. Totius rei cardo in eo vertitur ut vocum et rerum juventuti instillandarum par ratio in Scholis habeatur, ne Psittacorum alias more verba ediscat res non intelligat. Jd ipsum vero cum nonnisi gradatimneri posse videret, per gradus quoque eundum Censuit eoque sub exemplo Linguae Latinae squae Europaearum gentium est Mercurius) quomodo lingua disci debeat, tribus Libellis non sine magno Eruditorum applausu docuit Vestibulo nimirum, Janua et Atrio, quorum quisquΘ Suum habet Textum, Grammaticam, et Lexicon. In primo iVει-

tibulo ponuntur fundamenta, in secundo Janua) simplex sed plena Linguat totius exhibetur compages: in tertio Atrioin omnes accedunt elegantiae. De quibus sui Omlibbus aliis si quis pleniorem insormationem desideret, is opus Authoris Didacticum, quod hic loci hoc ipso anno prodiit, consulat. Nos, qui usus sit Vestibuli, paucis impraesentiarum Subjungemus.

Caeterum quia nobis adornatione Editionis hujus usque adeo Suffecti minimo sumus, quin ipsi tandem mutari quaedam in melius posse ultro profiteamur; et vero familiare vulgo hominibus est utrocis Volirius observat) omnia sibi ignosereo aliis nihil remittere. rogatos hic Censores, ea qua par est humanitate volumus, ut siquid reprehensione dignum hinc inde obsorvaverint, id vel taciti

nobis ignoscant, Vel amico verbo monere nos de eo ne graventur cvto certius p0rsuasi quod moneri a se non postremi beneficii loco habituri simus. Venimus quippe hae in parto non docere sed discere; et ut ille pictura sua tectus tacitus monitores amabat monita venerabatur: ita nos Censuras quorumvis grate ex epturi, ab omnibus apum more prolatura legemus. Quodsi tamen temperare sibi quis a reprehensiono minimo possit, ab eo eam ad minimum aequitatem amico requirimus, quam ille quondam Ethnicus Diqitiam by Corale

382쪽

apud Euripidem: Volo te reprehendero juste et paucis, non valde sursum palpebris impudentius reductis; sed moderatius. Utpote

fratrem.

Quinetiam, quia homo homini lupus ot juxta querelam Rustici illius, ita jam depravatus, et a Diis deSertus, qu. mundus eSt, ut quod res ipsa clamitat) quicquid potest quisque capiat: monitos insuper clandestinos Lucripetas Colophonis loco volumus, no contra expressum supremi Magistratus Privilegium ipsius Authoris pedimissu et consensu impetratum) pluris lucellum dubium. quam conscientiam faciant, eoque intereipere fucorum instar fructum laboris alieni irique praesumant, memores hae in parte Canonis Juris con-gultorum aequiminai: Secundum naturam est, commoda eluuSque res eum sequi, quem sequuntur incommoda, Quod ipsum, ut eos in bonum famae ac animae suae facturos nulli dubitamus, ita omnem in eventum si sorte malitia quorundam spem nostram superaretὶ sumaminare conatus ipsorum nominum nOStrorum Subscriptione consultum judicavimus. ιT6. Donamus an Bootar sExgemq.1658.

Quae de Comoenianis docte submonuisti, hac vico transeo, quo plus autem excellentissimo Tuo judicio tribuo, tanto magis doleo, Boni illius viri operas Eruditis non magis probari. Nollem plane pro ea quae mihi cum utroque Vestrum intercedit amicitia, ut rium Nomen Authoritasque contra Virum exerceretur. Smyum enim quem sibi proposuit De solo litem non facio meam) suaviorem nimirum quam hactenus iuventutis educationem, Baniorem institutionem non modo probandum, sed et omnibus rebus publicis maxime suspiciendum duco. Media huic fini ab ipso destinata, non etiam plane, si quid judico, abludere videntur. Utinam Viri Docti, operi Reipublicae tam salutari rebusque et houestate, ut nunc, tam perstigatis, huc curas conditiones, operasque pollentiores suas commodare dignentur. Sed proh dolori publiea commoda vero quis nisi spe privata monitus ductusque respicit.

384쪽

Stephanti und Progymnasmata Latinitatis sivo dialogos Jacobi Pontani ad cognitionem verborum et rerum universalem, mit derZeit nllisligh m lesen, angenthret werden md hie, Weil solcho Bllcher in Schulen . da sine so grosse Mengo und so viel unglei ho Discipuli vorhandon nichi Wohi Ohno grosson Vertust der Zoitund Verellumnisg der tardiorum ingeniorum Eu troiben, sondern Viet bessor und nittglicher mit denen idoneis in Privat-Stunden

ib. . Wra die insormation in specie oder ordentlicho Lectiones anbelango so Wol in Lateinischer ala Teutacher Schulen sonder- Uch abor in ungerm Gymnasio althio gu BuchsKeiler, so ordnen und Wollen vir, daas ersui Oh die Praeceptores Latinae Scholas thro Diseipui sollen in Lateinischer Sprach puro ac terse gu redenund gu schrei ben, informiren ex J. A. Comenii Janua ling. Lat. d desselben Vestibulo, Nelcho boede completum Vocabularium Nominum et Verborum. imo omnium partium orationis und auch Certissimus γνωμιον Seind proprietatis linguae Latinae; Sintemes darinnen benissen ist, so Mohi quae epitheta quibus Nominibus pro diversitate signiscationis nominum et dicentis intentione, alg

Huius igitur opus ulli editor, inter caeteros non publico modo ab autore compellatus, sed et, jam ab annis quindecim, pedi Saepe goram, saepissime per litteras requisitus. cum et peregrinanti adhuc externa et in patriam reduci domestica huius methodi haud ingloria specimina essent perspecta, non potuit non hos conatus de quibus, voluntate autoris, per magnam Europae partem doctissimorum virorum indicia iam olim collegerat) suo etiam calculo

385쪽

340 Κvadala, Dis p ad. Ref. d. Com. i. Dischi d. b. E. Ausonga d. XVII. Jhrdis.

vehementer approbare. Factum deinde, dum is filiorum progressui in bonis litoris, uti debebat. melius cuperet prospectum, ut illi in linguarum studio, hac potissimum methodo. a privatis praeceptoribus rudirentur. Istorum ergo opera ut exoticis linguis, in usum discipulorum, Vernacula Substitueretur, ipse laboris inspector et exactor, patrio asseetu providit. Postquam vero haec aliis quoque innotuissent, non destiterunt illi, sicut et bibliopola et princeps Operis autor, rogare, hortari, urgere, ut permitteret ista. in totius Germanicae juventutis uSum, typis vulgari. Is proinde, cui nec in alieno labore iuberet curiosum, neque diceret, ob publici muneris curas, temporis eSSe prodigum. desideritS petentium aegerrimo quidem assensit, attamen assensit; accedente cumprimis voluntate illorum, quorum erat ista et censere, et jubere, quin etiam spe, hanc ipsam methodum, in urbium Imperii vicinarum scholis. quod alicubi jam lactum erat, iri introductum. Vestibulum itaque, in quo prima notitiae rerum et vocum fundamenta ponuntur, jam ante sesquiennium circiter typis est exscriptum, ibidemque o, stricta fides hae vico liberatur, dum Janua tripartita, quae rerum et

vocum pleniorem continet compagem, nunc sequitur, et GBrmanicae juventutis usibus accommodata publicatur. Existimavit autem editor, post occasionem finemque huius laboris detocta, non abs re suturum, si in hac ipsa praelatione duo adhuc, quantum potest, breviter, Sed perspicue moneret; quid, nimirum in praesenti hae editio no sit praestitum Z quo ordine Janua haec a docentibus ac discentibus cum fruetu debeat pertractari 3 Partes opusculi sunt tres: Lexicon, Grammati ka, Contextus; in quibus singulis quid actum suerit. idque partim, quod in opero didactieo extat autoris consilio, partim editoris arbitrio, operae praetium erit cognoscere. R.J Lexicon Januale quidem justo grandiori mole. et Germanicis vocibus ubi poregrinus facilem veniam merebat non ubique probatis. primo Legnae Polonorum, MDCL anno fuit editum, idemque Francolarii postea typis G dgianis recusum: sed compendiosiusdsiinceps MDCLII Patari Hungarorum, cum huius gentis vernacula, provisu autoris prodiit, qui scholam illic triclassem instauravit. Patisini illius Lexiet, eluus ductum haeo editio sequitur, caput penultimum nonnihil immutatum, quoniam derivandi et componendi voees Latinas landamentum ibidem exhibetur, nos velut apparatum Lexico praemisimus, istius artificii regulis ad faciliorem intellectum quod etiam in Grammatica Vestibulari debere fieri monuimus Germanico versis et e regione locatis. Succedit dein xi On ipsum, in quo universum pro Hungarieo idiomate Germani-

386쪽

cum substituitur. Cur id vero sic editum sit, de eo tam capite primo, quam praefationis huius parte postrema, ratio reddetur; Cum docebitur, quomodo sententiarum illarum. amnes sibi origine Voces complexarum, B quibus totum Lexicon est conssatum, translatio sit instituenda3 Ut vero ista sino impedimento illis succedere posset, qui nisil nisi Vestibulum Comenianum praedidicissent, Voces, neque ex subjecta interpretatione notas, neque aliunde praecognitas, plusquam millenis locis oportuit Hectas, aliasque his Succenturiatas, quae cursum translationis nihil morarentur. Aeterna prosecto Scholarum, si Sapimus, lex erit, ut a diseento docens nihil unquam exigat, quod novit, illum non didicisse. Alicubi etiam propter Sensus perspicuitatem, nonnulla mutavimus, addendo, transponendo, demendo, quicquid videretur prolaturum, explendo potissimum sententias capitis ultimi, quod vocabula, quibusdam cum aliis peregrinis, Graeca comprehendit, Latinis uSurpata: unicuique literarum, ne linguae huie. ea methodo pariter discendae praeludium deforet, appendice quadam subjecta. Signa vero et notas plerasque retinuimus. nisi quod stRtim opographus pag. 60, literas vocum primitivarum, in derivatis et compositis repetendas ubi signum T radicis mutationem indicans, non extiterit) typo maiori, sicut debebat et caeperat, exprimere desiit: quod tamen discentibus parum absore speramus. Numeros igitur, explicatarum Vocum indices, servavimus et lineolas transversas, praeterquium quod radicem a syllabis adjectitiis disgregant, quoties alias Oecudirerint repetitionis notas, etiam in vernaculis Vocibus, quantum licuit, adhibuimus, ut compendio serviretur. Crucis autem ' figura ubi ubi extat, duas voees Latinas una tantum Vernacula exprimendas indicat; sicut parenthesis 0 plorebique vocum aequi- pollentiam d0notat; sed ubi nudum numerum continet. ibi vox intelligenda est, quae paulo anto numero eidem erit praefixa. Stellula ' denique, praesertim in Lerici residuo usurpata, interdum nulla, interdum levicula cum torminationis Variatione, Vogem utrique linguae communem prodit. Erat animus, ad mentem nutoris suas primigeniis vocibus etymologias, de quibus constat, adjicero, sed arbitratus curam illam Loxico Atriali magis congruere, usque eo placuit differro. III.J Grammaticam Janualem triplo breviorem, ae in Polonia prodierat, legit autor, quam nos quoque,

utpote non minus, ae olim, suffecturam, .retinendam genSuimus,

haud adeo multis locis immutatam, solaque tabula de generibus nominum, quae ex terminatione dignoscuntur, adauximus; cogitantes, cum nec ex Lexico vestibulari, cui plures Voges desunt, neque Diuiti co by Corale

387쪽

ex Januali, quod praecessit, unde ea cura plerumque abest, istam generum notitiam, adeo necessariam, integrum esset haurire, ex

usu autem solo perdifficile ad tardum, desectui huic percommodosio posse occurri. IIII.J Contextus tandem Janualis, qui postrema opusculi hujus pars est, quemque solum in Germania Schamussi, ad exemplar Patarinum, Lesnensi haud multum dispar, praete lapso abhino, et quod excurrit, biennio scimus esse regusum, paulo majorem sollicitudinem vel efflagitavit, vel admisit. Haud erat autori ignotum, in Janua priori, a qua haec posterior squod propter erronea quorundam judicia rursus dicendum est) magnopere differt, haud paucas voces, ad antiquum purae Latinitatis tribunal citatas, subsistere non potuisse, si quidem ad subsellia criticorum causa haec disceptetur. Quanquam autem, et in illius et in istius Januae editionibus iteratis, multas voces suspectae autoritatis ipsemet exesse jusserit; cavere tamen non potuit, quin eadem lis iubi majorem adhibere modestiam oportuisset J denuo illi intentaretur. Hae ergo re, et id haud ita pridem, ut pro Latinitate Januae suae apologiam scriberet, is idem fuit permotus. gitur ilia jam in operis didaetici tomo quarto, rationibus prinsecto neutiquam explodendis totque doctissimorum hominum test, moniis suffulta; quae tantum apud nos potuerunt, ut voces Hu modi, Lexico insertas, loco movere utplurimum abstineremus. Cum vero pronum esset conjicere, ne sic quidem omnibus soro satisfactum, qui in talibus judicandis sicut scrupulosiores, visum sui non tam in illorum gratiam, quam bono juVentutis, cujus e manibus saepenumero libri pereximii, exiguos propter naevos, ab Aristarchis hinc excutiuntur, aliquid sive molestiae, sive laboris subire, quo istos etiam huic Januae magis propitios redderemus. Praemisso igitur indice, qui res potiores ordine literarum exhibet. quin et alio, qui capitum et titulorum seriem detegit, adjuncto, per vernaculam linguam, qua fieri potuit brevitate, uni eviusque eapitis argumentum adumbravimus: potissimum ob versionem, de qua postea, Sic quoque facilius successuram. In ipso autem contextu eam impendimus operam, ut nulla vox Latina nisi autoritate veterum munita, in hae editione relinqueretur. In quo conatu haec nobis norma selecta est, ut exulare juberemus, quicquid Poetarum, Historicorum, Oratorum, Philosophorum. qui a Plauti aetate ad usque Cornelium Tacitum, olim sub Caesare Trajano quammaxime storentem, Romae vixerunt et scripserunt, residuis operibus eorundemque fragmentis non reperiretur. Ubi tamen prudentes, etiam non admoniti, lacile intelligent, novatas quasdam Disiti ou by Cooste

388쪽

voces quales sunt taleum, bombarda, Aesopetum, impetarda, pJl0clastrum, aliaeque similest cum antiqui rebus ipsis, quas significant, prorsus Garuerint, aut eas ignoraverivi, neccessario fuisse admittendas. His enim certe, quemadmodum et vocalibus, quae Vocant, technieis, hoe est, cuique disciplinas propriis, nisi licuisset uti. de tam necessariis rebus, pudenda cum absurditate, luisset silendum. Tametsi posteriora haec pleraque sint Grae a, qualia etiam extra hunc numerum sunt quamplurima, magnam partem ab ipsis autoribus, quos utrimvis Plauti Tacitique aetate designavimus, Latina civitato donata, quibus deinde, ubi Philosophis, Medicis Jureconsultis et Theologis novi conceptus veniebant enungiandi, plura ab inevitabili necessitate imposita accesserunt. In his ipsis tamen vel recipiendis, vel rejiciendis, tanta cum cura sumus versati, ut nullam ejusmodi Vogem agnosceremus, pro qua antiquita Latii aequi- pollentem subministravit, aliis, utcunque quotidianis, vix semel atque iterum. ut aliquid consuetudini daretur, in parenthesi tantum adscriptis. Ubi autem veteres thesauri desecerunt, tum demum novos promero aut jam promtis uti, non nobis ulli duximus religioni. Baeo eura, haec lima suit vocum, contenis aliquot locis adhibita; cui adjecimus etiam hine inde quandam rerum, quae illis ultro p tescet, quibus hanc editionem cum prioribus volupe suerit conserre. Postremo, quanquam unicuique capiti suum argumentum esset praejunctum, in recordationis, aut repetitionis subsidium, tabulam synopticam Latini idiomatis, plures olim in minuetas scissam, nunc uni oculorum conspectui expositam, subjunximus, Vernaculique sermonis alteram, ad maiorem lucem connexioni rerum adferendam, e regione, Velut auetarium, adjecimus. Habetis, Lectores, quid in hae editione sid praestitum, nune etiam, quo ordine Janua haec tripari ita cum fructu a dogentibus et discentibus tractari debeat 3 haud illubentes accipitote. Vulgavit methodi hujus autor, pro ea, qua est, de omnibus bene merendi cupidine accensus, libellos plures bono juventutis a se conscriptos, is quorum numero sex tantum nunc laudabimus, prop08ito nostro propius Servituros. Tres ex illis extra ordinem, totidemque justo studiorum ordine tractandos suademus. Illi Sunt, Schola materna Orbis pictus, et Praxis Theatrica: hi vero Vestibulum, Janua Atrium: quod jam supra indicavi. Hi rerum et vocum notitiam, quousque illius tenora aetas capax est, per gradus tradunt plenam; illi. ut promtior scopum seriendi via sit, praeparant, juVant, sirmant. Quod si igitur Schola materna, adreolus libellus, parem tum usibus dicatus, primo pueritiae sexennio, Suum secerit officium Diuitiaco by Corale

389쪽

ad scholam itur Vostibularem, in qua quomodo git versandum; suo loco satis est dictum: ubi etiam orbis picti saphorismo praelationis 3. sub Lucidarii nomine) mentionem secimus, quanturn praestare queat alumentum. Vestibulo igitur ad leges methodi absoluto, ad hane Januam transitur: quos vero per gradus id facere par sit, sequentibus axiomatibus commodissime expedietur.

Tantum de huius editionis instituto, ut et de toto ordine quo liber isto in scholis publicis meretur tractari, quem tamen Sinonnulli praeceptores, hese methodo inadsueti, nondum Satis pBr- ceperint, aut praxin ejus noverint, ab illis praeter operis Comeniani totius lectionem, si sorsan hoc quoque nimis videbitur diffusum GNOMON DIDACTICUS, pro solis dogentibus scribendus, si ut sperare audemus, omnes informationis difficultatos poterit arcere, sacemque docentibus praeserre. Ubi vero privata quis diligentia, post annos teneros neglectius emuxos, hune librum sibi reddere voluerit familiarem, neque hic quemquam frustra lare, aut absque insigni fructu id laeturum, confidenter polliceri nequaquam dubitamus. Quod superest, DEUM seria prece rogamus, ut laborem

bono domesticae juventutis susceptum nune vero aliorum potius voluntate, quam nostra Spont0 vulgatum, tam privata, quam publiea benedietione Secundet. l80. Redinger liber den Gebraueh galner Grammati h Excerpt).

Aus der Einlotivng etu dor comeniana Grammatica Primas Classi destinata.

Quum a Serenissimo Principe Carolo Ludovico, Electore Palatino, ad surgens Gymnasium Frankenthalonso, juxta Comenianam methodum instaurandum, voearer: prima mihi cura suit, ut

ex Reverendi Domini Comenii Scholasticis libellis ii eligerentur

tractandi, qui autopsiae et autopraxiae maximo idonei. Sensus seriendo discipulos allectarent. oblectarent, atque servidam Remulationem inter ipsos excitarent. Consensu itaque Reverendi et Amplissimi Senatus Ecclesiastici selecti sunt, pro prima quidem sive ima Classe, Orbis sensualium pictus, Noribergae apud Michaelem Endterum excusus: pro secunda vero Sehola Ludus hos est. Januae linguarum praxis Comica, Amstelodami apud Disiti eo by Cooste

390쪽

Abrahamum a Burg editus. Quibus cum necessario praeter Lexi a Grammatica quoque sit praemittenda, consultissimum judicavimus Vestibulari et Januali Grammattea compendium pro utraque

Classe adornare donec pleniorem, Janualem proxima occaAione etiam edamus.l8l. l. l. Redingar an die Iungen PrinZan von der psal2.

Frankenthat, 1659 Sept.