C. Plini Secundi Naturalis historiae libri XXXVII

151쪽

ea: ignium summum, inde tot stellainam illos conlucentium oculoS; proximum spiritus, quem i raeci nostrique eodem vocabulo aera appellant, vitalem hunc et Per euncla reminas meabilem totoque consertum; huiuς Vi Suspensam ruinquarto aquarum elemento librari medio spatii tellurem. ita mutuo conplexu diversitatis effici nexum et levia 11 ponderibus inhiberi iluo minus evolent, contraque gravia ne ruant suspendi, levibus in sublime tendentibus. sic 16 pari in diversa nisu in suo quaeque consistere, inrequieto mundi ipsius constricta circuitu, quo semper in Se recurrente imam atque mediam in toto esse terram, eandemque universo cardine stare pendentem, librantem per quae pendeat, ita solam inmobilem circa eam volubili universitate; ean- 15 dem ex omnibus necti eidemque omnia inniti. 6. inter 12 hanc caelumque eodem spiritu pendent certis discreta spatiis septem sidera, quae ab incessu vocamus errantia, cum errent nulla minus illis. eorum medius sol sertur, amplissima magnitudine ac potestate nec temporiim modore terrarumque, sed siderum etiam ipsorum caeli lue rector. hunc esse mundi totius animum ac planius mentem, hunc 13 principale naturae regimen ac numen ei edere decet ol eraeius aestimantes. hic lucem rebus ministrat aularique

tenebras, hic reliqua sidera occultat, inlustrat; hic vices

152쪽

C. PLINI SECUNDI

temporum annumque Semper renascentem ex usu naturae

temperat; hic caeli tristitiam discutit atque etiam humani nubila animi serenat; hic suum lumen ceteris quoque sideribus seneral, praeclarus, eximius, omnia intuenS, omnia etiam exaudiens, ut principi litterarum Homero placuisse s

14 7. 5) Quapropter effigiem dei sormam lue iluaerere

inbecillitatis humanae reor. piisquis est deus, si modo est alius, et quacumque in parte, totuS est Sensus, totus ViSUS, totus auditus, totus animae, totus animi, totus Sui. innumeros 10 quidem credere atque etiam ex vitiis hominum, ut Pudicitiam, Concordiam, Mentem, Spem, Honorem, Clementiam, Fidem, aut, ut Democrito placuit, duos omnino, Poenam 15 et Beneficium, maiorem ad socordiam accedit. fragilis et laboriosa mortalitas in partes ita digessit infirmitatis suae 16 memor, ut portionibus coleret ituisque quo maxime indigeret. itaque nomina alia aliis gentibus et numina in iisdem innumerabilia invenimus, inseris quoque in genera discriptis morbisque et multis etiam pestibus, dum esse 16 placatas trepido metu cupimus. ideoque etiam publice so Febris sanum in Palatio dicatum est, orbonae ad aedem Lariam, ara et Malae Fortunae Esquiliis. quam ob rem maior caelitum populus etiam quam hominum intellegi potest, cum singuli quoque ex semet ipsis totidem deos

g 14 exfr.: eh. Cic. nat. deor. II 61. de leg. II 19. 28. g 16: Cic. nat. deor. III 63 Val. Max. II 5, 6. - 133, 1 in Sen. ep. 110, 1. - Cic. nat. deor. I 81. 101. III 39. - Plin. XIX 101.4 fenerat e T v. serenat r 7 formamquoquo sere Ea.-amque nescire F 9 uisus - 10 animae totus om. F 11 atque etiam ex uirtutibus uitiisque E 'Ma. S. atque tam tainque E) ex uirtutibus quam ex ωλι. αὶ uitiis F fg Melahofer p. 74. I l. l.p. 333. an ex uitiis hominum, non uirtutibus tantum 215 ita coni. H. ista Il. v 16 an quo quisque 3 18 reperimus E ad marg. opva. S i genera deorum F 2 l discriptis D. des- ἰl. τ20 placata pa 21 eadem F . aedes F 22 laru FL-ruis F . -ri -riu u va. S i et ara HD cum Iunio animadv. 3, I e Cic. t malae v. -le d. -la r i fortuna F'

153쪽

saciant Iunones Geniosque adoptando sibi, gentes Vero quaedam animalia et aliqua etiam obscena pro dis habeant ac multa dictu magis pudenda, per fetidos cibos, alia et similia, iurantes. matrimonia quidem inter deos credi 175 tantoque aevo ex iis neminem nasci et alios esse grandaevos semper canosque, alios iuvenes atque pueros, atri coloris, aligeros, claudos, ovo editos et alternis diebus viventes morientesque, puerilium prope deliramentorum est, Sed super omnem inpudentiam, adulteria inter ipsos singi, mox is iurgia et odia, atque etiam furtorum esse et Scelerum numina. deus est mortali iuvare mortalem, et haec ad 18 aeternam gloriam via. hac proceres iere Romani, hac nunc caelesti passu cum liberis suis vadit maximus omnis aevi rector Vespasianus Augustus sessis rebus subveniens. 13 hic est vetustissimus reserendi bene merentibus gratiam 19 mos, ut tales numinibus adscribant. quippe et aliorum nomina deoriam et quae supra retuli siderum ex hominum nata sunt meritis. Iovem quidem aut Mercurium aliterve alios inter se vorari et esse caelestem nomenclaturam, quis 20 re non interpretatione naturae sateatur inridendum γ agere curam rerum humanarum illud, quicquid est, summum ac

vel tam tristi atque multiplici ministerio non pollui eredamus dubitemusne γ vix prodest iudicare, utrum magis conducat generi humano, quando aliis nulti is est deorum

154쪽

21 respectus, aliis pudendus. externis famulantur sacris ac digitis deos gestant, monstra quoque colunt, damnant et excogitant cibos, imperia dira in ipsos, ne somno quidem quieto, inrogant. non matrimonia, non liberos, non denique quicquam aliud nisi iuvantibus sacris deligunti alii in , Capitolio saliunt ac sulminantem periurant Iovem. et hos

iuvant scelera, illos sacra sua poenis agunL22 Invenit tamen inter has utrasque sententias medium sibi ipsa mortalitas numen, quo minus etiam plana de deo coniectatio esseti toto quippe mundo et omnibus iblocis omnibusque horis omnium vocibus Fortuna sola invocatur ac nominatur, una accuSatur, rea una agitur, una cogitatur, sola laudatur, Sola arguitur et cum conviciis colitur, Volubilis . . . . que, a pleriSque Vero et caeca existimata, vaga, inconstans, incerta, Varia indignorumque is fautrix. huic omnia expensa, huic semitatur accepta, et in tota ratione mortalium sola utramque phginam laci adeoque obnoxiae sumus Sortis, ut prorsuS ipsa pro deo sit qua 23 deus probatur incertus. pars alia et hanc pellit astroque suo eventus adsignat et nascendi legibus, semelque in in omnes suturos umquam deo decretum, in reliquum

vero otium datum. Sedere coepit sententia haec, pariterque et eruditum vulgus et rude in eam cursu vadit. 2 quoque F dya G M. quoque quae E pd v si iubentibus d E psa H l doligunt Ev. dil-r 6 periurant iovem l pS.

tur F Esi. colitur F l sola sola laudatur F Ea op 14 lae. ego indieavi. uolubilisque II. v. -lia G. an instabilisque r. Heuu ap. Cic. ad Herenn. II23,3M aut volucris volubilisque 2 l a pluribus quoque p. R plerisque, a plerisque TS i et caeca etiam dTE Opva. S 16 feruntur Faop. refer-d T. omnia se En 18 prora' ipsis pro ego. pro se ipsa Fina. pro se eraso se ib E-ὶ E . sors ipsa pro do p v. sors ipsa add. supra Prosid E . sors pro ipsa o. pro se prope F ipsa sola pro F fa 20 adsignat et Fina oo -at B F . -ant p. -at res 21 dei deo F a. dou F decreto Est op 2 22 otium datur a Tna. B . .'. otio dato F a

155쪽

ecce fulgurum monitus, oraculorum praescita, hariispicum 24 praedicta atque etiam parva dictu in auguriis sternumenta et offensiones pedum. Divus Augustus prodidit laevum sibi calceum praepostere inductum quo die seditiones militari prope adflictus est. quae singula inprovidam 25 mortalitatem involvunt, solum ut inter ista vel certum sit nihil esse certi nec quicquam miserius homine aut superbius. ceteris quippe animantium sola victus cura est, in quo Sponte naturae benignitas susticit, uno quidem velio praeserendo cunctis bonis, quod de gloria, de pecunia,

ambitione superque de morte non. cogitant. Verum in his deos agere curam rerum humanarum 26 credi ex usu vitae est poenasque maleficiis aliquando SerRs, occupato deo in tanta mole, numquam autem inritas

15 esse nec ideo proximum illi genitum hominem, ut vilitate iuxta beluas esset. inperfectae vero in homine naturae 27 praecipua solatia, ne deum quidem posse Omnia - namque nec sibi potest mortem consciscere, si velit, quod homini dedit optimum in tantis vitae poenis, nec mortales aeternitatero donare aut revocare defunctos nec sacere ut qui vixit non vixerit, qui honores gessit non gesserit - nullumque habere in praeterita ius praeterquam oblivionis atque ut sacelis quoque argumentis societas haec cum deo copuletur) ut bis dena viginti non sint. aut multa similiter efficere nonas posse. per quae declaratur haut dubie naturae potentia idque esse quod deum vocemus. in haec diveriisse non fuerit alienum, Vulgata iam propter adsiduam quaestionem de deo.

6 vel om. Est y 7 nec miserius quicquam op va. S 10 Praeferendo E γ I, cum P D . -da rv M 12 in his Il. s. an inprobis se. hominibus 2 13 an. credi incipit B. 20 donare F E op v.

156쪽

C. PLINI SECUNDI

us 8. 6) Hinc redeamus ad reliqua naturae. Sidera, 7-s quae adfixa diximus mundo, non illa, ut existimat volgus, singulis attributa nobis et clara divitibus, minora pauperibus,

obscura desectis ac pro sorte cuiusque lueentia adnumerata mortalibus, cum suo quaeque homine orta moriuntur nec s29 aliquem exstingui decidua significant. non tanta caelo societas nobiscum est, ut nostro salo mortalis sit ibi quoque siderum fulgor. illa nimio alimento tracti umoris ignea vi abundantiam reddunt, cum decidere creduntur, ut apud nos quo lue luminibus accenSis liquore olei notamus acci- 1o 30 dere. ceterum aeterna caelestibus est natura intexentibus mundum intextu que concretis, poterilia autem ad terram magnopere euriam pertinens, quae propter essectus claritatemque et magnitudinem in tanta subtilitate . nosci 18, 210 potuerunt, Sicut Suo demonstrabimus loco. circulorum 15

quoque caeli ratio in terrae mentione aptius dicetur, luando ad eam tota pertinet, signiferi modo inventorihus 6. 211 non dilatis. obliquitatem eius intellexisse, hoc est rerum res aperuisse, Anaximander Milesius traditur primus Olympiade quinquagesima octava, Signa deinde in eo Cleostratus, et Eo prima arietis ac Sagittarii, sphaeram ipsam ante multo Atlas. Nunc relicto mundi ipsius corpore reliqua inter

32 caelum terrasque tractentur. Summum esse quod Vocant g 31: cfr. Plin. VII 203. - Diog. LR. II 1, 2. - Cic. nat. deor. II 52. Diodor. III 60, 2. IV 27, 1. Vitr. VI 10, 6. - 32. 33: Beda D. r. 12. cfr. Vidi. IX 4, 10.2 illa li. v. on ita 3 5 cum Il. nec cum G. quia nec eum d opan i orti κ. del. D l oriuntur RpD 6 nec op . nunc pyr illo pro ibi) opva. Η 8 ignea ut F R. -ea in p. ut R. CVm a

illi cel testis R. est caelestibus M l intelis entibus F. intertex- D

157쪽

Saturni sidus ideoque minimum videri et maximo ambire circulo ac tricesimo anno ad brevissima sedis suae principia regredi certum est, omnium autem errantium siderum meatus, interque ea solis et lunae, contrarium mundos agere cursum, id est laevum, illo semper in dextra praeeipili. et quamvis adsidua conversione immensae celeritatis attol- 33lantur ab eo rapiantur pie in occasum, adverso tamen ire motu per suos quaeque pasSus. ita sieri, ne convolutus aer eandem in partem aeterna mundi vertigine ignavolo globo torpeat, sed landatur adverso siderum verbere discretus et digestus. Saturni autem Sidus gelidae ac rigentis 34 esse naturae, multumque ex eo inseriorem Iovis circulum et ideo motu celeriore duodenis circumagi annis. tertium Martis, quod quidam Herculis vocant, igne ardens solisio vicinitale, binis sere annis converti, ideoque huius ardore nimio et rigore Saturni, interiectum ambobus, ex utroque temperari Iovem salutaremque fieri. deinde solis meatum 35 esse partium quidem trecentarum sexaginta, sed ut observatio umbra m eius redeat ad notas, qui nos annis dies N adici superque quartam partem diei. quam ob causam quinto anno unus intercalarius dies additur, ut temporum ratio solis itineri congruat.

g 34: Beda n. r. 13. ip. r. 8h. MCap. VIII 885. ch. Cic. nat. deor. II 52. 53. 119. Eomn. Scip. 4, 19. Viis. IX 4, 16. 10. Censorin. fragm. 3, 3. 4. Hygin. astr. II 42. Apul. de mundo 293. φ 35. 36: Beda n. r. 13.

158쪽

C. PLINI SECUNDI

36 Infra solem ambit ingens sidus appellatum Veneris, alterno meatu vagum ipsisque cognominibus aemulum solis ac lunae. praeVeniens quippe et ante matutinum exoriens luciseri nomen accepit ut sol alter diemque maturans, contra ab occasu refulgenS nuncupatur Vesper ut prorogans n37 lucem vicemve lunae reddens. quam naturam eius Pythagoras Samius primus deprehendit Olympiade circiter XLII, qui fuit urbis Romae annus CXLII. iam magnitudine

extra cuncta alia sidera est, claritatis quidem tantae, ut unius huius stellae radiis umbrae reddantur. itaque et in 1o magno nominum ambitu est. alii enim Iunonis, alii Isidis, alii 38 Matris Deum appellavere. huius natura cuncta generantur in terris. namque in alterutro exortu genitali rore conspergens non terrae modo conceptus inplet, verum animantium tuoque omnium stimulat. signiferi autem ambitum peragit 1strecenis et duodequinquagenis diebus, a sole numquam absistens partibus sex atque quadraginta longius, ut Timaeo placet.

39 Simili ratione, sed nequaquam magnitudine aut Vi, proximum illi Mercurii sidus, a quibusdam appellatum so Apollinis, inferiore circulo sertur VIIII diebus ociore ambitu,

159쪽

numquam ab eo XXII partibus remotior, ut C i de nas et Sosi genes docenti ideo et peculiaris horum siderum ratio est neque communis cum supra dictis. nam ea et 40 Iuarta parte caeli a sole abesse et tertia, et adversa solis Saepe cernuntur, maioresque alios habent cuncta plenae conversionis ambitus in magni anni ratione dicendi S. 16.59. Sed omnium admirationem vincit novissimum sidus, 41ierris lamiliarissimum et in tenebrarum remedium ab natura repertum, lunae. multiformis haec ambigua torsit inio genia contemplantium et proximum ignorare sidus maxime 42 indignantium, crescens semper aut senescens ei modo curvata in cornua facie, modo aequa portione divisa , modo sinuata in urbem, maculosa eademque subito praenitens, inmensa orhepleno ac repente nulla, alias pernox, alias sera et parte diei 15 solis lucem adiuvans, deficiens et in desectu tamen conspicua - quae mensis exitu latet, tum laborare non creditur -, 43 iam vero humilis et excelsa, et ne id quidem uno modo, sed alias admota caelo, alias contigua montibus, nunc in acyIilonem elata, nunc in austros deiecta. quae singula in ea ad deprehendit hominum primus Endymion; ob id amor eius fama traditur. non sumus profecto grati erga eos qui labore curaque lucem nobis aperuere in hac luce, miraque

160쪽

C. PLINI SECUNDI

humani ingeni peste sanguinem et eaedes condere annalibus iuvat, ut scelera hominum noscantur mundi ipsius

41 ignaris. proxima ergo cardini, ideoque minimo ambitu, vicenis diebus septenisque et tertia diei parte peragit spatia eadem, quae Saturni sidus allissimum XXX, ut 1

dictum est, annis. dein morata in coitu solis biduo, cum 32 tardissime, a tricesima luce i Irsum ad easdem Vires exit, haut scio an omnium, quae in caelo peri osci potuerunt, magistra: in XII mensium spatia oportere dividi annum,45 quando ipsa totiens solem redeuntem ad principia conSe- 1oquitur; solis fulgore, ut reliqua siderum, regi, Siquidem

in totum mutuata ab eo luce fulgere, qualem in repercussu a luae Volitare conspicimus; ideo molliore et inperisecta vi solvere lantum umorem atque etiam augere, quem solis radii absumant. ideo inaequali lumine adspici, quia, 1sex adverso demum plena, reliquis diebus tantum ex se 46 terris ostendat, quantum a sole ipsa concipiat; in coitu Iuidem non cerni, quoniam haustum omnem lucis aversa illo regerat, unde acceperit. Sidera vero haut dubie umore terreno liasci, quia dimidio orbe numquam maculoso Yo cernatur, Scilicet nondum Suppetente ad hauriendum ultra iusta vi; masculas enim non aliud esse quam terrae raptas cum umore sordes. 10. desectus autem suos et solis,