C. Plini Secundi Naturalis historiae libri XXXVII

161쪽

rem in tota contemplatione naturae maxime miram et Alpiito similem, magnitudinum umbraeque indices exsistere. T) quippe manifestum est solem interventu lunae circuliari 47 lunamque terrae obiectu ac vices reddi, eosdem solis 1 radios luna interpositu suo auferente terrae terraque lunae. hac subeunte repentinas obduci tenebras rursumque illius umhra sidus hebetari. neque aliud esse noctem quam terrae umbram, figuram autem umbrae similem metae ac lui hini inverso, quando mucrone tantum ingruat ne lueio lunae excedat altitudinem, quoniam nullum aliud sidus eodem modo obscuretur et talis sigura semper mucrone desiiciat. Spatio quidem consumi umbras indicio sunt 48 volucraim praealti volatus. ergo conlinium illis est a dii is terminus initiumque aetheris. supra lunam pura Omnia aciε diurnae lucis plena. a nobis autem per noctem rei nuntur sidera, ut reliqua lumina e lenebris, et propter has causas nocturno tempore deficit luna. si ali autem atque menstrui non sunt utri lue desectus propter obliquitatem signiferi lunaeque multiVagoS, ut dictum est, flexus, non semper in 4am scripulis partium congruente siderum motu.11. 8) Haec ratio mortales animos subducit in 49

caelum ac velut inde contemplantihus trium maximarum rerum naturae partium magnitudinem detegit. non posset quippe totus Sol adimi terris intercedente luna, si terrars maior eSSet quam luna. tertia ex utroque vastitas g 47: 3-8 Beda m. r. 27. n. r. 22 . - g 18-50: Beda tP. r.

162쪽

C. PLINI SECv I

solis aperietur, ut non sit necesse amplitudinem eius Oculo-50 rum argumentis atque coniectura animi scrutari: inmensuna

esse, quia artiorum in limilibus porrectarum in quotlibet passuum milia umbras paribus iaciat intervallis, tamquam toto spatio medius, et quia per aequinoctium omnibus in smeridiana plaga habitantibus simul fiat a vertice, item quia circa solstitialem circulum habitantium meridie ad

septentrionem umbrae cadant, ortu Vero ad occ3Sum, quae

fieri nullo modo possent, nisi multo quam terra maioreSSet, nec non quod montem Idam exoriens latitudine loeXSuperet, dextra laeVaque large amplectens, praesertim tanto discretus intervallo. 51 Desectus lunae magnitudinem eius haut dubia ratione declarat, sicut terrae parvitatem ipse desiiciens. namque cum sint tres umbrarum figurae constetque, si par lumini 15 sit materia quae iaciat, umbram columnae effigie iaci nec habere finem, si vero maior materia quam lumen, turbiniS recti, ut sit imum eius angustissimum et simili modo infinita longitudo, si minor materia quam lux, melae existere effigiem in cacuminis finem desinentem talemque Fo52 cerni umbram deficiente luna: palam si, ut nulla amplius relinquatur dubitatio, superari magnitudinem terrae. id quidem et tacitis naturae ipsius indiciis: cur enim partitis φ 50: 10. 11) cis. Diodor. XVII 7, 5-7. Mela I 94. Sol. 11, 6.

163쪽

vicibus anni brumalis abscedit aut noctium opacitate terras reficit γ exusturus haut dubie, et sic quoque exurens quadam in parte. tanta magnitudo est.

12. 9) Et rationem quidem desectus utriusque 53ε primus Romani generis in vulgum extulit Sulpicius Gallus, qui consul cum M. Marcello fuit, sed tum tribunus militum, sollicitudine exercitu liberato pridie quam Perses

rex superatus a Paulo est in concionem ab imperatore productus ad praedicendam eclipsim, mox et composito id volumine. 3pud Graecos autem investigavit primus omnium

Thales Milesius Olympiadis XLVIII anno luarto praedicto

solis desectu, qui Alyatte rege factus est urbis conditae anno CLXX. post eos utriusque sideris cursum in sexcentos annoS praececinit Hipparchus, menses gentium diesque et is horas ac situs locorum et Visus populorum complexuS, aevo teste haut alio modo ii iam consiliorum naturae particepS. viri ingentes Supra lue mortalia, tantoriam numinum 54 lege deprehensa et misera hominum mente iam soluta, in desectibus scelera aut mortem aliquam siderum paVentem - quo in metu fuisse Stesichori et Pindari vatum sublimia ora palam est deliquio solis - aut in luna veneficia arguente mortalitate et ob id erepitu dissono auxiliante

164쪽

C. PLINI SECUNDI

- quo pavore ignarus causae Nicias Atheniensium imperator Veritus claSsem portu educere opes eorum adflixit -: macte ingenio este, caeli interpretes reriamque. naturae 55 e3P3ces, argumenti repertores, quo deos liominesque vicistisi quis enim haec cernens et statos siderum quoniam ita sappellare placuit) labores non suae necessitati mortales genitos ignoscat PNunc consessa de iisdem breviter atque capitulatim attingam ratione admodum necessariis locis strictim luereddita, nam neque instituti operis talis argumentatio est 1one lue omnium rerum asserri posse causas minus mirum est quam constare in aliquis.

Orbes certum est, solis desectus non nisi novissima primave fieri luna, quod vocant coitum, lunae autem non nisi 15 Plena, Semperque citra quam proxime fuerint; omnibus autem annis fieri utriusque sideris desecius statis diebus horisque Sub terra nec tamen, cum superne fiant, ubique cerni, alii luando propter nubila, saepius globo terrae 57 obstante convexitatibus mundi. intra ducentos annos Io Hipparchi sagacitate compertum est et lunae desectum aliquando quinto mense a priore fieri, solis vero Septimo, eundem bis in XXX diebus super terras occultari, sed ab aliis hoc cerni, quaeque sunt in hoc miraculo maxime

mira, cum conveniat umbra terrae lunam hebetari, nunc 25 ab occasus parte hoc ei accidere, nunc ab exortus, issianam ratione, cum solis exortu umbra illa hebetatrix sub terrasi 5b: 6) Verg. Aen. I 742. - φ 56. 57: Beda t9. r. 27. n. r. 22 - φ 57: 145, 4) Lydus ost. 9 p. 30''. 2 parte -te E 'ς seducero F R E a 3 macte Fu R ag -ti r. cfr. Fels p. 76 l naturae o n. FRya 5 et om. FE a i statusF Rap 8 Nonno F α. Ni R 13 CCXIII F R α. CC XCIII

165쪽

esse debeat, semel iam acciderit ut in occasu luna deficeret utroque Super terram conspicuo sidere. nam ut XV diebus utrumque sidus quaereretur, et nostro aevo accidit imperatoribus Vespasianis patre III. filio consulibus.s 14. 11) Lunam semper aversis a sole cornibus, Si 58 rQSCat, OrtuS Spectare, Si minuatur, Occasus, haut dubium est; lucere dodrantes semuncias horarum ab secunda adicientem usque ad plenum Orbem detrahentemque indeminutionem; intra XIIII autem partes solis semper occultam ad esse. quo argumento amplior errantium stellarum quam lunae magnitudo colligitur, quando illae et a septenis interdum partibus emergant. sed altitudo cogit minores videri, sicut adfixas caelo solis sulgor interdiu non cerni, cum aeque ac noctu luceant idque manifestum fiat delectu 1ε solis et praealtis puteis. 15. 12) Errantium autem tres, quas Supra solem 59 diximus sitas, occultantur meantes cum eo, exoriuntur Veromatutino discedentes partibus numquam amplius undenis. postea radiorum eius contactu reguntur et in triquetro B a partibus CXX stationes matutinas faciunt, quae et primae Vocantur, mox in adverso a partibus CLXXX exortus vespertinos, iterumque in CXX ab alio latere appropinquantes stationes vespertinas, quas et secundas Vocant, donec assecutus in partibus duodenis occultet illas, qui

166쪽

C. PLINI SECUNDI

60 vespertini occasus appellantur. Martis Stella, ut propior, etiam ex quadrato sentit radios, a XC partibus, unde et

nomen accepit motus primuS et Secundus nonagenarius dictus ab utroque exortu. eadem stationalis senis mensibus commoratur in signis, alioqui bimenStris, cum ceterae s61 utraque Statione quaternos menses non inpleant. inseriores

autem duae occultantur in coitu vespertino simili modo, relictaeque a sole totidem in partibus faciunt exortus matutinos, ad quos longissimis distantiae suae metis solem

insequuntur adeptaeque occ3Su matutino conduntur ac 1o praetereunt. mox eodem intervallo Vespere exoriuntur

8 usque ad quos diximus terminos. ab his retrogradiuntur ad solem et occasu Vespertino delitescunt. Veneris stella et stationes duas, matutinam Vespertinamque, ab utroque

exortu facit a longissimis distantiae suae finibus, Mercurii 1s stationum breviore momento quam ut deprehendi possint. 62 13) Ιlaec est luminum occultationumque ratio, Perplexior motu multisque involuta miraculis, siquidem magnitudines suas et colores mutant, et eaedem ad septentrionem accedunt abeuntque ad austrum terrisque I ropiores aut eo caelo repente cernuntur. in quibus aliter multa quam priores tradituri latemur ea quoque illorum eSSe muneris qui primi vias quaerendi demonstraverint, modo ne quis 63 desperet saecula proficere semper. pluribus de causis haec omnia accidunt: prima circulorum, quos Graeci tiψi- 2sbac in stellis vocant; etenim Graecis utendum erit vocabulis. sunt autem hi sui cuique earum aliique quam mundo, 6 60: 2) MCap. VIII 884. - φ 63. 64: Beda n. r. 14.2 a del. F l XC in B. LXXX R. n 3 is motus d p)va. S

eadem Ff l septem triones FuT 23 quaerendi uias pira. β' demonstrauerunt apva. Is 25 hapsidas Fum inere semper

167쪽

quoniam terra a verticibus duobus, quos appellaverunt Doloue, Centrum caeli nec non et signiferi est oblique intere A siti. omnia autem haec constant ratione circini semper indubitata. ergo ab alio cuique centro apsides suae exsur-5 gunt ideoque diversus habent orbes motusque dissimiles, quoniam interiores apsidas necesse est breViores esse. 16. igitur a terrae centro apsides altissimae sunt Saturno 64 in scorpione, Iovi in virgine, Marii in leone, soli in geminis, Veneri in sagii lario, Mercurio in capricorno, lunaeio in tauro, mediis omnium partibus, et e contrario ad terrae centrum humillimae atque proximae. sic sit ut tardiuq moveri videantur, eum altissimo ambitu seruntur, non quia adcelerent tardentve naturales motus, qui certi

ac singuli sunt illis, sed quia deductas ab summa apside

1s lineas coartari ad centrum necesse est, sicut in rotis radios, idemque motus alias maior, alias minor centri propinquitate sentitur. altera sublimitatium causa, quoniam 65 a suo centro apsidas altissimas habent in aliis signis,

Saturnus in librae parie vicesima, Iuppiter cancri quinia εο decima, Mars capricorni XXVIII, sol arietis XVIIII, Venus piscium XXVII, Mercurius virginis XV, luna lauri III. tertia altitudinum ratio caeli mensura, non circuli, intellegitur,

subire eas aut descendere per profundum aeris oculis aestimantibus.

g 64: ch. MCap. VIII 886. 885. 884. - 9 65: eh. Firmic. Matern . math. II 3, 6.1 a om. Fa T. inter m l uertices duos m 2 nec non et d. T Beda)S. non et FR D. si P R E . niu et R. non est R .& E eym. est nec non B. est non v l est R F S. et r. deI. v j oblique R v. -ui r 3 omnia - 4 indubitata uncis inclusit DT centro om. R3. contra F a s lunae in taburo eae Beda; cfr. n. 2I. Om. II. v 12 moueri II. v. -eri et minores m D l seruntur II. N. -tur cum uero terrae appropinquaustrint maiores esse

168쪽

C. PLINI SECUNDI

66 Huic conexa latitudinum signiferi ol,liquitatisque causa 31 est. per hunc stellae quas diximus seruntur, nec aliud habitatur in terris quam quod illi subiacet, reliqua apolis squalent. Veneris tantum stella excedit eum binis partibus, quae causa intellegitur ellicere ut quaedam ani- 1 malia et in desertis mundi nascantur. luna quoque per totam latitudinem eius vagatur, sed omnino nun excedens eum. ab his Mercurii stella Iaxissime, ut tamen e duodenis partibus - tot enim sunt latitudinis - non amplius octonas pererret, neque has aequaliter, sed duas in medio 1o67 eius et supra quattuor, infra duas. sol deinde medio sertur inter duas partes flexuoso draconum meatu inaequalis, Martis stella quattuor mediis, Iovis media et super eam duabus, Saturni duabus ut sol. haec erit latitudinum ratio ad austrum descendentium aut ad aquilonem sube- 15untium. hac constare et tertiam illam a terra subeuntium in caelum, et pariter scandi eam quoque existimavere plerique salso. qui ut coarguantur, aperienda est subtilitas

inmensa et omnes eas conpleX3 CauSRS.

68 Convenit stellas in occasu vespertino proximas eSse is terrae et altitudine et latitudine, exortusque matutinos in initio cuiusque fieri, stationes in mediis latitudinum articulis, quae vocant ecliptica. perinde consessum est motum augeri, quamdiu in vicino sint terrae; cum abscedant in altitudinem, minui. quae ratio lunae maxime sublimitatibus as adprobatur. aeque non est dubium in exortibus matutinis etiamnum augeri atque a stationibus primis tris superi-

169쪽

ores deminuere se usque ad stationes secundas. quae 69

eum ita sint, manifestum erit ab exortu matutino latitudines scandi, quoniam in eo primum habitu incipiat parcius adici motus, in stationibus vero primis et altitudinems subira , quoniam tum primum incipiant detrahi numstristellaeque retroire. cuius rei ratio privatim reddendaeSt. percussae in qua diximus parte et triangulo solis radio inhibentur rectum agere rursum et ignea vi levantur in sublime. hoc non protinus intellegi potest visu nostro, 701o ideoque existimantur stare, unde et nomen accepit statio. progreditur deinde eiusdem radii violentia et retroirst cogit

Vapore percuSSaS. multo id magis in vespertino earum exortu, toto Sole adverso cum in summas apsidas expelluntur minimaeque cernuntur, quoniam altissime absunt, is et minimo seruntur motu, tanto minore, cum hoc in altissimis apsidum evenit signis. ab exortu vespertino latitudo 71 descenditur parcius iam se minuente motu, non tamen ante Stationes secundas augente, cum et altitudo descenditur, super eniente ab alio latere radio eademque vi rureo sus ad terras deprimente, qua sustulerat in caelum e priore triquetro. tantum interest, subeant radii an superveniant, multoque eadem magis in vespertino occasu accidunt. haec est superiorum stellarum ratio; dissicilior reliquarum et a nullo ante nos reddita.

1s 17. 14) Primum igitur dicatur, cur Veneris stella 72

170쪽

C. PLINI SECUNDI

numquam longius XLVI partibus, Mercurii XX ab sole

abscedant, saepe citra eas ad Solem reciprocent. conversas

habent utraeque apsidas ut infra solem sitae, tantumque circulis earum subter est quantum superne praedictarum, et ideo non possunt abesse amplius, quoniam curvatura sapsidum ibi non habet longitudinem maiorem. ergo utrique simili ratione modum statuunt apsidum suarum margines, ac spatia longitudinis latitudinum evagatione pensant. at 73 enim cur non semper ad quadraginta sex et ad partes viginti perveniunt 3 immo vero, sed ratio canonicos sallit. 16 namque apparet apsidas quoque earum moveri, quod numquam transeant Solem. itaque cum in partem ipsam eius incidere margines alterutro latere, tum et stellae ad longissima sua intervalla pervenire intelleguntur. cum citra suere margines, totidem partibus et ipsae ocius redire is

coguntur, cum Sit illa semper utrique extremitas Summa. τι Hinc et ratio motuum conversa intellegitur. Superiores enim celerrime seruntur in occasu vespertino, hae

tardissime; illae a terra altissime absunt, cum tardissime moventur, hae, cum OciSSime, quia, sicut in illis propin- requitas centri adcelerat, ita in his extremitas circuli. illae

ab exortu matutino minuere celeritatem incipiunt, hae Vero augere; illae retro cursum agunt a statione matutina usque ad Vespertinam, Veneris a vespertina usque ad 75 matutinam. incipit autem ab exortu matutino latitudinem asscandere, altitudinem vero ac solem insequi a statione 1 XXXVI FIR in aras. t XX ll. v M. XXIII C cum anon. . B D) coli. I 39. 73 last pna. S 2 ab Fal reciproce sic F .

subire ad i. voluit Usann. Hei ib. IS67p. 2IM. uespertino Rutem descendere incipit. In occasu uero m l ad F Rα l stationem matutinam Ra