Universae Campaniae Felicis antiquitates a Mariano De Laurentiis elucubrate

311쪽

auctoris verba in h.o urbs senatorium fuisses Oidinem 'aplabe distinctum. Sunt etiam qui praesecturam spisso ar. bitrantur,' uti prodid Pompeius, Fosins. Illud intorim pro

explorato habemus , hane urbem sitam, suisse poco terrarum 'pulcherrimo , oti. Romanorum 'nobilium Dequetitia chinobrem , ei miamque eississeή Tanta onim illorum pro- carum aodificiorum fuit ibi frequentia, e ut eo' tempore ditissimae', pulchsrrimae , ' frequentissimaeque' urbis nomino gauderet. Hinc mirum haud est, ui a Cieerons ad Attie. lib. XIV., ep. I 6 Regna Puteol in loca isthaec fuerint appellata sic' scribento: υse auoem' eo die in Pueri nostri at rotoriae m imminebam: mmaticis diebus in Ammianum mst in haec Puteolana, et Cumana regna renavigarem. , O Dca caeteroqui Malde expetenda , inter ellantium autem multitudine ρene fugienda lEo autem crevit huiusce urbis, luxus, et domorum , et villarum frequentia , . ut Romani illam prae ceteris om- .nibus unam adamarint, sumptusque. niaximos in aedificiis consumpserint . , : ' i . moenia laetis-- . ba insuper munitissima habuit moenia, et turres,

quae ad oppugnationem validissimae fuere; quam urbem i Hannibal naud vi capere potuit. Hinc Livius lib. XXIV. cc Ia haec . narrat Hannibal ad la m Λυernum s ye Veciem sacrificandi, reima iit tantia i Puteolos, quodque ibi praesidis erant ) descendis. Et paulo post subiungit: Sacro inde Per atrato, ad quod venerat , et

diam ibi moratur ψ Pervastato agro Cumano usqus ad Miseni promontorium, Puteolos re erale 'og mEn CO veriit , ad omnimendum Romanum Praesidium'. .

Triduum ibi moratus Poeniis , ab omni 'ame tontato praesidio. Deinde ut nihil Procedebat, ad ργulundum agrum Mamillanum magis ina , quam potiundae iactis

Vrbis. moenia iam vel lato collabentia , et Hereu- Ieam portam reiecisse Traianum Imperatorem .posteriori tempore constat ex antiquis inscriptionibus. Vias etiam a Septimio Severo , et Antonino Pio legimus restaura Disiti es by Corale

312쪽

tas, ut colligi potest ex aliis lapidibus a Capacio ad

ductis lib. II. C. 24. . . t Sunt vero qui scribunt, Puteolanos habuisse eosdem magistratus , et cultum, ac Neapolitanos , et Cumanos, Cum eiusdem essent Originis. Hebonem etiam Puteolani coluere deum , quem Neapolitani eodem prosequebantur studio. Ibi insuper Consulis , atque Demarchi i) mentio occurrit, ac fieri potuit ut quo .tempore Puteolos Colonia fuit deducta , Archontes sierint, et Consules cum Demarcho administrarint. Quin ad hanc usque aetatem Puteoli Graeca fuerint urbs , nemo est qui dubitat. Ipsa enim cum Graiae esset Originis , et Cumanorum navataopidum, subsecutis temporibus, Romani longum post tempus urbis delectatione capti, ibi suas figendas sedes statuere. Hinc sensim urbs Romana essecta , relicto Gra. io idiomato , mutatis moribus, et magistratibus. , Hanc rein evenisse post secundum Punicum hesium scribunt nonnulli. Aique haec satis quoad Puteolorum spectat origiuem.

i Demaresti , Athenis veniebant illi magistratus, qui singulis pagis, Δῆμο is praeerant. Sigonius de Rep. Athen.

lib. i. c. a sic docet: POpiam MNnidem v ello, quos illi δευουs vocarunt; quos si rei nationem attendamias , ricos a meia lata non incommocie formasae Possistra. Demarchi apud Latinor nomine venit , pagorum magister, ille sciliceι , qui in ρagis ius reddebat. .

313쪽

D. Pauli Apostoli Puteolos aduentus: δε antiquis urbis Templis. De Petri Tolotani υilla , de hortis Clu- vii , et Lentuli.

In hanc urbem D. Paulum gentium doctorem Evangelicam Christi Religionem introduxisse certi m- est. EX Aetibus Apostolorum c. 28 v. t 3 ipsum in hanc urbem

nientes austro , Secunda dis υenimus Puteolos. Ibi Cliti-MI fidem praedicasse, et primum Episcopum D. PatrOlitim ex LXXI l. 'Diseipulis 'unum totistituisse creditur. Hunc sitisse illum ipsum videtur cuius meminit ident Paulus' episti ad Rom. c. '6 v. I4 Eum 'suisse Puteolorum primum Praesulem ex constanti huius urbis antiquissima thaditione .constat. 'bellius P de Episo. Neam eiusdem meminit. Confersis etiam , quae prodit doctissimus Baronius Mart3rol. die IV. Nov. et Annal. Eccles. anno LVI. Everso vero Romanorum Imperio , Italia misere saeviterque a harbaris nationibus occupata, et devastata fuita Vandalis , Gothis , Saracenis , aliisque efferatis gentibus. Bella , exterae gentes , terraemotus quibus saepe fuit subiectu in solum ob vuleanoriim subterraneas materias, maris aestuantis tempestates , a quibus identidem submersa suere aedificia , vulcanorum vicinorum crepitus, atque ipsa vis, et senectus Puteolos eo ' adduxit , ut de antiqua Romanorum magnificentia , et maiestate vix rudera cum lacrymis ad seros supererint nepotes. Humanae vices quam multa immutantii, Auxu.ii tem. Hodi dum Cathedralis Ecclesia , Augusto olim dicatum sub Iovis . nomine vetus templum fuit opere Corin

314쪽

CUM . ORNAMENTIS . D D . Sub porticu alius lapis eruderatus, ex quo' L. Cocceium templi architectum fuisse colligitur. . t Serapidis templum adsurgit haud procul a litore ad s...hiau isis. urbis septentrionem. Ipsum eruderatum suit anno MDCCL.p'RM. ex terrae aggestionibus regnante C 'rolo lII. Borbonio , dum usque ad id tempus oppletum suit. Nihil eo nobilius exeogitari potest quoad magnificentiam, et architecturam. Eius forma exhibet persectum parallelogramma. Iuxta quosdam eius longitudo est palmos Neapolitanos CCL. latitudo CC. Templum hoc columnis inornatum magnum habet atrium, circa quod sunt perplures Camerae in o dinem dispositae L in medio exsurgit ara columnis quoque ornata , quarum tres extant adhucdum ordine Corinthio. Ante aram fuere reperti quidam ex aere annuli, ad quos victimae ad sacra facienda destinatae vincieban. tur. Adytum , sive aedes est in ima parte , ubi numinissimulacrum olim adsurgebat. Totum noc templum pretiosis marmoribus convestitum adspicitur, aeque ac pavimentum si , cuius magna pars resist in praesentiarum.

1 Iuvat heie adnotare, snpra huius templi pavimentum al

bo marmore stratum nunc temporis aquam Scaturire ex parte, qua

ortum respicit. Crediderim eandem aquam vel e vicina Sulphuraria , vel ex aliis vicinis Iocis per subterraneos meatus scaturi ginem habere. Adliaee in eiusdem aedis vicinitate adsurgit hodie- dum mephitica exhalatio.

Haec olim aqua mediet natis , et mephitica exhalatio qu

rum pariem paucis abhinc annis Illustrissimos huius urbis Episcopus Carosus Maria Rosinius in quibusdam cubiculis nuper excitatis aegrorum advenientium eommodo hele collegit olim eidem templo erat necessaria , ut plumbei tubi in aliquibus templi cameris iacile commonstrant: nunc aqua isthaee , et mephitiis, Exha. latio penitus deperdita, et aqua praesertim e terrae vi fleribus amannas, super templi pavimentam Perpetuo undique restat. .

315쪽

Mirum interim , atque observatu dignum est, tres

diotas columnas fuisse quondam perforatas a parvis propinqui maris pisciculis, qui audiuntur Mytili Lithophagi,

ac Pholades , vulgo Guili marini. Per haec vicina loca

quondam inaris superficiem altiorem per longam aetatem, et temporis processu depressam suisse ad unum omnes patrii narrant scriptores. Notatu heic dignum arbitror, hosce memoratos pisciculos ex ipso mari saepe exire, atque in vicinum littus sedem figere, lapidesque praesertim durissimos penetrare : ad quam rem demonstrandam possem hei 'Caietae littus meminisse, ubi vicinus mons durissima licet e silice a natura comparatus adspicitur , in cuius superiori Parte idem adservatur Phoenomenum Hoe templum habuisse atrium magnis ornatum columnis snpra indicavimus , circa quod plures aderant ea miniae' extirnatae. Q didam salso fuisse sacerdotum has do- alii ad 'alium inservisse usum perhibent. Probabi-

tius est, easdem erectas ad excipiendos quibuscunque malis aegros assectos, qui huc conveniebant, ibique perma- 'nebant , donec a num me inspirati valetudinem recta pera rent. Praeter haec impii tm habuisse aquas thermales, et halnea adi aegrotis ἐauitatem Fes rituendam constat, uti ex

ipsa euhientdrumi structitra eiusdem templi videre licet, et ex plumbeis etiam euniculis repertis , ut paulo ante adnotavimus. Ad haec hunc deum Serapidem sub variis formis, atque figuris 'ab Egyptiis repraesentatum fuisse' liquet ut Puteolos alia 'e in 'opida ipsius cultum invexere ) ves , se itidis , Isidis, aut Iovis Ip-

hum Vero yeterses Viv . . muriarium omnium depulsorem sunt venerati, ut ex variis lapidibus a. Grutero pag. -XXII. prvitiatur: Hinc Serapidis nomen a Graeco descendit sanitatem restituo. Verum ex quibusdam liquet

'seriistbii ibi is, hyii 'deum sasipe suisse pro Esculapio acceptum vi edici μὴ . num lue. Ex hii . alliisque rebus satis elyςutis, is με adipi h Cameras , quδrum pars, in eo tem-' , plo Bute, o restat, ad nullum alium inservisse usum, quam ad infirmos, excipiendos. Λdi hoe etiam confirman- Dissiligod by Cooste

316쪽

dum possem hete et aliorum Serapidis templorum alibi, et praecipue apud Canopum in AEgypto , et Esculapii

apud Pergamum structuram asserre , quae profecto eiusdem erat sormae , nempe Cum cameris ei reum atrium , ubi aegri commorabuntur , ut salus illis esset restituta pro temporis opportunitate. Cum vero suit effossum Puteolanum templum , re

perti suere quidam lapides hoc modo : Dusari sangrum. Sunt qui putant eosdem eruderatos in ipso templo, ex quibus certe arguendum esset, hoc suisse Serapidi dicatum. Ad quod primo dicendum hanc epigraphen marmore sculptam disserre ab aliis marmoribus , quae in Serapidis restant templo ; ae inde haud ad idem pertinere templum. Ad haec sunt qui arbitrantur , hanc ipsam alio loco repertam , sed haud procul a descripto templo. Quid ergo hoc Dusari sangrum 8 Plures quondam Puteolos coelo , et religione ipsa discrepantes gentes adventasse ab historiographis perhibetur, uti praesertim illae quae ex longinquis adventabant regionibus , ut nempe ex Arabia, Syria , Phoenicia , et ex aegypto , quae , Pro suo Unaquaeque studio. deos ipsos prosequebantur , eaeque diis

aediculas , arasque Puteolis aedificarunt. Hoc ergo Arabum numen iuxta Bochartum Bacchum, vel Solem significasse, ac inde deum veluti ipsosmet coluisse constat. Idem Boeliartus hune Dusarem , vel Dysarem asserit, qui dominum libertatis significat , vel ex ressionis rabarum, , vel conoisii Bacchum fuisse ab Arabibus, et praecipue a Palaestinis pol ulis adoratum. Arabes. vero, et Palaesit . ni negotiatores Puteolis commorantes hunc patrium deum huc ad sportarunt Doctissimus Seldentis De Diis Syris Syntagm. a 4 lHinc Dusarem Arabibus corrupte dictum Dia- pharem fuisse ait, ut est apud Tertullianum Apologet. c. 24. Hinc serit, it laudatus auctor non solum Bacchum hac quadrangulari saxi specie cultum , verum etiam Venerem, et Martem apud orientales vetustissimo olim tempore hono

re prosecutos. i . .

Hoc vetustissimum, et nobilissimum urbis templum,

317쪽

eivium, et exterorum advenientium eommodo ad mare positum conlapsum fuit profecto ex terraemotibus, bellis

Barbarorum assiduis , aliisque causis. Et re sane vera No- .vi Montis eruptio, et huius soli motus terrae hanc magnificentissimam molem everterunt. Adhaec in hane urbem Barbarorum . et diversarum gentium adventus, a quibus aedificia cuncta saepe igne ferroque sunt destructa , causa procul dubio suere, ob quam cuncta deperdita sunt, et praesertim hoc templum. His omnibus addendae primorum Christianorum Imperatorum persecutiones, qui deorum sana igne concremarunt; et praeter alia Serapidis templa ubique terrarum vel incensa, vel derelicta, vel a fundamentis eversa. Hoc praeterea templum terrae aggestionibus repletum crediderim : ipso enim derelicto , et urbe saepe incensa , aquarum itandationes vicinam terram adeo e Propinquis montibus abraserunt, ut propiora sano loca penitus oppleverint , et mare totam litoris partem reple- Verit , templumque ipsum cum adiacentibus terris fuerit

oppletum. Plura si cupis de Serapidis Puteolano templo, adisis CL Iorium in opere, quod inscripsit, Monumenti laediti di Antichit, etc. Napoli I 8ao....u' Prope descriptum Serapidis templum fuit olim Petri

'' Toletani Neapolitanorum Proregis villa, quam ille excitavit in loco, qui nune dicitur Ia MaDa. Heic enim hoditos ipse habuit amoenissimos . et domum satis commodam aedificatam anno ΜDXL. quae ad mare usque exten

debatur , quamque idem condidit, quo Puteolani post Novi Montis eruptionem anni MDXAXVIII. in urbem Tursus redirent perterrefacti, ut ex hac patet inscriptione: PETRUS . TOLGUS . MARCHIO . VILLAE . FRANCHAE CAROLI . V . IMPERATIN . REGNO . NEAPOLITANO . VICARIUS . UT PUΤEOLANOS . OB . RECENTEM AGRI . CONFLAGRATI EM . PALANTES . ADPRlSTINAS . SEDES . REVOCARET

HORTOS . PORTICUS . ET . FONTES . MARMOREOS in . SPOLIIS

318쪽

CIVIBUS . SUA . lMPENSA BESTITUIT . QNO . A . PARTU . VIRGINIS . MDXLPost tot annosi ea villa , atque horti suere 'derelicti: nune ad hodiernae 'iactis defensionem , et praesidium in hac

Toletana aede semiruta , et in arcem redacta milites commorantur. In hisce hortis reperta suit anno MDCCIV. statua consularis Q. Flavii Μaesii Egnatii Lolliani Mavortii , quae nunc adsurgit in foro Ρuteolano. Praeter Serapidis Templum fuisse alia aliis 'diis erecta' pluui iam-eompertum habemus. Memoratur d Neptuni, cuius rudera supersunt adhuc in loco , qui dicitur Ia Marga supra mare. et prope arcum triumphalem Antonini Pii haud procul a via Domitiana. Huiusce Templi meminit Tuli Ius Quaest. Academ. lib. IV. c. 25 his verbis : Ο praeclarum Provectum I Puteolas Nide us, et famialiarem nostrum Aυienum , fortasse in Porticu Nmtuni ambulantem non Nidemus. Extat lapis, apud Capacium Hist. Neap. lib. I l. c. i repertus in huius templi ruinis. Nicolas, Antich. di Napoli, pag. II 8 ex quibusdam plum- heis olim repertis tubis ad aquas excipiendas balnea suis.

se hele autumat. Verum id contra vulgarem opinio item , et accolarum vetustam traditionem , 'et scriptorum omnium auctoritatem est. IIoc templum- igitur fuit prope mare supra portum Puteolanum. Nunc interColumnium , et rudera a mari penitus cooperiuntur. Olim supra litus erat aedificatum. 'Haud longe a Neptuni templo fuisse Cluvii, et Leu- illuli hortos ex Cicerone habemus lib. XIV. ep. I 6 ita sori- ςn ui .hente ad Atticum t V . 'Nonas conscendens ab hortis Quoianis has dedi literas , cum Pilias nostrae υillam ad Lucrinum etc. Ad ipsum Atticum de Lentuli hortis sic scribit lib. V. Lentulus Puteolis inpen- Dissiligod by Cooste

319쪽

pe litus fuere, et non procul a Lucrino lacu positi fortasse. l e his nulla restat memoria , cum penitus eversi suerint.

Dianae. 'iο- Fuit etiam Dianae Tem tum Puteolis ex statua reper

rumque deorum .

t.mpu. ta , quam memorat Capacius lOCO ante citato, et columnis

quibusd4 in ordine Corinthio. Nympharum Templum supra

litus exsurgebat, cuius etiam extant in praesentiarum v

stigia , et praesertim ex alb I marmore Columnae. Huius mentionem facit Philostratus in vita Apollonii. Hoe Templum erat inter Ciceronis Academiam, et Neptuni sanum: hodiedum intercolumnium , et rudera restant in mari. Cl. IOritis testatur aquaeductus Partem adhuc extare , et hu-itisce rudera identidem rcperiri supra littus , quae aquam in templum serebant. Uidesis citatum auctorem, Guidadi Poga uoli , edit. Neap. r 8a a pag. 48 et Seqq. Iunonis Pronubae Templum aliud quondam Puteolis extitit, quod quaedam Petronilla Marci Antonii Augustariis' uxor condiderat. Fuit etiam Templum Herculi sacratum ; hinc Traianus Imperator huius urbis muros restauravit , unamque ex ipsius portis Herculeam , sortasse ab Herculis aede appellari iussit. . Antequam templorum descriptioni finem imponamus , unum addendum restati Anno MDCXCIII. stylobates alto marmore suit reperta, quae nunc tu soro Puteolano adsurgit. Supra hunc' stylobaten aderat signum Tiberii Caesaris. Ea quadrata est forma, et opere anaglyptico XIU. repraeseniat figuras XIV. Asiae nempe Minoris urbes, uti ex singularum patescit nominibus, quae adhuc leguntur. Eas vero XII. motu terrae desedisse scribit Tacitus lib. II. c. 47 Annal. En eius verba: Eodem anno duodecim celebress Asiae urbes colla sae nocturno motu terreae. Ιni iste alias 'ur l,ρς Tm iis. Philadelphia, Apollonis, Temnus, aliaeqiae Cecidere. De hoc motu terrae mentionem facit Pi initis lib. II. c. 86 Hist. Natur. Maximus terrae, memoria mortalium, extitit motus Tiberii Caesaris Principatu , duodecim urbibus Asiact una nocte prostratu. Diuitigod by Coos

320쪽

Orosius lib. VII. c. 4 hunc terrae fremorem ad tempus refert, quo Christus Dominus Cruci fuit adfixus. Hunc alium etiam horrendum nonnisi xIV. post annos ovenisso per historiam certiores facti sumus , etiam imperanto ipso Tiberio. Consulsis eiusdem Taciti scholiastes in hunc locum. Tiberius earundem urbium iunestam miseratus catastrophen, rursus eas aedificavit. Puteolanorum igitur respublica ad grati animi erga ipsum Imperatorem significationem . memoriam hanc cum statua conlocavit in medio urbis foro. Vido Bulisonem in Dissertationem, quae Iogitur in Τhesauro Ber. Rom. Graevii, et Gronovitio m. XI.

De Portu Puteolano, deque eius Phoro. Describitur Amphitheatrum, titi saetat: de S. Ianuario , et SO ciis ad bestias damnatis. De Iege lata atri Augustodes sedendo in Amphitheatro. De Theatro, de Circo , deque Ciceronis Puteolano. Suulcreta tandem , et Viae ueteres describuntur. Puteolanus portus adhuc servat nobilo antiquitatis monumentum ; hic ab exteris nationibus fuit quondam celebratus , atque frequentatus. Puteolanos enim cum AEgyptiis, et praecipua cum Alexandrinis si) commercium

i Ad ianti honoris memoriam ea in urbe extat vetustis simus lapis parieti adfixus cuiusdam domus secns viam non princul ab aedibus Seminarii Puteolani , in quo lapido fit mentio Alexandrinorum, Syriorum, et iAsiaticorum mercatorum , qui Puteolos demigrahant, quique fortassis euidam Lucio Calpurnio Duumviro Coloniae Puteolanae , vel ipsorum mercatorum Patrono statuam ob aliquod praestitum beneficium , vel ob commercium protectum in aliquo urbis loco dedicarunt i L. Ca*unnis. L. F. C. Ca*umio. L. F. Capitolino. Mematores. quia Alexian .