Universae Campaniae Felicis antiquitates a Mariano De Laurentiis elucubrate

341쪽

Et quomum huic devenimus , fas est ut pauca ap.

pingamus de Puteolanis thermis tam ab antiquis celebratis. Puteolanus ager adeo aquarum plurimarum scatebris semper abundavit, ut nullus in orbe locus illo prasi ceteris fuerit Commendatus. Eae vero aquae passim reperiuntur in eo solo. Eo igitur pervenit illarum aquarum celebritas, ut ex omnibus Orbis . partibus exterae nationes , necnon accolao ipsi , incolaequo ad sanitatem recuperandam Puteolos, et vicina accurrerent loca. Quinimo haud procul a Puteolis quondam fuit locus , ubi

statuae cum Graecis , Latinisque characteribus aderant, quo morborum variorum medicinam indicarent. Hinc temporis progressu iactum est , ut modontes Salernitani de sua ipsi fortuna conquirentes s uti narrat historia vero , an falso ) noctis silentio Puteolos ad venorint: domum illam ingressos, statuas , et inscriptiones evertentes , omnium aquarum scaturiginibus in ruinam adductis , in patriam regressos fama est. Ast ubi navem a. Ocenderent, et mare petentes , tempestate saeva oborta procellis submersi fuere. Sebastianus Bariolus Thermol. Aragon. tom. I pag. 37 hanc historiam a Magetella, et Μormite Borum Puteolanarum scriptoribus extractam sic narrat: Ref - t enim quod in unoquoque balneo pra ter humana simulacra assectos cor oris locos manibus. indicantia. aderant quoque marmoreae tabullae balnei υirtutum inscr*tiones continentes, cumque in Puteolanum sinum nocte quadam Salernitani quidam medici adnassent,

ferreis instrumctntis simulacra eos MasIassct, marmorea

rentina revertebantur inter Cureas, et Minerυact Pro monωritim feci e naufragium , ac misere Periisse :quae omnia haud ex arbitrio scr*sere , sed ex ιμ-

das e PGlica munita filo e quime subseungunt Ladis-Mi Regis temporibus marmoreum fuisse Puteolis tabulam rvertam loco , ubi dicitur le Tre Colonne, qua sequentibus erat literis inscupta. Disitired by Cooste

342쪽

sus , Ser Hector de Procita famosissimi medici Sa

Iernitani supra Par Nam napim ab lysa cisitate Salerni Puteolos transfretaperunt cum ferreis instrumentis inscriptiones balneorum virtutum deleberiant, et cumreMerterentur , fer uni cum Naυi miraculasct submerat. Haec narratio quam a Bariolo modo audivimus, est omnino suspecta , ii t idem scribit loco laudato. Hinc subattingit , Puteolanarum thermarum deficientiam non a meis dicis Salernitanis derivasse, sed harum eausam suisse temporum longs evitatem , incendia, terraemotus, Regni civilia bella , et ipso rum Praesertim Opidanorum incuriam. Eas vero aquarum sCaturigines , et balnea in agro

Puteolano, Neapolitano, et Baiano Capacius Hist. Neap. lib. ll. c. 25 , et Sarnellius , Viaggi di Poeta. ad XL. fuisse narrant, et ad varios morbos depellendos mirabi. les tis sectus quae an erebant i hodiedum nihil aliud restat, quam vix in quibusdam locis pauca balnea, et paucae aquae. Praeclariora balnea , et praesertim S. Germani sudatorium suit non procul ab Λniano lacu , et hiue prope suere alia sub nomine Colaturae, S. Anastasiae, Caata relli, Tripergniae, Tritulae, Iuncarae, aliorumque, ut sileam tot alia balnea Puteolani , et Baiani agri, de quibus su se dixerunt Capacius ibidem, Bariolus Thermol. Arag. pari. I pag. 56. Alcadinus De Bain. Puteol. Ioan ἀnes Uillantis Chron. Neap. Μichael Savonarola De Balneis lib. II. Fenneisciis Aretinus de Mirab. Puteol. Pontanus lib. II. Elysius medietis Neapol. de Spec. Georgius Agricola lib. I l. de Re Metall. aliiqite patrii, exterique seri

ptores.

Non procul a descriptis antea collibus Stasnat lacu Lata, nisi, .

Anianus , lago d' Agnano , qui a scriptoribus Medii avidicitur Colatorium. Si Pellegrinio App. Camp. disc. II. Paragr. I9 fides est praestanda , ipsum ab Nort mannis auctoribus Anglanum dietum audiemus. Μa2oehius De Eccl. Neapol. pag. 2I4 hanc vocem ab Ango derivat, colore, xo qu0d aqtiae illuc e vicinis percolentur colli-

343쪽

bus. Prout vero idem narrat , lacus hic emersit , et exsurrexit saeculo XI e quotidianis proqinqiii Vulcani Fori dispendiis, et ex ruinis Castri Lucullani. ΙΙeie e

nim Lucullus s ut quidam salso scribunt villam ha

buit : videsis ad hanc rem , quae dicemus Diatriba II. in fine. Hodiedum lacus hic scatet volucribus . reptilibus venenatis , et praesertim fulicis, quamvis aer circumstans pessimus, et mephiticus sit; hinc accolae, incolaeque t ca isthaec maxime effugiunt. aestate niaturatum linis evicinis , dissitisque locis adventu ut rustici. Forma lacus rotunda est, ciusque longitudo, et latitudo haud excedit amplius mille passu S. Hunc insuper lacum aetate nobis incognita ignivomum fuisse locum crudi derim : Practer enim vicinam Sulptili rariani , quae sumat adhuc, aliosque vicinos colloiuili extinctos, phoeu Omeuum quoddam adspectatur: cum enim coclum serenum , ct lacus haud venti5 agitatur , ex ea parte quae procul distat a Charon ca ScrQbe , . aqua ruibusdam in lacus ipsius locis mirandum ebullit in mo-um : ex qua quidem re coniectare licet , lacus eiusdem

solum vulcanicas continere adhuc materias. Sero ,ε charo. Supra lacum descriptum adest parva crypta, a Grae' '' cis appellata Xψων in , quod Charontis, sive deorum manium ostia putarentur, eaquc Scrobs Choronea dictitata, nunc Grotta det Cane, ubi mephitis quadrupedibus noxia ad necem exhalat , quam Plinius commemorat Hist. Natur. lib. III e. 93. Origo certe huius mephitis e vicino lacu derivanda , cuius sive stagnans aqua ,sive lini maceratio, sive potius vulcanicae subterraneae

materiae vicinum aerem corrumpunt. In eam autem Crypiam canes praesertim ab accolis immittuntur , qui post brevissimum tempus emortui quasi auferuntur , nisi in proximum Antaniam extemplo immergantur , unde vivi adsurgunt. De huiusce rei causa Coia fulsis physicos auctores. Eandem cryptam describit Georgius Agricola lib. IV. de Natur. regione Aviani lacus adsqrgunt S. Germani Suda,

344쪽

toria , . Vulgo Angi ae Thermae nuneupata. Haec a 'S. Germano Campano Episcopo , qui vixit VI. saeculo, originem , et etymon acceperunt , qui sane memoratur a

S. Gregorio Papy lib. IV. Dialog. num. 4o. Haec Suda.

toria cameram h bent arcuatam, ex quo loco subterra. Deae exeunt evaporationes. Videsis auctores historiae Puteolanae , quaenam de effectibus tradant, et quam nam 'essiciant sanitatem ea Sudatoria. , Credibile hinc est, eam omnem vetusti aedificii γροtem , quae restat .adhuc e regione lacus i Aniani, esse ea ipsa S. Germani Sudatoria vulgo dicta. Huiusce immensae satiricae rudera supersunt adhuc secus viam Puteolunam Opere arcuato, et lateritio. Bestant etiam plura passim parra foramina in parietibus ad calorem recipiendum: inde puta in hon aedificio Calidaria fuisse, vulgo te Stu- ite, Credendum etiam, hoc . vetustissimum monumentum Thermas othm suiMe. . Cl. . Mazqchius tamen easdemi De Eccles. NeapoL mragr. II. pag. ar 3 Lucullani opidi pa tem esse sentit; at egomet publicum aedificium ad . ermarum usum fuisse potius existimo. t.'

i CAPUT

Dei monti s Gauro et cinereo , M' Iacat Lucrino , Poris Iulio, de Ciceronis cumano , de' lacu Avemno. Describitur Sibuae , Ctixiareae antrum Tritulae '

. i Hactenusi de Ρutuo is . deque illius' urbis ' vetiistis monumentis . deque omnibus quae intra, vel extra ' ur. bem superstat ,: *erba fecimus ; nune ad alia' describen. 'da pergamus loca i et i ab antiquis celebrata, 'quaeque maioribus nostris magis in pretio suere. Ad Baianas pri-'mum .arenas descendere' est alii miis. iSinus Puteolanus rotunda est forma, et ad tria extenditur milliaria. Super . hoc litus olim Romani magni sicas villas, et aedificia passim Profuso auri Pondere con-TOm.II. 6

345쪽

didere; isque loeus prae reteris aliis ab antiquis Iu deis. eiis habitus. Hinc villarum, et aedificiorum adhuc restaut

sumptuosa rudera.

Mia Gaum . Non procul a Puteolis adsurgit mons Gaurus , bo diedum monte Barbara , cuius ebdices olim ad Avernum usque lacum, et ex alia pal te ad Lucrinum protendebantur , seiungebatque Puteolanum a Baiano agrum. Ne moratur ab antiquis, et praesertim a Stutio Silv. lib. IV. c. 3 et a Lucauo lib. II. v. 667. Ausonius Idyll. X. hunc montem quondam conflagrasse canit : hae igitur ratione credit Gauranum vinum aliis ob ignis, et sulphuris se-racitatem praeclarius suisse. Capacius Hist. Neap. lib. II. c. 24 ubi de Gauro verba facit , tres eiusdem nomini ε montes distinguit: primus de quo heic servio : alter qui Sthbiis imminet , a quo nomine Puta Gauranum , vel Varanum Pagum, qui a. Stabiis procul distat, nomen a Gauro forsitan usurpasse. Tertium eiusdem nominis montem esse ait ad Massi eum prope Minturnas , et Suessam et idque probat Ciceronis, et Statii auctoritate, ubi agit de via Domi-

Ilune montem fuisse iste ellem sicuti hodiedum est)in quibusdam partibus narrant historici , sed viqis sera- Cissimum. 4'linius Hist. Natur. I b. XIV. e. 6 ubi de Gaur iii vi ur excellentia agit, sie scribit: Certant Massica aeque monte Gauro Puteolas, BaiaSq- ρω- , Uectantia. Et a Iuvenali idem asseritur Satyr. IX. v. 56. Athenaeus etiam lib. I. huius montis meationem facit. De ostreis vero Gauranis utpote huiusce montis radices ad mare usque protenduntur. mentionem facit citatus Iuvenalis Satyr. X. Hodiedum mon ob eiusdem sterilitatem Barbarus salutatur , ut passim in locis videre eSt. Mina cinereus. A d huius montis laevam adsurgit mons Cinereus,

346쪽

Puteolanus, et vIcina Ioca plures ante memes terrarum motibus fuerant coneussa , et tellus iugiter sub pedibus tremebat , cum textemplo ea noete mons , tellure dehi. scente, cum igne, lapidibus, ac cinere permulto exsur. rexit. Continuo ex erecto terrae ipsius cumulo Perilluribus ignitis erumpentibus stam mis . ingens vorago aperta est. Eversae hinc suere aedes, villaeque quaquaversum rhinc fruges , arbores , et campi exusti; tum mare ad

CC. ferme passus contractum : tum novae Passim aquarum ebullentium scaturigines exortae. Tanta interim Cineris , arenae, et pumicum moles horrenda excrεvit , ut et montem, et monti fecerit nomen cinereo. vicus ille

Tripergulae , qui heie antea situs erat, ex lapidibus, igne,

et cinere eum ingenti ineolentium numero omnino suit absumptus. Praeter hunc vicum erat etiam heic Andegavensium Regum villa, quaae penitus suit a cineribus absorpta. Proh hominum horrenda conditio i in ea ignis tempestate aliquot balnea obruta , et aedificia plurima suere. Avernus, vero lacus ad dimidium cum Lucrino angustase Ius, et Puteolanus ager cinere, lapidibusque suit oppi tus. Iuvat heic miseram audire ab auctore conis . temPoraneo excerptam, nempe Simone Portio Neapolita

no Archiatro, qui in epistcta Petro Toletano villae Fra .cae Principi Neapolitanum tunc Regnum gerenti exarata, et Florentiae typis edita anno 155 i. Hic ita seribit: m. dissi tu quidem con agnationem, et unDersam PulaeGIODrun regionem lustriasti : est ea Micina mari, aquisicalidis , eι lutuo sul hurct abundans: montes habet a. Sestianιrione, et merulis , qui ad mare usques Procurrunt , Mi Caυernas multas , et magni cularis υ- μlta

rimam cohibent. Fuit haec regio bionnio fere magnis

terraemotissius aguntia, ut nuuia in .ea superesset .

mus integra, nullum aediscium , quod non certum, σι Proximram minaretiιr ruinam. At υero U. et G. Kal. Octob. Pemetuis diebus ; noctibusques terria commota . est: mam Pa ibus fere CC. recesssit: quo quidem loqco , gentem Piscium mullitudinem accolae cePU-

347쪽

ra, ct aquae Diceae prosi e uisas fuere. III. tandem

Kal. magnus terrae it actus qui inter radices montis , quem Barbarum accolae appellant , et mare iuxta Aoer. num iacet, seseque erigeω ridebatur, et montis subitonaseentis fguram imitari. Eo ipso die hora noctis secun -- terrast tumultus, aperto Meluti ore , magno cum fremitu , magnos ignes e Omuit , Pumicesque, et lapides, cinerisque Dedi tantam culam , ut quae adhuc extabant , Puteolorum aediscis anam it, herbas omnes texerit, ar- . bores fregerit , pondentemquσ Mindemiam ad V I. usque lapidem in cineres verterit, ares quoque, et quadrupta Bestias interemerit: fugientibus Per tenebras Puteolanis cum natis , et uxoribux , et magno gemitu , eiulatuque Neapolim sese suscipientibus. Qui quia ἀ cinis ad LX. fere passuum millia exhalationis ui proiectus est : atques quod mi. rum videri polsst, P πσ nuginem siccus : longe vero ludorus , et humidus cecidit. Verum quod omnem superat admirationem , i mons circum ' eam inraginem eae pumicibus, et cinere plusquam timuis Passuum I ritutivinem rea' inocte eongestus adspicitiis In quo multa inerant 'spiramenta, eae quibus duo nunc surraunt: alterum iuxta litus, quod pr3- eurrit: alterum in ipso montis medio. Auerni magna pars.operia , cinera, halasa, illa tot saeculis celebrata , quaeque tot aegris salutem praestrebant, cinere sepulta iacent. Dures et . hos incendium ad hanc rarius diem Icum aliqua tamen interpolatione et cuius ego moae . quod pollicitus sum, causas naturae conoenientes evlicare tentabo. Huc usque laudatus auctor: in altera vero epistolae parte motuum terrae causas physice explanat. Praeter hunc sctiptorem ,

qui Montis, Novi conssagra uouem descripsit, adest. Capactis Q Dialogbi det Forestiere , Leander Albertus in Ital. descript , Siunmontius Vist. Regni Neapol. aliique , qui

hanc enarrarunt. ,

t Sub eo monte, et non longe a Lucrino lacu fuiti olim vicus I ripergularum satis habitatus , in quo Carο- , Ins II. erexit amplum , quod eodem anno ob

348쪽

Novi Montis constagrationem cum ipso vico fuit omnino ab igne submersum. Puteolis egredientibus sit obviam lacus Lucrinus

quem hodie accolae dicunt Iam di S. Filimo , quique

ob ostreas maxime apud veteres celeber evasit. Appellatus fuit ita , quod Romanae reipublicae magnus a piscium captura luerus proveniebat. Dictus etiam suit ostreos lacus ob ostrea. Hoc enim nomen PiscibuS Communerat, qui ameram habent tostam ; qui Nero I em , Conchae dicuntur , quamquam hoc Same nomen Na. riatiam , et Ostrea quoque Conchae Sunt amellatae. ut

loquitur Sanfelicius nitior in adnot. Sanfelicii Senioris de Camp. pag. 76. Quae vero in Lucrino oriebanturi, genere et Copia praestitisse aliis testatur Strabo lib. V. Geogr. Illorum vero piscium lautus erat Sapor, ut Lucrini ostrea inter delicatioris gulae illecebras a Romanis haberentur. Hinc Horatius emphatice cecinit Epod. lib. Il. v. 49 λNon me Lucrina inrerint conchilia , Magisυe rhombus , aut scariSi quos Eois intonata Ructibus Hiems ad hoc perlat mare. et idem poeta lib. II. Satyr. 4. necnon et Μarinitalis lib. XIII. Epige. 9o dc eodem Lucrino mentionem facit. Valerius Maximus ubi de Sergio' orata , si e scribit lib. IX. c. I. de Luxuria. Idem Nidelicet ne ciuam Neptuni arbitrio subiectam haberet , Peculiaria sint maria excogitavit: aestuaritis intercipiendo sucias Q l se sciumque diuersos greges, smaratis molibus inres n-do , ut nulla tam Saeva temPestas incideret qua nomoratae mensae Narietate ferculorum abundarent. AEdi. φiιs etiam Vatiosis, ot excelsis, dGerta ad id tem-Pus Ora Lucrini lacus Pressite quo rECentiore usu Con-

Chrsiorum fueretur. Et Macrobius Saturn. lib. III. cI , Ssic etiam de Orata testatum reliquit Sergius orata

349쪽

tur , carissimἱ fuerint. Plinius Ilist. Natur. lib. XXXII.

e. 5 de eodem etiam pisce sermonem instituit. Hic autem a Graecis suit voeatus, eo quod auri co-Iorem eiusdem reserat caput. Lucrinus autem lacus olim publicus erat , eumque, ob lucri piscationem plurimi saCiebant mercatores. Sed cum proximum mare saepe in lacum sestuaret, magna plerumque merc toribus damna, et piscatoribus inserebat ; hanc ob causam magnum vectigal , quod Romanis

Persolveb.atur, saepius eos lem frustrabatur. Ixugusti vero aevo M. Agrippae negotium datum , ut Lucrinum π' maris impetu lutum redderet, a quo iactis ingentibus' molibus , et parvo relicto portu cum Averno ad Superi maris tutelam consectus, et Iulius portus appellatus. Lacus hic nunc est penitus ab antiqua forma mutatus, quiplis quod lutosa potius palus esse videatur , et in praesentiarum parvus est lacus, mediamque in sermam reda eius ob Novi Montis eructionem , ut ante diximus, qui mediam lacus partem occupavit. Fortas Iulius. Cum vero Sextus Pompeius Cnei Pompeii Magni si . lius Sicilia potitus esset, Octavianus Caesar ut exercendis classiariis commodam haberet stationem , M. Agrippae opera e duplici lacu Lucrino, Avernoque, unum. effecit portum, Luceinique aqua in Avernum introdu- .cta i, quae res accidit anno V. C. DCCXVII. lactis vero in mare molibus , Lucrinum ita inclusit, ut illisis ad moles fluetibus naves tulo portum peterent: isque Por. tus Iulius passim a scriptoribus suit salutatus, utpote a Iulip esarei sub eius auspiciis dicatos. Suetonius in A M. s. 16, ita narrat: Mossus sae integro fabricatis , - XX. semoriam millibus mammissis, ei ad remum datis , por-ιum apud Baias , immisso in Lucrinum , et Aoernum lia --euna mari, essetat. Et Velleius Paterculus lib. II. c. 29 ita etiam narrat : Hic nempe M. Agrippa in Asterno, et . Lucrino lacu meciosissima classe fabricata, quotidianis exercitaιimibus militem , remigemque ad summam , et mi Diuitiam by GOrale

350쪽

a 4 Maris , et maritimae rei perduxit scientiam. Huiusce portus mentionem etiam facit Haro Georg. II. v. I 6 I.

An mamorem portus , Lucrinoqus addita claustra , Atque indignatum' magnis stridiaribus aequor, Iulia qua ponto longe sonat unda refuso , Irrhenusque fretis immittitur aestus Asereni. Hi duo igitur lacus per euripum secum eommuni cabant. Quo vero loco fuerit hic apertus Lucrini aqua mio Avernum immittens, post tot saeculorum longaevitatem, decerni haud potest. Terraemotus, et Novi Μontis eructatio loci faciem vertit; hodiedum nihil amplius restat de eodem euripo: duo iidem lacus, praesertim

Lucrinus coangustatus, et ad medietatem rinactus. Bomanorum tempore classes heic stationabantur. Μareus

Agrippa hunc portum Iulium commodiorem effecit eo modo , ut etiam pilas adiunxerit, quarum pars adhuc sub undis visitur. Augusti ipsius aetate hunc portum paulatim relictum crediderim i nam ob assiduam aestuans mare are nis iugiter introductis, naves fidam haud habebant stationem , et in arenas ipsas saepe impingebantur. Hanc sortasse ob rationem ab ipso Augusto apud Misenum Portum iniim constitutum putarim. Ex eo tempore Lα- erinus Deus ob ostreas fuit maxime celebratus. Νon parum a I ncrino lacu Cluerius Ital. antiq. lib. Ciceroni.

IV. Cumanum rus Ciperonis suisse credit, a quo aliud haud parum suit Puteolanum , quod Academiam voca- bat ipse, ut ante diximus. Cicero igitur pluribus in loris mentionem huiusce iacit, . praesertim ad Atticum lib. X. sepist. 4 et lib. XI v. ep. Io et 33 ubi de ea villa sic seribit : Septimo denique die literae mihi redduae sunt, quae erant a te XII l. Kal. datae. Quibus quaeris, atquc

etiam meipsum nescire arbitraris , utrum magis tumulis , proFectuque , an iambulatione' 'α rei, ει delectes. Est me-