Universae Campaniae Felicis antiquitates a Mariano De Laurentiis elucubrate

321쪽

ultro citroque exercuisse compertum est. Haec vero civi tas utpote satis apta ad mercaturam , et in opportuno

loco sita naves aliarum gentium semper merces eXOneran

tes recipiebat, divitiasque in dies augebat. Hinc Strabo

lib. V. Geogr. scribit, hunc portum tam celebrem evasisse , ut ex cunctis partibus huc assiduo adventarent ex-tsrae gentes. Livius lib. XXIV. c. I a id etiam significa. vit de Fabio alloquens; Ex auctoritate senatus Puteolos per beUum coutum frequentari en ortam communiit. Et Tullius lib. V. ad Atticum sic scribit : Cum Per Em. Morium Puteolanorum iter facerem. ypuis titiis quod magis Puteolani portus magnificentiam

efformabat, erant moles, seu pilae si quae vulgo di-

Asiai. Sir ai. negotian . . . . tur. Ex hoe marmore quisque sibi persuadet, quam magnum commercium cum hisce gentibus tam dissitis fuerit celebratum , et quantum haec urbs magnificentissimum evaserit emporium. Hi ne leges hanc ob rem sanctissimae latae suere ad tantam diversarum gentium frequentiam continendam. Praeter hoc monumentum extant duae epistolae Graeco conscriptae idiomate , et Puteolis olim prope Ecclesiam S. Euphemiae repertae, quae de commercio inter Tyrios, et Phoenicios mentionem iacium. Do iis epistolis occurrit mentio apud plures Scriptores, et praecipue apud Gruterum in Thesauro pag. MCV. 31arto rellitis Colon. pag. oas et seqq. Lasena Gymnas. Neap.

Spanhemius in Orbe Rom. c. II asique easdem epistolas marmore sculptas memorant. Hae quidem eonseriptae videnrite anno

circiter post natum Christum CLXXIV. imperante Marco Aurelio, quo tempore inminereium hoe inter Puteolanos , et Phoenicios maxime vigebat. ι Hasce pilas , seu substructiones non solum Puteolis , verum etiam aliis huiusce maris Iocis fuisse constat. Puteolanae pilae sortasse aliis magnificentiores suere : at haud sunt praetereundae illae , qu e adhuc sub undis, visuntur prope Nesidem insulam , Miseni portum , et tutium , ubi adhuedum dicuntur Saxa famosa , seu vulgo te Fumose. . Hae moles procul dubiosuere satis magnificae Romanorum aevo, sed probabile est, easdem multo ante aedificatas suisso, et a Graecis ipsis, non versa Romanis , qui easdem temporis Progressu restaurarunt.

322쪽

euntur : si mola di POzzuoia Ex his restant nonnullae,

quae ad navium stationem erant constructae. In his erant annuli ex aεre , ad quos rudentibus naves alligabantur. Strabo easdem memorat lib. V. et Seneca , qui scribit epist. LXXVII. Hodie nobis naυes Alexandrinae Paruerunt , quae praemitti solent, et nuntiare secutα-rae classis a entum ; tabeliarias socant. Gratus illarum Campaniae advectus est. Omnis in pilis Puteolorum turba consistit. Quidam putant hasco pilas XX. alios potius XXV. su Me, ut ex marmore reperto patet. Supra extremam pilam ex opere lateritio adsurgebat olim Pharus Puteolana instar Alexandrinae, cuius me minit Plinius Hist. Natur. lib. XXXVI. c. Ia hoc modo : Vsus eius nocturno navium cursui ignes ostendere , ad praenuntianda Mada, portusque introitum: qua Ies iam com lurtibus locis sagrant, ut Puteolis, ac Ra pennae. Ex lapide reperto anno MDCLXXVII. comiter tum habemus , 'easdem Puteolanas moles vi maris olim

excisas, et confractas restauratas esse ab Antonino Ιmperatore , ut legitur in pulaherrimo lapide supra portam Puteolanam novam. ob tanti beneficii memoriam Puteolani cives eidem Imperatori triumphalem arcum erexerunt, uti narrat Capitolinus in eius vita:

Antiquissimo aevo tot gentes, et urbes Supra hoc litus extitere , quarum urbium incolae commercium cum vicinis . dissi- isquo populis exercuerunt : hinc ea de eausa hasce moles passim in Puteolano erexerunt Cratere , quo commodius commercium haberent , et ut ad xenientes ad haec loca tutius super litus descenderent.

323쪽

PROMISSUM . RESTITUIT .

ob eandem etiam rationem Puteolavi ob restauratas hasce pilas, hunc arcum triumphalem prope portum erexerunt. Huiusce bases hodiecium restant inter Ecclesiam S. Francisci, et M. Mariae Virginis Adnunciatae supra litus. In eo loco fuit olim vectigalium ingressus ad urbem ex mari provenientium. Falsum vero est easdem pilas suisse a Caligula Imperatore constructas et hic enim contabulavit navibus totum mare , quod a Puteolis Baulos extenditur. Easdem nunc

temporis salso incolae appellant i Ponti di Caligola. Ex

Suetonio in eius vita c. I9 ediseimus, illum Xerxem imitatum fuisse, qui Hellespontum olim eontabulavit, qu. ex Asia in Europam traiiceret. Medium autem spatium

colligavit Baulos inter ut ex Dione lib. XL. accipimus, sed ex Suetonio inter Baias . En hiographi verba : Nam

Baiarum medium intervallum Puteolanas ad moles trium militum , et Sexcentorum fere Passuum ponte coniunxit, contractis ,undique naυibus Onerariis, et ordine dupli ci ad anchoras collacatis, o reiectoque aggere ter

rens , ac directo in Amiae viae formam. Per hunc Pontem ultro citroque commeavit biduo continenti. Primo die Phalerato equo , inSignisque quercica corono et Securi, et Cetra , et gladis , attireaqtie chlamyd Postridie quadrigario habitu , currictiloque biliιgi famo'SOrum equorum , praeseserenS Darium puerum ex Par '

324쪽

et in essedis cohorte analcorum . nuiusce portus meminit etiam Iosephus Antiqq. Iudaic. lib. XIX. c. I et Xiphilinus C. Calig. c. 4. onerarias naves a Cali. gula contractas , annona sic neglecta est; ut populus pro h pemodum tame periret. Hinc Seneca de Brevit. Vitae c.

iungit, et oirstus imporii ludis , aderat ultimum malorum Obsessis quoque , alimentorum egestas. Exitio pene, nefame constitit etc. Neptuno vero sacrificasse, antequam pontem triumphans ingrederetur ex Dione loco ante citato accipimus; supra pontem varia diversoria statuit ad advenientium commoditatem. Vnum tandem addendum restat de Puteolano sinu ,

suisse ipsum primitus dictum ab Aristotele de Mirabit. et

a Strabone lib. V. Geog. Κυι-io, κολωον , Sinum Cuma num , et a Mela lib. 2 c. 4 Puteolanum sinum , et ab aliis Craterem PutoOIanum ab eius rotunda forma. In hae urbe perplura artis opera extitere. Amphi-Amphiuinat in theatrum primum occurrit , quod olim intra urbem suis Se Creditur; nunc extra novam urbem iuxta S. Iacobi

templum: hoc vulgo ab indigenis dieittatur Ie Carceridi S. Gennam , aut ii coliseo. Illud non parum distata Campani Amphitheatri maiestate, quamvis illud prae hoc latius atque magnisseentius fuit. Amphitheatri Puteolani arena , quae nunc hortus est, pedes habet CLXXI l. longitudine, et LXXXVIII. latituatne, eaque est Bin-'plior Campana. Porticus interne in t et adhue restat ,

necnon et διαζωματα, seu praecinctiones , vomitoria , et

scalaria visuntur, quamvss terrae aggestiousbus opplentur. Vrbs Puteoli prae antiqua Capua minor fuit, et tamen in ea tot aedificia , et publiea, et privata suere, et insum magnificum Amphitheatrum , de quo diximus. puteolis vero et plura publica , et magnifica opera extitere, sed minora; nam prope Campanum prae ceteris fuit Catabolum , de quo videsIs quae dix; mus Iib. I. c. 5. Vtrum vero illud Puteolis extiterit, adhuc sub iudicelis est. Ad nostram usque aetatem nulla huitisce aedi- Dissiligod by Cooste

325쪽

sicli pervenit memoria. Crediderim igitur Catabotuin suisse prouul ab ipso Amphitheatro , ut Capuae, ubi per

subterraneum meatum seris iter esset , cum in Amphi theatrum ducerentur, quo tempore populo spectacula edebantur , eaeque non nisi caute Pervenirent. Nec vero nostrates scriptores audiendi , qui in ipso Amphitheatro seras mansisse arbitrantur. De antiquo igitur Puteolano Caiabolo nulla ad nos pervenit memoria. S. Ianuarius. In hoc Amphitheatro ad seras pro Christiani nomi-b..ti,, ἡ.ciuilinis fide damnatus suit Timothei si Campaniae Praesidis iussu D. Ianuarius Beneventanus Episcopus cum Sociis ,

uti constat ex Actis sinceris Bononiensibus Q , ibique serae ct elitatis oblitae ad illorum pedes se proiecere :ad quod mirum quinque millia hominum Christi fide sunt imbuti, et tandem Praesidis eiusdem iussu capite plexi sunt in Foro Vulcani 3 . Hoc insuper aedificium tam grande suit, ut ibi lio. minum frequentia quam magna ad sedendum commode conveniret. Hinc Carletus in opere quod inseripsit , laRegione Brugiata , nota LXXV. asserit hoc XXV. millia , et amplius hominum recepisse , dum istud aliis minus, et inserius pauciores contiuere debuit. . Nam Cam.

. In Aetis sineeris Bononiensibus per Cl. Matochium productis Proconsul Dracontius nominainr, non vero Timotheus, ut habent Romani si reviarii Lectiones, et Bedae Martyrologium. Laudatus vero Mazochius nutrituam Gaaecum aliquem Timotheum H nomine tu Martyrum horum gestis extitisse probat, Sed hunc potius Dracontium , qui pluries occurrit in nonnullis Martyrum Aetis. Videsis Cl. laudatum auctorem loco supra citato pag. 39 et in Kalend. Neap. Pag. 272. a) En ut ex Aciis sic colligitur: Asia ωero die secundum iussum Iudicis Paratur arena ui ciMitate Puteolana . adducuntur Sancti ad amphitheatrum. S Ilic locus ex Aetis sic enunciatur: Interea Sancti dum pervenissent ad lorum , ubi decollandi erant . idest es Sti*hu nataria. Istinc locum indigenae nunc appellant la Sol traja: vide infra quid sibi vult hoc vocabulum. Diuitigoc dy COO DI

326쪽

23 panum , et praesertim Romanum , et Veronense quod

prae ceteris maximum habetur iuxta laudatum auctorem, cum spectacula edebantur , XC. mille homines circiter excipiebat. Ad tantam igitur diversarum nationum frequentiam amplectendam' plures ab Imperatoribus leges huc speCtantes latae suere; et Puteolis praecipue nam ibi licentia, et haud recti mores vigebant Augustus prout ex Tranquillo est in eius vita c.44 ad sedendum legem tulit, in Amphithea.

tm , et ad mores corrigendos castigandosque t ex ipso vero auctore compertum est, senatorem qnendam tu

Amphitheatro Puteolano male exceptum fuisse. Hoc igitur adeo ludis celebre evasit, ut e longinquis regionibus huc gentes, et praecipue Viri prinei pes, et Reges ipsi ad visendum advenirent.. II ine Dio lib. XXXVI. Τiridatem Armeniae Regem tradit advenientem 4n Italiam, in Puteolano Amphitheatro fui Ase adeo hisee delectatum , ut l,raesente Nerone, quasdam lancea bestias petierit, corona rite fuerit plaudente frequentissimo populo donatus. In huius adventu in urbem Romam, atque spectaculis

-s . si supra, idn liniis si hoc Amphitheareb D. Ianuarium olimsi Socm 1a stias 'damnatu ...Hune autem' Christianae fidei Athleuisti antequam i ad arenam destenderet, cinelu sum in careerem ἐubterranebin f ia' ipsius ' Amphitheatri vias fama est. Η ledum 'testat adhue ipse , qui pluri-iniso hine a ostis uitti ae se ita mi eidemi Martyri dicatam suit leonversuν a. Marchesio Puteolano Episeopo. De hoe Amphitheatho direndum 'superest, hoc nunc penitus ruinosum totumque sub immensis ipsis rnderum ruinis esse nihilque aliud superesse, quam interiorem

porticuum partem opere lateritio. Hoc vero non tam magnificum , quam Campanum fuit : nam sui diximus c. 5 lib. r. illud ipsum tuit tam magnum, et nobile, ut

terno Porticuum ordine suerit extructum , et satis amplum , Θtque Puteolano splendidius, cum idem a Cam-

327쪽

ditissima prolaeto fuit. Puteolanum angustius fuit, et uno, vel altero porticuum ordine dispositum, quamvis hoc Campano in ius, quod hisdiedum etiam manet quasi

integrum.

Prope etiam S. Iacobi Ecclesiam visuntur adhuc ma. gna fabricae rudera , ibique magna extat. piscina, quae paucum dissert ab ea, quye Baulis est. In illa igitur parte , in qua et Amphitheatrum , et Plura alia antiqua

manent aedificia penitus ruinosa ,i extendebatur vetus Opidum , quod quondam iuxta Strabonem super collis suis percilium aderax ad mare septentrionem spectans. In hoc loco, et passim per vicinos agros hodie tam restant tot immensae aedi sapiorum ruinae , templa , domus , ut haud sine lacrymis, admir4ri quisqui possit. Ibi tot Romano rum vi lae, tot illorum divitum Redes, qui heio ad ru sticandum turmatim cona haut vhriis anni temporibus , et ubi loci salubritate , et amentiate fruebantur. Quot choreae, Cantus, plausus, quot sesta tin hae urbe tam divite: non edebantur l. ibi igitur tot Judos eum in Am

Regum praesentia celebratos constat. Hinc dubio procul ipsimet u nc urbem extimabant, quo aluius struoeni maris . vicinitata fruerentqr. Ea enim Ioserum , sup riinxque mare , tot insulas , tot colles per moenos , Baias , Misenum , 'Cumas , aliasque tur in ridenti sinu cum . piscosis lacu hua positas prospectabat. aures meritoque ille eloquentiae pater Tullius helo' villam humptuosissimam cademiam dictam possedit ι virosi sumtissimos ex urbe, aliisque locis ercessivit; ibique tandem Quaessiones elucubravit. Vide igitur ad quem magnificentiae statum ei urbs pervenerit , q0ae maximos illo m/μae reipublicae vi

Haec insuper non solum ludis amphitheatralibus , vcrum etiam scenicis , et cirpensibus fruebatur. ipsa enini utpote in deliciosissimo Campaniae angulo .sita , et prope amoenissimum litus, et poeti clementia, fortunaeque

328쪽

25 indulgentia semper utente, cives otio , vitaeque illeceb iis vacabant: unde mirum haud, si magnificum iii ipsa descriptum Amphitheatrum cives erigendum curarint , et Theatrum quoque nobilissimum , in quo sceitici ludi saepissime edebantur. Hoc suit, ubi olim erant Heronyini Columnae horti, et illud terraemolibus desedit, longaque

vetustate senescens. In eius ruinis hoc suit repertum marmor: GENIO . THEATRl . AUGUSTI . Praeter hoc theatrum intectum, suit aliud tectum a Graecis no dictum. Hoc extitisse ait Cl. Iorius, Guida di Poget. pag. 66 eregione Neptuni templi, seu Thermis , in quo loco adhuc plura supersunt rudera. Puteolani Theatri mentionem saeit Aulus Gellius lib. XVIII. c. s narrans quendam Antonium Itilianum Rhetorem in Theatro Ennii poetae VII. Annalium librum populo coram legisse: Hinc scribit ei latus auctor. Cum Antonio Iuliano Rhetore , miro hercle bono , et facundiae florentis , eo lures adolescentes familiares eius Frateolis . . MOce admodum scita , et canora Ennii annales legere ad Populum in Theatro. Et quoniam huc sermo nos deduxit , iuvat heio erudithm advertere lectorem , apud Graecos usuvenisse, ut in Theatro varia peragerentur. Nam hoc non ludis tantum scenicis inservisse scimus, verum aliis etiam rebus, quae ad rempublicam spretarent. In Theatro enim mos fuit populo conciones habere , item de reorum suppliciis statuere, aliisque rebus magni momenti. Hinc ex Frontino lib. III. Stratas. ediscimus, Alcibiadem in Theatro disseruisse, tibi ex Graecorum more sectis con-sultationis maebebatur. Cui respondet Taciti auctoritas Histi lib. II. o. 8o de Vespasiano sermonem ita facientifr' Tum Antiochensium Theatrum ingressus , ubi alis

Conoeuliare mos est, concurrentes, et in adulationem

e uaos auoqvimr. Et Iustinus lib. XXII. e. a. de Agathocle Siciliae tyranno haee seribiti Agathocles velut rei ublicae statum formaturus, po ulum in Theatrum ad concionem vocari iubet. Celebre est illud saeinus ,

329쪽

Cieeronis Puteolauum.

quod narrat S. Lucas Actor Apost. c. I9. Dum enim D. Paulus Christi fidem apud Ephesios introducere conatur , Demetrius quidam argentarius Dianae Ephesinae

rotis ν-υs 'Aρrissuδos, faciens aedes argenteas Dianae , commovit totam civitatem. Hic in Theatrum currit, populum Pro Concione habet , magnam esse Dianam Ephesinam , et antiquam religionem iam iam evertendam, nisi statim Paulum ex urbe eieci rint. Hic tumultus videtur maxime in Theatro suisse, uti ex his D. Lucae pa

1 fientem Caium, et Aristarchum Macedonas , comites Pauli. In Theatris etiam suppliciis homines animadvertebantur. occurrunt passim exempla eum de Graecis, tum de Romanis Τheatris. In Actis Μartyrum saepe legitur , Christianos athletas variis in Theatris suppliciorum generibus suisse punitos , ut S. Ignatium Μartyrem , Sanctam Perpetuam , et Felicitatem , Hiosque. Suetonius . vero in Aug. e. 45 narrat histrionem Stephanionem' toga. iarium in Theatro per trina Theatra virgis caesum , , et

postea relegatum.

Ad Puteolorum qua vergit occidentem , cuiusdam vetusii aedificii supra litus restant adhuc rudera , quod M. Tullii Ciceronis villam suisse arbitrantur quidam patrii scriptores , quam villam ipse Academiam vocitabat. Re sane vera Plinius Hist. Natur. lib. XXXI. c. et illius describens situm , haec ait : Di a memoratu υilla est ab Atierno lacu Puteolos tendentibus imposita litori , celebram Porticu ac nemore , quam et Nocaibat M. Cicero Adademiam ab exemplo Athenarum s GL compositis violumisHau eiusdem nominis ) in qua, et mo

guo poti obitum tiaris , Antistio Velere Possideute, e

330쪽

perunt fontes calidi, Perquam salubres Octilis, celebrati carmine Laureas Tullii, qui Dis e libertis eius, ut Protinus noscatur etiam ministerium harastus ex illa ingenii maiestate. Ponam enim ψsum carmen dignum

ubique , et non ibi legi. Quo tua , Romane υindex clarissima linguas ,

Sima loco melius surgere iussa Miret; Atque Academiae celebratam nomine υillam Nunc rmarat cultu sub meliore Velias. Hinc etiam amarent lymphae non ant2 rvertact,

Languida, quae infuso lumina rore Imant. Nimirum locus ipse sui Ciceronis honori Hoc dedit, hac fontes cum Patefecit OP . Vt quoniam torum legirur sine me Aer orbem, Sint plures Oculis quae medeantur , aquae. Haec insuper Cieeronis villa celeberrima suit , et maximum agri Puteolani ornamentum aestimabatur. Heic igitur rusticabatur omnium gentium patronus , nobilissimus Bomanae eloquentiae parens, mens Curiae Tullius. Heio illum de Philosophia disserentem Caesar , illum Αα- gustus, , illum C sules, ceterique Romanae reipublicaei praestantissimi Viri, alterum veluti Latii Platonem audiebant. Hoc in laeo , eheu crudele satum l Nunc claudit Saturas υemere pastor Oυes , et pastorum iurgia refert, qui divinis olim eloquentiae vocibus resonabat. Adhuc vero restant plura huius aedificii veneranda vestigia ; namque compacti lateres muri partem sustinent ;adhuc tandem Reile agnosci possunt stylobatae , intercolumnia, et fornicatae molis structura. Hoc magnum monumentum hactenus dracriptum Cl.

seqq. asserit haud fuisse Ciceronis Academiam , sed Puteolanum Circum , vel Gymnasii partem , vel Stadium , ubi Iudi pubbliei saepissime fiebant; idque arguit ex satiricae structui a , et ex aliis ruderibus , quae supersunt,