Universae Campaniae Felicis antiquitates a Mariano De Laurentiis elucubrate

351쪽

bilem, utra anteponenda sit. Ex hac Τullii deseriptionε villarum satis colligitur , unam in tumulis , Cumanum nempe , seu montibus , alteram Puteolanam in litora sitam osse. At ubi proprio ponendum hoc Ciceronis Cumanum P per patrios auctores incertum omnino est. Vnum miror . Grimaldium accuratissimum patriae scriptorem , Annali tom. VI. opinatum fuisse , hoc Ciceronis Cumanum fuisse Academiam dictam. IIoc obstat Plinii auctoritati, per quam Cortiores reddimur, Puteo ' lanum rus fuisse reapso Academiam dictam. Laeis Averniis Propo Lucrinum est Λvernus, Iago d' Aυerno, et lago di Tripergola , ot etiam ii Canneto. A Graecis dictus Α ορνοι , ab α sines, et cρ U , Gυis, quia eius aquae inter densas silvas adeo graveolentes sunt, ut aves suo pervolitantes moxtuao docidorent. ΙΙinc ad Inferos doscen-εum. esso tabulantur poetae, qui etiam Avernum pro Inseris saepenumero usurparunt. Hinc locus VI. aeno.

id i Virgilianao libro occasionem praebuit v. 23I et seqq. ubi sic omphatico cecinit:

. Spetanoa alta fuit , vastoque immanis hiatu , . i Scrupea, tuta lacu nigro , nemorumque tenebris , Quam super haud tiliae poterant impune mirantes ti Teridere iter pennis : talis sese halitus atris , Faucibus e ndens , supera ad convexa ferebala Vnde lacum Graii dixerunt nomine Aremiam.

Hodiεdum lacus hic Triporgulao appellatur , quippe, quod prope hunc locum ivit illo vicus Tripergaurum, qui anno MDXXXVIII. obrutus , ac submersus suit a Novi Montis eruptione ante narrata. Avernus la- Eus inunc haud horrendum sonat, . ut olim apud antiquos fuit: nam in praesenti rum piscibus abundat, et laves praesertim dulcisono aerem concontu modulantur ; doca vero' propo lacum sunt amoena, et fructibus vicinae villae , collesque vitibus abundant. Τandem do Averno iv - vat attexere , hunc nou . solum ab othuicis, verum Miam

352쪽

. Christianis acceptum pro Inserno fuisse. Plures ex vetustis Christianis , et praecipue Ecclesiae Patrea ipsi A.

vernum pro Inferno accepere.

Non procul ab Averno lacu adsumit antri aditus quem Virgilius VI. Tn. v. t et seqq. bibyllae si C maeae fuisse narrat, et ubi Eneam Italiam petentem h)mrendum hoc antrum ingressum , Sibyllam adiisse, ibique instantia pericula , et futuri belli eventum didicisse. En ut poeta canit loco citato tAntrum immane petit , magnam cui mentem, animumque Delius inspirat vates, aperitque futura. Talibus ex abio dictis , Cumaea Sibila , Horrendas canis ambages , antroque remugit, Obscuris pera inoolsiens r ea fama furenti Concutit, et otimulos sub pectore pertit Apollo. Strabo lib. V. Geogr. hoc antrum a Cimmeriis excava-lum putat; alii a Romanis tortasse, quo Cumas inter . et Baias expeditior esset transitus ad commercium ultro citroque exercendum. Cum enim innumerae Romano- ιγ Deiphoben Glauci filiam, et Apollinis sacerdotis notam

sub Sibyllae Cumaeae nomine per hanc cryptam commeasse sabulantur poetae, cum ad Apollinis sanum , et ad Avernum la

cum se ferret.

Cl. Haetochius in Actis S. lannarii pag. 7o Sibyllae etymona Chisidaeo derivat Shehar, quod est insanire: alii derivani ab Eolico Σici pro Θεω , Detis , et Βουλη , corvilium , quasi Sibylla sit disini consilii particem. Lactantius sic etiam scripsit lib. I. c. 6 Vel a consiliis deorum denunciandis et stoia enim deos , non mous , et consilium non , sed βλλην amellabant M AEMVco sermonis genere. Itaque Sibyllam ' dictam esse quasi θεοβ γυλην. Plura si cupis quoad Sibyllurum elymou , Getissimum colafulsis Gallaeum Dissert. de Sibyll. e. I ubi ha su e disquirit materiain. r

353쪽

rum villae apud utrasque urbes essent, via isahaec aperta per collium 'viscera. Cubiculum vero quod vulgus Cumanae tribuit Sibyllae , balneum Romano alicui torta se diviti, vel eliam publico usui addictum arbitror. Crypta autem ipsa non amplius quam passus CCC. extenditur muro obducta: quod reliquum nunc restat, imper

vium omnino est.

5ih1 c-- Et quoniam sermo de . Sibylla, heie aliquid de Cumaea , deque ceteris sermo erit. Plures eas fuisse narrant veteres auctores. Ad decem eae deducuntur , scilicet De Iphica , Erythraea , Cumaea , Samia, Hellespontiaca , Libyca , Persica , Phrygia , Tiburtina et Cumana. Ab

Cumaea vero nostra toto dissert coelo Cumana, quae Cumis in .Eolide suit oriunda. Hanc Laetantius lib. I. c. 6septimo ponit loco, de qua sic sermonem instituit et Septimam Ctimanam nomine Amaltheam , quae ab aliis Demophile , Nel Hero hae nominatur ; eamquct novem libros attulisse ad regem Tarquinium Priscum, ac Pro eis trecentos Philimos postulasse. Nota isthaec Tarquinii historiola , ad quem cum libris adiisse sertur, quorum nonnulli coram rege pro pretio νunt eombusti. Eadem narrat Dionysius lib. X. Solinus Polybist. c. Gellius lib. I. c. I9 aliique. At alia Sibullam do qua tela sermo Cumaea fuit salutata , a vicina urbe Cumis. Hanc Gallaeus lib. I. c. SErithraeam vocat, quaeque etiam Cimmeria a vicinis illis gentibus suit dicia. Lactantius huius mem Init loco citato , et Aristoteles de Mirabit. scribit sua etiam aetate adhuc ostendi locum , ubi quondam incoluerat, et hoc

subterraneum conclave παλμιιον κοπαγῶον suisse , eamque virginem permansisse. Hanc etiam memorat D. Iustinus iuorat. Paraenet. ad Graecos. Petronius Satyric. c. 48 Trimalchionem Barrat Sibyllae cineres vidisse in ampulla. Ea autem ampulla nihil aliud. stiit, quam , lena ipsa-uiet a. S. Iustino adservata , qui circiter annum Post na-

um Christum CXXXV. ea loest peragravit. Nisi potius putamus cum doctissimo Burmanno in huius Petronii tot Diuitigod by Corale

354쪽

eum, hanc ampullam vitream nihil aliud fuisse, quam vitreum vas , ubi Sibyllae cineres condebantur ut populo spectaculo exhiberi possent, et crediderim Trimalchioni haec de Sibylla narranti, nihil. aliud innotuisse, quam eiusdem tantum cineres , cum ipsa sua tempestate multis abhinc saeculis satis excesserit. Quin imo ridicule potius

Trimalchionem hoc vas se vidisse ait, cuius veterum scriptorum nemo nec ante, nec post Petronii aevum meminit , sed fabula sorte suit Sibyllam ibi servari in ampulla , ne putresceret. Et S. Iustinus , loco citato scribit ,π4ρiηροῖς , circitores de quibus infra adnotabimus ) quo

tempore ea peragravit loca, ilenticularem loculum , seu ampullam vitream a Petronio memoratam ipsi common. strasse, ubi eiusdem' reliquias servari narratiant. Petronius autem ibidem de eadem Sibylla sis narrat: Elciam illi pueri dicerent, ri euis , reseondebat illa αποπανειν Petronius' hunc Sibyllae sermonem εimulat. Raynerius in Transi. SSi Eutychetis et Aculii as, ud Falconem pag. 8a haee de Sibyllae tu ulo scribiti Penes igitur Cumanae cisitatis moenia , ubi vatis SAFLIae' Promulgata quondam fuerunt oracula in ac DaedHIea 'tectri mirabili vere constructa , in oditu linus B iarum maris , conu a urbs Puteolana est posita. Quae praeclaris aedissius in Crem aniae inibus antiquitus enitens, Sicut adfluc in m ribus aedisiciorum υetsrum . cernitur , Nigenitibus Paganorum ritatis tunis i quon- ' -- grabatur accessu innumesro , quanto illic deles tabilium thermarum vultis pens tihique diversus maereat da. Uscro. 'Vbi eoncludendum est, adhuc viguisset Cumae Sibilae eultum theunte IV. 'saeculo , etsi λ illius 'oraculaedi desierint. Magochius in Aet. S. Ianuar. pag. 386 cre--dit Sibyllae cultum etiam U. saeculo nondum ' ex thctum οβ e, idque probat ex eorundem Adtorum verbi ' 1 Antiqua accolarum traditio refert Sibyllam tumulatam suisse apud Cumas propes Ai,ollim, thmplum in εο ' ρ' '' loco, qui dieitur 'a'dhucria se bicro della SARM, et non

longe a Cumano sepulchreto heic visitur celebre et iis-Disiligod by Cooste

355쪽

52dem antrum ; cum aliud usque modo descriptum via su rit inter Baias , et Cumas a Cimmeriis, vel a Romanis aperta. Hoc autem antrum de quo heic sermo ) et

apud Cumas positum Μantuano vati fortasse Occas onera

praebuit VI. AEneidos libro , ubi poeta fingit , AEneam , et Sibyllam ad Iuseros, et hine ad Elysios descendisse ,

quo parentem Anchisen videret. Hoc antrum igitur restat adhucdum prope Apollinis templum super Cum

nam arcem , et fama est templum ipsum cum antro communicasse. Hinc mirum haud est, si Virgilius scribit, Sibyllam sta eam ex hoc templo ad antrum duxisse, quo

sutura aperiret. Hoc antrum ab Euboicis excavatum sui se creditur, et temporis progressu dilatatum. Hoc vero illures cuniculos habuit , ut videre adhuc est. Vnde e

nit Virgilius v. 4a de templo, et antro: s, Excisum Euboicas Latus ininus 'Mis in antrum , Quo lati ducunt aditus cotum, OStia centum , Vnde ruunt tosidem voces, revonsu Silo uac.

Hoc antrum describit perbelle CI. larius , Viaggio d' Ε-nea agit Elisii pag. 63 et seqq. atque se vidisse ait in interiorem , illius partem aliquas vetustas subricas, . quλe fortasse suere sibyllae eiusdem sepiilchrum et iisti. Tritulae Sudatoria Puteolos inter, et Baias a d. ma- is ori . re su I uiui adiacent. In monte enim a laurgit magnum aedificium excavatum sub TrituIae nomine a GraeConicare P quippe quod ibi magnum emittunt sinorem , ιδ huo i,erveniunt. Hodie lum sub Neronis nomine vid- .go dicuntur se Stufe di Nerone: ibidem vero eundem Imperatorem , vel Clandium Caesarem fortasse do uilis habuisse narratur , ut est adhuc videre ex immensis vetustae fabricae , quae prestant ruinis. Plinius Hist. Natur. 'ti lib. XXXI- c. a de eo loco ad Claudium' peribiente lo-' eutus videtur his verbis : Aquae in Bainuo , Posidiam vocantur nominσ, acce to a Claridio Caesarιs liberto.

Hunc Posidem Claudii libellum memorat Tranquillus in

356쪽

eIus vIta o. 28. Easd- thermas a Cesso memoratas esse apparet , qui eas collocat super Baias in myrtetis lib. II. e. II. Ad haec Baiana myrteta alludit etia in Venusinus poeta Epist. lib. I. IS v. a. Locus iste nunc temporis Db maximum ci I bratur calorem, eoque aegri ex cuncti 2 deveniunt Ioeis. olim SS. Annuntiatae Neapolitanae Νο-sOcomium quotannis sub medentium cura aegros asseclos morbis a Neapoli mittebat , quo sanitatem recuperarent. Infra mare locus adest , qui calidis abundat aquis, quae pereoni vena si), et sub praecipiti rupe balnea efficiunt. Supra collem Baianum , et non longe a Tritulae Via A sonia. sudatorio parva visitur crypta ex ipso monte peri Ossa ellinc adest via Aragonia , quae Bpias viatorem ducit , a Petro Antonio Aragonio aperta anno MDCLXVIlI. dum regnum Neapolitanum pro Carolo lI. Re e gerebat, quo tempore cunctae Puteolanae thermae ab ipso suere restitutae, ut fuso narrat Sebastianus Bariolus Thermo I. Α-r3gon. pari. I. pag. 66 , et seqq. secus viam antequam Baianum ingrediaris portum, epitaphium adsurgit ruinosum. Prope Baianam cryptam veteris aquaeductus pars re. stat , qui aquas Sarnenses Baias ferebat. Hunc omnem

Iocum ita deseribit graphsce Guicciardinius Mercur. Cam-Pan. pag. 23 I. Totum quod a Stidatorio ad arcem

usque Baianam nunc rectum, nunc recurseum' excuris

rit tintis , ubi voles perlustra. Scabras myra Sunt, et quam ab alto , qua in imo, innumeris refertae Parietinis, quae nescio quid horridae mairitatis exhibent intuentibus. Assiduo allidensium suctuum attritu , El. mons alicubi exestis est, aedis sertim substructiones Corrosast Gb-γtae viae , et Plurimi adhuc ab alto 3emidiruti Perident fornices. Montis fiuitis dorsum occupabant Po ei , Caesaris , et Domitiani υiIIae, in

tunissimas' serpentium latebras Mnc conmersae. Fuertatne hoc eodem in loco Hortensii, Sergii, Alexandri S eri , et Neronis decantatas vialae, inquisant, 'si

i Non solum supra litus haec scatet aqua, verum etiam in eiusdem fibri eae interiori parte, ubi aqlia adeo ebullit, uo S. manus, vel pes immittitur, statio esservescas

357쪽

qui talium procerum sunt haeredes. Hoc unum nosse sit satis , Imperatorum , Dictatorum , ac Consularium Virorum selectissimos fuisse recessus , quidquid hoc ira tractu , aut C mba Percurris , aut oculis lustras , a . t Pedibtis Premis. Supra litus Ilaianum nunc considamus oportet, quo issic magnifica artis monumenta , quae restant, Perlustrum tis : piscium exquisitissimorum adfluentiam , ibi elegantem collium positionem , aquarum eatidarum lagandis morbis opportunarum copiam ; ibi tot villas passim nobilissimo opere exstru Ctas perspiciemus : Sed alia ex parte hanc urbem turpe vitiorum diversorium D tam , atque illuc ex omnibus mundi plagis advenisse gentes mirabimur. Hanc tandem , accedente aeris graveolentia ex aquarum desidentium vitio, tot Barbarorum manibus conlapsis aedificiis , terrae motibus , et ipsa temporis vetustate miseram, et horrendam sortem expertam fuisse dicemus.

Baiarum amoenitas , et Niliorum diseersorium describitur : de Romanorum Nillis , letarii, Hortensii, aliorumque. De thermis Baianis, de ius εtatu Baiarum

recensi.

Baias i a Baio Vlyssis socio conditam fuisse historiae veteres prodidere. Tanta vero suit huiusce nobilis vici ca) amoenitas , ut longe Cumis, et Puteolis esset

a Mariorelitas Colon. Fenic. pag. 7 hoe Baiarum 'etymona Phoenicia voce Bois , ubi Deus , derivat, Propter Oracula, qua o, ' Cimin iis prodebantur , qui prout Strabo . narrat lib. V. Ge0gr. . hoc munere fungebuntur. Isidorus lib. XIV. 'e. 3 Elymol. a D iutandis mercibus vult dictam. ε

i αὶ Iuvat heie cum Saufelicio adnotare de Orig. Cain p. pag. et a qui nunquam hanc urbem fuisse eredit, ubi sis scribit: uis Duilirco by Cooste

358쪽

anteponenda ; lainc paulatim luxuriae sedes , et vitiorum diversorium sacta est , ut ex Seneca Epist. L. ediscimus. Nobilissimas vero, et plures Romanorum, aliorumque in hoc Baiano sinu fuisse antiquas villas, atque aedificia Cou- stat ex Tullio, Plinio, aliisque: Hinc Horatius istorum locorum amoenitatem. commendans cecinit Epist. lib. I. Iv. 83. Nullus in Orbe sinus Baiis Praelucet amoenis.

nt revera tanta erat locI hur Isce amoenitas, ut longe alit S aitioeotiri.

esset praeserenda. Hinc dulcis aer , coeli clementia , soli laecunditas , vicinum litus piscibus scatens exquisitis, propinquorum collium pulchritudo, aquarum calidarum ab unis dantia , aliarumque rerum ubertas adeo huc homines quos vis advocavit, ut Romanorum aevo illecebrae , et deliciosissima Tempe fuerint compellata. Hinc haud ad intrationi cuiquam esse debet , si quondam ea loca sint expetii a , totque villas , atque domos , aliaque publica , et privata aedificia , tot thermas Romani prosuso auri pondere eo condiderint modo, ut vulgo loca isthaee luxuriae ci) , et vitiorum diversorium dicta suerint. Hinc sae*O VIFsses umbrarum fecit eoocationem , humato prim Baio 3 io , unde Baianus sinus , non at urbe Baiis, quae nulla fiat. Et San felicius Iunior in Adnot. 125 praefati operis subiungit et Velle itaque urbem singens , ad quam ruinae quae in referian.

iar, amplissimorum aeui torum, quae in mari viventur , Mil-Maque isissimultire, conlapsas tota ilia oria, vertissimo Mesertim Wy torum testimonio magniscas , atque fraequenteS, non est Psofecto mulionem sequi, sed eoeretere. His aduo quod Horatius Baias vicum appellai lib. Ι Epist. IS v. 7 et Iosem is s A. t qqIudac. lib. XVII. e. 7 illam omidulum vocat, a 1 fot, DC aedificiorum multitudine , qtiae Super litus eratit γ 44. 1 Eo luxuriae , ut impudicitiae perventum t , ut Pra teris ad ultimum libidinis culmen memorentur il uia Ainbutat' a

mulieres a Venusino poeta descriptae Sata ra lib. I. a Ambubaiarum collegia Pharmacopolae. Diuitigod by Coos e

359쪽

pientes illi veteres ea loea ut ImpudicItiae sedem libbue runt , et quemlibet virum , vel mulierem honestam haud

immorandum heic putaverunt. Praetereo tot scriptores, qui contra Baiarum luxuriem declamant. Seneca prae ceteris epist. LI. et Propertius lib. I. Eleg. I Cynthiam monet , ne Baiarum deliciis caperetur, Iti modo cornutas qua rimum desere Baias.

et paulo post: Littora quae fuerunt castis inimica puellis. Quantae vero suerint Baiarum illecebrae , aedificio.

Turnebus lib. II. c. x3 ab . circum . et Baias vult dictasti asce foeminas. Eae quidem ab origine Syrae suerunt, quae ut scribit Piliacus Diction. Antiqq. Rom. voc. AmbMaiae , Errant inquit iliae nitidieres quae in Cimo , talisqua locis aedilem

metuentibus , et corporis sui vulgo copiam faciebant , et Orgam quaedam pulsane norant . quae una secum e parnia Romam tulerant. Turnehus loco citato sic desinit : Ambubasiae dicuntur mulieres tibiciniae lingua Syrorum; etenim Syris tibia, siue Vm phonis . Ambubaia dicitur. Suetonius in Nerone c. 27 sic etiam ipsas describit de Neronis comessatiouibus alloquens e Coenitubat nonnunquam aut in Publico , inter scortorum totius Orbis . Ambustaramque ministeria. Quoties Ostiam Tyberi dinueret , cavit Baianwm sinum ρnaeternao anel, dimositas per tu a, et mmas diversoriae tabemae parabamur, insignes ganeae, et ma tronarum institorio copias imi antium; atque tunc inde hortaritium , ut ameliaret. Tandem lavat adnotare eum doctissimo

Lamhino hane Ambubaiarum vocem ab Ambis puta Syro, vel Hebraeo vocabulo quod tibiam ut iam diximus significat.

I inc recte tibicines mulieres ante laudatus explicut Turnebus. I ii venalis Satyr. III. v. 63 , ubi du Baiis sermonem instituit . et Vmbritium aruspicem inducit hasce mulierculas ita deserihit; Iampridem Syrus in Tiberim desurit Orontes :Eι singuam , et mores, et cum tibicine chondas Obliquias . necnon gentilia tin ana secum Vexit, et ad Circum iussas prostare puellar,

360쪽

rumque nobilisssimorum copia, norunt omnes erudiit; at nune illorum omnium nihil aliud superest, quam vix per litora pauca vestigia , et aer ipse penitus ibi immutatus, et inversus i hodie lum enim graviter horrendeque expirat , nulla ibi hominum laedes, et squalior undique regnat. Haec vero loca quondam aquis calidis scatebant , et Romani aeris ipsius amoenitate illecti autumnum ad pusticandum turmatim constuebant. Quisque vero dives ibi domum possidebat : hinc Horatius voluptuosos reprobat homines, qui domos , villas, et vitam ipsam impudice heicdegere potius cogitabant. Hinc canit lib. II. Od. 18Tu secanda mamora Locas sub ipsum funus , et sepu&hri memor, struis domos exarisque Baiis obstruentis urges Summoυere Istrara , Parum locuples continente riPa.

ΜartiaIis horum insuper locorum ita etiam amoenitatem describit lib. XI. epigr. 8 Ititrus beatae Veneris aureum Baias , Superbae blanda dona naturae , m mitae Iaudem , Flacce, versibus Baias , Laudabo digne non satis tamen Baias. Idem lib. IV. Epigr. 3o haec litora piscibus exquisitis abundantia , et infamium libidinum sedem ut fugiat, pi

scatorem suadet.

Iam supra indicavimus , Baias ob amoenitatem, comtique clementiam inlimium libidinum sedem evasisse. Hinc Cicero de Baiis sic scribit ad Attic. lib. I. ep. i5 VbiIGidines , amores , adulteris , conbicia , comesἷationes , cantua ut V honiae audiri solent. Et in orat. pro Coelio num . i5 Accusatores quidem libidineta , amores , a Benia , Baias , acι- , conUisio , Come a