Universae Campaniae Felicis antiquitates a Mariano De Laurentiis elucubrate

391쪽

cuti apparet ex ruinis , idque inseruiit ad urbis pomoe .rium , uti fama ost. Hoc fuisse a Cumanis fortasse conditum vel ad urbem tuendam in arcis formam, ut ex eiusdem situ inter duos colles videro est, ne hostibus pateret , si bellum aliquod ingrueret , vel potius murorum ambitus partem fuisse verisimilo est.

Aliud aegificium quod adsurgit, Gigantis vulgo dicitur templum , quod Iovia esso creditur, et Gigantis compellatum a colossoli statua ibidem reperta, quao quon dam translata ad Regium. Neapoli lanum praetorium ex Ornandum inseruiit: nunc eiusdem caput extat in Regio Μuseo Borbo aio. Templum hoc rotundum fuit, ut exara quae restat adhuc videro cuique licet. Adsunt vero immensas super litore ruderum ruliquiae , ut domorum, viarum , atque aetificiorum cum publicorum , tum pri-vMOrum, et praecipue in agris plura sepulchrota cum eruderatis lapidibus. Praetereo Apollinis templum ante memoratum, quodque a longinquis, exterisque oris ad

vena ad colendum veniebat. Sannaetarius sidus do ipso templo cecinit lib. II. Eleg. 9 Longinquis quo fave hospes ρr Uerabat ab oris , Visurus tripodias, Delie magne, tuos. Anno vero MDCUI. essessum fuit etiam Cumis templum a Cardinali Αquaviva Neapolitano Archipraesulo ordine Corinthio , et marmore stratum , quod a D Agrippa Augusto dicatum videtur. Plures eo tempore Statuae erutae . et Neapolim advectae iuere. . . Prope Cumas, vel sortasse intra ipsos vetustos murorum ambitus fuit Amphitheatrum : huc nunc temporis terrarum aggestionibus . adeo repletum est, ut vix eiusdem suprema pars vidRatur. Mir ,r interim ipsum a nonnullis patriae scriptoribus, sal o Circum auditum Cu

Cumani olim insuper .sric re si raeci iri vas fictilibus elaboraudis : nam sicut Pithecusanis eraat propiu- Duiligod by Cooste

392쪽

qui de quibus infra prodibit sermo Cumani inde ut

pote vicinitate , Commercio , eodemque populρ oriundi , agis itisce emetundis celebres evasere. Martialis lib. IV.Fpigr. 5o Cumana isthaec laudat vasa:

et Columella lib. X. . v. ias Cumanos commendat ea ules: Frigoribu3 caules ei υeri cymata amittis, ' Quae Pariunt Deteres cevoso littore Cumae. Antequam alio progrediamur, dicendum restat hanc hir. hem ultimam sui ruinam , atque satum a Barbarorum manibus expertam. Procopius lib. IV. c. 33 narrat hane

urbem a I olita occupatam fuisse , qui per id temporis tota Campania, Samnio, Lucania, aliisque provinciis dominatus fuerat , donec Narses Iustiniana Imperatoris dux post natum Christum DLIII. in Italiam advenit, ubi cum Totita eongressus, illum intersecst. Hinc Gothi lato sua. eto eorum duce, et Rege, in eiusdem locum sunsectum Regem consalutarunt. Narses ' igitur , Italia domi-ia , populis, atque urbibus, ad Cumas adpropinquavit quam Aligerniis I eiae frater defendebri, quae tunc sortissima habebat moenia, ubi thesauros peringentes absconderat Teia . E principio urbe haud capta, utpote bostibus resistentibus, Narses Teiae exercitum maximum, qui tunc ad Sarnum tendebit flumen, devicit, proflgavitque. Sic Cumae a Birbarorum manibus ereptae; toto que Gothoro in 'regno' extincto , thesauros plurimos ibidem reperit: ita rursus restituta Italia fuit Romanorum do initiationi , et Cumae in libertatem reda etae. Adest lapis non longe a Cumis repertus pluribus abhinc annis ,

a Prai; llo peril aliis De Via Appia lih. IIl e. s ex quo

393쪽

staurasse , quae GotbIco In Italia exeunte beIIo diruta ,

eversa suere.

Langobardi vero anno DCCXV. sub Bom ualdo duce urbe sunt potiti: posteaque Saraceni illam igne conoeremarunt, Postquam ad ultimam red gerunt interne elonem . nullasque urbis reliquias deseruere; tandem tem

porum colluvies , et aeris , et maris aestuantis fluctus, et tempestates , et terraemotus ipsi ultimam sui ruinam , atque manum dedere.

Evulgato Christi Evangelio per Apostolos, et Di. seipulos in hac urbe fortassis per ipsum Apostolum Paulum , cum Puteolos advenit , vel alium e LXXII. Discipulis ) , statim in Episcopatum urbs suit evecta. Inde S. Gregorii Magni aevo memoratur Episcopus Cumanus :qui quidem Romanus Pontifex Maximus Ecclesiae Mi qenensi eundem adiunxit Episcopatum. At temporis pri- gressu sive urbe senectute conlapsa , sive bellis civilibus , si quae aderaui; sive Barbaris potius in eam sae pissime irruentibus , is illaec unio constans, et permanens haud fuit. Hinc utraque Ecclesia Cumana , et Mi seuensis in Neapolitani Archipraesulis iura transivit , uix adnotat Chio carellius De Episcop. Neapolit. pag. I 53. Sunt qui scribunt Cumanum Episcopum cum Aversa no coniunctum fuisse: ii a sentit Ughellius De Epise.

Fossa Neronis , Sima Guuinaris , Lacus Liternus se. urbs . Liternum, Sci senis nobile Se ulchrum , υictis Feniculensis , Mia Vicana , ca us Le riud , ρώ-gus Marantis , et Iuliantis descrisiuntur. Postquam Cumarum originem, maiestatem , utque in aliorum manus pervenerint, utque tandem post loci-gam saeculorum Iongaevitatem per Barbaros Italiam misere occupantes corruerint, perspeximus , nunc restat ut

ad alia deseribenda loca a Cumis haud proe es acceda-

394쪽

s mus. Plinium sermo erit de Neronila' Fossa , de qua heic

Neronis Fossa extendebatur ab Avemo usque Cumas , ν suis Fa -- et ad Ustiam usque', ut tradunt veteres auctores. Inter alios Suetonius εcribit in Ner. e. 3 a Fossam ab Arier. no ostiam usque, ut navibus, nec tamen mari ire.

tur, longitudinis per CLX. milliaria: latitudinis qua

contrariae quinquerem S commearent. Quorum νε-rtim persciendorum gratia , quod ubique esset custodiae in Italiam de ortari, etiam scelere con Uictos , nonnisi ad Uus damnari Araeceperat. Tacitus etiam Annal. lib. X v. c. 4a de eadem Fossa sic enarrat. Nam. que ab lacu Auerno navigabilem Fossam usque ad ostia Tiberina depressuros promiserant, Squalenti ID tore , aut Per montes adserescis: neque enim aliud humidum gignendis aquis occurrit, quam Pomptinae statu S r cetera abruta , aut arentia : ac si perrumpi possent , intolerandus labor , nec satis causae Arox ma Aυemis iuga connixus est ; manentque vratigia

irritae vel Quinam autem fuerint huiusce operis malistri , explicat idem auctor irritum consilium fuse tra-ens , Magistris, ac machinatoribus S ero , Et Cm Iere , quibus ingenium, et audacia erat, Miribus Principis illudere. Gil Non procul a Silva IIama , de qua ante diximus, fuit alia sub nomine Gallinariae , vulgo la Paneta di Patria. Huiusce meminit Strabo lib. V. Geogr. et prae- ertim Cicero lib. IX. epist. 23 his verbis : Heri Deniin Ctimanum , cras ad te fortasse . . . . etsi Marcus

C, Parius cum mihi in Siloa Gallinaria obuiam νε-nisset , quaesissemque quid ageres , dixit, te ιn lecto esse. Varro de R. R. lib. DI. sic eam describit: Sil1 Gallinaria a gallinis rusticis dicta , ost in mari Ihυ-

aco , Secundum Italiam , contra montes Ligusticos. I u. venalis Satbra III. v. 3o5 hanc silvam canit, olim etiam latron bus fuisse vexatam. Prope Cumas est antiquus eiusdem portus quondamL v , L

395쪽

Liternus lacus ab accolis appelIatus , Iago di Foctico D, at corrupta lago di Lieola , et Ia di Patria. Livius

lib. II. c. io huiusco lacus mentionem facere videtur hia verbis : Poenus' contra Formiana saxa , et f.iterni arenas , staguraquct mrhorrida situ hibernaturus. Et

valerius Maximus lib. V. o. 3 n. 2. Literni paludem desertam nominat. Ex hi Storia compertum habemus, hunc portum celehrem fuisse huius opidi. Cumani enim s ut plures produnt auctores maximo maris opportunissimoeommercio addicti suere : hine eo ex tumpore lacus hic portus ad tutam , firmamque navium evasit Slationem. Augusti autem aevo M. Agrippa classibus , et portuba. praefectus hunc portum meliorem redegit in statum, eum poque sacto navigabilem reddidit, intermissa etiam aqua in lacum Avernum. At post tot tantosquo divitiarum sumptus , sequiori aevo a1 nihilum fuit hic portus redactus, et lacus iterum emersit. Hodie dum ob aquas huic stagnantes aer p ssimus exhalat, locusque ad Iugihi 'captandam homines insinuat. Luei m. Non procul ab hoc lacu fuit urbs Liternum si super votustam viam Domitianam ad XXIV. a Sinuessa lapidem : nunc urbs vetus vulgo Torro di Patria. II abeantiquissima existimatur , sicuti aliae Campaniae Fe Iicis urbes. Propo opidum init Clania palus , nempe lacus il

tu palustria, in quo Glanii set fluminis aquae convenie

Cl. Mario rellius Tlicta Calam. lom. II. pag. 678 autuniat hoc Literni clymon ab Hebraeo , vel Chaldaeo derivare ad gallinas, qilippe cum haec regio hisce silvestribus abundaret gallinis et unde est , ut etiam vicina Silva Gallinaria appellata sue rit. Hinc laud. lus auctor subiungit ibidem r Imo adhuedum id genus gallinas Menalones Cutiant prope Liternum, qtiarum ibi in-

1 Haud P imi in a Literno decurrit Clanius fiuvius, a Graegis Γλαν is , nutic Liagno nuncupatus: hic ex montibus Abellae oritur, transitque Per Acer s, Su Per A versam, et in m nre Tyrrhenutii se leviter exonerat, non Procul ab opido Literno. Fuit

396쪽

bant: supra quom locum suit collis, ubi Liternum adsurgebat. E Livio vero, Strabone, Silio, aliisque liquot, hanc a Chalcidensibus aedificatam , qui eodem a Cumis urbs Coloniam ita lo-Graecam deduxerunt. Ex praefatis autem scriptoribus, et praecipuo a Livio lib. XXVII. c. Ia liquido eruitur, eandem urbem Iuisso Tyrrhini maris litoream , et non procul ab illa castra posuisso Con. sulom Titii in Sempronium, cum Vulturnum transmeavit Vrbs posteriori aevo tutissima eo evasit modo , ut haud veta capi posset. Postea Octavianus Augustus Coloniam militarem fecit, ut scribit Frontinus lib. do Colon. Quinimo in Praefecturas hiatum ipSa transiit. Supra diximus , hoc opidum propo Clanium fuisse conditum , et in loco palustri: hine eius aer haud salubris fuit, ut canit Ovidius Metamorph. lib., XV. et Silius lib. VII. . Hoc insuper Litornum opidum e elebro fuit ob Sci. pionis Afridani exilium , de quo licet heio pauca evolvere. Cneius Publius Scipio cognomonto Africanus fuit

unus o Romanis ducibus tam celebratus , ut ipso Him-nibale strenuior evaserit, aliosque antiquitatis duces gloria , et armis superarit , cui quo plurimum Boma debuerit. Hic Hannibalem , Syphacem Rogom , ipsamque Carthaginem se fundamentis Roma o urbis aemulam evertit. Hunc Romani Consulem pluries, et Dictatorem crearunt; at Romana plebs Tribunorum opera illi insidias paravit, quem, peculatu accusarunt, quod Antiocho Rogi pacem vendidisset. In senatum. igitur adveniens respondit, esse

lim maioris latitudinis, quam nunc est, et a Lycophrone celebratus v. i . Appianus de Bello civili lib. I. ..Liternum , Uri Clanium si uvium suisse eundem ac Lirim scribit; 'Strabo. Lb. V. Lirim ipsum Clanium oppillat. Hinc Plinius Hist. Natur. lib. III. e. 5 idem significat; colonia Minturnae Liri amne diuisa, Glani amella o : eande in hinc originem clanium , alque Lirim ha- huissa videtur.

397쪽

illa quidem dis annum iam exactum, in qua eum Han. nibale dimicantem averasse , et carthaginem Romano Imρ erio in ditionem de isse. Ita narrat Livius lib. XXX. UlII. Quibus dictis, di musaque concione, Senatu, lio itu loque ad templum perrexit , quo grates diis ageret Inde Roma egressus, Liternum petiit urbem, ubi vitam quietam , ibique sato sanctus est. Sui et Sepulchrum, Θt Atatuam cum hoo erexerunt lapide: INGRATA . PA

Ρilitarchus in eius vita , Romanos testatur , ingrati animi poenitentes tanto viro in urbem magnificum cenothaisphium publico ex aerario posuisse. Apud Caietam in marisu Oreo sepulchro , aeneaque urna haec scriPta reperiuntur. Deoicto Hannibale , ea ta Carthagine, et aucto I eris , hoc cineres marmore tecta habes.

Cui non Europa, non obstitit Africa quondam, Respice res hominum quam breυis urna Premat. Seneca prae ceteris emphatice lib. XIII. epist. 86 de Sei- Pione apud Liternum vitulante sic seribit; Vidi uillam

structam ivide quadrato, muro circumdatum simae et turreσ quoque in propugnaculum Niliae utrinque Sub. rectas : cisternam aediώiciis, ac υiridtibus ais uam , quae augmicere in usum vel exercitus posses: balneo- tam angustiam , tenebrisOsum ex consuetudine ant qua. Non υidebatur maioribus nostris i calidum , nisi Ob3curum. Magna ergo nis υolt tas sau conte Iam rem Sc*ionis mores, ac nostros. In hoc angulo vi lae ille Carthaginis horror, cui Roma. debet, quod tantum semel capta est, abluebat corpus laboribus rusticis fessum. Exercebat enim Vera sct , ict ramque, ut mos fιit priscis , ipse subigebat. Sub hoc ille tecto tam sordido stetis. Valerius Μaximus lib. II. c. Iode Maiest. sic etiam de hae Seipionis auribit villa : Ad ricanum eundam in Linternino Milia se tenemJM , Oo iure1 Praedonum duces υidendum eodem ' tempo. Disitigod by Corale

398쪽

re fonte constiterant. Et lib. V. c. 3 n. 2 Africanus

Susterior non solum Contusam , et confractam belli Punici armis rempublicam, sed Pens iam rex suu em , atque morientem , Africae dominam reddidit : cuius clari ysima Vera iniuriis Pensaudo uices , Nisi eum ignobitis, ac desertas Paludi ς accolam feceruul; eiusque ooluntarii exilii acerbilalom non tu ιtus ad inferos tulit, smulchro sus inscribi iubendo : Ingratia . Pastia . nec . Ossa . quidem . mea . habes. Dissentia tamen a Strabone idem Valerius Maximus : non enim vi- eum , sed opiditati Liternum dicit esse laudatus geogra-plius lib. V.

Iain diximus εx Plutarchi auctoritate , Romanosoli in Scipioni nobiles Sepulchrum posuisse, quo i haeredes eidem conlocara ut : hoc quidem usque ad aunum MDCXII. i haud effossum fuit: quia tempore repertum. est extra portam Capenam Romae, quae nunc sub S. Sebastiani nomine salutatur. In hoc autem Sepulchro fures lapides iantiquis characteribus ad Scipionum fami- iam , atque gentem pertinentes fuere eo anno eruderati; iidem a Cl. Tirab chio asseruntur, Storia delia letteratura Italiana tom. I. Mg. 357 cdit. Rom. II 8 a. De Scipionis Sepulchro, exituque varia tradidere scri-ltores. Alii Romae mortuum seribunt, et ad hoc proaudum monumentum ad portam Capenam eidem ereactum , et tres sui tuas superio rutam serunt, quarum duae

Publii, et Lucii Scipionum esse dicuntur: tertia Ennii poetae. Huio sententiae illud Ciceronis de Amicit. c. 4suffragari videtur inquiens: Carus Africano siveriori fuit noster Ennius. Et Plinius Hist. Natur. lib. IV. etiam ait: Prior Africanus Q. Ennii statuam Sepulchro suo imponi iussis 4 clarum illud nomen, imo υero molium

a Idem sepulchrum iuxta Noctium Romanarum scriptore eruderatum fuit anno MDCCLXXX. Confersis quae seribit idem 'lom. L pag. 3 Edit. Min. I 8oέ. Diuitigod by Corale

399쪽

eae tertia orbis Parte nutum in cinere summo eum poetae titulo legi. Literni liuue Africanum tuor tuum con ς at, ibique tumulatum , et mouumentum ei factum, ac statuam suppositam , quam aetate sua cruderatam LiviuΑse vidisse testatur.

Linterni insuper opidum stetit post Scipionis nobileoxilium in florenti quondam statu sub Romanorum ditio ne usque ad annum post natum Christum CCCCLV. Summaehus qui floruit quarto Ecclesiae saeculo, Seve riani cuiusdam meminit lib. VI. ep. 5 his verbis : Pri morem Literninae ci Uitatis. Ea tempestate urbs sedem habebat Episcopalem. Everso autem stomano Imperio pee assiduos senatus, et militum factiones, ac barbaris nationibus in Ronianas irrumpentibus persaepe provincias, Liuiernum idem miserum subiit satum , Guo tempore Vandalorum Rex Gensericus urbem est depopulatus, et a fundamentis illam evertit ; hinc nulla alia prorsus illius extitit memoria, quam pauca per agr0s sparsa rudera. Ruinas inter olim sunt qui scribunt repertum illud suis. ses lapidis frustum : INGRATA . PATRIA. ete. Hi ne saetum est, ut locus iste sub Patrias venerit nomine, ut in praesentiarum salutatur. In ruinis, et proprie ubi nunei agus, quem dicunt se illanella , qui prope antiquum Liternum adest , plura identidem sunt reperta rudera ,

uti numismata, vasa, urnae cinerariae , sepulchra', aeqvia, et lapides, quorum unus, ad Herenniae peetinuit n.

. - Tota isthaee Campaniae pars etiam ex antiquissimis temporibus aere haud salubri gaudere debebat: totus enim hic ager in palustri loco positus erat . et urbs Literniina prope flamina , et lialudes stagnantes adsurge Lat. Η uo credandum haud urbem: magni mominis, suis se, quamvis agruui haberet seracissimum. Hodiedum/haeo regio est penitus deserta ς aer graveolens propter aquas stagnantes, babitatores rari. tugurium nullum i silvest. tu manimalium, reptilium venenatorum , et luporiari frequ eu itum opportu ua sede . . . . 'Disitired by Cooste

400쪽

Non longe a Literno fuit vicus Fenkulensis, qui vietu Fenim' iiixi a Pellegrinium Appar. Camp. Disc. II. paragr. I 4 Campaniae Felicis ad oram situs suit olim , ubi nune dicitur . di. Pantano. Verum ex Valerio Maximo lib. V. e. 5 locus hic ita . innuitur : Vici eam ignobilis, et desertae paludis accolam secvrunt , ubi narrat de Seipionis exilio , ut paulo ante retulimus. Per hunc quondam vicum via Domitiana fuit producta hinc sequioriaevo . Visana est nuncupata:, ut legituri in Chronico Vulturnensi. In Chartis. enim VIII. et IX. , saeculi in eodem Chronico allatis ita legitur : Vio Publica quae dicitur Vicana , et pergit ad Cumas, quae nulla alia esse potest . quam Domitiana vis. . Videtur autem heic Valerium Maximum aliud innuere, cum dicat, Scipionem Vici, et

non Literni accolam fecisse ciυes. Vicus memoratus. r. ' 3

est idem Q. eiusdem Scipionis. yilis , quae tcmporis progressu fuit habitatu. ε . .,

Apud viam Campanam , et parum dissite ab eo lo campi'a I.elis

eo , qui a Quarto dicitur , incipiebat Campus Leborius ,

a Graecis Phla reus appellatus, ut ex Plinio compertum habemus Hist. Natur. . lib. XVIII. c. II Quantiam au-ιem unisersas terras campus Campanus iantecedis, tantum *rum eius Parae, quae Leboriae vocantur , qtiem Graeci Phlae eum ameliant. Campus hinc Phlae. greus , sive Leborius, Vulcanique Forum inter Cumas, Puteolos, Capuamque suit. Hinc idem Plinius eundem seribit habere ab utroque latere viam Consularem , quae a Puteolis , et quae a Ctimis CVuam ducit. Utque . melius id . clareseat, sciendum Consularem vinm, sive Campanam extensam suisse reato tramite ad sex milliaria a Puteolis , et ad septem a Cumis, et inde in duos ramos ; unus a sinistra ad lacum Liternum s quae via restat adhuc integra eo loci ad Cumas perveaiebat, alter ad laevam per locum , qui a Quarto dicitur, et sub Gauro monte Puteolos contra.

Prope locum , qui Quartus appellatur, adstargit paeus vulgo Marano IV. a Puteolis lapide viae Campanae Tom. II. i 3