장음표시 사용
11쪽
cam annis iam centum,& quinque o mi assent; per Imperatorem nostruin, Duce Belisario juperat, suerunt; horum rex erat Guli merius, qui cu. velisatij ducis sua: a Imperato temesta iiiiiiiii
mina adorare iussus toto ore risisse dicitur: causath lite rogatus dixisse serunt, Fortunae se humanae ridere vici situdii ena; ut qui modo rex fuerit;
Asricanus.J Africanum se appellat Imperator noster, quia ex Africat Ducς Belisario Vandalos
pepulit, ut iam d:ctii inest. Hic postquam mentione de B latio seci omittere non possum, quod
hac in re Pett. Crinitus de honesta disciplina lita'. cap. s. scribit. is lustinianum nostriam pudenda nota accusat, tuba summiam ducem, Beli a-rium rerum gestarii in fama clarum, ν irtuteque nulli veterum cedentem, prae liuoi cob carit, coque redegerit,ut mendicus numulos ad victu quaereret, viatoresq: ijs verbis compelleret: obolum viator delitario concede, quem livor, non
error adii;xit. Defendit Alciat. Paret auri lib. cap. 23. Ii simiantina, pij limique,& maximi principis nostri paries, lon peprobabiliore, faciotabitatioreque causa, quam Cis natus ipse accusarit , sustinet. Crinitii instite ipsum in primis interpellat, vade hanc fabulani commentus sit, inulinque,
tum rationibus cum auctoritatibiis, nec verum,
nec credibile esse ostendit: l)ontali utilite δ: Volaterranu damnat, qui tatam fidem crinito adhibuerint, ut&ipsi in eundem errorem incide
rint, nec multum curae posuerint, An Crinitus ex certisauciori biis, an verbc amentit ijs a ceperit. I)vi . Pius, inter alia est,qui erga suos, non secus, quani parens erga liberos, paternum, adeo que iniiciolum gerit animia, de hoc co nomentum Antoninus Imperato seriat rim is accopli, i iod princeps nanira clementis limus de pi cis amantissimi is esset, einisque ut Scipionis sei tent iam, a viliore Capitolino temper in ore ii biret, qua, ille dicebat, Malle se unum cauem secuare, diam mille holles occillere.
Fclix. J Duplicem derivationem, laonit glosi vel ab animi, scilicet, virtute, vel a prospera sorii Da. Pro prima expositione facit illud vernilij. Felix, qtii Mait rertim cog sic recavsas. Sed secunda verior est. Felix enim dicitur I inperator noster,eo quod multa feliciter, de non sine magno fortunae successu domi bellique gesserit. Poeta
Vivite feliser, quibus eii fortuna peracta
- iam1 Enimuero, persuasum habebant de fortuna imperium non ::ihil iuuare, cui Iuli tu Caesar quantum tribi retit, argumento est, lubd nautae, per quem modica cymba traducebatur, sevientibus via i s penetrato,dixerat, Noli timere, hac ego manu tota unam sero, Caesarem tecti in habes. quo actum est, ut post eum Caesares simul atque diademate decorati essent, fortunae sagnum acciperent, sic scire rati, ut felicius imperarent.
Inclytus. J Inclytus dicitur a rebus ima nifice te lix. Eii enim inclytiis, gloriosus, excellens,at uel signis, quia quodam i lci dote gloriae, εἰ imae coruscat, A splenda. Victor a iugauit, di vicit hostes. Verg. Cnci. r.
2 ec prius ab stit, quam septem ingentia villo
Triumphator. J Triuinphatorem Iustinianum nostrum cicimns,quia de Persis, suos per Mes . potamiam, Caelelyriam, Ic Syriam praedantes, praelio fudit: necnon Vandalis populis serocili
in is ex Astica, inam annis iam centum, d quinque occii pauerant, pulsis solemnem de viri quettiumphum duxit. Erat triumphus omnium ii norum, qui a pop. Rom. dari solebant,maxinam:
sed bis au te Tranquillo; quia triumphast: iplicii iudicio honorabatur. scilica, drinus, s natus,& populi. Primb. n.exercitu de triumpho decernendo iudicabat. Secundo, senatus. Tertio,
Populus. C teria triumphandi modus talis olim apud Romanos sitit. Consecto bello, de hostibus
dei liciis duces exercitus, quita triumphus decretus erat, inaurato oeri u , quem quatuor equi albi ita hebant, insidentes, Romam ingrediebantur, capite primuin laurea, post deinde aurea corona
redimito.Praecedebat senatus; sequebatur populus,& post eum milites. Ante currum vero, D cra vieti catenam ferream collo gestames, stabat. Hoc ordine procedentes, in primis ad Iouis templum, quod in Capitolio crat, ascendebant, ibi Miritimi has, immolato tauro albo, Ac votis, si qua
susceptatuissent, peractis, domum pol ira te lucebamr. Ne tamen ob stialemcunque victor iuccinium, quiuis statim triumphare mantinum si
metet, lege sati itum erat , nulli ri si quinque hostium millia una acie occidiisent, triumphum decernendum , non enim numero , Ied gloria in raphoriim , excessum urbis suturum decus, Ro inani arbit fabatum, quare olino terit Imperatores prius quam triumphus dece neretur, do hostium in acie occisorum, de amissorum ciuium numerum literis ad senatum res e
re vlebiscitoque cautum erat,smul atq; ut bem
ingressi essent, statim apud Quaestores Vrbanos
iurare debere, sevcra devitoque numero ad si
natum scripsisse. Reliqua apud Biondum in i triumphantis Romae libro videre licet. semper Axi ustus. J Augustus dicitur Imperator noster, quan sacro mi is maiestatis plenus , ueneratione dignus, de bonis augurijs consecra rus; unde de templa, moenia'; augusta dicuntur. Otii Li. Fast. Sacra vocante ua Ha tresne ura IIa ν
Tem alacerdotum ritὸ dicata manu. 1 Et Versebb. 7. Aeneidos. centum Oratores Aus ista ad murma I extiri eiubet. Hoc nomine primus Octavianus ex sorori: Iulii Caetatis nepos a senatu appellatus suit, u-ctore Tranquillo eo quia magno successit, oc se
licitate in rebus gerendis utebatur, a mo I 'stea omnes abj Aligi isti appellati su erui, ut omnium rerum porcstatem,qua hoc nomin exprimi cre
diderunt, sibi quasi vendicarent, ita ut sint s litivelle in auspicando Imperio i Augusti selicitatem acclamati. Aliter Accii s. hic Augustum ab augendo imperiodi limine exponit, q, saltem is propositi, de intistionis, quilibet Imperatot esse Debeat, ut imperium suum augeat, non au minuat, sicut de reges in coronatione iurare stasea
12쪽
ient cai intellecto de iureiur. Hinc orta est inter interpretes sententio de donatione t m petatoris Constamini sedla D. Sylvestro Pontifici Rotnas node iuxti cap. Contantinus. 96.distin. An ille IN tuerit donare, re an huiusmo i donatio secundam leges ualeat, de communiter Canon istae in cap. venerabilem de et Bald.& Salyc. in pro inio Codici , gloc. ac D D. hic concludunt hane donationem valere, tum quia semel Deo dicat si humario iudicio reuorari non potest cap. sena et
Deo de re'. iuran 6. cap. de rebus i r. quaest. 2. Mcap.ligna de consectat. list. i.Tum etiam,quia potius reddidit quod erat subtractum, eum Domini sit tetra & plenitudo eius quam dederit qa erat Imperi : Haedere etiam lurisconsultorum eloquentissimus Alciata; lib. Parerg. 7. cap. t 9. elegarer, S subtilitet aduersus Laurentium Vallam di
mutat cum nunquam hanc donationem si iam Ueclama Iet,sed commenticiam assereret.
Tertio loco dedicat Imperatot libros hos Inctitutionum cupidae legia iuuentuti. Ex quo Do es nostri obseruant: in qu bd iuris studiosus auidiis, Acupidus esse debet huius studii, quoniama ovigilantibus iura scripta sunt. l. pupilli imis. quae instat .crelli Scdo. v debet esse iuuenis; nam licet senectus venerabilis sit,& melior sit umbra si nis, u gladii: ' α eloquentia tui lenis, secundum Pal.pod tex.in c. t. de renunciat. tamen iuuenilis aetas ad studium iuris magis apta,& idonea credi II tur; quo. n. quis ille est iunior, eo perspicacior . de docilior esse a iure praesumitur. l.Pracipiunt. si . leaedii. edici propter rationes ab Aristotele in Pr blemattis 3 o. q. . redditas. Nec propterea, qtu Prouectioris,& grandioris aetatis sunt,& ad istudium iuris animum applicant, disperare debent; quia habemus, quod Accui s. quadragenarius itari operam dare caepit, Cc Seruiu's lpi 'sa roue- . e 'iate ad audiam iitris aceritii. in tam εha profecit si Marco Ciceroni credimus ut oesqui ex omni aetate in Urbe Romana iuris intelligentiam habuerunt, si tinum in locum conserantur, non saei in t cum Seiuitas ni litio comparandi. Ni illa naetas addiscendum est set ut D. Aug.
in adam epistola ad D. Hieron. scribit,nihilquedinicile est, quod volemi,& cupienti facile n5 reddauir. 1larcus Antoninus Imperator quem P pinianus in I. unum ex familia. F. vlt.1S. dc lcgat. 2. Prouidentissimum Principem, x virum religio
sissimi im uocat, de Iustinianus in L cum hilanianuin. C. de his quibus ut indig. pri ad illimum , sacratissimum,& philosophiae plenum) dum s nex esset,& Imperator scholam Sexti Cheronensisse uetabat:& cii in i tu occurreret. L sapiens, Z interrogaret. Ob nam iret Iinperator res dit, ad Sextum Chelonensem percepturas, si nondum didici.
x Troiani diuisio. a Arma, teges mi maximon ce aria sunt.
4 Principis nomet quomodo accipiatm .s callumniatores, qui esca mutas sui sonsultisacerdotes utitur.
Alus, ta tranquillitas reipub. consilit, & inprudenti gubernatione,& in iuris certa constitutione; ut tu inq; tum temporia tum Pe .sonae consideratione xivinati In Temporum, v
luti belli,&s eis. Belli, ut armorum sit peritus ;Pacis, ut ii initiam ti eat tir,& iniquitates calumnianti iam expellat, in utroq; tempore diuino auxilio,& sumina animi sollicitudine, & vigilantia opus est. Personae, seu principis consilerationea stimatur,vel tui ut & ipse benest instructus, MConsiliarios bonos habeat. Bene instructus sieello ut virtutis studio,& iustitiae laude, maiestate .
Imper j tueri r ossit. Consiliarios bonos habeat, qui sint periti legit ira, solertes,& fideles. Haec omnia se praestitisse demonstrat Imperator hic in
Procinio nostro, quod antequam tutis ciuila et menta explicaret, praeponere Ope pretium duxit sic fore ratus, ut cupida legum iuuentus, MPriocipalem operam boni coiisulat,de ad Institutionii in ciuilium praelectionem libentius inuit tur. Diuiditur lioc pro inium in tres partes prini cipales, In prima ponitur ossicium imperatoris,uod tam circa arma, ii iam circa leges hiersatur; utra arma Udis. usum armori in clom percipis,
id est, victoriam, dc triumphum, dum leges audis, usum leatim intelligis, calumniae pultionem, δίiuris religionem. In secunda, quae incipit in *. quorum utramq; viam. O sten ait Iuttinianus qualiter hoc adimpleuerit, de sic quomodo prius a matractauerit,dcindet aes composuerit, dc in
unum rede est. Intertui postea, qtiae est in*. s. non modo iuuentutem ad studium iuris hortatur, verum ubi se eruditam ostenderit,primia o
ptimus princeps pro liberalitate sua pollicetur, Rei putas ubernationen , qu nos Imperii pam ope, facit . de principis socios quodammodo
Incipit, Imperatoriam maiestatem non solum armis decoratam, sed etiam i ibus oportet esse armatam: ut utrunq; tempus, es bellorum de pacis, recte possit gubernari, dc Princeps Romanus non solum in hostilibus praelijs victor existat, sed etiam pet legitimos tramites calumniantium iniquitates expellat: de fiat tam iuris religiosissimus, quam victis hostib. triumphator magnificus. Imperatoria in matellatem. J Per Imperatoria maiestatem intelligimus Principem Romanii, in quo uniuersa Romani populi tuaicuas residebat. Non solum armis decoratam, sed etiam legi: oportet esse armatam. Obseruant Do Lex hoc, arma, de leges Imperatori, de Regi maxime necessaria sunt pro sustentatione, dc gubernationex Rei pulta suae. Secundo, v Imperator illud, quod est i iam tribuit armis,& q, es armorum tribuit
legibus: ut ostendat unum citerius auxilio egere. confert tex.in Li . Cale lusim. Cod. confirma ibi, istorum. n. alterum alterius auxilio eguit, de ta mi. litaris res legib. in tuto collocata est, si ipset lepes armorum praesidio seruatae sunt. Et quatenus Io. Fab. Plat. An .Ec alij hic disputant, an Doctor sit militi se erendus. Dic, ut in additi ad ipsum Ang. s. in acti, bellicis miles, in ciuilib. Doctor pr. sertur. In promiscuis uerb Doctor et militi pr sertur. Execntores. n. praeceptorum lapientum milites e debeat Ideo Dioclet. dc Maxim. Imperi
13쪽
in Lab hostibus la x. C. de capi. de postlim. reuers. dicunt. milites nostros deseri soles esse oportet, non dominos ; aequiparationem et jam intellige
de militibus,qui in castris degunt, no de ijs, si per vicos,i ptatos tota die discurrunt. quorum nuria est aequiparatio , nec digni, ut in hoc numero
Vt utrumque tempux bellorum,& pacis rem tubernari possit. J Si armis,& leetibus respultast reat, recte utroque tempore belli,& pacis gube nari potest, nam sicut tempore belli usus armorum, ex quo victoria sequitur,& triumphus, ita tempore pacis, legum vias,ex quo calumni pulso, de iuris resilio maxime conuenit. Q in existimant superflua esse uerba illa; zellorum, S pacis, cum hoc satis constet ex uerbis, ut tumq; tempus, sed di superflatim non esse, ne frustra fieri illud quod ad ma orem declarationem ii enit gl. in c. i. de stim.Trin.& fid.cathol. Host. Io Andr. Puttire alii in c. nimis, et t. de excess. Praelat. nec expressio eius, quod tacite in ei dicitur sit persua. Dec. cons .col. sin. Cum igitur, i, hic erat dictu implicit replicetur, A addatur e licite, sui per- suum dici non potest; scat superfluum nori dicitur, si quod in genere erat expressum, exprima,tur in specie, De cons. ir. col. 2.
Et princeps Romanus. J Princeps per quanta
excellentiam dicitur Imperator,ideo quotiescunque non circumseribitur, sed absolute ponitur Pnomine dignitatis, principis appellatione uenit amperator. intellige uerum, dummodo nominatio fiat a subiecto, al4ssia non subiecto, puto venire plincipε eius loci, et propriae planae illius. quemadmodum in simili dicinans; si causa de iure decidenda committatur, quod intelligiti it de iure illius loci. Iasini. omnes populi col. s. eiusit. Se iuri Abban c. I. ut lite pendente, Principis nomen, o utitur Imperator noster hic, mulio lenius est,ac uilius, quam aut regis, aut dictatoris,
cui imperatoris; Nam si uim uocabuli spectes , - nuluso significatur potestas in alios.Priticeps. n. nihil aliud est, quam primus Lucretius Quod triis princeps donarat nomine rege .ec princeps senatus non plus potestinis habebat, quam ineri senatorcs; sed tantum primus sementiam dicebat. Non solum in hostilibus pr lijs uictor existat. JVictoriam ex hostibus reportate quod ualde re Publi. utile, & principi gloriosum ea, hoc arm
rum ustis tribuit. Sed etiam per legitimos tramites J Hoc est, ut exponit Aldobrandinus dc recte per modos a lexibus inuento de traditos,& se non uia regi se uolo, sic iubeo, susscit pro ratione uoluntas. Calumniantium iniquitates expellat. Calumniantium nomen generaliter hic Imperator a mi it pio delin uelitibus, alias pio prie cainnini . tores sunt,qui scienter sabacti na intendunt. L
rii est, qui fidelis, de diligens obseruatot eu earum rerum qu ad ipsas leges pertinent. Is enim relicosus dicitur ut inquit Cicero lib. 2. de nat. deor. omnia, qti; ad deorum cultu in pertinent, dilitenter & fidesiter tractat; hinc etiam lucis consul
ε tilaletam dicuntur,quia quasi ipsius ita litis
racula, operis homini, resipona proent. l. i. g. ile iust.& tu. quein locum ira declarandu, primus omnium Budeus tradidit. Quam uictis hos lib. triumphator magnificus.J
Equi parat Imp. noster triumphuni armorum, o monim honorum,quia pop. Rom.dari solebat, maximum cum legum resipione,& obseruatia, adeo quod tantum glorie, de splendoris est, o seris atorem legum esse,quantu uictorem, & tria
liliatore hostilina,M sic habemus, ', sicut in belo se habent arm usus armorum, uictoria, detri implius. Ita in pace leges, legum tramites siue ulus, Edumnie pulsio, α iuris Ic: g:
et Tene acta non incipaliter ingenio, aut viritiunoitru sed sicli Dcco accepta referenda sunt. a Laus in ore proprio ptando licet a M. Iuris in nitio conditruum, incis Itim Lucium
olim Barbari quatis, hodie qui intis os Muta poenalia peregrinos in delictis obligD. 6 Quid in contra litas. 7 Didorentia inter pronia Eare, O coponere legem. s. morum utramque viam.
Γ hac secunda parte Imperator se viam bellicam,& legalem i,erfecisse ostendit, modesteque commendatos scium suu ini redigestis, tribuens gloriam Deo; Bene. n.sacta non Princla paliter ingenio,aut uiridi notiris. scd soli Deo a cepta resistenda sunt. l. l . C. te ossicipissecl. pr tin& primum quidem labores suos circa res helli cas ostendit; Deinde quanto studio in restitue do tute ciuili usus sit, recenset. Verba sunt hic.JQuorum utramq; viam cum sui unus vigil ij summaq; prouidentia annuente Deo peti ecimius. Et besi s quidem sudores nostro Barbari gentes, subiuga nostra redactae, coenosciant; Ie tam Africa, quam aliς innitineret Prouincis,poia tanta temporum spatia, nostris victorijs, ac lecti nomine pri litis, iterum ditioni Romani, nostroq; addite imperio protectantur. Omnes vero populi leti sus, tam a nobis promulgatis, laram compositis, regunt tir. Et cum sacratissimas constitutiones antea connatas in luculentam ereximus consonantiam, tunc nostram cxtendimus curam ad immensi veteris prudcntis volumina,& opus desperatum, quas per mediu, undia euntes,c telli satiore, ia adimpi cui naus. Ex ijs obseruant Din. Φ propria laus licita est. At ei distinguit internecet saria, utilem,& volutaria laudem, i di istinctioni nihil addedum esse. Putat Aldohran. hi Tu dic, licita inride psertim apud tria hominum penera non esse reprehcnded i , capud ignotos. Vnde illud versilij .
Apud ingratos Achilles ad Gi s. Iliad. i. se bis senas comitatus Vrbes. on et enim sar Digor is cernere nostra civiminus audebant. . e . Et apud eos, quibus spes auxilij asserenda est. V-lysses socijs ad istuctiis,& strepitum circa Char bdin animos despondentibus.
14쪽
Cum mi ui tenuit uaso γphemus in antra. Et tamen hine virtute mea consilio ueFusimas.
sic & Cyrus in periculis,& pistin, magnifictile
se loquebatur. de Antigonus i undias Hiera saltu vacuus,& moderatus, in nauali ad Con pro I in amicorum quodam dicente. Non vides quato plures sint holitum naues Me vero ipsum, inquit, quot nauibus opponis Apud alios autem,ci semper licita est, si gloriam Deo acceptam seramus, ut luc imperator nostet facit. Et I quia elius tradit in libello de sui laude, nii. 3 Illis verbis. si minis cum vigilijs. innuit Imp. tiaris cognitionem, studium continuum, indes sumqte requirere, nee labori biis quantumuis da crissimis, in tam pristanti disciplina, i arcendum' esse. Barbaricς gentes. J Barbari apud priscos Romanos dicebantur omnes, pr et Grecos,& it los; At sub recentioribus lini eratorinus Barba-' ri solum dicti sunt, qui iub imperio Romano noctant, ut ex Ammiano Marcellino docet Alciat. in iit. C. de Palat. sacra r. largit. lib. t a. Cod.Hodie epud graues viros, Barbari existimatiar qui Chri
conet legis non sunt, vel sanguinar j, α impii, quales milites e regari j plerianque tum Sub iuga. J iugii in ponitur pro Imperio, de
Sub Asaia Seres, iam Barbari si et fraxes. Inde sublustare pro debellare, dictum est. Liui. li-hro 3. ab vine condita. In mi metae Prouinciae. J Appellat innumer sum Imperator id, quod ni ultiplex est, quamuis numerari possit; dicuntur enim innumerae, id est, Plurimet,q'ia ratione usus est etiam hoc vel
Omiles vero populi. J Subaudi qui des bunt, nam quamuis imperator sit dominus in temporalibus totius mundi, ut in l.deprecatio. Ladi rho adesaei tamen leges ipsius non se e tendunt, nisi ad illos, qui desecto et obediunt. Hosae in c. l. te constitui. Hinc argumentum etiacitur: Q sit statuta, & consuctudines non Iliarant non iubditos; sed xn non subditos contrahentes,vcl delinquentes in terrisorio, dubium est
apud Do t. De desidiis, dic, quod, Aut per rinus ignorans poenam statutariam, delictum coms mittit quo dei' etiam de iure communi prohibitum,& tune puniri debet, secundum statuta,&co iii et iidines illius ciuitatis, in qua deliciti in comist,& hoc quamuis etiam maior trina imponatis per statilium, videtur enim iusta causa, ut talis P a imponi debeat, ex quo delinquens attentat factum damnati in , ita Parti in l. cunctos P Pulos C. de sum m.Trini. 5 fid cathol. BolLin titide min. nii. I s. Marsil. in I. 6. mi. 3 i. si . de iurisdict. omn. iudic. communem dicit Gandin. intitui. de Pin. reor. nu. 6. c Maiiamsocin. in cap. postula illinum. 3 c. deforis conlpet. A ut velo des ictum a Peregrino comi sunt non est de iure communivrohibitum, de tunc distingui debet; nam aut pereErinus ibi tantam moram traxit, quod veru nul iter debet scite statutum,&hoc casu tenetur. l. t.& 2. ubi de nain .asi oport. Aut non contraxit tantam inora n, Id tutius subdistingui d
ber, quia aut sinum illud ea pet omnes civitates
Prohibitum, puta, ut no extrahatur frumentum cxtra territorium, quod ea prohibitum per tota Italiam, ut dicit Batt. in loco sit petius allegato Misto casu, ipnorantiam allegare non licet.l. si a. f. licet quis .isside public iudic. Consuetudines enim penet ales ignorare non liuet. Baliliis in lubri. de consuetud. reo. seu A& in hoc Doct.omnes conitentum ut dicit Corneus consit. 6 .in fine, libro tritio. Aut non eli generaliter prohibitum, de notenetur, nisi fuerit sciens,vel ignoran tia crassa, de supina ita Dinor. omnes, de quibus supra mentio facta est, tenent. De contractibus velo, die, quM Per tinus, qui contrahit cum aliquo, ligatur statuto loci contractus, nec propter ignorantiam se tueri potest. Rart.& omnes ubi etiam P risus in addit. iii Li. C. de summarinit.&fid. ω- thotan nocen.lmol.& Barbat. in rub. de consueti Auth. ibidem colum. I. Bald con . si .vol. I. A n-char.& Iinotari cap. primo, de cui pr. & vendit. Rochus de Cur te in cap. cum tanto de consuet.
Le ibus tam a nobis promulgatis quam compositis. J Leges promulgatas uocat, quas ipse ediadit, atque in uulgau. t. promulgari enim aliquid appellamuri cum primum in publicum edicti impromulgatur.Cictaad c prati .lib. I. Cato legem promulgauit de impelio Lentuli abrogando . Compositas veto,qi as retro quidem Principes, de Iurisconsulti ediderunt,ipse tame in ordinem redegit,& compositit. Et cum sacratistimas iactitutiones. J Loquitur
de prima editione Codicis. Tunc nostram extendimus curam ad immeresa veteris prudentiae volumina.JDe copceptione Digestoriim loquitur, quod ex infinitis veterum Iurisconsultorum responsis suit compositi ini, qditi bene millia librorum, de plus, quam triciescentena millia versumn continebant, ut eodem loco declarauimus.
Opus desperatures Dicit propter Iulium Cosatem, qui auctore Tranquillo cogitauit de iure civili in unum redigendo,& Ocelo de se ipso in
t Thibonianus quu fuerit, 2 Exet Iloricae quislor an 't ν idem. 3 Tr nian Theophilus,o Doror heiu tius Imnitutionum compitatores. Doctores leaentes illustres.s e nucessores,qui sint. 6 Legum Cunabuti in lirationes. e MDiu abula quae
s. Cumque hoc. DEmonstrat in hoc 3. Imperator aut horitate, et suasioniblis suis, has Instit-tiones 1 Triboniano, Theophilo , et Dorotheo compostas sutile, quorum solertiam, 'esum scietiam, et fidem, s. ex multis rerum argumentis accepisse refert, eosque Antecessores, et vitos italcatas appellat. verba
15쪽
8 Conament. in Ins it. Lib. I.
Verba sum haec. Climque hoc Deo propitiopera inest . Triboniano uiso niarnifico, ina istis,c quaestore sacri Palatii nostri,& ex consule, nec non Theophilo, dc Dorotheo, viris illustribus, ct antecessotibus quorum omnium s tertiani, A irgum scientia, A circa nostras ius Eoires iidem,iam ex multis rerum argum emis accei simias conuocatis, mandauimus specialiter . ut ipsi nostra aut horitate, noli rim; suasionibus, Institutiones componerent, ut liceat vobis prima legum cunabula, non ab antiquis sabulis discere, sed ab imperiali splendore appetere; α iam aures, quam animi vestri nihil mutile, nihil l . pe veram politum, sed quod in ipsis rerum obtinet argumentis, accip;ant. Et quod priore tempore vix post quadriennium prioribus contingebat, ut ne constitutiones imperatorias legerent; hoc uos a primordio ingrediamini, digni tanto honore, tantaq, reperti seli aic, ut & initiu uobis, desinis legii eruditionis a voce orincipali proccitat.
Triboniano. J Fuit hie tribonianus genere Pamphilius, Macedoniani cuiusdam filius, vir, inaturae dotibus,ingenioque pol lcbat, ut suae aeraris nemini secundus esset blando,& miti sermone. Eum tamen omnis religionis contemptore, aliaritiaeq; eo usque deditulli si isse, si tibi: Suidas Graecus auctor, ut omne ius.& sas venale haberet. leges enim, inquit ipse, si ligulis diebus ser bat, ta latas reuocabat, vii initi enim ni usus au-bus pecuniam accet,errat, postulare uidebatii cinis absimilem illi Vergiliano, qui leges lixit pretio, atque refixit. sitiit iam eo qui aliter de Triboni nos enuant, nec temerE Graminaiicis de Iuris. consulto credendam esse, existiment quandoquidem in si 1 st idij, sibi ipsis nimium complacent , alios omnes contemnere,& praesertim Iutis consilios noli ros genu '' quo am odio insectari soleant 'riter quos eii Alciat is vir magni rio iminis di unct. lib. cap. . dc Mysinge. hic nu. t. cui iure optimo perii aderi noli potis, Iustiti ianum no tribro, vel ipsius Suidae tecti monto, Optimum de religiosissimum principein. tam iniquumonstrum passurum sutile, nedum in tanto h notrita aestimatione habiturum, si talis,quallis ab
ipso Suida describitur,suisset. Magistro.l Ma ister ossiciorum erat Tribonianus, ut habemus hic, dc in litate confirm. dipes Lin princi de quo osticio extat titi in Cod. de cilicima istoi sic. Ex iii store, di Exconsul: Quxiniit Doctor. An Exquaestor,& Qtiaestor, Exconsul.& Consul
sint v mim,& idem. Alcimus lib. . dispunct. . . de Mysing. hic, idem esseputant, temporisq; vitio . hauc Latini sei in iis corruptelam induci suisse credunt, eo magis, cum videant Tribonianum ipsi im mine Ex quaestorem, nunc Quaestorem indifferenter appiulari,ut in l.tanta iii principio. C.de veter. iur. enuclea yd. Accursius, ta Boichol ten hic volunt: Exquaestorem, &Ex consa
lem esse,quii a Q i aestura, ct Cosulis officio sunctus est, quasi extra Quaesture, de Cosulis osticita, sicuti Exarchiatri,& cubicular ij dicuntur, qui Archiatri de Cubiculari j munere iuncti sunt a.
medicos . C. de proseis. α ita edita maximarii. C. de excitat. lib. io. sicque omnia alia ossicia, quasi nil adiectionem habent, eandem imari tationem rcciper Ant. Augusta b. 3. emendat. c. .rcstri. huic accedit tertia , 5 media quΣdam opinio, cilicet Q Exconsul, dc Exquaestor, i deii fit, ubdolim Pioco sui,& Pioquassior, hoc est, qui a magistratu quidem abijisci, cius tamen vi cinae nomine, aliquam Reii'. Pari , Puta Prouinciam adiministraret.
Theophilo, α Dorotheo . J Tribonianuserso, Theophilus, & Dorotheus, tres illi sus uni, quotum opera, Sc indultri a Iustinianus Imperator noster in his Institutionum libris componendis, principaliter usus suit 1, Quorum omnium solertiam, legum scientiam, de fidem,
o multis reruni argumentis, hoc est, ut ego inici Prctor, perimentis accepit,& cognouit; argum enium enim hoc in locooro effectu ipsius, Asc pro rei probatatione accipitur, ut ei iam in s.
I. in de empi. 5 vendit. in ver b. at Ct mentiam.
illustribus. J vocat cos illustres non solii in pro Pter eminentiam doctrinae, ut aliqui volunt, sed etiam propter gradum dignitatis, unde S a octores te entes illustres dici initir, quod tamen re stringitur ad eos tam itin, qui per 2O anni si erunt, ut no . Par. in prooem. Digestoriani, S uec. in l. i. ff. de cietus, citius opinio communiter
est recepta, licet contrarium ibi teneat Alexa. de Ia sic in l. C. te contrahend. stipulat. nominat Vlpi. suum amicum,&in Lex diui. C. locati appellat cum tuum patrem, unde Cynus ibi dicit: viades studiose, quani iam possit scientia quae facit legum peruum,patron de amicum Plincipum. Autecessoribus.J Hoc cit, ut ego interpretor. iuris prose tibi ex Doctoridi enim, qui soru sequunt ii r Togau, qui scholas, Antecessores dicuntur, quasi icilicet reliquis oribus antec dant. Sic Turneb. aduertaib. r. cap. I'. scribit. in quolibet doctrinae genere ab honore A ntecesso os, qui aliis antecedunt, & sic non viro rius Morii ii docti lirius vir tat, qui Principem stinctionis causa in publicum ant cedebant, nec vigio reseri, quod ante Imperatorem pro tribunali sedentem ex latcre sederent. licet enim hoc non inscia maximὰ cum Iurisconsulti circa latus principis semper esse debeant, ut inquit salis post texti in l. iurisperitos. s. se excusat. tutor. tamen ex hoc antecesso
res duri non admit: o; Abjut Borchol ten hic, anti censoribus, non antecessoribus legendum esse. Puta ex eo quod loco Censorum fuerint,& -- crcionem morum habuerint, & ita Theophilii, & reliquos Graecos intemtetes, necnon Iuli inlanum ipsum in epistolis Graecis.s . praefixis legere idem auctor res erilia quo non multum dissentire videtur Alciat. lib. 3.dispunct.cap. a 2. licet si stera mutanda sit, te quo tasne ii valde dubitat, ei magis placeat, Assedoribus terendum esse ex Pr copio Parthici belli lib. i. qui ita Trihonianum
Mandauimus specialiter. Hoedicit,quia licet conderet es a principe de reari possit, id tamespecialitet fieri debet, te ei: in L 2. f. postea ne
diutius. s de origi in iuri Nostra aut hori ue, nostrisque suasonibus.JAlias quod ab iusis compositum fuisset,l is vim non habuisse tires probabilis deciso tantu, prout omnian aliorum doctorum fuisset.glo mi. i. C. de
16쪽
dele: ib. netno enim legem uniuersalem nile repoteti nisi potestatein ab imperatore habeat, cuius nomine leges istitit pro nulls clx. l. a. Illi imis D. Augustus. Tde origi n. tur.
Institutiones componerent.J sic dictis fecitn- dum glos quia in statum Romani iuris, nostraineri un: imel partitiam. Viliceat uobis prima legum cunabula. 4 Appellat Institutiones cunabula, ideli, initia. Virtiti Aeneid. . Motu Naeuos Cur alciti nostrae. c A si init , quia sicut in cunis insuites primo morari, ita iuris studiosi Institutiones a principio audire debent, & sicut in iis lacte malE nutritus progredi, & ad legitimam . rtatem peruenire nopotest, ita tui lenes In stitutionum scientia male imbuti, nihil in legalib. iiiiijs acquirere possunt; quam ergo aetatis nostrae miserendum sit, in qua iuuenes vix qua uor, uinque, aut sex Instituta num Titulis cognitis in ipso statim studiorum ii mine ordinarias lectiones omni dissicultatum coterre oneratas, audium, nemo est qui viileat. Non ab antiqui sabulis. J A tui quas sa bulas appellat Montanus, cui consentit Aldobrandinus etiam, prima illa exercitamenta iuuenum, quibus piaecei rores in hac legali scientia uti solebant. Casus enim, exempla legum a sabulis des in via trad bant, ut haedulcedine illecti, iuuenes sacile dicti ciliora te uni cunabula addiscerent; sicut di in Rhetorica, tu clinati scientiae cognata, a chores eius facere solent . sed cum hoc institui iam praeterquam caeptum era, cedere appareret & iuuentus non ut primum itissa erat, sabu-ilis pra riderei tantum, sed ad eas tanqua ad sic Pulos si enu consene ceret, non alienum abeo', ad Dociores nollo hodierna die in rubiicis sere solent, trisam certa uiuis lacrii mis deplo iii dum o utimium visum si ii . modum huic rei praescribere, de fabulis iuuentuti in ire, sterurn noita moram facere, sed praestare in initio statim vera iiii is elementa, nequaquam nebulis illis antiquis obumbrata, sed a principali opera prosecta Equinarius autem Baro antiquas sabulas vocat, veteres institutiones bona ex parte desitas 5e -- liquatas ,& tanquam tabulas, i ictasque res, suo secuto habendas.
Et tam aures,quam animi vestri nihil inutile. JNihil quod ad decisionem causarum non seruiat, dc quod hodie non oblouetur. Et quod priori tempore, vix post quadrie nium. l Si conqueritur Iussit ian. de quadrienio;quis hodie no coqueta de sexennio, quod ad hi iusmodi libellum perdiscendum vix eut sitis. In
cuius rei cauis ei uana Doctoriana nostrorum
ostentatio, qu in quacunque re adductis rationi bus, ta legibus ei trendo illo, de tenebroso Coimetari oram chao depromptis omnia qiiaecutiq; occurrunt, saepe ncque iuris ciuilis propria, neq; ad id quod in manibus habent, ullo modo pertianentia, prolixὰ, de uerbo edisputant. duo iacto arcem doctrinae le tenere eximii 'nt subtilis ii men sibi somniant, lupercilia sustollunt, intumet vultu,& ventilant humeros, ac si cum Atlante civium ferrent. id tantum non liter audientib. Postea contingit, ruato egenis, Q in opibus hominibus interdum i , iii cum totam ninae son niarunt, se diuitis repente siclos esse, ubi di iis
mas aurum, pu puram, dormientes contrem-rum, experrecti, omnia domi suae obtenta telis a-xanearum vident.
lus ex hoc, quod haec scientia iuris habet initium,& finem; sed iii id quidem it animaduertit Aldobrandimis hic, nam cum infinito modo, ut ii quit ipse,uarietur, promorum,& negotiorum varietate,ita infinita est, & hoc eui, quod dicitur in l. non possunt fide legibus noli omnia legibus comptaenendi possunt. Dicamus igitur nos, Perilia uerba, ut de initium, & finis, Iustinianus demonstrare vult nobis veram rationem iuris studii, recte instituendi ut scilico, initium fiat ab Institutionibus, Medium dci ut Pati lectis, vltimum lectioiii dicis,& Nouesiarum, de quare etiam plura in Provir. n. Digestorum tradit, ubi inter alia quinquennium absoluendo iuris ciuilis iudio praefixit. Primo enim anno studiosos discere voluit In sitim timio, de quatuor pti res Pandeclarum libros, quod vi inam obserua retur,& itistitutioiles saltem audirentur secundo ann. littas ie de Iudicijs cum quatuor singulari bus. Tertio anilo, octo de rebus , ct tres singula res, quarto libi os singulares dece,quinto postea, de ultimo anno reliquos quatuordecim Digesto rum libros cum duodecim Codicis, de Authen, ticis legibus eosque non in parte, sed totos, noulier ira enitam, sed per suam consequetitiam nulo penitus ex eis derelicto, o omnibus perlectis. S. Nos auteni cum pluribus te lientibus Pro zm. Di est. sed in hoc, sicut & in es siti sit operam Princeps optimus; Videmus enim hodie paucos hoc consilio versari in studiis ut in primis, o . maximonti iti molles Athant, ith: a te diciendas eat fideliter proponant, sed plerique, per omnes iuris ciuilis partes, volitant; Institutiones breuiter degustam nec in ijs aliquid immorantur. A que ita fit, ut Pauci ad vetae eruditionis i tisium secueniant.
die circunfertimur. o Latio Ilatui omni, caecigum, citum o recessiriasu,ta quando non. f. Igitur, & L in s. PRO equitur Imperatot demonstrare, malit et
ij quatuor Inlitant onum libri,' per Trib nianum Theophylum,& Dorotheum, vi ros illustres,& facundi: Iimos, compositi fuerint, quibus compositis, de ab ipso lectis, Ac recognitis, plenissimum robur sie accommodasse dicit. Vc ba sunt haec. thitur post libros quinquaginta Di gestorum seu lpande rum, in quibus omne ius antiquum collectum est, quod Per eunde uirum texcessium Tribonianum, necnon teros viros illustres,& facundisii inm,cos mus: in quatuor libros easdem Institutiones partiri iussimus, tit . sint totius legiti in scienti e prima elementa, in
17쪽
ilibus breuiter expositum est,t: quod ante obli silebat & quod postea desuetudine iniimbratum,
Imperiali remolio illuminatum est. Qitas ex onanibus ratiquo tum institutionibus, & praecipue ex commenta js Caij nostri tam institutionum, quam rerum quotidianarum aliisque multis comentarijs compositos, cui utres viri prudentes praedicti nobis obtulerunt; & legimus, & recornouimus , & pleniitimum nostrarii in constitutionum robur, eis accommodauimus.
In hos quatuor libros. J Diuisio Institutionum
est in quatuor libros, numerus elementis dica tus, de ideo iuris etiam elementa dicuntuc. unde sicut elementa rebus naturalibus, de humanis, ita Institutiones toti . tutis ciuilis corpori uig rem praestant.
Caij nostri. Hunc Caium plerique Iustinianisa miliarem suis se putant, propterea P eum n strum appellet, de hic, & in s. item lex Cornelia. infra de public. ii dici sed inane est hoc argumentum cum&a Pomponio, qui sub Imperatore Hadriano, multo ante Iustiniani tempora vixit, Caius nollet in i cum uerus s. s. te stipulat. serum m. notetur. At j iqitur nostria, Caij co nomensuisse credunt; Abi etiam. S. Sulpiti j.discipulum
fuisse contendunt. Conna n. com . iur. civit. lib. 2. cap. nu. 2. Ant. August. lib. I. p. s. sed utcumq;
sit, apparet satis, virum eruditione, di doctrina praestantem suisse,& idcirco cum a Iustiniano, a tum a Pomponio nostrum beneuolentiae causa nuncupati, lac etiam pleri inque praedecessores, qui nostrae fuerunt prosellionis, hoe nomine, nostros appellare solemus. Tum Institutionum, quam rerum quotidi. ananim. J I res libros Institutionum,& rerum quotidianarum septem scripsit Caius iste, de quo hic 3 mentio habetiir. Duo autem libri institu ton m ij, qui circi inseruntur, alterius, oc cui iisda Caij Christiani esse videntur, quem ob id iuniorein Caium appellat naro hic. Et legimus,& recognoui imis,& plenillimum
nostrarum constitutionum robur eis accommodauimus. J Memorat confirmationem harum institutioniam , qtiae extat etiam in l. 2. Lleges C. de vetentur. enuclea nil. ex quo inserunt D D. Pii Princeps, vel populus committit aliquibus, ut statuta condant super certa re, necesse est, ut ipsis conditis, postea approbentur. Sed tu die, quod aut committitur ipsa legum, vel statutorum editio,& compilatio, prout est sacti, & tune necesso est, ut iteriam ad populum, vel Principem reducatur,& per eum approbriuri & ita procedit texti
noster, de tex. in L i . . omnia. C. de vetet. tuta ena viai d. aut committitur ipsa aut horitas stamendi, de tunc necesse non eu,ut iterum approbetur. La. postea ne diuti iiDl.de origin iuri& ita D eiores omnes resident, post Bart. in i mnes pom
do requiritur. x panae duar sum publica ruanchorae.
hid bivelint dictae si e Tre .ue Tritui es olim Consulatum, ta alias uesicammiera serere non erubesiebant. f. Summa itaqtie ope.
in hac tertia,& vltima parte Imperator intelligens honore ali aries: lii acnes ad iiii lium iuris hortatur,& cxcitat, eis mahi a laborum Praemia, pulci terrimum finem, de rerum publicarii in regcndarum dignitat cm pollicendo . Ait
Summa itaque ope,&alacri midio has nostras leges accipite.& voim eripli,s sic erud. tosos cndite, ut si es vos pulcherrima foueat, toto opere perlecto, posse etiam nostram Rempul in partibus estis vobis credend s gubernari. D CP. xi. kalend. Decemb. D. lustiniano i P. li I. Co Summa itaque ope &alacri studio. J Colligit tmet ex hoc primo, ν non mediocris, sed silminus labor requiritur, hinc illud Horat j extat. iii studet optatam cursi contin re metam Multa tulit, fecit ; uer sudauit, Ual t. Secundo quod in studendo, alacritas, & dei reo messe debet. Has nostras leto accipite. J A ppellat letes sita
non quod eas confecerit, sed quia cis aut horitatem suam accomodauit: omnia enim nolira merita facimus,quibus aut horitatem nostra impar
rese illa, qui per alium iacit per seipsum sacere videtur cap. vi per alium, de reg tur in o. aut mandat solui i pie soluere videtur. l. ut mandat, de l. cum iussit. st de soluti se & in delictis,qiii per aliualbum pretoris corruperit, vel vi armata possessorem deiecerit, ves manus violentas in Sacerdote
.coniecerit perinde conuenitur ac si ipse sua ni ' riui eiecerii l.siquis Memri Jomn lud. l. i. ff. de vi, de vi armat. p. inuti ea,de sentcnt. cxcoinmunicat.
Sic eruditos ostendite. Eruditis optimus princeps praemia pollicetur, non alijs, hinc A bb. in c. clerici de iudic. scribit quod impetiti Doctores no gaudent priuilegiis Doctorum. Vt spes vos pulcherrima foueat. J Obseruant et ex hoc, qu spes, ambitio, ac desideri uiri
honorum, A magistratuun , si virtute est innixa non damnatur; Facit tex. iii l. i. ff. de iust. S iuri ibi. Bonos non statum metu pinarii na, verum etiapi miorum qiioq; exhor tatione enicere plentes. sic Solon dicere solebat vi Cic. in q,iada epi. ad Bri .er i s. rcferi ymia,& irinas esse duasa erum publicarii in anchora Et Demosthenes coto Leptin cn, no sacile Reinpub. cosist re d bat, ubi non est pr inium virtuti propositum,& Pilia sceleri. Vnde Horatius. Oderant peccare boni virtutis more. o. runt peccane mali formidine poena. Valer. Max. lib. secundo, honorem, 2 laudem unicum virtutis alimentum esse dicit, id quod A risto t. hic. premium vi mitis a Dellat. Ci cilicit inquit. Natii comparatum eli, ut vix inueniatur qui labor bus su cepit non quasi qebita iret cede laudis de gloriae chiditate duca ir. The dos.& valent. ni. 2 virtutum. C. de statuis, Mimaginita dixerunt. Convelliens csse, virtutum ut mu
18쪽
praemia tribili merentibus. Carilin. inclem. I. F. excellentissimum de reliq.δc veneris an h. inquit, iliod Doctor perdit memoriam in consiuiendo,& legendo si uideb tum salacia in non Ioluatur: Vnde versiis. Muneris infumira oleum, se nomen auari Sic aegrae menti terit medicina parari.
Veriura principalis finis, non spes lucri essed bet, sed ut loria Dei in administratione reii lib. 3 illustretur,& humanae iiive societas coieria emi; Gubernatio. n Reipub. vetus iuris prudentiae sic Pus,& sinis esse debet. Toto opere perfecto.J Totum & ex omni parte persectiam, Institutionum opus, percuricre, audire, Sc legere, debent iuuencs. si eruditi euadere uoluiit, ut gubernatio rei p. ib. eis postea credi, deco ramitti ualeat,& sic non ut inulti sacere solet, qui aliquot Institiit otium titul .sper sis, iii is sonati in studiorum limine ordinarias lectiones
omni dicti l atum congerie oneratas audiunt.
D. C l).x kilen. Decemb. Lege datum Constantino; ol:, urbe Thraciae ad Propontidem, tibi olim si it sedes imperatorum Orientis xl. kalen. Decembris. D. Iustiniano Jsie ut olim in libera reptib. per Con ules adliotari tempora solebant, ita postea
per Imperatores adnotari Hperun t,tot. titulo, ut Praepolia trinoinen Imper. in Auitient.
P. P.RJ Quidam per dictas literas. P. P. A. patrem Patriae intelligunt, quod in nomen Cice ro primus meruit , coii iuratu ne Catilinae deletacta, de ut incendio liberata, secundum Appian. lib. 1. de bello ciui libro 7. cap. 3 o. postea hoc cognomen Ciuitas uniueria Augullo detulit, & cuprae inodestia id non reciperet, i tirlus ver V at rium xlei salam cunctis id mandantibu s ei delatum fuit, ut Suetonius in octaui 'rio Augusso, 6 erip. s. seribit. Se hic legendum ei, P. P. A. hoc est. Perpetito Auς illo, ut Bocchol ten Imit. non Patre patriae via' i.
III. Consule et Terilium Consule, qui annusmit Iustiniani id iniis, non erubesccbant enim olim principes ainbire, dc gerere Consulatus, si
1 omne ius vel ad Persona vel ad Res, vel ada , ctiones pertinet.
3 Ue a Iiustitia declaratio traditur.
narunt ierum notitia, vltra alios exponitur, crdeclaratur.
Tit. I. Libri primi Institutionum.
OMNE ius quo vi mur,inquit Iustinianus
Imperator noster, n k.6.infra de iur. nat. gent.& civ. vel ad Perlolias pertinet, quibus ius redditur, & quarum Q ratia constitii tum
est . L ff.de istati homin. vel ad Res, de quibus red
i ditiir, vel ad Actiones per quas redditur. De Per-- sonis. ahitur in hoc primo libro . De rebiis rc spectu do iiiiiiij in secundo. De Rebus, respectu obligationis in tertio. De Actionibus postea in quarto, dc ulti in o. Vetu ira, quia finis, stoivis Iuris prudentiae secundum Cice.lib. i. te Orator. a ellipia iustitia ad quam omnia legum iussa diriguntur, de omncs studior iam nostrorum rationes reserri debent, Medium autem quo id obtia nerit test, est ius cognoscere, de qii id in qualiabet te iustum.& iniustum , aquale, de in xqitale
sit, rone,& studio exquirere: iden: q; exqiii situ aeque cognitu scienter rcddere. idco mettio in primis, antequam ad explicationem Pei sonaris descendat Imperator, ponit dei ultitia, de primis ac v. aiuersalibus principijs iuris, tam in t oc Titu. deluae & Liricum tuo concordat. Tit f . de lusti de
ubi de iiiiiit: plici iure disseritur. dc hoc optima q-dem ratione tiam sicut viato ies, qui certam in iam propositam, semitam, quae in recta sorat, Prob.ὶ cognitam habent aberrare minus sis tu sic in diic linis tradendis, cum initio finis p in Onitur, deinde media ad ipsiam conducentia itiue ligantur, iiiiii mimis hali licitiari dii contes Prusini. Pro explicatione igiti ir de itera hii iustit.
cognitione, septem capita sitiit a nobis constituεda. In p mo capite uidebit rus, Quid sit Iiistitia. In secunt 'o, Quor a lex sit. in tectio, Vnde dicta sit. In qliario, an id sit Ilirili midentia. In quinio, io ordine tradenda. in i cxto. Quot sint praecepta iuris. In septimo,& vitii ii Quot uplex sit ip
Ilii arit constans. Se perpetua voluntas ius suum unicuique tribnendi. t .est hic inpiincipio tit. nostrici: in Liustitia. g. eod. Dicit voluntas, 'an ulla virtus est praeter Iustitiam, Miae mera volutate seratur,cum ceterae aliunde principaliter moueantur concurrenti etiam uoluntate, Arist. eth. .cap. D.Thom. 2. 2.quaesit. 1 S. artic. fili. Voluntas ereo in iustitia susticit, ut quis ilistus essedi 3 caror,& sic iustus est, iiii vult, non qui simpliciter iusta secit; nam iiii ulti etiam iusta quando mi aciunt, s tamen quia non iusta volunt, iusti nodicuntur. sicut E conuerso, Iusti non iusta quandoque siciunt, de iusti ni halominus fiant, gitia iusta uoliint. Voluntas igiti it in Iustitia inspic ur. non factum. propterea licet non omne id, quod ἱ boha, de iusta uoltimate procedit piopter imbecillitatem humanam; quae saepὰ errare homines facit: non semper iustia factum dici 1 ossit; tamen spectatur voluntas, iliae si nihil nisi bonum, et iustum cupiat, itiod cx ea producitur non iniustu, sed iustum et bonum dicitur, quemadmodum econtra, e quae at ira nis proueniunt, siue nocear, siue non iii specto eo tum animo in Iusta dictitur,
ut Plato lib. 9.deletibus tradit. Voluntatem et go, non aliud in nobis optimus Ptincri s i ii rit,et tamen hanc voluntatem hodierna die vix
inueni naus,licci multi seiu tos esse fingant,et specimen iustae uoluntatis soris,o tendant. Eodem modo Arist. Et hic. s. in princ illo. rum animi habitum, quo res iustas facimus, et uolumuxi accre iust
19쪽
iustitiam appellat,nota verba illa, ri volumus sacere. Dicit. Constans,& perpetua, tu i a iiissus noest, qui modo aut ii ni vult, modo & alteri non vult, ias ilium cuique tribucre. Sed is det num iustus est, qui sic ab animo comparatus est, ut pe vetuli temper. de omni bias ius cuique situm uelit tribuere. sic Cic cro Philipp. ι . Mea perpetu inquit, dc constans voluntas in Reinpii b. Abeantini o qui suis cauillationibus optimi Principis nostri definitionem impugnare contendunt. S Icat Accii ista alij, qui eum sequum tir, quorum omnium obitationes sola hac declaratione duiuuntur.
. humanarum rerum notitia, hoc est, iuris pithlic de prii latcius enim publicum in diuinis, de sa-7 ciis. Privatum in humanis rebus consistit, ut infra videbimus. sic Velleius Patercii liis. Domitia Scevolam, diuini,& humani iuris auidiorem c leberrimum appellat. Di it Iusti, cu iniusti scienii quia iusta ab iniussis, de licita ab illicitis disce nere docet. l. I. sLeod. andoque etiam Iuris prii dentia alio nomine dicitur scientia iuris, ut in Isis eruum.3. simia tur. s. de vertiobligat.& quandoque appellati it ars boni, & a qui, ut in l. i . Teod. quae verba boni,& aequi pertinent ad explicationem illius,quod est proprium huliis artis, quo I quam propria sua nota a reliquis omnibus disci Plinis, S lacultatibus seiungit unut alibi etiam di
Humanam Iustitiam,de qua nos hic agimus, veteres Sapientes in via iii et salem , de particularem,distribuerunt. v niuersalis est, qtiae in se omnes virtutes complectitur, de qua philosophorum unus est tractare. Particii laris est,cii illis, de P Iitica quaedam, quae litriscos ultorum propria est,& h ea Doci nostis diuiditur indiui ibutiva. 5 commutatiuam. Distributiva utimur in honoriubus, in s nis,muneribus,& alijs id gentis,in quorum distributione personarum , S rerum qualint attenditur. Commutatiuam adhibemus, in contrahendis,ultro citroque nNot ijs, in damnis sarciend s.in iudiciis,& cςteris eiusmodi, in quitanulla gradus, aut personarum ratio habetur; sed res rei simpliciter consertur, quod cum ignoraret Cyrus adolescens , praepostero iudicio usus est. Cum enim puer grandior breui tunica indutus, longiorem alteri minori eripitisset, data bistitore, tanquam grandiori, Oblonga vestis manis conueniret. Cyrus ad cuius iudicium puerile certamen delatum erat, bene aciunt pronunciauit. Perperam ille quidem, ac proinde a magistro x prehensum fuisse, subis contra legem iudicasset, quae praecipit, utilium qui oue teneat, Xen
phon in Cyri Pota author est. Vnde dicta sit Ii sitia. Dici, est Iustitia, quasi vim stat, vel, ut alij, quasi iussistat. aut ut Isidorus in cisorus, de verbo. 6-gniffsuasi iuris status,eo quod in ea ius stri. Ideo dὰ nivit etiam Ius, A rs boni,& aequi, hoc es, xercitium boni,& aequi viri in colenda Iustitia. In iure enim veluti in quodam sacro Iustitiae templo versamiar:propterea Iustinianus Digestorum i brum in unum colligens se lanctissimum Iustitiae implum consecrare dicit in s. i. n. cumque. C.de veteri iii r.enuclean a& deinde se Iustitiae gloria tur in procinio Digestorum.
Iurisprudentia est scientia illa, quae docet qualiter ius suum cuique tribilatur,secundu Acciirchic in verbo. Item,quae est disserentia, qui ait, PK iustitia vult unicuique sui im tribuere, ius coadiuuat,& Iurii prudentia docet,qualitet illud fiat. De
finiturq; diuinarum,& humanarum reriimn
titia, iusti, de iniusti scientia. . i. hoc Tim de l. iustiua ,. Iurispludentia. i. eod. Dicit, diuinaruna, de
g. His igitur. IVri pnidemia tradenda est λ principio leui, de
simplici via,& posca diligentissima, ad exacti ii ima interpretatione i&hoc ne iuris si di sits varietate rerum oneratus, studia deserat .f. his igitur hoc Tit. Mi illos enim dii sidentia ab halu simodi studio plei utique auertere solet.Nam vercsert Accur hic in verbo auertit. Salo: ron dicere solebat. Tria sibi incognita esse, & quartum I penitus ignorare. Via colubri, super lapidem; via auis, volantis in aete; via nauis, in medio maris, α & quartum d ilicilius, Via iuuenis ui adolescentia sua. Reseit Faber quatuor esse hoste qui scholasi cum iuuenem impugnant. Timoc dii licuitatis,terior prolixitatis patior aduersitatis, de tre-3 mor instabilitatis. Primum hostem impu3nm studiosus magnis emia de magnanimitate, secudum conterit fiducia, do securitate ; a citium iii-stinet patientia, de longanimitate , Quartiam repellit perseuerantia, de stant: ate. Ex hoc apparet, quam inepte sectant doctores illi, qui ualias, dc infinitas quaestiones ad id qu inmanita li:
bent ni illo imodo I ertinentes, inculcant. Vtinam isti hunc tum perim tuo prae culis haberent, nequaquam enim o inissa lex in crpretatrone ad
invia Ilia, de inex ricabiles quaestionum angustias agantes, se ipsos ac studiosam iuuetui perderent. Vcrum relinquamus eos pertinatat et in errore suo persistere, de nos nostia qualitercynquesnt plasit uia, si liciter si quamur, cum de ordine, C: modo docendi, aris, de alio loco di- rus situ. Interim uide ea, quae scripsit Patet meus in suis prati j jsini do ut taetr. 2. Pas. Rubi pulcberrinae, nisi me pax us Rivor decipit, ordinem,de modum docentu Plicat.
20쪽
3 Da inratio tuere poten mariti ad dimisto
Meretrices Mantibus vicinit expelli poseunt. s Iuluae tae mulieres cogi to Dint portate aliquodsi a mi uel habitum, per quem dijceman
c Qui inhonestum promittit, ob creare non to
7 Inhonessa consuetudo, ta in necta lex, nullius loris sunt. t Quid contineat secundum praece 'm.' Ocntiquitas prodiis habebat, qui ad vitae comm ditatem aliquid asserebant. Io Non seram alterius,sed etiam sui ipsius. reso obibita eII. ii Quid coutineat tertium praeceptum. ii In delictis paviendis personarum qualitas consi
ri In contractibus non consideratur qualitas peras. . L. Iuris praecepta. mo sint praecept et iuris.
TR sum luxi praec tria, quae enumeran
tur per Imperatorem nostrum hie in s. Iuris praecepta , ct reseri intur ab Vla plano. I C. in l. iustiti. ., t si eo s. scilicet, honeste vivere,alterum non ita re de suum unicuique tribuere, sub quibus compraehenditur etiam d Auri illi id, quod sibi fieri non vis , alteri ne soceris, ab Alexandro Setiero Imperatore, adeo dilectum. de veneratum, ut in Palatio,& publicis operibus illud praescribi iusserit, quemadmo . dum Lampridius in illius vita narrat . . Ex his iatius praeceptis tanqualm ex iribus scintillat, omnes leges emanant. Null i enim lex est,quet non eb spe et, iit uel honeste vivant homines, vel alterum non laedant, uel suu unicuique tribuant, unde& tres illi exitiales astectus a natura corrita via mortalibus tributi, nempὰ, libido, ira,& cupiditas, quibus veluti tribus sirijς, diu. ac noctu, agitantur hominum mentes, ut Lactantius lib. cale vero citi tu tradit, mire coercenti ir,5 frenantur. Compescitur libido, si honeste vivatur, ira coercetur, si nemo latat ut, cupiditas frenatur, si suum cuique tribuatur.
Quid contineat primanipraeceptam. ΡRimum praeceptum, honeste vivendi, licEt alia multa comprehendere postit, propri Etamen ad mores refertur, ut omnes nostr. ex actiones ita infiituantur quemadmodum ratio suadet.& ne quid contra honestatem faciamus, sed semper non solum quod licet. sed etiam quod honei lum est spectemus. l. no omne & L semper. is se reg. iur. Dico. non solum quod licet, sed etiaquod honestum et , quia non sem per id quod licet honestum est, ut re ipsa comperitim habemus. Licuit quidem Ro nan s audax iacinus Gxercere in Sabinarum virginibus rapiendis, ut v-xores haberent: Caeterum illud honestum non fuit, hinc Plinius epist. libro quinto, oportet qui
dem sinquit; quae sunt inhonesta non quasi illici Tulari Pilbilis Commenti Inuutimia, sed quasi pudenda vitare . Cicero pro Ra
ientix, quid deceat vos, non quantum liceat Dois, spectare debetis, si en in , quod liceat quaeritis voteliis tollere eo litate qui in vultis. Claudianus quo ue Honorium admonet, ut non quod liceat, sed id quod decet in uitae atque ira perii r tione spectet. sed com rime motus
re tibi quid tacui, sed quid feri se dic
bit. Securrat, mentem ue do et repares h nrui. Nero apud Senecam in Octauio Actione secunda scena ultima inquit.
Probi lacn varus facere , quod cunctis si
Maiora ρο tilus s ster a summo exigit.
Ex hoc praecepto, ut hones e vivanuis, insertur, magistratum cogere posse maritum ad dimittendam concubinam,& retinendam uxorem, cum 3 honestum non sit, concubinam cum uxore rei inere. l. I. de concit bin. sic meretrices, de aliae
inhonestae personae, de vicinia instantibus uicinis 4 expellipomini.l.si qira.C.despectacul. lib. i t. ubi non licet in loco honesto inlioncsas adnotare per nas. Confert tex. in L i iinimc.C. de episaia diem. quo loci habemus, muli cres,quae quillus corporis tui faciunt. non debere uti habitu ea iuuirginiim,qtiae Deo dicatae sulit, per quem l xta
ibi decidit Baldus q:uod mulieres iri honestae cogis possunt portare aliquod signi in , uci habitum ,
per qtiem discernantur a matronis. Secundo insero, inhoneste aliquid promitten- em innis obseritationem non teneri. i. generaliter cum seq. s. se uerita oblig. S hoc qiramitis iac tamento promissio firmata sit, nam iurante tum contra bonos mores praestitiini nullam obligationem parit. p. non est, seres. iiii. in o. Idco scruus, famulus, & naulit res ad inhoncstas coperas non tenentur. Leius artifici. ff. deoper. liber t. illudque nos necte non posse credimus, quod in i neste possumus. l. filius .sLde condit. 5: itistitii. . nepos,& ibi RebiisisAe uerta signis Aresilaus, cui dam injusta postulami, quod ipse promisisset: spondi si iustum est Qibd dicis promisi, sin mi
nus dix sed non promisi. Hinc Seneca.
Trailarefateor posse meraciram fidi Si scelere careat, inserim siclus est des.
Tertio insero, nec inhonesiam consuetud nEtenere, in qliae prohiberet prTlato ne si ibditos 7 suos corrigerent, cap. irrcsragabili,& ibi A lib. de ossicio din. uel quae petiti iti ero lucios io Ecclesia. cum ad decorem deuita,& honest. cleri uel quae obligaret homines ad I Uti s xqualcs c. a cr Pula eod. tit. sc ii ita Sc holi est . cler. qiii rex. tu Ir- nocent j l Il. quod tamen pliis trecentas annis ante ipsum ita tu erat Carolus Magnus c is s. re Ludi uicus Pius eius filius. c. t r. iii Io ut plo i 'ariste sis par. 4.tit. s C. tuas laude non cati in conii illium Assueri, ut Helici. c. i. Dicia a nobisit c consuetudine extendite etiam ad legςm, quae nisi honesta & poti bilis sit, non ualet. c. erit alitem lex . dii late tradit pater meus in suis Praeli, d. sc ud. quaest. I. pag. 2