De ratione quae Lockii inter et Kantii placita intercedat

21쪽

c0gn0Seunt, quum nominibus intellectis aut ultro deprehendunt aut ex aliis accipiunt. Quodsi ita St, non

innata Sunt. Huic loco sic occurrere Solent: a. mentem, non clare quidem nec perSpicue, Sed

obscure principia ista intelligere, antequam primum sint audita. Sed hoc scilicet posse mentem Sta intelligere significat; at demonstrationes mathematica Sitem intelligere possumus. Principia non insantium neque indoctorum sunt, Sed Seholarum et academiarum in populi eXcultis, tamen si essent innata, in illis clariSSime apparerent. Atqui apparuerint obscuriSSima

sunt.

si quoniam non Ρ0SSunt non concedere tempUS,

quo principia innata nondum nota sint, tamen illa prima omnium, ubi coeperit cogitatio, intelligi voltuit. Sed infantes et barbari cogitare coeperant manifeSto, prius tuam de sententiis istis quidquam scirent. Sed fac ut intelligant simul principia homine et cogitare coeperint, tamen non ut innata Sint consequitur. Sin vero id initatum appellant, quod homines ratione adhibita intelligunt, do trina lis corruit. Accedit quod ratione non efficitur, ut probetur aliquid eSS. I, 2, 18.).

b. Principia non continuo probautur. Concedunt infantem, qui verborum significationes nondum i erceperit, ne lue probare principia neque imprOl are posse. Sed illi puer Clara et lierSpicua Silotione animo comtilexu sit, continuo ilhun nullo duce probare principium c0ntendunt, si quidem im-

22쪽

ΡUlSli Sit, ut Videat, utrium notiones ita, ut judicio indicatur, congruant necne. Argumentati tota tum tantummodo locum haberet, si nulla antecessisset institutio at anteceSSit. Tamen ne sic quidem Vera SSevidetur. Ac primum quidem n0ta falsa est. Etenim si id judicium innatum esset, quod probaretur continuo: n0n Sollim eae prop0Sitiones, quibus ideae contrariae Secernuntur, particulare quoque, innumerae aliae Verum etiam deae, quibuscunque judicia ista continentur, innatae SSent, qu0 cum ratione ne rebu minime concordat. Dixerunt sane illa clarissima judidia innata SSe V. c. Herberti illud virtute Deus optime colitur, Si Virtu ea actione significat, Hae Sunt divinae voluntati conSentaneae; sed magniae pr0secto utilitatis esset ista propositio, AeXcenta Ver innnia Sesse dixeris. Neque enim Vereor, ne particUlareSpr0p0SitioneS, Si per se intelligi possunt, ex innatis

collecta eSSe puteS, quoniam eae prop0Siti0neS, Haeminu commune Sunt, Sponte ab ii agn0Scuntur, qui ea S, quae commune Sunt, ignorant temere nimirum

ea judicia, quae n0n prima percipiuntur et Sine quibus certa rerum cognitio Xistit, clarissimae res et intelligentiae fundamenta appellantur. Atqui omnino non c0ntinuo probantur principia, licet nota Sint, practica certe. NeqUe enim morum praecepta dederiS, ut non omnibu rationem p0Stulare liceat. Practica principia per se intelligi nequeunt igitur non innata Sunt. c., Principia non ab omnibu probantur. Probentur ab omnibus speculativa principia:

23쪽

practica minime. Virtutis praecepta ex felicitatis desiderio nascuntur Sed quot felicitates, t0 Virtute8. Virtus quidem ab mnibus probatur, sed qu0d utilis eSt, 0n quod perspicuum principium agnoscitur justitia vero et pactioni fides propterea quod Sunt communia Societati Vincula, ab iis quoque, qui hominum amicitiam dimiserunt, observantur. Vera Virtuti cauSa Dei voluntas est; sed avaritia et vitae Sumulti com-m0Ventur, ut illa principia probent, qui Deum et futuram vitam nihil curant. Igitur si ex actionibus, quid cogitent homines, aeStimamUS, certiSSima profectoratio, vel hic principia ista haud ita magni putari invenimus. Sed judicii quoque contemni, e eo aspR-ret, quod principia in hac terra aperte pugnant. Etenim quot putas fidei rationes a diversis hominibus perhiberi Sunt scilicet permultae opinioneS, Uaequum perspicua et inSita principia appellentur, apud

Sano quoque h0mine multum auctoritate valeant: tamen e hi multae prorsus Sunt ineptae quo sit, ut illud Herbertii virtute Deus optime colitur, Si VirtuSea actione Significet, quas alii alibi bona esse dicunt, minime verum Sit Scelera enim bona fide committebantur, et vix unum praeceptum dixeris, quin populi)nim consuetudine palam irritum faetum sit nisi forte Singuli exploratuni Sit, eam SSe legem, quam nati univerSa contempSerit; quaSi Ver quis hieto animo id praeceptum violet, qu0 a Deo datum sese et vindicatum iri sciat. Propterea ut leX, quamViS negligatur, tamen iccirco non ignota esse debeat si quam legem negligere omnibus licet, hinc Sane equi-

24쪽

tur, ut non innata Sit. Accedit, qu0 praetica principia, quae n0n Speculati Va fuerint, n0n Solum opinione, Verum etiam aetione probentur oportet, ita ut illas perpetuo ad voluRtatem noStram vim habere Sentiam118.

At sunt sane in facultate appetendi principia agendi; Sed haec ipsa lege morali coercenda sunt. Sed illud

exempli gratia amatote et tueminor libero Vesti OS, non Semper Valet ad hominum actiones. Dixerit quispiam corrumpi posSunt innata principia. Quod si ΡOSSUnt, non omnia conSentiunt. Porro tum nihil refert, utrum innata in principia necne. Denique

tam in infantibus, barbaris, indoctis omnino clariSsime apparerent, quod fieri Supra nega VimUS. d. irincipia quot sint non X ploratum e St. Qui defendunt innata principia, NODOSSent, Un- quam dixerunt. Nempe facile carebimus isto iudice, quandoquidem, quae Sint innata, quae c0gnita, patebit manifesto. Nec vero dum quiSquam indicavit, et magna profecto fieret dissenSi 0 quippe quum Sint, qui

cunet morum praecepta SSe negent. Quo si, ut singulorum opinione firmiSsime Verae appellentur. Denique si fas est innata principia SSe Statuere, nonnulla ex Herberti principiis non magis innata Sunt quam alia. e. Principia non multum pro Sunt. Haud magno usui esse videntur principia. Ommunia Sunt Sunt accommodata ad argumentandum et perSuadendum, non ad Veritatem inveniendum et cogni-

25쪽

tionem amplificandam. CenSe8ne Vero, Deum animis principia impre88i8Se, qu0rum SpeculatiVa non magnae sint utilitatis, practica non per Se intelligantur utra que denique ab alii Sententiis, qua innata e8Senem contendit, ne lite claritate neque utilitate internoScantur Practica principia pectemuS illa nominum cognitioni antecedere debent. Qu0dsi pateat h0mine nominum ignaro necdum patriae moribus et legibus institutos ea praecepta, quae ad la et neDSpertinent intelligere, practica SSe principi concedam. Atqui illa Herberiit: virtute Deum colito et ad bonam frugem te recipito parum in Vitae Su prOSunt, qu0niam boni malique notione perquam incertae

Sunt neque vero dederit Deus principia, de quibus tant0pere dubitari possit. 0rr Si qua te in anim0 inscripta est, ita in Scripta St, ut praemia et Supplicia pro vitis habeantur; sed n0n haberi res ipsa d0cet; atqui si homines de iis, quae sunt innata, dubitant aut ea ignorant, inutile videtur principia innata flagitare. Quid ergo est Si ta 8Set indagata, qualiomine ad veritatem communem perveniant, facile

ingenii viribus diligenter intendendi inveniri poterat. Quaerendunt igitur nunc porro Si nobiS, quae deinceps Sit intellectus humani ratio. Hic, ubi viam

munivimuS, Diluta ut conceSSn 08uimu8 jam ero Similem semper et continentem diSciplinam XStructuri SumVS, tuae non alieno fundamento niX: Sit uuanquam non id agimus, ut O certa et OmnibuS XI k rata effari Simulemus: verum hic noster m0M St, ut

26쪽

hominis uniuscujusque integrum ac liberum judicium appellemUS.

Si qui sint intelligendi gradu et quasi proceS

simum hos quinque: L Tabulam RSRm. Nihil esse principi in intellectu, SatiS, ut credo, manifeStum est. Quo fit, ut animus initi chartae purae instar sit nondum inscriptae literis. II. Ideas implice S. Cogitare c0epit animu8, id est, primae ideae in

animum committuntur. i, qui animum nunquam Onc0gitare putant, quum Sit cogitatio animi corp0riS X- tenSi Vehementer errant; neque enim ad essentiam sed ad actionem animi c0gitatio pertinet, ita ut m0tus corporum comparari OSSit. Sed primae deae tum in animum immittuntur, quum percipere c0epit i. e. quum impul8a XtrinSecuSpercepti in intellectu oritur. Idearum vero SimpliciSSimarum, e quibuS, ut elementi8, reliquae omnes originem ducunt, haec fere Sunt generR. 1. SenSatione paratae, ubi rerum Xternarum imagines, Sen8ibu assectis, mente quasi peculo recipiuntur.

27쪽

n. Uno SeIiSU. Ea rei facultas, qua deae in intellectu causa sit, qualitas appellatur igitur quoniam de sensatione agimus, hoc loco imagines qualitatum sensibilium XiStunt. Imagine primariarum qualitatum. Primariae qualitates a re dissolvi nequeunt et Vera corporearum proprietatum imagines efficiunt, ita

quidem ut certae n0tione e rebuS Xoriantur et cum nervi communicatae cerebro tradantur. Inter eas

idea8, quae tactu asseruntur, gravi8Sima est dea soliditatis sive impenetrabilitatis, per quam impedit eor-ΡHS qu0milm appr0pin ille aliud. Haec a corpore Sejungi nequit neque in alia re niSi in materia invenitur. Propter soliditatem corpus eSi id qu0d est, non

propter XtenSionem; et quamVis, nullam esse soliditatem Sine pati extensione concedam, tamen soliditas Sine c0rpore cogitari nequit, Spatium Sine Corpore Ogitari potest, quod etiam ii dem0nstrant, qui de patio vacuo dubitant itaque soliditas non est idem quod

si Imagine secundariarum qualitatum. Secundariis qualitatibus eae deae Simplice pr0seruntiar, quae non tam rei proprietate8, quam n0SuOS Sensus Significent; quo si, ut illis, non Verae proprietatum imagine eXiStant. citi. Quae directe percipiuntur, quo ideae eorum, quae Sunt colorata, lentia, Sapientia, Sonantia, pertinent.

28쪽

D. Quae indirecte percipituitur p0Wers). Hae

sunt item corpori facultates, Sed ii ea primariarum conditi significatur, qua in aliis rebus ideae efficiendae facultas excitatur. Si 80l ceram liquefacere p0teSt. b. Multis en SibUS. Sic extensi0nis vel spatii et motionis deae visu tactuque simul efficiuntur. Scilicet quod corpora Aolida sunt et moveri poSSunt, graViSSimae eorum UR-litate Sunt, per qua qualia sint, maxime intelligitur; soliditas vero principatum tenet, quoniam per Solam

s0liditatem corpora motum Secum communicare queUnt.

2. Reflexione paratae, ubi intellectus 110stri actione percipimus Liquet me hic animum non Solum quum incideis versatur intelligere, Verum etiam quum illis afficitur ut fere fit, V. c. quum cogitatione gaudet

aut 0let. Scilicet activitatis illius item imagines intellectu recipit. Qu0 quum interni sensu ope fiat, de reflexioni ideis hio agimus, quae Sunt facultatum vel virium imagines. Sed has non sentiet nisi qui diligunter attenderit; quocirca post dea SenAibiles accipimuS. Pertinent igitur huc ideae c0gitandi et

conandi, quae Sunt facultatis c0gitandi et conandi magines, intellectu et voluntatis. 3. Sensatione et reflexione paratae. Hi adnumero ideas Ohiptatis et taedii, efficacitatis, unitatis et alias Saepe videlicet nobis de solis sensibus agere Videmur, dum revera jam esseXi acceSSit. Sunt igitur edi sensati et reflexi quasi 40lae Je-

29쪽

neStrae, quibus in intellectus patium, qu0d per Se ObScurum est lumen dearum immittatur. Hic est men paSSiva tota, non profert imagineS, Sed proferuntur; neque magi illa arcere poteSt Ham Speculum imagines, qua eXprimit. Hae quidem Simplices deae t0tius scientiae materia Sunt, pr01 SUS illae ab experientia petitae. Potest intellectus nova ideaSe Simplicibu componere, nequit 110Va Simplice procreare tot enim poSSidet, qu0 Sunt allatae. III. Ideae comple Xae. Concoquit quasi nunc materiam allatam intellectus, ita ut nova e multi idei simplicibu com-Ρ0nat, et aliam ad aliam referat, et c0mp0Sita di8S0lVat quae quidem Sua Sp0nte ac per Se pSe facit. Scilicet vires et facilitate in mente humana insitae sunt, quibus efficitur, ut ad communia vera perveniat: etenim abStrahendo, comparando judicando noti0neS et Sententias commune effingimus; sed hae facultate n0n nisi externo impulsu explicantur. Sic igitur ideis implicibus conjungendis ideae compleXae oriuntur; quae, ut illae c0gnitionis literis, Sic Sythibi et vocabuli varie c0mplicatis Similes SSe videntur. Sunt autem duae complexae divisae in parte tres: 1. deae modorum Modo appello eas ideas c0mplexas, quibus id significatur, quod Substracto

cuidam inlinerent neceSSO St.

n. Odio Uri, qui una tantum dea Simplici continentur. Huc igitur dearum Simplicium varieti iSpertinet.

30쪽

ὰ EX Aen Satione. αα Uno SenSu effecti. Sic omne V0cabulum ideae Soni modus St, e varii c0loribus modi coloris efficiuntur. Si diversi tantum gradus indicantur modi8, ne nominantur quidem.

thi. Multis ensibus effecti. Sic spatii m0di, qui maximi m0menti sunt. Animo acultas inest figura S, qUa Sen8ibu percepit ad arbitrium mutandi et illis repetendi rur8usque c0njungendi ideis figurarum in infinitum multiplicandi. Similiter in temp0re. Si patium Spectas, quod est inter duas res per longitudinem, intervallum iuvenis Si unum intervallum cum altero intervallo comparas, metiris; si in infinitum metiris, immensitatem cognoscis; 0ngitudine multiplicata forma plana, denique gyira existit; si intervallum reSpiciS, qu distat h0 punctum ab aliis locum habe et quae

sunt reliqUR. g. Ex refleXione. citi. Ad forma aeti0num. Si quas ideas in n0bi non simul, Sed aliam p0st aliam exiStere reflexione animadvertimus, idea SucceASioni Oritur; 0rro Si, quantum distent duae ideae SuccedenteS, SpectamUS, idea diuturnitatis oritur. Idearum SucceSSione URmvis aliam successionem vel diuturnitatem metimur. Dum vero eam diuturnitatem metimur, quae n0bi et rebUS communi est, periodo invenimu8, quibus Sidiuturnitatem dividimus, temp0ri n0tio oritur, ita ut diuturnitati tempus, spati locus respondeat. QuodSi certa periodos emittimus omnino ad tempori n0tionem