De ratione quae Lockii inter et Kantii placita intercedat

31쪽

pervenimus igitur tam diu tempu8 deeSt, quam Onstantes diuturnitatis partes desunt. Ut ambitimi ambitu, sic diuturnitatem diuturnitate tantum metiri poSSumVS metimur autem perpetuo dearum Succedentium numero tempori menSura Sine fine repetita, aeternitas Xistit. U. Ad ipsa S actiones. Voluntatis modo hic mitto ex cogitati0ni modi duo maxime huc pertinent:

ααα. perceptio, quo nomine eam mentis conditionem signific0, ubi paSSiva Si tota, uni prima c0gniti immittitur haec est be8tiarum quoque propria

πβ. Retinentia retenti0n), facultas scilicet ideas retinendi et quidem quum defigendi obtutum in aliquare c0ntemplation tum deam elapsam revocandi me-m0ry). Quasi alteram perceptionem dixerim ad quam animi voluntas vim habere incipit.

γ. Ex sensatione et refleXione. αα NumerUS. Idea unitatis repetendo et repetitis comprehendendis unitati modo Aive numerOSc0gnoscimus; sed hi maXime inter se disthiguuntur. Quod unicuique numero novus addi potest, idea infinitatis XOritur. D. Vis. Haec notio invenitur ita, ut intellectus et rerum qualitates et ideas uitari sentiens, conchl- dat, ceteri paribus pare mutati0nes factum iri Eam Vero facultatem, qua quid mutari potest vim passivam Sive receptivitatem, iam qua quid mutare p0test im

32쪽

sp0 ver activam appella inius. Itaque Vi magi eX aliorum contentione quam ipsa per SeSe cogn0Sci atque

intelligi poteSt.

Vim esse tum animadVertimus, quum aliquid mutatur i. e. quum sit actio. Sed duas modo acti0nes n0Vimus: 0gitati0nem et motionem. Atqui in rebus c0rp0rei neque cogitationi neque moti0ni quidquam invenimu8; quae OSSunt acceptam Otionem per manu tradere moveri, mobilitn neque Vero motionem incipere movere, motivib). Quo fit, ut rebit cor-p0rei n0n magnopere, quid Vi activa Sit aSSequamur. Sed in animo nostro praeter cogitationem etiam actiones et m0ti0nes incipiendi acultatem invenimUS, VO-luntatem videlicet. Igitur quum et voluntas et intellectus animi facultate sint, neque voluntas liberaeSSe, neque intellectu Voluntatem praeStare poteSt. Solu animii voluntatem praestat, ipse in0piae et m0lestiae sensu praeditus quibus qui a Xime Vadat, felix St.

b. Mod mixti, qui variis dei simplicibu conjunctis continentur. Ad 40 ideam pulcritudini resero,

quae exciduis et formae et colorum et voluptati c0nstat vel mendacii 0tionem, quae haec fere c0mplectitur sonos diStinct0s, idea loquentis, Verba quibus ideae significantur, affirmativam et negativam Verborum conjunctionem quae cum mente loquenti ii in conc0rdet. Notiones motus, cogitati0nis, facultatis saepiSSime in variis conjunctionibus inveniuntur, quum illi omnes actiones lia omnium actionum caUSae

contineantur. Effingere debet 0s modos intellectus,

33쪽

iit lingit efflorescere possit. Sed quoniam intellectius ad arbitrium c0njungit neque eo impeditur, quod

primae illae simplice ideae Si conjunctae nuSquam inveniuntur, innumerabilis Si mixtorum modorum multitudo. 2. Ideae Aul, Stantiarum. Substantiae notio quasi medium tenet inter deas Simplice et complexus. Etenim licet ii in circulo VerSentur, qui Substantias et eoidenti in ore liabent, tamen lineo de revera ab aliis CompleXis multum differt. Orta quidem si esse Videtur et SenAntione et reflexione certa ideas in litice Semper una CSSe animadvertimus. Sed in simplices ideas se ipsis ferri, cogitari nequit; itaque consueSeimu incertum aliquod Substractum ponere, quo ferantur HalitateS,

quae simplices idens efficiunt accidentia); hanc vero

Substantiam vocantiis. Quid i initur attributa substantiarum OVimu8, i. e. in lilice illii Sensationis et reflexi0nis ideas, ex quibus iden compleXn OnStat Sub- Stantia ipsas, divinam quoque, noramuΗ. Olent autem attributa Sestu nihil in qualitate si acultates eSSe, quo fit ut neu dea in Substantii tam Saepe inveniatur Substantiarum haec Ienera Sunt: a. quae cogitari li08Sunt cogitative), animi qui haud scio an materiales fuerint quin animOS, Uicunque non urn Sunt activitas, Simul uteriale esse diXerim, quoniam in materia nulli Vis activa St. Dei Subestantia aeterna et innuaterialis Si tota, quoniam in ea nulla e8Se poteAt passivitas. nimi attrit,utaco ἔitandi et movendi vis voluntas sunt.

34쪽

b. Quae cogitari nequeunt inc0gitative), 0rp0ra, quae nihil nisi materia sunt. Attributa e0rum Sunt s0liditas et mobilita 8. 3. Ideae relationum. Si intellectus duas res ita inter se conjungit, ut

alteram conSiderans ad alteram tranSeat, relatio Xoritur. Omnia relationem inire 908sunt quo fit, ut

neque omne relatione enumerare, neque genera StR-

tuere posSimus MaXimo et ambitu et momento cau-Sae et effectus relatio esse Videtur. Quae tum deprehenditur, quum aliquid, Sive SubStantia, Sive qualita Sfuerit, per alienam actionem esse incipere VidemuS. Huc itur temporis et spatii relatione pertinent. Notio identitatis et differentiae tum exoritur, quum rem aliquam, ut nune St, Secum pSa, ut alio tem-Ρ0re St, comparavimuS; perSonae identita non X corporis identitate, sed e conscientiae unitate pendet. Denique relatione m0rale huc pertinent. IV. Vocabula vel signa id earum. Tanta est inter voces et dea c0njunctio, ut, quanti sit lingua momenti, in ipsis n0tionibu formandi multifariam appareat. Sic, ut in SubStantiae n0tione, cogitata Verbo demum constituuntur et definiuntur. Sed eadem lingua multorum errorum RUS OSt, quum Verba, quae nihil aut parum significant, subtilissimae doctrinae esse videantur a loeum Vacuum inanim iudicant. Jam vero de intelligentia, quae judiciis c0ntinetur tota, nemo profecto di8Serat, quin ad

35쪽

Vocabiliorum signa diligenti Asinae attenderit. Id esse linguae prop0Situm cenSeo, ut homo cum liomine ideas quam facillime et citissime c0mmunicet. Quod ita

aSSequitur maXime, ut Vocabula non tam e SingulaS, quam notione Singula Significent, ideae Vero, quae initio erant rerum imagineS, tot genera repraeSentent.

Id autem comparando et abstratiendo efficitur; quae quoniam bestiis saeuitas deest, lingua deest. Sin idea

illa signo terminatur, notioni nomen Si Si, Verbum. Quae quum ita sint, Summa linguae te erit, ut in alter eadem revera iden Xeitetur, quae Verbo Significatur. Ideae compleXae modi definiendo explicabuntur, ita ut alteri Stendamus, quali compositione saeta dea existat. Ideae Simplice non Sunt Omp0sitae, itaque hae non definiuntur, Sed mon Strantur, ut alio vocabulo, quod idem ignis stet, illiistrantur. Sub Stantiae nomen, ut natura fert, quum definiendo, uni significata Substantia monstranda eXplicatur.

V. Scienti R. Ideis inter sese conjungendis intelligentia filorescit, quam Velit ideae in lilice literi S compleXae syllabis et verbis, nunciationi respondere patet. Percipitur enim per intelligentiam certas dea conjunctaSeSSe et congruere aut non congruere et di Sparatas e88e; quapropter ii in rationibu Vei Sallusi', quae inter deas Singulii intercedunt. Quo sit, ut omneS veritates commune in Solo intellectu invenire OSSiS, quoniam dei noStris considerandis SSequimur.

36쪽

1. De partibii Scientiae. Si scientiana universam mente complector, di Visa esse videtur in parte treA: a Physica natural phil080plan, qua rerum et animorum et corporHm Videlicet, SSentiam, naturam, qualitatem, efficacitatem intelligimus Hic agitur α. De rerum identitate et diversitate β. De rerum coeXistet tia. Proprietate varia Anece8Sario conjuncta OSSe demonStrandum St. r. De aliis rationibus δ. De rerum eXiStentia. Ea Vera, quae ad rerum Xistentiam pertinent, non aeterna Unt, UO-niam per Xperientiam inveniuntur; quae ad essentiam pertinent, aeterna Sunt et ipsi rebit considerandis intelliguntur. b. Praetica, cujuA TRViSSima par est ethice, doctrina eorum, quae in facienda, ut 0na et utilia prop0sita, felicitatem a Xime SSequamur. e. Semiotica Sive logica, quae de ignis disputat, quibus utimur ad res intelligendas et ad intelligentiam communicandam de dei et vocabulis. 2. De gradibus cientiae. Speetat scientia dearum conjunctionem Vel Si Vocabiliorum, nunciationem. Quodsi non ad arbitrium conjunctum est et deae conjunctae reVera congruUnt, Vera At nunciatio. Suilicet vera et salsa non uideas cadunt, sed in enunciatimies; ibi tantum diei poSSunt, ubi affirmatur aut negatur aliquid, i. e. in intelligentia. Sed quo clarius apparet, idea AEBUn-

37쪽

ciatione e0njuncta e0ng ruere, e maj0r est Veritatis evidentia. Video autem ex variis modis, quibus intellectus idem um congruentiam aut diSerepantiam percipit, quinque maxime evidentiae gradus effici, ita ut

hi fere intelligentiae gradus degrees fon0Wledge)appareant. a. Intuitiva, quae est firmissima. Hi enim intellectus ideas congniere aut di8erepare continuo percipit, nulla advocata alia. Ejusmodi propositiones per Se Vidente Sunt, neque men denegare potest; neceSSari approbat. EX U Sequitur ut non X arbitrio aut sponte pr0bemus, qu0 Munt CarteSiani, sed determinemur pr0rsus. Ita quod de n0Stra existentia Scimus, i. e. de tota perSOna OStra, et animo et corp0re. Neque Vero generale tanti maenunciationes, Verum etiam particulares qu0d est nigrum n0n est album c0ntinu sunt evidentes quidqu0 liae, unde illae pendent, primae omnium intelliguntur, ut Supra dem0n StraVimUS. b. Demon Strativa, Sequens, Sed jam dubia neque tant0pere Videns. Quae quum argumentationibuS, rationibus, demonstrationibus, aliis denique deis paretur, nititur in intuitiva cientia, quoniam quicquid in demonstratione dieitur, continuo Viden esse debet. Ea ver ingenii facultas, qua mediae notiones inVeniuntur, concluSione nectuntur, demonstrationes efficiuntur, dicta c0nfirmantur, rati Vocatur. Huc ergo pertinent disciplina moralis, mathematica Dei Scientia. c. SenSitiva, quae est neque intuitiva neque dem0nStrativa, Sed tamen pura de p0ti0r Per hanc

38쪽

res materiales esse persuaSUm habemus neque enim quominus sentiamus aliquid in animo impedire p0ssumus igitur causa erficien nequit Sese in animo solo posita. Propterea de illi non ut videtur rite dubitamUS. d. Fides. Haec certa Si probatio quae propter justa causa Semper t. iginu contra rationem nequit esse. Si sane in fide persuasi et certissima quidem tamen firmitas eientiae tantummodo est propria quin adeo Si religionis dogmata ex fide firmitatem assequantur, t0llitur fides. Igitur nihil pro divino stat haberi debet quod sit contra rationalem aut sensitivam cognitionem. e. Opinio, gradus infimus. Sedieet si nulla probaremus judicia nisi quae directe aut indirecte evidentia fuerint, praeter intuitivam et demonstrativam

cognitionem nulla esset persuasio. Sed Xiguus pr0- laeto persuasionis campus esset. Si aliqua Veritatis Sphaera quae quum nou Sit evidentiae luce collustrata, tamen in verisimilitudinis dilueulo versetur ea Ver0 persuaSi0 quae Verisimilitudine melim . Opinio est, qua imperfecta hominum seientia adjuvatur. Liquet opinionem 110u tam ne eessario quam Seientiam probari neque tamen omnino sponte fit, quoniam est quaedam verisimilitudinis ad intellectum vis. Quae quum ita sint triplex si ad rationem reVOeaVeriS. Hun- elatio SSe potest:

39쪽

pl. Supra rationent. Uam Vera in aut verisimilem esse e priticipiis Sti nequit repeti. Sic 0rtuos esse

; . Contra rationem quae repugnat deis laris et distinetis V. c. multo eSSO DeOS. 3. De scientiae fide et auctoritate. a. De amplificatione Seientiae. Restat ut quae Sit iugulorum verorum fides aueroritasque VideamUS. Hic primum eaVendum esse videtvi . ne identieis judiciis, ii praesertim, quibus quod in dea compleXa continetum, de eadem praedicatur, analyticis Videlicet illam cognitionem parari arbitremur . tinning proposition eSS. 4. 8 . Triangulum tribus lateribus esse Verbo eriSSimVm ad 0-eendum minime idoneum et centadrum animal esse. non minus Verbo erum est quam illud: hominem

esse animal.

b. De realitate Scientiae. Majoris momenti illud est utrum lentis humanae Vera omnino ad verba tantum an ad re pertineant. i. e. num deis judicio conjuncti rerum conjunetio resp0ndeat necne. Si deae Um rebUS Congruunt realis est intelligentia similiter Si dearum conjunctio eum rerum conjunctione congruit. Tota quidem scientia in deis versatur sed aliud est in deis versari pr0rsus subjectivis aliud in deis quae cum rebu Congruant. Quaeritur ergo num quicquid delira iit inepti homines e0dem jure veruin Sit atque quod ani

40쪽

res materiale eSSe perSi 1aSUm habemus neque enim quominus entiamus aliquid in animo impedire p08sumus igitur causa efficiens nequit esse in animo solo posita. Pr0pterea de illi non, ut Videtur, rite dubitamUS. d. Fides. Haec certa Si pr0bati0, quae propter justa causa Semper fit, igitur contra rationem nequit esse. Si sane in fide persuasi et certissima quidem, tamen firmitas eientiae tantumm0do S propria quin de si religi0ni dogmata ex fide firmitatem assequantur, tollitur fides. Igitur nihil pro divino est at haberi debet, quod sit contra rationalem aut sensitivam cognitionem. e. Opinio, gradus infimus. Scilicet si nulla probaremus judicia, nisi quae directe aut indirecte evidentia fuerint, praeter intuitivam et demonstrativam

cognitionem nulla ASet perSuasio. Sed Xiguu profecto persuaSionis campus esset. Est aliqua veritatis Sphaera, Hae quum non it evidentiae hic c0llustrata, tamen in verisimilitudinis dilueui versetur, ea Vero persuaSi0, quae VeriSimilitudine efficitur, opinio St, qua imperfecta hominum scientia adjuvatur. Liquet opinionem 110n tam essessario quam Scientiam probari, neque tamen omnino Sp0nte fit, quoniam Stquaedam verisimilitudinis ad intellectum vis. Quae quum ita sint, triplex, Si ad rati0nem reVOcnVeriS, enunciatio 8Se poteSt: u. OnSentanea rationi, ea Videlicet, Hae argumentatione, Sensatione ad extremum et refleXione nititur . . Deum CSSE.