장음표시 사용
201쪽
hominum reliquias; donaria maximorum principum,auro gemmisque splendida; vestes secras, atque omnem servitii divini apparatum insignem. Et cum simul altaria, sacella, aediculas ambiendo, statuarum atque Oaginum insigni rem ornatum considerassent, de hora prandii jam initaret; ad Palatium deinde reversi sunt, dc lautis epulis corpora T fecerunt. Α prandio cum urbis visendae caussia aliquandiu equis circumvecti essent, populumque & aedificia urbana
insigniora vidissent, Archiepistopus Carulum S ejus fami- Castru μ' hares duxit ad arcem visendam, ultra sumen in eminentiisse Sia montis specula positam: ex qua tueri urbem, & hostium insultus procul arcere possitnt. Porro clim jam ante plurima saecula D. Augusti auspiciis, & T1. Caesaris ductia, in alpina gentes Raeti, ac Salassi, mox ultra Alpes Vindelici, Norici ac Pannones bello molestari & subjugari coepissent: locum illum Romani inter alia ad Alpium fauces ulteriores situ
portunum ac tutum castro praesidioque firmo munierant;
ne occludi ab hostibus pollent, dc ut legionibus via semper per Alpes pateret in provincias ulteriores. Unde praesidio De ista amnique vicino nomen militari vocabulo ex ossicio & esse runde docta. ctu volunt inditum: & a juvandis viis, ac expeditionibus ca-L. vim strum Iuvaviense, de amnem Juvavium appellatum : Qui amnis. ex Alpibus onus Teriolanis pcr Noricum delabens, Oeno primuin, ac deinde Danubio apud Boiodurum miscetur. Castru I- Videmur etiam Romani castorum idem faciliore vocabulo. VIM per syncopen Juvenie nominalle. Nam in libro pro uncia rum populi Romani legimus, praefectu legionis primae N ricorum militum Liburnariorum cohortis quintae partis si perioris,st ante adhuc Imperio,ad Juvense in praesidio fuisse. Coloni Ab 1 ub dispositione Ducis Pannoniae primae,&Norici ripensis. ων ro. Subactii Augusti, ut diximus,ausipiciis vicina provincia,cum Romano imperio adsuescere,&pace fiui incepistet: urbs in adversa ripa si ab castro accrescere,& commercio Romanora florere simul,& ab ipso flumine, 'icinoq; castro Juvaria vocetri coepit, Colonia vero Romanorii eo fuisse ab Hadriano Rugusto de iustum, haud obscuris argumentis liquet: cum
qi od Hadrianam quoque nuncuparint, velut antea probavimus: tum quod iure legibusque Romanis usi, magistratus tuos decuriones, ac duo viros iuris dicundi more colo Larum veterum ea civitas habuerit, quemadmodum ex m
202쪽
PRO DICI us. 14spitaphiis, marmorumque titulis antiquis aperte eonstat. Equibus unum adduxisse issiciet epitaphium: quod non procul inde ad ejusdem fluminis ripam in oppido Burcus,
L. BELLI CΙΟ. L. F. U A RTION IDXCuRIONI. IUVAVIENSIUM II. VIR. J URIS. DICUNDI UIX. ANN. LVII. SAPLIAE. BELLATUM ARAEC O N J V G I. UIX. AN. L XII. BELLICIUS. SECCIO. ET BELLICIUS. ACHILLES CUM CONJUGIBUS. EX TESTAMENTO. FACIUNDUM CuRAUERUNT.
Atque hoc quidem pacto, quae prae vetustate, hi storia- -uagia
remque inopia oblivionis & ignorantiae tenebris sunt im ratumr-voluta, jam libris veteribus abolitis, ex qualibuscunque am 'πιδο σώσ-tiquitatum reliquiis saxorumque fragmentis, quibus maiores nobis multo prudentiores memoriam rerum suarum posteris reliquerunt, in lucem eruere fas est. Sic etiam Imp. Minor
L. Septimii Severi temporibus urbem istam Juvaviam ap- μ' - - tellatam fuisse, sexum aliud antiquum docet extans Salim mpropet uinii in aede sacra D.Ruperti,cujus haec est inscriptio: rerm gestarum IMP. C AES ' . memoram
L. SEPTIMI. SEUERI PII. PERTINACIS. AUGARAB. ADIAB. PARTHICI MAX. ΕT. IMP. CAES. M. AURELANTONINI. AUG. PARTHICI MAXIMI. COL HADRIUVAU. D. D.
Ceterum de urbis hujus origine & antiquitate jam sorte M. mis multa. Pergendum cum principibus in castrum Ju- Castra Lia varaciae, quod olim Atulana, Hunnorumque barbarie sariensis Κ fundum descriptio.
203쪽
bhar funditus cum urbe eversiim ab Gebhardo episeopo primum
βο-. excitari ex ruinis suis coepit, post nostrae salutis annum millesimum quinquagesimum circiter,cum jam annis amplius quingentis jacuisset desertii Vmpliarunt aedificiis succecsores ejus locum situ ac n... , hostili incursione tutissimum. Sed patrum denique nostrorum memoria principes de m -- Αrchiepiscopi, poli bellum rusticum , quo tota fere G ama- suum. nia superior tum quasi servili tumultu libertatis Euangelicae praetextu flagrabat, & vastabatur, turribus, muris ac propugnaculis spissis adeo munierunt,ut nune inexpugnabilis arx videatur. Unus patet dumtaxat ad arcem accessus, via ardua ac difficili rupem circumambiente, quae tandem perlizn um pontem sublicium introducit. Cingitur alioquin inciriscuitu praecipitio vasto, nec a vicinis collibus aut montibus propter distantiam tormentis oppugnari poteth Cultoditur
continua militum statione, nec admittuntur in interiorem
ejus conspectum peregrini aut ignoti: nisi vel cum principe veniant, vel ab ipso tesIeram adferant. Carulus princeps fiatus atque prospectus considerati iri vehementer delectatur, atque structurae rationes libenter discit ab Archiepiscopo ,
qui eum circumducere per propugnacul turres ac moenia ;monstrareque torimenta, machinas, tela, globos, Omnemq;
apparatum vani generis bellicum ad arcis defensionem ab unde comparatum. Aperta sunt etiam interiora magnificentissimi instar Palatii aedificia, cujusvis etiam Principis habitationi accommodata, stipellectile dc ornamentis suis instructa. Inter quae Prin ceps Carulus admiratur antiqui Tatat mam illam pulcherrimi operis ineam statuam humana si area Annia tura majorem nudi juvenis stantis in rotunda basi; in euius sua .L fcemore dextro duorum nomina, quorum cura & impensis ckerrima. transportata in provinciam dc erecta fuit, leguntur his notis inscripta:
Α. POBLICIUS. D. L. ANTIO C. ΤL BARBIUS. Q P- L. TIBEREt non dissimilis est illi marmoreae quae Romae visitur in hortis pontificiis sub Vaticano, dc putatur Genius Principis
ves Antinoi illius esse , quem natimus Imper. sibi charissimum,
204쪽
mum,de morte praepropera sublatum, numero deorum adseribi jussit: & cujus ob memoriam ubique terrarum templa, aras ac statuas eris, sacra, sacerdotes ac flamines institui voluit. Arque ud etiam aeternitati eum magis consecraret, in AEgypto, ubi in Nilo periit, urbem condidit, & ex ipsius nomine Antinoi polim appellavit. Hanc vero statu- --ε am, vastantibus Romanas provincias barbaris, e I avia pol Hadriana, vel alio loco vicino avectam inter montes, sepultam in terra, absconditamque fuisse constat. Nam abhine ante annos LXX. primum a rustico, dum agrum foderet,est inventa in monte S. Helenae,apud oppidum S. Viti: undceandem postea Mattheus Langiu a V ellenburg, Cardi- Marsheus natis & Archiepiscopus Saltaburgensis, transtulisse dicitur, Lama
ut erat antiquitatum & virtutum omnium summus cultor Cardinatuci admirator, doctorumq; virorum Maecenas sui temporis tre--
maximus. Principes ambo cum omnia visu digna iiDcastro piscopuου. perlustrassent, appetente jam nocte descendentes in urbem atque Palatium, reversi sunt ad caenam. Jam C.uulus de dis cessu cogitare, & missionem ab hospite amantissimo flagititatare coeperat: sed quia postridie fetium erat diei dominicae , & quod Archiepiscopus magnificum apparaverat convivium, invitaveratque nimini collegii praelatos, dc praecipuos vicinae nobilitatis proceres, moram illius diei negare . non potuit. Qui partim rei divine obeundi datus,ciun principes ambo ante prandium Missae sacrificio,& pomeridiano Vesperatum ossicio interesse vellent, partim splendidis epulis , & jucunda summorum virorum in conversatione trans-amis est. A. D. xi I. deinde Kal. Octobris,omnibus jam ad Dis Mis . iter paratis, prandium in proci nctu silmptum est: eodem- Mopsorisque mature finito, Carulus princeps hospiti tuo pro omni -- humanitate ac beneficentia gratias immensas cum egisset; μμωνι signo prosectionis dato, disceditur. Arctaiepiscopus autem,
licet honorem recusante Carulo, omnino comitati ad aliquod stadia voluit,eundemq; cum magno prosequentium nobilium comitatu per iter unius horae dcducere ultra Juvavit fluminis pontem: ubi amanter Carulo cum gratias. egisset, quod suam hospitii atque amicitiae tesseram non neglexisset, felicem ac faeilem prosectionem precatur, porrectaque praecipuis ex ejus cohorte dextera, ad urbem revetasiirus singulis benignὶ valedixit: Illi vero proficisciuatur
205쪽
eodem die per tria miliaria, dc vesperi perveniunt ad limites Saltaburgensis ditionis: ubi noctumum hospitium Archiepiseopus iam antea praemissis ccccinomo ac ministris nobilibus, pro suo splenisore parari, & de rebus omnibus, quae Carulo principi ejusque comitatui universo necessaria ad victum commoditatemque videri poterant, abunde provideri jusseiat. Ibidem postridie, quia dies erat Divo Matthaeo Apostolo dicatus, mane rei divinae primum vacarunt: sumptoque deinde prandio,Carulus oeconomo familiatq; Principis Archiepiscopi gratiis humaniter actis valedixat, atquChis ex more Mnia dari jussit. Tum iis dianissis, per Noria
cum mediterraneum vesius Alpes Rhaeticas cum suis co
tendit, tertioq; post die pervenit in comitatum Tei tolensem avunculi sui Ferdinandi Archiducis Austriae: provinciam , Alpibus licet inclusam & extentam per ipsa juga Rhaetica:
fructuum tamen, rerumque ad vitam humanam necessariarum, nec non duri, argenti, metallorumque omnis gene
ris optimorum copia tam locupletem ac ὀivitem: ut eam aptimine & admodum facete Maximilianus Aug. Ferdi nandi proariis hanc rudem & agrestein rustici tunicam appellare consueverit, multis quidem plicis & ruetis horridam, ac de formem: valde nihilominus bonam, calidam. ac commodam esie dicens. Ε montium enim visceribus imgentes hauriuntur metallorum thesauri: cacumina vallis silvis, serarumq; multitudine plena sunt; colles Zc clivi se gibus ac vineis: valles suminum ac sontium aquis irriguae, armentis & pecoribus refertae sunt: quae pabulo non minus, quam lacus & stagna inter montes spaciosissima variis re optimis plicibus adundant. Itaque comitatus iste nons
lum ducatui sui nunc principum dominia appellant) verum etiam regno divitiis potest aequi parari. jam expectaverat ante bimestre Ferdinandus Ares idux sororis suae filuum Cami una principem : vcrum intelligens ipsum adhuc a Caesare detineri, & nesciri, an eo anno proficisci in Italiam deberet: clim autumnali statione valetudinis recreandae euissa pergere ultra Danubium in Boios ad Herciniae sylvae' thermas constituisset, discedens, senatui gubernatoribus. que provinciae curam i Imposuit: ut si forte princeps Carulus se absente illac iter faceret, eum pro statu ac dignitate, velut
finguine sibi proximum, utpote sororis sua: tilium, quam
206쪽
' PRO DICIUS. I4 humanissime exciperent, Zc tractarent: in urbibus, oppidis, Scastellis ipsi comitatui que stio hospitia parari gratuito limberent : visu digna quaeque Oeni ponti, locisque vicinis aliis
ubique imonstrarent: in omnibus rius expectationi, votisq; satisfacerent; tanquam si ipse praeneus adester. Huic Princit is mandato obsecundatum abunde fuit, sed male Camum habuit, quod ipsi ini avunculum domi videre, atque praesentem amplecti non potuerit. A. D. VII. Kal. OEt bris , paulo poli meridiem appulit sua tum, ubi antra Cyclopum, & metallorum fodinae multaevissentur. Pagus est magnus, forma viarum Ac aedificiorum pulchritudine, populiq; frequentia cuivis oppido celebri comparandus. Adivenientem magistratus amanti ssime excipiunt, adventum gratulantur, dc ducunt in Palatium, quod Principis ibi per- amplum est,omniaque ibidem ad ejus usum esie parata, re- ipsa demonstrant. Adest mox sodinarum architectus, metal-lics rei peritissimus sibi mandatum dicens,Principi est e pr sto, & omnia monstrare, quae cuperet, dc visu esse digna scuret. Caresus, ut erat ocreatuS,cum cohorte suorum precipua confestim sequi ductorem,cum plurumuri diei adhuc stipem esset, dc videndi studio flagrans,nil temporis perdere voluit. Jubet Gimnicus adferri faces, ac taedas plures; ne luminis copia in obscuris cryptis deesset. Pergunt extra pagum ad montium praerupta, ubi multa fodinariim antra a longe vIsuntur: E quibus quicquid metallici exscindunt, carris evehunt, superfluaque in tumulos egerunt, & veluti mont smontibus imponunt: adeo uti videantur vallae nipes sua viscera evomere,ac sensim novos montes producere. Nec procul inde sitiit officinae,in quibus metalla praeparantur, ac discernuntur. Mira, ic valde iucunda ibidem erat consideratio, ut ingenii humani indus lita, atq; ipsa natura se mutuo juveni : dc ut haec variis machinis coacta servire cogitur; praesertim aeris dc aquae vis fluida & mobilis. Rivi enim ingentes e montibus deducti per canalcs & tubos rapido lapsu rotarum magnos ac concavos orbes circumagitant impetu tanto: ut earum quaelibet multariim rotarum ac machin xum labyrinthum quendam continκo motu perniciter volvat, & quatiat cum tanto strepitu,ut in Vulcaniis antris CD
clopa mallei,incudesq; majore non possent reddere. Ostendit primum Architectus principi Catulo varias lapidum, ac x a marmo-
207쪽
marmorum species e montium venis excisas, e quibus aurum, argentum, aes, stannum, plumbum, aliaq; diversa m talia pollunt expurgari. Monstrat multiplicem eorum mixturam non selum,uerum etiam aeris atque argenti ramos ac virgulas, quemadmodum in venis reperiuntur. In seper Maurum, quod coctione haberet opus, donec ab argento su rit separatum: excoctiimq; vocant obrigum, cum igneo colore rubet &resplendet, ut Plinius libro XXXII I. cap. ID. docet. Aliud item, quod omnino purum, & ignis expers ci-set, ostendit: quod a Giaecis appellatur. Docet dei mde, purarum venarum fragmina in capsulas. conjici, atque praesertatis pistillis tundi ab aquaria rota versatis, ac tenui mox cribro secerni: transmeantem pulverem moliri, non transmeantem rursum pistillis subjici, atque amplius tundi. Lapides vero grossiores, quibus metalla sunt mixta,primum malleis minui,lavari in lacunulis, ac palis agitari mal Vec', cribrari, ac demum moliri. Et haec omnia, priusquam materia metallica per fornacem excoquatur,confleturque. D citur deinde princeps Carulus ad conssatori atri ossicinam , ubi metalla in fornacibus excoquunt, liquefaciunt, argentumque ab aere, cuprove secernunt. Folles ingentes aquaria rota si iblevati assiduo flatu,continuoque motu magno cum fragore flammas in fornacibus excitant: adsunt operarii, qui metalla superius injiciunt, & alii, qui res bivium &a contusis saxis separatum ex inferiore fundo magnis cochlea-sibus exhauriunt, & in modulos transfundunt. His omnibus non sine admiratione perlustratis, transeunt in vicinum
hypocaustum Carulus Princeps, Gimnicus, Pighius, aliiq; ex cohorte nobilium, induunturque canabinis tunicis , cinguntur pellibus a tergo sedem tegentibus, & capita cucullis muniunt, ne conspurcarentur stillicidiis per fistiuas monitium in sodinas continue defluentibiis. Ridiculus videbatur esse Paniscorum aut Satyrorum chorus, qui iam Mollib- ωρ tu incto A eo per utres, Ut Mantuani poetae verbis Megantissimis dicam. Ante s dinarum olitum expectabant operarii plures habentes vehi .cula lignea truulia, quatuor in ferreis rotulis currentia, quibus singulos excipiunt, atque praelucentibus taedis per montis trabibus suspensi cavernas, & cuniculos vehunt acltrui
208쪽
PRODICIUS. Is eri asere milia passuum priusquam pervenirent ad puteos,&ad aquarias mahinas. Strepitus ingcias aquarum sub tr B1bus per obscuros meatus labenti uni horrorem saepius in- infodinis Critiebat. Magna etenim aquarum Vis per montium filii i- Ilisaurixa, frequenter influit ita fodinas, atque puteos, quibus opexa impediuntur metallica, operariique,etiam aliquando subnaei glintur. Quapropter ingens, & sine ulla intermissione Iabor est adhibendus ad exhauriendum aquam continuEPer meatus varios exundandem. Eademque necessitas varia tn: menta, dimachinas excogitavit: quibus h maxima e re Profunditare puteorum, qui nonnunquam ad quadriimsCntas orgyas excavantur, affluentes undas egerant. Cochleis ab Archimede primum inventis ad aquas divertem das & in altum ejiciendas ii ia suit olim fgyptus, teste D: odoro: sic nune etiam incredibiles fiunt in nunc finemam penta, inaestimabiles erantiantur labores. Sed visti imprimis digna fuit machina aquaria , quaesita facilitate supei atomnes ejus generis fabricas, vel a vetetibus, vel nostro saeculo inventas. Rotae binae, quas bigales appellant, cylindrum
medium volvunt ac revolvunt huc illuc alternatim contrario aquarum fluxu impii ista,quarum rivi diversi per canales ac tubos in rotarum alas lacunatas ex alto ducuntur. In cylindro grosso catena bis terve qumterve circumvoluta duos culeos magnos in aequilibrio inter semicirculares ansas se reas, quo facilius cifundamur, suIpcnibs in diversiim, perpetuo motu trahit. Ru9rum quilibet ex tribus pellibus bubalis unct1s ac recentibus conlutus , & ferreis circulis informam trochi turbinatam extentus est, in eam amplitudinem ; ut dolia liquoris sere sex aut septem capiat. Trahit, inquam, in diversiim culeos perpetuo motu catena,plenum alterum aqua e putei fundo ducens in altum, vacuum alteriim,& effusium simul reducens in profundum: prout cylindri rotundum corpus ab una parte catenam erigens, ab altera demittens alternatim VolVitur.Atq; ea proportione, ut, dum effusus ad putei sundum veniens culeus aquam haurit, at rer extractus extra puteum suam cisundat. Adiunt Drrimisque,ppe rotas duo lacus lignei perampli plurium doliorum capaces, quibus allant 1 emper operarii duo, qui culeos, io O Dr ras,& fluentes ex adversis partibus aquaeductuum rivos ob- I serVant, opus sins quisq, vicibus alternantes. Dum enim hic '
209쪽
in dextro putei latere culeum exurgentem excipit, eius I hrum applicat unco ferreo e fronte lacus prominente,simuLque rivos aquaeductus vicini ad rotam vertit, in canali tab tam aquis obiectam semovens: interim culeus unco implicitus invertitur. & suum onus aquarum effundit in lacum.
exinde per canalem magno cum impetu in rotam curi rentiatam, quae per alios ductus eas extra sodinas eiicit. Et ejus imterim socius a sinistris alteram rotam aquaeductus sui core rio fluxu , canalem tabula obturans, liberat, ut eadem moκ vacua nium invertens alteram aquis onustam sequatur.
Atque haec sedulo curanda stat apprime, ut simul hi duo
semper laborent, dc vicistim alternent opera contraria, ut dum unus a dextris aperit m Os, dc rotam tuam aquH on rat, alter a sinistris claudat. & suam evacuet. Ac e contra
dum hic rursus aperit, ille claudat. Quo ni, ut una rota lab ret, altera sequatur; unus culeus effundat, alter in fundo putei eodem momento hauriat. Alioquin contingeret, ut contrariis aquarum fluxibus simul impulsae rotae non solum sisterentur,sed etiam confringerentur. Verum hac vicissit dine diligenter observata, movetur machina tanta cum c Ieritate, ut interdum igneae scintillae ex madidis lignis excutiantur : & quatuor dumtaxat manus nurg cum facilitate montis totius concavitates,vicinosque puteos, in quibus lapicidae operanrur, exsiccent, rapidos fluviorum instar tor Tentes, e rotarum canalibus evolvant nocte dieque. mimox per cuniculum subtus ejus tabulata, aliosque meatus caeco murmure defluunt extra montem in proximas valles.
His visis, monstrat fodinarum arehitectus profundissimos puteos, e quibus metallica saxa lapicidae malleis acutis
exscindrent; & qua ratione materiam omnem haustoriis urnis e machina tractoria pendentibus quam duo in ombem torquent in extrahant, trusilibusque vehiculis per c niculum evehant. Promptus videbatur princeps Carulus ad descendendum per funes, uti solent, in puteum unum, ut videret lapicidarum labores, & metallorum venas ac seis des in montium viscoribus: sed fodinarum praefectus dissu sit, dicens aerem illum si1bterraneum crassium,impurum, Mhumidum insuetis pericillosum esse: nramo vix ferre saepius flammas lucernarum aut facularum. Ideoque necesse esse.
ne lumina in Plutonis ossicina intinguantur, n e m
210쪽
PRODICIUS. 233 iliciaere impuro sittacentur, follibus ae vcntilabris tu
hoc paratis Ventos aurasque recentcs concitare. His auduris, mutavit Carulus consilium: dc cum iam serum esset, vehiculis revectus cum suis extra fodinas ad hospitium sibum rediit, eademque nocte liberaliter ibidem tractatus est. Postridie rebus divinis diei dominicae in si immo templo
cum mane interfuisset, mature sumpto prandio, Halam itinere horarum fere trium inde distans oppidum properaVit, materteram sitam Mariam Ferdinandi Aug. filiam ex itinere salutare cupiens. Hala a salinis vicinis nomen habens, duarum horarum itinere insta Oeni pontem sita est intcresti ssimos Alpium montes ad dexteram Oenii defluentis ripam. Et quamvis non admodum sit magna, aedificiis tamen Pulchra est, fontium aquarumque rivis amoena, nobilitate frequens, dc metallicis negotiationibus dives. In hac urbe prudentissimus princeps Hrdinandus Aug. nostra meminxia petramplum a fundamentis exstruxit Palatium,cum templo Pulcherrimo contiguo, non solum sibi quidem ad secesitim & delicias; sed numerosae proli siuae qua foecundus, discelix admodum fuitὶ ad virtutum gymnasium: ubi a primis unguiculis in tenera aetate filii, atque imprimis filiae, quas plures habebat,ab aulica contagione semois possent Nducari,&principe dignis artibus institui. Ad aulae nibit minus regiae normam disciplinamq; familiae sit pellectilisq; si1fficienti copia Palatium instructum erat: sed exulare sein-
per debebant vitia, admittebatque nisi viros vitae integrit te, literarum, aletium, atque linguarum peritia praestantcs, adeo ut illi nulla non invideret academia. Aderat pater Optimus ipse secessum aliquando petens,ut charissimae sobolis incrementa, mores,studia, atque exercitia recognosceret: qui idcirco lubenter, cum negocia publica paterentur, O niponti, ubi curia, senatusque comitatus, ac pro inciae T riolanae semper esse solet, cum imperatoria cohorte nonnunquam aestivare, vel hibernare silebat, ut vicinior citcta In hoc itaque gymnasio feliciter duo Caesares ac Reges aeVonostro, multi archiduces pueritiae rudimenta in virtutum exercitiis posuere: Ac ex ejusdem parthenone Christiani orabis summi quique reges,maximique duces ac Principes,sibi filiisque suis nuptias petere solent. Ceterum ex filiarum numero duae Margarita di Maria in tam probo Christianae