Iusti Lipsi De amphitheatro liber. In quo forma ipsa loci expressa & ratio spectandi. Cum aeneis figuris. Omnia auctiora vel meliora

71쪽

cs , DE AMPHar HEATRI seen 8ndus, in illo etiam Romano. Arcuum dimensio, auctore Sebastiano Sertio eximio architecto, haec. Primi arcus altitudo pedum XX iri. latitudo, xo. Columnarum utrimque altitudo, pedum xxvii. Epistylij deinde, Zophori, Coro uicis, pedum circiter V ID. dc s. Altitudo secundi arcus,pedum x X III i. latitudo X II. Columnarum eius altitudo pcd. xxv O. s. Epistylij, Zophori,

Coronicis, pedum i x. s. 'Terti j arcus altitudo, pedum X v i i. s. latitudo I x. s. C lumnariam, x x. s. Coronicis, V., In parte ima ad terram enirn iterum descendo triplex continuatur Porticuum ordo, quae ambiunt& sustinent totum: opus. Ex iis, Porticus extima, lata pedes xio. Media, pedes

Pon plures I X. s. Intima, pedes vi Q. s. Ex hac, portae siue aditus decem ocres octo in Arenam. interque eas duae grandiores oppositae, qua longissimum Amphitheatrum est. quarum latitudo, pedum Ex t i. unciarum v i. At Arenae ipsius longitudo , perti-- cas continet X MXVIIII. latitudo, xxi i. ita ut in pertica pedea numeres v i. Gradus spectaculorum C Torello de- 'qm finiente) non plus quadrazinta duo: alti sinauli pedem dc via

dimensio. cias II. laci, pedes ii. Excipio quod in media cauca, gradus

unus est excelsior: unum dico, ex Torelli mente. nam qui Formam hanc nostram concepit,tres adnotauit.ὶ qui altus pe- Praecinctio des ii. Vncias u i. Eum, Praecinctionem siue Diazoma cense- se,ui ita mus. At Scalares gradus, qui ad Vomitoria: minores scilicet, quam illi sessiles, nec alti plus quam uncias vi l. lati tamen adae-Quamo- que ac sessiles. Sedere in his Gradibus potuere,Torelli calculo, tia' es i. hominum ad vii nes tria millia centum octogintaquattuor : ita ut λ.A. . singulis pes& medius adsignetur ad sessionem. Harum om- qmbus his nium mensurarum auctores mihi Torellus&Sertius mec in re quae manuum&lineae est, fidem meam ego temere ob stringam. Plura & magis minuta quisquis voles, apud eos vide. C A p v T

72쪽

De Amphitheatro, Polae. ' O L A M urbem Istriae maritimam esse scimus, coloniam Romanorum priscam, & quae tulia Pietas olim dicta. Innac vestigia & reliquiae multae antiquorum operum: duum. que inprimis insignium , Theatri & Amphitheatri. Vtrumque Seb. Sertio accurate descriptum : cui viro praeter proprias laudes, obuenticia illa accedit, quod doctor& ductor fuit ad Architectonicen , Gulielmo illi Philandro, viro vere perito& apud magnos magno. Sed hoc Amphitheatrum Polanum alia quadam forma & facie structum, quam ea quae alibi videmus : ideoque iure me allicuit ad exprimendum. Non enim e lapide aut uno opere tota moles fuit: sed exterior tantum pars,quae lapide quadro adsurgit cum columnis suis,opere item Rustico facta. At interiora omnia membra, subsellia, aditus, gradus, podia e ligno fuisse certum est ; & pro tempore construi potuisse, destruique. Itaque hodie totum illud internum vacuum apparet, nudo tantum muro: & quod in tabella nostra expletum hic vides, anisnuest& mente Sertiana. Situm est in urbe media, ad montem , totiusque operis dimensiones pete , si voles , ab eo quem dixi, accurato a chitecto.

qua ilia vissumi tui

74쪽

De Ambitheatro Nemausinit Tori hoc nominis & celebris, non per Galliam solum,

sed per Europam. Et credunt multi, eximium etiam obm opus fuisse: non ego, qui scio maiora multo & operosa magis habuisse ' Lugdunum, Viennam, & nobiles illas Gai liae urbes. Prae quibus, quid Nemausus Nomen tamen noni κώω uο- iniuria retinet:quia & pulchrum est quod satis si ,δc integrum magnaparte. Quando vel a quo structum, nescimus:nec nugari mini aut rixari iterum cum aliis lubet. Hoc reperio nota Lucies.cignum, olim a Gothis loco arcis habitum, & contra vim fir- malum. Rodericus Toletanus id notat in rebus Hispaniae, lib. DI. cap. v II. appellatque Praesidium Arenarum. Formam eius dimidiatam hic adpono. cetera vide & quaere apud Iohannem Poldum Albenatem , in libro quem inscriptit Antiquitates Nemausi.

76쪽

meam nihil tamen obligo. Netu ne an nouum, α inu comvisensu ratio

.u falsi, pendeat a meo auctore. A M p AiτΠEATRvMini hi superest mirum,nomiinistra quod latere tamdiu in illa Galliae luce potuisse vix sit fides. Nullumne ex tot curiosis &auidis ingeniis vidisse, notas se prodidisseὶ nullum. Itaque fateor. cum delata primum ad me res fuit delata autem ab Cornelio Aquano,viro eius in odi monumentorum veterum diligente: ὶ haesi, medius inter credendi temeritatem & pudorem reiiciendi. Valde enim ille ad seuerabat. & simul Forma, quam offerebat, videbatur non es.se nouitiae aut calidae inuentionis.Tamen etiam hae rebam. donec perueni ecce ad caput ipsum famae huius & sormae: qui noli auribus suis, sed oculis sensibusque id credi volebat. Cur repugnarem vidiste serio adficinabat, calcasse, deformasse. Is fuit Laeuibus Kersma rus, vir grauitate & doctrina apud nos notus: qui in finitimis huic Amphitheatro locis,aliquot annos egit.Non semel ipse lustrarat,no semel cum eo alii quos etiamnunc vivos nec procul positos, testes aduocabat obseruationis suae & dimensionis. Itaque ausus sum hac fiducia Fosmam totius operis dare & descriptionem: quq a mente quidem& lingua aliena erit, a stilo tamen & ordine nostra. In quo siquid peccabo,designando aut dimetiendo: quae mea culpa esse potest, praeter credulitatem ζ quam non nimis hercle deprecor, quoniam reuera, ut Comicus ille ait,

Est isitur hoc Amphitheatrum, quod dico , manu quidem

& arte humana factum fed ita, ut videri possit a natura totum enim excisum & cauatum est in monte, sine externa ulla maiateriatione calcis, lapidis, ligni. Mons in quo & e quo id est ab est pluς minus cliei mediae itinere a Ligeri fluuio, parte ea qua ab Andegauis in Pictofies stur: ubi pons priscus,quem C aris aliqui appellant.Pagus haud procul inde, tui dicitur Dou us.

tamen i scitum.

auctor hi ius descrip iionis uiatius.

77쪽

D DE AMPHITHEATRI sMons est lapideus totus, cuius generis ibi plures: sed lapi 'etamen non plane duro, quique caesuram ct ferrum facile admittat. Color ei, qualis Tyburtino: e quo Titi Romae Am--Μ' ii 4ς, phitheatrum est. Magnitudo montis paullo minus milliare Gallicum in latitudine, in longitudine, duo circiter continet. sed ea tamen facies,ut in edito satis planus & iacetis sit, & ab lateribus utrimque clementer adsurgat. Cortex, ut sic dicam,& regumentum uniuersi montis, e terra est: Viscera tantum elapide. ideoque non gramine solum , sed segete saepe vestiatur. In summo, sed paulld tamen ad latus, hoc Amphithe trum repperis; haud facillime, quia etiam praescios, nisi in

viis. tendant animum, fallat. Cum enim superne despicis liquem cauum aut puteum censebis, ex istis qui ob lapidum excudia vulgati ibi & crebri. Atqui aliud profecto opus est: & a

Daedalo quopiam acute inuentum, adfabre factum. Gradus subselliorum a summo margine statim incipiunt; minuunturque, ut solet, paullatim euntes in decliue. A summo, duco , incipiunt: ut nunc quidem adspectus est. olim vix am' i si, λα bigo,quin cancelli aut ' murus aliquis circumpositus fuerit, siue ad ornandum siue magis ad seruandum. Aliquid enim certe sepimenti suis te debet, ad pecudes arcendas & petulcos. Atizz 'nunc tamen descendens, pedem statim ponis in ipsis gradiabus: quorum, primo initu , confusus satis adspectus. Te ra enim de puluere cottidie complentur: quae ventus inuehit aut imber. Itaque gramen etiam ibi passim: & formosa olimcisais, ncc hunc usum loca, per ambulant informes oues. Qui

'' et si ' haec nobis narrauit, addebat, cultris & serramentis ea omnia a se 5 comitibus perpurgata, ut formam intuerentur exacte. Emimo Gradus aiebat esse nume o , LI V. quorum supremus , latus

capaxque in orbem ped. DCCXLii. Linea dimetiens in reis summo, longa pedes CCXXX vi. At ab imo gradu, statim sequitur murus, qui Podium attollit & Arenam claudit : est-y' ,'' que altus pedes ix. Inde area :& in ea media praeter morem aza ' quidem omnium eiusmodi theatrorum, quod sciam tumu-

lus quidam rotundus. eleuatus, ex eodem lapide: altus pedes 'vii. aut paullo amplius: longus in diametro , pedes xxx.

Is planus in surei ficie & aequus; excipio quod ad oras i medio .

78쪽

Qv AE EXTRA ROMAM LlBE L L. spaullum vergit & declinat. In eo ipso tumulo , aequis interuallis, sex foramina quaedam rotunda item, lata pedes v. quibus imposita vel adiuncta putealia omnia semel dictum volo, ex risei Iuno eodemque lainde paullo grandiora quam ipsa foramina; uti necessura , contra illapsum. His putealibus inserti annuli crassi serrei fuξre, vestigia & aerugo clare docent: ut baculo iis

inserto,admoueri possent vel amoueri. Nam alias, pondus iis satis grande, q uodque duo hom ines aegre com mouerint. M aec seramina velut ostiola sunt , quae per scalas quasdam coclides αμ siue incuruas,ad Viam inisa ducunt,de qua mox dicam. Scalae igitur totidem,quot soramina: quae singulae gradibus non magnis xiti. conflabant. In orbem tumuli,in ipso muro, forami- Diminana quadra exsecta,quae Solis illis lume insundebant ad ascen sim aut descensum. Foramina haec singula, ita collocata, ut unum seruire Scalis duabus possit; velut ex icone vides. At in ra) n. meditullio ipso huius tumuli, cauus est rotundus siue pbteus: muli. quem ambigebat meus doctor antiquu inne diceret, an ab hi mionibus illis factum, de quibus mox reseram. Certe ij usi cui M. sunt ad malum defigendum: a quo funes dependerent, & per eos fluitantia vela. Formae nostrae sculptor haud satis apte id expressit: captu alioqui pronum.

Circa hunc tumulum, ut dixi,depressor multo Area ambit: Aren fretu quae lata undique usque ad murum podij,pedes x v. Ita diame '' - trum totius Arenae esse oportet, pedum Lx.

Haec Amphitheatri ipsius imago. at iuxta ipsum, in eius latere bina grandia & rotu&,sive Cubicula siue potius Camerae

occurrunt: in eodem illo lapideo monte seorsim excisa. Forma Amphi meorum velut pillei nautici, siue prisciRomani. Lata sunt in imo, pedes circiter Lx x x. sed in altum paullatim arctantur. In fastigio utriusque Foramen patet rotundum,grande pedes i x. quod ad lumen infundendum seruiti prorsus eo modo quo Romae, in Agrippae vidimus templo. Cubicula haec, cetera paria sunt: hoc differunt, quod unum,aditus Peregre habet,alterum,non habetata enim sita sunt ut esterum Internu videatur, alterum sis 4 Externum. Per hoc in illud ingressus patet, per breuem & Gnicatam viam: alias undique clausum. At Eaternum aditus siue bi vias habet tres. Prima ducit subterraneo meatu ad Tumulum ilium

79쪽

DE AMPHITATA TR is oui in Arena, & per Scalas illas ad ostiola tedit. ita ut infra gradus omnes subselliorum totumque Amphitheatrum abearuti cogitanti clarum. Longitudo primae huius viae pedes Cxxv' latitudo, ped. vi I. altitudo , ped. v i II. AitGa paullo breuiosi .m .luis pariter meatu in sero tendit infra omnes gradus, & in ' muro

podij emergit ', inquam, ut in Arenam ipsam recta ducat.

-imia a,. Haec priore minus lata,Ninsis ampla. Tertia via opposta isti 'B ora spectabat & valle montis. Peream ingressita io hoc Cubi-ia Aia. cu im per ea item, ut apparet,omnis pluuia & conssuges aqua- pol d h.- rum derivat e toto Theatro Cubiculisque. Forma harum vi tu similis factet omnes in lapideo monte,&caua in ' arcum, risi tu . Opus eiusque membra ut quidem conceptus & expressio

mea serunt sic habent: usum, si placet, breuiter & leuiter deli-α bemus. qui mihi etiam haud fatis certus. Nam forma ipsa Amphitheatri videtur. clausum enim in orbem undique.& vix tamen est ut Amphitheatralis usus. Primum tumulus ille qui intis, 1 ἡ, ii medio surrectio quid ad pugnam aut cursum3 Equitate enim iiij ε tibii. ς xc plauiciem postulat,non tumorem aut colles. Deinde . . .' λyς-lpsis sircumiecta, nὁnne exigua & angusta ad Venatione,3 metu Aui certu apparet. Quomodo enim satis liber in illo quindenum

Whς medum spatio, cursus ferarum hominumque,ac recursus An:2:r 4 do Theatrali & scaenico igitur usu verius est' Non abhorret ille

Cictui. tumulus: qui instar scaenae rettulisse videtur, in qua jectari possent & audiri personae. Foramina etiam illa sena,no incomis modum usum habuisse videntu ad actores pro tempore su mittendos aut recipiendos. Cforagium enim omne instrui in cubiculis illis adiunctis occulce potuit : exque iis ornati & parati histriones ta subterranea,venire in hanc Scaenam .Sed cir--M. cumiectae areae tum quid fiet' cui rei seruiet ZDenique rotunditas illa loci & raduum orbis, quomodo idonea Theatro Vultus enim certe loquentium agetiumque, obverti in unam partem tantum possitnt: nec audiri aut cerni commode ab iis, qui ..ius, a. a tergo Ideo Theatra hemicycli semper imagine facta, bono iure. Nisi ii fortasse velo aut discrimine aliquo pars tumuli diseriis . .. , di spectatores coacti in graduum ' una parte' sanὸ fateor in ilippire lila mihi oculos, nec capere usionem omnem huius t ebim E ei satis certo. De gladiatoribus tantum nihil impedire videtur,

quia

80쪽

Qv Ag mxTRA quin adfrmem . quibus locus in area illa satis laxus, quoniam in gradu sere inter pugnandum manebant & in statu. ςφqui et singillatim circumeo3 credo mera varii S&mi cel ro ut ei Hum.

ludicrum unum. Potuit Venatio in eo dari, sed serarum paucarum: potuire gladiatores: potvore histriones aut mimi: potuere

velut in Stadio luctatores & pugiles. quod ipsum genus ludi, valde crebrum & gratiosum in prouinciis fuisse, indicat & indignatur Tertullianus. Cubicula quae ad latus,mihi noua &ignoti finis. potuere tamen instar Spoliar ij csse,siue etiam Odaei. 'quod utrumque genus adiungi Amphitheatris velTheatris suis solere, scimus. Receptacula etiam non incommode fuerint, ad omnem scaenicum aut arenarium apparatum.

Pagum autem hunc, qui Amphitheatro haud longinquus, Defixo olim aliquid amplius fuisse: satis conuincamus vel hoc non pa- ἡ .': '' 'gani operis argumeto.Viae etiam antiquae & publicae rc liquiis. quae ex hoc pago pertinuit ad pontem Caesarianum. cuius viae pars conspicitur: pars maxima corrupta est,& lapides in aedificia varie absumpti aut avecti. Sed & incolς ipsi antiquitate alia quam iactant,& Druides sede habuisse apud se volui. Ceterum bella vetera fortasse & quod magis costatὶ Anglicana,incediis quidquid & quo nomine id fuit aeterunt.' Doueonam Ptolo. maei fuisse, non vane ego suspicer,ex nominis quod pagus nuc P.M: -- prς seri claro argumeto.&collocatio ipsa Ptolom i no dissidet.

Narrant regem vel heroem potius, vere magnum Franci Leum,anno' - . I D xx Ix. circumforaneis quibusdam hiltricianibus, qui Apostolorum acta repraesentabant,permisiste hunc Humo, α

Amphitheatri locum ad spectacula eaedenda. illos purgasse,aci leorna illa, & magnum p tum contraxisse. ex quo conuentu, ris

qui dies triginta perseq uit,multum atque uberem quaestum ad paganos rediisse. Ea ei notos,impetrasse a rege, Nequis in id Aposterum illic lapidem excidisse vellet, propius ab eo Amphi theatro perticas xxx. Crebris enim essissionibus,absqueaeo interdicto fuisset, interitus iam imminebat huic loco. Tantam situ i tantum audiui. siquid aliter est: mendacium ego fortali e lixi, at non sum mentitus.