De ratione quam Terentius in fabulis graecis latine convertendis secutus est commentatio

1쪽

. κε

3쪽

conu aquam

Terentius in subulis Graecis

Latino convertendis

Secutus est

Commentatio.

5쪽

Inter magna quae litteris antiquis importata sunt detrimenta non ultimo mihi loco illud ponendum vide tur, quod ne una quidem sabularum Graecarum novae quae dicitur comoediae tota et integra ad nos pervenit. Neque tamen poetarum qui in hoc genere elaborarunt numerus perexiguus fuit ), et pro se quisque fabulas satis multas scripsit. Ut eorum tantum quos non 3m de comoed praestantissimos α ι0λ0γωτα τους nominat mentionem ac iam Apollodori Carystii sive Atheniensis fue

citer XXXy). Sed harum omnium, quanquam non paucas suisse vides, nihil iam nisi reliquias quasdam misere adeo plerumque habitas superesse est sane quod doleas, et magis etiam sine dubio dolebis, si non temporum iniqui talem neque inimicam quandam vim, sed importunam pietatem nobis invidisse et eripuisse haec ingenii monumenta audiveris.

Byzantinis enim Caesaribus cum instigarent sacer dotes igni deleta esse tradit e trus Alcyonius qui ita scribit: Audiebam etiam puer ex Demetrio Chalcondyla

Graecarum rerum peritissimo sacerdotes Graecos tanta floruisse auctoritate apud Caesare ByZantinos, ut integra illorum gratia momplura de veteribus Graecis poemata combusserint, imprimisque ea ubi amores turpes lusus et nequitiae amantium continebantur atque cita Menandri

Diphili Apollodori hilem otiis Alexis fabellas, et Sapphus

rinnae nacreontis Mimnermi Bionis Alcmanis carminam litercidisse, num pro mi substituta agi ageni poemata. ' Cons. Fabric Bibl. Graec. II, p. 460. Sunt sane quidem de hac re qui nos consolari posse opinentur, cum lauti et Terentii exstetit fabulae ad principum poetarum Graecorum exempla fidelitem accu-

6쪽

rateque expressae ), sed ea ipsa res unde solatium petere iubemur haud scio an dolorem nostrum augere etiam possit. Inde enim cum omnibus Latinorum poetis comicis )tum Terentio id incommodi exstitit ut, cum comparatio accurata et plena inter eius tabulas et exempla quae secutus est institui hodie nequeat, diiudicari non semper possit, quatenus in universa compositione atque oecono mi et in singulis partibus suo sibi iudicio sus sit ac steterit. Unde factum est ut exstiterint qui eventium

anxie Graecorum poetarum Vestigia nusquam non persecutum esse pronuntiaverint Verbum pro Verbo reddentem,

et quidquid bene aut male in eius fabulis institutum sit huic auctori non esse tribuendum. Cons. Casa uti ad Per sium V, p. 55, et Fr de Raumer. ct Acad. Berol. a. 1828 p. 181 sqq. '). tque ad hanc opinionem facile perducere potest ratio scholiastae, qui plus semel Terentii verba ut in libris scriptis ferebantur mutanda adeo censuit propterea, quod non plane responderent Graecis, qua de re in commentatione de scholiastae in Terentium arte critica quae praemissa est indici scholarum Gymnasii

Aquisgranensis a. 1840 quaedam dixi p. 13 sqq. Magis etiam huc facere videri possit ipsius Terentii testimonium qui delph. prol. v. 10 et i se Diphili comoediae cui nomen est Synapothnescontes locum sumpsisse in Adelphos et erbum de erbo ex ressum extuliSSe. Et ne aliquid celasse videar, attulit utique scholiasta hic illic in comparationem verba Graeca quae Terentinnis plane respondere negari non potest. Huius generis

est Phorm. IV, 1 9 Senectus ipsas morbus et Graeca Apollodori quae scholiast ibi servavit: τ γῆ oας εστιν αυτ νόσημ α Ibid. v. 21:

Num ego meorum Solia Sum meu

et eiusdem Apollodori: Ἐγω γά ει ιιι των stoo ἐμ ῖς μόνος. )

Ibid. III, 3, 30:

Solus est homo amico amicuS,

7쪽

Hecyrae verba II, 1, 17:

Tu inquam mulier quae me omnino laseidem non hominem PutaS, scholiasta comparavit cum Apollodorianis quae corrupte leguntur in libris ita συ με πανταπασιν H Taθον. Postquam est ex hovius satis inscite haec sanare voluit hoc modo Συ ε πανταπασιν ηγησαι D θον, probabiliorem rationem inierunt enfeius et ei nekius quorum ille Terent Germanice convers. p. 231 reposuit: υμε πανTαπασιν ἐγοσαι Hθ0ν, hic Fragm. Graec. com vol. IV, p. 445 scribendum censet: υ με Πανταπασιν ηγει δὴ λιθον. ossunt huc quodam modo referri Phorm. III, 2 22 et 23: Immo id quod aiunt auribus teneo ullum, Nam neque quo acto a me amittam, meque uti retianeam scio. ')Ibi scholiasti adnotavit Graecum . proverbium: Tων ωTων Ἀχω 'πον λυκom. oυς Ἀχειν ' υτ ἀφεῖναι δυναμαι.

Et numerus eorum locorum quibus Terentiana totidem paene dixerim constare verbis quot Graeca, si horum quae servata sunt ubique vera genuinaque scriptura

praestari posset, haud scio an facile etiam augeretur. Neque ego is sum qui infitias eat, Terenti si revera hanc semper inisset rationem poeticam virtutem et praestantiam, dummodo ulla ei concedi posset, non ita magni aestimandam esse. Sed haec insignis cuiusdam inter Latinum et quem hic imitatione essingehat Graecum poetam similitudinis exempla haud scio an tantum absit ut Terentio ossiciant, ut suspicionem illum ubique se Oetaeque interpretatur in servitutem quasi addixisse ab eo removere videantur. Advertit scilicet scholiastam sicubi Graeca et Latina nihil fere inter se disserre vidit ita, ut quod cum lectoribus communicaretur dignum haberet. Poeta autem Latinus si hunc morem semper tenuisset quid tandem causae excogitari posset ut talia hic illic adnotare plerumque negligere scholiastae in mentem Venerit Z

8쪽

Ne autem vel sic Terentio quisquam id exprobrandum ducat, o teneri velim. Apud Romanos nihil offensionis habuisse si singulae sententiae ad verbum adeo expressae erant e Graeco exemplo, inprimis cum talis similitudo magis sponte nata quam anxie et de industria quaesita esset, non solum inde patet, quod alii quoque poetae veteres non minus idem fecerunt, quam ii qui Augusti aetate floruerunt, sed emci etiam inde potest, quod quantum C iam nunquam neque Terentio a maledico eius obtrectatore neque aliis de hac re exprobratum est, ad servum imitatorum pecus eos reccidisse Iis qui Graece seripta Latinis litteris tradituri erant, si quam apud viros liberali doctrina excultos operae et laboris laudem habituri erant, haec lex tenenda erat, ut ne horrida inculta

que uterentur ratione.

Itaque Terentius ipse non dubitavit fabulas suas a

pura qua Scriptae essent oratione spectatoribus commendare. Cons. Heaut prol. V. 46. Han autem rationem qui ineundam sibi esse ducunt non tam curant, ut eius quem reddituri sunt Verba quam vim exprimant, quod fecisse Ennium acuvium Accium multos alios Cic. Acad. post. I, 3, 10 testis est. Itaque scribit Hieronym Oist ad Pammach de Ptiam genere in te retandi: Terentius Menandrum Plautus et Caecilius veteres comicos interpretati sunt. Num quid

haerent in verbis ac non decorem magis et elegantiam in translatione conservant quam veritatem interpretatio

nis ' Contra apud Ciceronem de in I, 2, 5 Attilius qui Sophoclis Electram male converterat a Licinio o)ferreus scriptor nominatur, et Epist. ad Att. XIV, 20, 3 hoc versu allato:

Suam cuique Nonsam mihi meam, Suum cuique amorem

mihi meum non scite' inquit Cicero. hoc enim Attilius poeta durissimus. Eodem vitio Luscius ciste Lanuvinus dabo ravit in fabulis, Qui bene ertendo et easdem scribendo male, ex Graecis bonis Latinas fecit non bonaS.

9쪽

Cons. Terent Eunuch prol. v. 7 et 8. Itaque illius et similium obscuram diligentiam Terentius se aemulaturum non esse dicit Andr prol. V 20. Neque aliter iudicasse eos credibile est penes quos laus locutionis emendatae et Latinae erat. Atqui omnes tum fere qui nec extra urbem hanc vixerant, nec eos aliqua harbaries domestica infuscaverat, recte loquebantur' Ciceronis verba sunt Brut. 74, 258. Terentium autem in exprimendis Graecorum fabulis eleganti puroque sermone sum esse , et fabulae eius ostendunt et eorum qui ipsi hac laude maxime florebant iudicio constat . Ita enim Cicero scribit Limone: Tu quoque qui solus lecto sermone: Terenti,

Con ersum ex ressumque Latina sce Menandrum

In medio OPuli sedatis ocibus fers, Quidquid come loquens atque omnia dulcia dicens. Et C. Caesar β): Tu quoque tu in summis, o dimidiate Menander,

Poneris, et merito, uri Sermonis amator.

Lenibus atque utinam Scr*tis adiuncta foret is q), mica ut aequat virtus Polleret honore Cum Graecis, neque in hac desPectus Parte iaceres; Unum hoc maceror et dole tibi deesse, Terenti. Cons. Suetonii vita Terentii. Hic autem poeta tametsi inter omnes sui temporis scriptores incorrupta quadam Latini sermonis integritate et elegantia maxime excellebat, recte tamen dubitaveris num eius tabulae placiturae fuissent, si nihil nisi intor pretis munere strenue sanctus esset. Scilicet poetae Latinis Cenici quamquam satius esse ducebant ea quae Graeci divina quadam arte et invenerant et depinxerant in Lu-tium transferre, quam novitatis laudem sibi quaerere '), eam tamen rationem sere sequebantur, ut suum adhibentes iudicium libere in imitando versarentur. HOC Oinprimis consilio factum est, ut si quid in poematis Graecis, ad quorum exemplum sua ad temperabant, in Veniebant quae a popularium institutis moribus sentiendi cogitandique ratione abhorrebant, aliquo modo mitigarent et Latino laenes dixerim, colores lenitem obducerent . et

10쪽

quasi adumbrarent β). Nullis autem eius rei gravior et

iustior adfuit causa quam poetis comicis. Comoediam enim imitationem Vitae spe Culum consuetudinis esse cum Cicero et iam antea Livius Andronicus

dixerint, si sides scriptori de comoedia p. LVII apud Westertiov. p. XV edit. Κlotet.), Romani spectatores, qui

fere est sui et suarum cuique rerum amor, haud inviti videntur passi esse poetas palliatarum de his solis nunc agi non est quod dicam miro quodam fartificio, quamquam in Graecia ipsa aut Graecis saltem urbibus fabulas agi volebant, passim Romae vicos vias magistratus Commemorare, homines qui prodeunt ea non raro sentientes et dicentes facere, ut non Graecos Latine loquentes repraesentari dicas, sed omnia pura puta esse Latina. Et in hac quidem re lautus summa fere licentia Terentius multo modestius versatus est atque ita, ut prima et summa illa lex quae in omnibus ab arte profectis operibus regnet necesse est, et ab Horatio Α Ρ. v. 23 poetis quoque praescripta est, Servata sit. At quis dixerit, cur poetae saepe palam profitentes id sibi negoti esse populo ut placerent quas fecissent fabulas cons. Terent prol. Andr et Eunuch init.), si Romanos ea teneri cupiditate ac studio sciebant, Grae Corum mu-luerunt vestigia qualicunque modo sequi, quam eam quae ita videbatur via monstrari ingredi Talia curiose quaerenti infra plura quaedam respondebuntur, atque id iam unusquisque spero fore ut sentiat et concedat oman O-rum gravitatem vix tulisse, vitam suam et privatam et publicam a lauto Sarsinate nec nobili genere nato, aut Terentio et Caecilio captivis fabulam fieri in risumque verti. Aliud enim est ab homine quodam argumentum Comoediae petere, aliud in argumento aliunde petito ea

quae Cum homine quodam modo coniuncta sunt tantum respi Cere. Jam oratio nostra eo deducta est ut singula persequentes accuratius obis inquirere videamur posse quomodo Terentius Graecornm exemplis usus sit; neque id melius arbitror institutum iri, quam a re metrica Si e XOT-dium capietur Nemo enim cum facile dixerit, nisi forte