De ratione quam Terentius in fabulis graecis latine convertendis secutus est commentatio

31쪽

Contrarium Terentius sine dubio secutus est Hec act. V, c. . Ibi enim V. 18 scholiasta adnotavit: Reliqua pars arguinenti per μονωδιαν arvatur P; et v. 7: Bre vitati consuluit Terentius , nam in Graeca haec aguntur non narrantur. Facile tamen Possunt haec perperam

intelligi, in eamque accipi sententiam quasi Apollodorus produxisset amphilum adolescentem in scenam vini pletium, annulum in digito habentem , quem hilumena odum vi comprimit detraxerat, et convenientem meretri cem Bacchidem. Sed rem ita a poeta Graeco institutam esse quo minus nimis facile ac temere credamus non

solum obstat illud Horatianum Epist. ad is. 18 sqq.:

Non tamen intus Digna geri Promes in scenam, multaque tolles Ex oculis quae mox narret facundia PraeSens, sed multo magis quod omnia ante decem fere menses

facta esse dicit Bacchis ipsa V. 24. Sed ne longus sim,

quae si verti Drtim Goboliast de sententia patet e Cic. Tusc. Disp. I, 4. 8 ' Sed quo commodiυ disputat ones nostrae explicentur, sic eas exponam, quasi agatur res non quasi narro tae τ' ct d n uir es I Elius disputationis sententias memoriae mandavi quas in bc libro exposui meo arbitratu qua A 'EEim rpsos induxi loquentes ne inquam et in Tui saερ as interponeretur, atque ut tanquam a praesentibus Coram haberi sermo videretur. . Et scholiasta Terentianus eodem modo scripsit ad Terent. Αndr. I, 1, 1 : 'Haec scena pro argumenti narratione proponitur, in qua undamenta fabulae iaciuntur, ut vi tute poetae, et perio cham comoediae populus teneat, et res agi magis quam narrari videatur'. potalodorus igitur fecerat sermonem inter amphilum et Bacchidem de iis rebus habitum, quae ante decem sere

Quoniam ad hunc locum perventum est, non modo non alienum sed necessarium videtur de ea re aliquando exponere in qua maximum et gravissimum eorum in quibus poetae Latino placuit oχhυπα immutare et refingere genus positum est. Luscium igitur LanuVinum veterem

illum poetam in Terentii tabulis cum alia tum illud vitu-

32쪽

perasse quod contaminatae essent satis notum est. Cons. Terent Andr prol. V. 15 seq. Heaut prol. v. 17. Hoc autem ipsum quid sit et quamobrem Terentio a malevolis vitio datum tantum abest, ut iam satis exploratum dici possit ut nostra aetate rem etiam impeditiorem esse sactam haud arroganter mihi videar pronuntiare posse. Huius rei quaestionem habituris si ratione et via agere volunt non dubitari potest, quin ordiendum sit ab investiganda quae verbo contaminandi subiecta est vi et cum sit derivatum ad tymum usque descendendum. Ethan quidem rem post aliorum nugas et errores feliciter et copiose profligasse et confecisse ultra Leti ius dictat in Andi . prol. V. 16 et rauertus Analeci. hist et philol. p. 11 sqq. putandi sunt, quorum opera iam Constat vocabulum illud ex stirpe A esse prognatum quae eadem conspicitur in his tango contages contagi integer aliis. Itaque naturalis eius principalisque significatio nulla alia esse potest quam quod nos ratione si meti redditiae praepositionis habita dicimus : Line, Berithfunx unter mehren Gegenstrinden e er stelligeri, vel mehre egen tande mitetnander in Bertnn is bringere. 'η d laetu mi Cendo saepe aliquid corrumpitur et polluitur etiam corrumpendi et foedandi potestatem accepit' dici μῖ Rulin h. l. c. In eandem fere sententiam 2LOKa9tarium scripsit Andr prol. v. 16 Contaminare et adtingere est et polluere' et paulo post 'contaminari tangi et relinqui polluta manu ac per hoc Κloig. Per hanc volvi et foedari aut maculari. Et huic quidem verbo domicilium fere esse in secundari potestate inter omnes constat. Conf. Cic. in Cat. I. 12: Etenim si summi viri et clarissimi cives Saturnini et Gracchorum et Flacci et superiorum complurium Sanguine non modo se non com tam in arundis edetiam honestarunt; pro Rosc. mer. c. 40 Videte iam porro cetera iudices, ut intelligatis fingi maleficium

nullurn posse quo iste sese non contaminaverit. Tusc.

Disp. I, 30, 2 RNam qui se humanis vitiis contaminas sent. Caes. B. G. VII, 3: Contaminati facinore. Liv. XI, 13: Contaminatam omni scelere mentem. Num vero in iis Latinarum uitterarum i monumentis quae no-

33쪽

stram tulerunt aetatem alicubi prima significatione praeditum hoc verbum legatur, et si forte illius potestatis

unum alterumve exstaret exemplum non dubiae fidei utram Terentius subiecerit vim de hac re nondum inter omnes constat. Α rationem tamen quam Terentius in sabulis Graecis Latine convertendis secutus est penitus

cognoscendam et iuste recteque aestimandam quam maxime interesse, hoc manifestum et apertum esse neminem

fugere potest Levi brachio quod dicunt cum hac in

re antiquiores egissent, contaminare subula breviter strictimque idem esse dicentes atque ex multis fabulis facere unam, quae interpretatio exstat in farragine illa quam immerito antea ad unum relatam esse Donatum auctorem certo scimus, et in Rulinhenii dictatis, aut mutilare quod visum est Draherib Orgio este rho-vio Grauertus de integro illam quaestionem et fusius excutiendam esse duxit, suaque disputatione iam essectum esse putat apud Terentium a verbo contaminandi Omnem corrumpendi et depravandi et deterius faciendi notionem prorsus besse, et contaminare

fabulas esse nihil aliud nisi plures fabulas aut

earum partes Coniungere. Haud alienum erit in gula quae vir doctus protulit argumenta persequi et accuratius examinare. Et primum quidem Terentianae rei ab ipso Terentio praesidium petere Conatur. Praeter Andr prol. V. 1 et Heaut prol. v. 17 apud hunc poetam nisi uno loco verbum contaminandi non reperitur Eunuch. III, 5, 4:

Nunc est Profecto intersici cum PerPet me Possum, Ne hoc gaudium contaminet ita aegritudine aliqua. Quod cum idem significare ac valere opinatus sit Grauer tus a quod scriptum est Andr. , 5 5: Mi immortalitasParta est si nulla aegritudo huic gaudi intercesserit, satis apertum et grave exemplum sibi reperisse visus est unde pateret apud Terentium illi verbo vim coniungendi vel miscendi esse subiiciendam. Sed hoc prae- Propere atque inconsulte vir egregius mihi quidem videtur pronuntiasse neque ut par est interpretis ossicio functus.

34쪽

Sussicit enim, ut id quod Volumus et cogitamus ab aliis

recte perspiciatur et intelligatur, eas tantum notiones significare et declarare , quae potissimae et gravissimae et quasi caput sunt, alias quae rem secundaria quadam nota insigniunt et distinguunt cum fere sponte sequantur cuique cogitando addendas relinquere. Et ut opti inicuiusque scriptoris Virtus et praestantia in eo non parum cernitur et elucet, ut talia eligat verba quibus utrumque ossicitur, ita hoc ipsum studium praeceps esse ad luxuriam quandam et tumorem satis multi labentis latinitatis scriptores exemplo suo ostenderunt. Grauertum igitur illa ratione parum recte id quod voluit probasse uno alterove insigni exemplo cum sexcentis fieri possit confirmasse sum ciet. Hor Carm. II, 13, 3 si scribit Siculiam mare Poeno Pur Pureum Sanguine ; idemque II, 1, 31 quod mare Dauniae non decoloraoere caedes et Sidonius . I, p. 5: Metauri gurgites Hasdrubalis caede decoloratos; et Stat. Theb. XII, 10 turbatus Ismenus adhuc et sanguine δε- color ibat et Virg. Aen. V. 413 sanguine cernis arma)infecta nemo tamen dixerit verba illa: ur ureum et decolorem et decoloratum et infectum esse, licet his locis sanguine scilicet vel caede addita omnium universa significatio eadem paene sit, per se spectata idem omnia significare. Neque inde quod sermone patrio dicimus tum illud: ummer a die reude gestori, tum hoc fium merha die reude verbiiteri, utrumque verbum idem valere cuiquam in opinionem veniet statuere Grauertus autem ab hoc satis infirmo argumento progressus est ad alios aliorum scriptorum locos quibus eam quam Terentio vindicaturus est verbi significationem non obscuram esse

putat. Et primum quidem affert Cic. p. dom. C. 13 quem locum totum transscribere iuvat 'Ita perturbatis sacris contaminatis gentibus et quam deseruisti et quam polluisti iure Quiritium legitimo tutelarum et hereditatum

relicto factus es eius filius contra fas cuius per aetatem pater esse potuisti. In his cum arklando viro sagaci absurda quaedam ταυτολογέα inesse visa esset quod ide insit Polluere et contaminare, es ne rus Comment. Societ.

Gotting. T. III, p. 25 sq. virum illum opinatur oblitum

35쪽

suisse contaminandi verbum latius interdum putere, et contaminari fabulas dici in Terentianis prologis cum ex

pluribus Graecis una fiat Latina. Itaque ista Clodii per

Fonteium adoptione auctorem huius orationis dicere voluisse gentes esse mixtas et Coniunctas. t hanc ei impugnatae defensionem Murklandi acumini redo non minori fuisse offensioni, cum rem quae deseratui ne misceri quidem et coniungi cum altera recte dici possit. Et hunc locum continentem qui animo integro et libero legit meminitque verbum contaminandi ab ipsi Cicerone non paucis locis, quor urn nonnullos supra adscripsimus, in malam dici partem, is arbitror fieri non posse quin, praesertim cum paulo ante legatur Pertiarbati sacris, in eam statim perdueatur sententiam, ut existimet illud contaminiatis idem fere esse quod inquinatis. Atque ipse adeo huius orationis auctor quisquis fuit hanc potestatem plus semel eidem verbo subiecit. Conf. c. 1 g. 108: 'Civis est nemo in tanto populo extra contaminatam illam et cruentam P. Clodii manum qui rem ullam de meis bonis attigerit, qui non pro suis opibus in illa tempestate de senderit: atm ii aliqua se contagione praedae societatis emptionis Contaminaverunt, nullius neque privati neque publici iudicii poenam effugere potuerunt. In illa autem

idem fere declarantium coniunctione verborum contamia

natis et olluisti si quid insit quod ostensione non vacet hoc potius mea quidem sententia cadit in posterius. Exspectabas enim ni fallor dici contaminatis gentibu et quam deseruisti et in tiam irruisti vel irruisti est simile quid. Sed ne hoc quidem urgendum atque ad vivum

resecandum esse existimo.

Alterum illius quam ponunt significationis exemplum Gesne rus et Grauertus sibi deprehendisse visi sunt apud Livium V, 2 'Quas quantasque res C. Canuleium Aggressum Colluvionem gentium perturbationem auspiciorum Publi Ciorum privatorumque asterre, ne quid sinceri ne quid incontaminati sit. Est sane quod mireris illos viros opinione duci hunc Livianum locum vel levissimum ipsorum rei argumentum afferre, cum illa : colitioionem et Pertu bationem et ne quid sinceri sit, et quod maius est patri-

36쪽

ciorum sententia de patrum et plebis Connubi contrarium potius clament. Antidem Livius si dicit IV, 1: BC. Canuleius tribunus plebis rogationem Promulgavit qua

contaminari sanguine in suum patres Confundique iura gentium rebantur, hoc quisquam in animum inducet ita interpretari Patre rebantur Sanguinem Siatim cum Plebe coniungi In his sane alterurn alterius auxili si per se indigens esset Ublevaretur. Hac igitur via non potestres Grauerto ex sententia procedere. Sed ecce aliud argumentum Fuhulae Graecae duro ex multis Terentiussa cit paucas Latinus non corrumpebantur sed semper integrae manebant. Hoc autem Optimum videtur silentici praetermittere, Cum eastem ratione usus esticere quoque possis fabulas Graecas non coniunctas esse. Grauertus Q ver vel eo usque progressus ut tu illa contaminatione nihil vitiosi inesse ne ex adversariorum quidem seri lentia dixerit vel eiti nos edocuisset cur plus semel ab hominibus inalevolis Terentio eu vilio daretur.

Sed tum salis mihi videor partes contra disputantis tutatus esse. Aliquid tarnen hoc modo Certum neque prorsus leve essectum est. Sicut mihi ipsi nullum exemplum innotuit neque enim rei Terentianae timens callide celarem), sic ab Gesner et Graueri ullurn esse prolatum nego quo comprobetur verbum contaminandi idem significare quod coniungere vel miscere, ita ut res coniunctae maneant integrue in Columes neque quid qua incorrumpantur mutiletitur inquinentur. Adversari solum

videtur illud ad Andi . prol. v. I scholion : Proprie contaminare est manibus luto plenis aliquid attingere. Et contaminare et adtingere est et polluere. Hinc autem si illud ex originatione non prosectum est et prava quadam Terentii loci explicatione, quod mihi verisimile Pst, summum Consequi videtur posteriore et scholiastae illius quisquis sui tempore, ubi multa eiusmodi novata esse scimus, illam vim huic verbo subiectam ess θ. Est igitur contaminari non decere fabulas quod nosti ales dicunt: Thea terstit he u et ei sudein se nichi recht. Ita autem a malevolis Terentii adversariis cur dis pia talum sit ut plane perspiciatur res paulo longius repetenda videtur.

37쪽

Romanis postquam egregia ingenii monia menta Graecorum innotuerunt fieri non potuit, quin magna horurn praestantiae iniiceretur admiratio: Graecia via ferum ictorem Fit et artes

Intulit agresti Latio,

verba sunt oratii Epist. II, 1, 156 sq. eodemque modo cecinit vid. Fast. III, 101 et 102:

Nondum tradiderat ictas victoribus artes Graecia facundum, sed male forte genus.

Illud autem factum est ab eo inde tempore quo populus titillicosus Italiam inferiorem hellis feliciter gestis suo im perio subiungebat ' ). E Graeciae enim magnae urbibus oriundi fuerunt omnes fere qui primi Latinus litteras illustrarunt Livius Andronicus Tarenti captus cons. Cic.

Brut. c. 18 g. 72 et 73 et a Livio Salinatore cuius liberos erudiebat libertate donatus cons. Euseb. D. MDCCCXXXὶ; Cn. Naevius Campanus cons. Gell. . . I, 24 qui Varrone teste primo bello Punico stipendia fecerat cons. Geli. XVII, 21); Ennius Budiis Calabriae natus civitate Romana donatus Pacuvius Brundusinus cons. Euseb. n. MDCCCLXIII Poluerunt autem illo tempore Bomae qui poetica instructi erant virtute ac iacultate aliquid

laonoris et rem quoque sibi Comparare, si rerum a Romanis sortiter strenueque gestarum Carmina Condebant,

aut cupiditatem ludos spectandi, quae 391 v. v. ludionibus ex triaria ad vim morbi levandam accitis excitata cons. Liv. VII, 2 Vul. Max. I. 4), expugnatis nutem Grae- Ciae Agnae rhibus, ut, tum ars ludique scenici quam maxime florebant δ), magnum in modum Ru Claterni fu-bulis scribendis explebant. Et in hoc quidem genere Semigraecos illos, quo nomine Sti et de illustr. Gram m. c. 1 Livium et Ennium μ' appellat, cui per se satis iam veri simile sit turn nominibus et reliquiis fabularia in

Comprobatur Graecorum vestigiis insistentes et argumenta ab his desumpsisse neque ab eorum oeconomia subularum multum recessisse. Quod si hoc nomine ne tragoediarum quidem scriptores ea dignos esse vituperatione, qua Perlongum temporis spatium a multis vexabantur, tandem aliquando omnibus soro ut persuasum sit sperare licet,

38쪽

inulto acilius etiam illa ratio excusari aut delandi potest

in poetis comoedias scribentibus. Fuit enim ea omnium rerum Romae Condi Cio, ut Graecorum veteris Comoediae auctoribus i exemplum assumptis et ad imitandum propositis Romanos homines Romanorumque vitam in scenam Producere Non possent. Eam igitur viam secuti sunt quam enunder hilemon Apollodorus egregie praei ve- rarit, atque intel pretati sunt novae comoediae fabulas quae', ut scribit Euanthius de tragoedia et comoedia p. XIII, ed. Kloig. 'argumento communi magis et generaliter ad omnes homines qui mediocribus fortunis agunt pertinebat, Cuius vero praecipuus unde hauriebatur fons res amatoriae erunt h). Romanis aptis Grae earum musarum deliciis tantum abfuit ut eiusmodi argumenta dis pliceres atque offensioni esse Coepissent, ut ea ipsa non parva fabulae laus et Commendatio esset, si ea Athenis agi dicebatur. Cons. laut Menaech prol. - 12: Atque hoc Poetae facitin in comoediis,

Omnes res gestas esse Atheni atitumant,

Quo Graecum obis illud ideatur magis. Ego nusquiam dicam nisi tibi factum dicitur.

Atqtie adeo hoc argumentiam graeciSSat, tamen Non atticissat, erum Sicilissitat. lTam delicati igitur fastidii Romanos spectatores suisse et tantopere iudicium de pretio quod fabulae statui par

esset e rebus si non plane alienis non ita tamen magni momenti pependisse si meminerimus, non mirum erit moris fuisse, ut poetae ipsi in prologis fere fabulam Graecam quam barbare ut ipsi dicebant 'si vertissent nominatim asterrent, cum an ipsam rationem Latinae aliquid commendationis allaturam esse scirent. Neque silentio praetereundum est videri Ore receptum fuisse, ut nomen sabulae prius pronuntiaretur quam poetae Cuius fama et laus etiam obscura vel dubia erat. Huius rei saepe meritionem fecit Donatus. Cons de Tragoed et Comoed Fragm. p. XVII ed. lotκ. In plerisque sabulis ipsarum nomina priora ponebantur quam poetarum; 'prae sat in Terent. ndi'. ηΡronuntiata est Aiadria Te renti ob incognitum , adhuc nomen poetae et 'minoris

39쪽

apud populum auctoritatis et meriti, praefat. in Adelph. -Hanc dicunt ex Terentianis secundo loco actam etiarnium rudi nomine poetae itaque sic pronuntiatarn Adel pho Terenti non erenti delphoe, quod adhuc magis

de fabulae nomine poeta, quam de poetae nomine fabula commendabatur; et praefat. in Eunuch. 'Haec edita tertium eis et pronuntiat Terenti Eunuchus quippe iam adulta Commendatione poetae a meritis ingenii notioribus populo. ' Vides quantopere hac in re studio Graecarum litterarum et opinioni, tabulam novi etiam poetae ideo iam aliquo modo commen intum iri , si e Graeca nobilis cuiusdam poetae facta esset Latina, tributuri fuerit. Quod nisi ita se re vera habuisset, potius exspectari potuit poetae nomen priore semper loco positum suisse, ut curri non raro a pluribus poetis fabulas eodem nomine se Diptas esse constet μ' spectatores illico certiores fierent Terentii ut hoc utar exemplo non Caecilii Andriam actum vi Quae cum ita sint, non sane est quod mireris inter Romanos fuisse qui quidquid in divinis illis Graocorum

monumentis quae Omnibus numeris absoluta et perfecta essent immutaretur tanquam facinus quoddam in arto

commissum exagitarent. Sed haud scio an ii qui in eo disputabant contaminari non decere fabulas doctius velut verius dicam satis angusto animo egerint. Hoc autem quale fuerit optime mihi videtur perspici posse e loco quodam Petri Victorii qui in litteris ad Car. Borro meum datis ita scribit apud est ei ho v. d. Terent. p. XXII 3:MNec tamen me fallit nonnulla in vertendo mutus se Terentium, quibusdamque in rebus iudicium quoddam suum

adhibuisse , ut' illud quod e simplicibus duplices serecunctas fabulas fecit. Qua in re cum placere voluerit spectatoribus qui plerumque gemina compositione verum duobusque simul ad exitum perductis argumentis Cupiuntur, discessit non tantum a mente et quusi praescripto Menandri verum etiam a sententia Aristotelis arbitrantis alterum illud melius eri si Lud Poeam LPMq ni iti urgumento tu

in persona munere Poetus Oportere sive I u-goedia In sive ' comoedia in scribunt' ') Scilicet

40쪽

quod a Graecis poetis religiose observabatur in sabulis

componendis atque ah Aristotele gravissimo harum rerum aestimatore et iudice vere et ad persuadendum accommodate expositum est Poet. c. et 8 illud dico praeceptum ex quo fabularum actionem unam esse oportet, facile qui plurium fabularum partes in unam coniungebat mi grare potuit aut migrasse videri Luscius igitur Lia uvinus si Terentio contaminatas tabulas vitio vertit, in riinam adeo et summum legeria artis scenicae unicuique qui hunc recte neque frustra tractare vellet necessario servundam peccatum esse Pronuntiavit. Quod si re vera ita se rem hahere iusti atque idonei harum rerum existimatores intellexissent, dubitari posset num frustra conatus esset

Poeta Vetus novum retrahere a studio et transdere uotium. Illam autem fuisse Obtrectatoris sententiam, Her

vumque vituperationis hac ipsa re contineri ex iis quae Terentius profert quibus ista maledicta repellat et diluatessicitur Cons. Audi'. prol. v. 8 - 21:

Nunc quam rem vitio dent quaeso animum ad Ortite.

Menander fecit Andriam et Perinthiam;

Qui ut ramois recte norit amba no erit.

Non ita sunt dissimili argumento, set tamen v)Dissimili oratione sunt factae ac tuo. Hae On enere in Andriam ex Perinthii ')Fatetur transtulisse atque usiam Pro SutS.

Id isti itu erant factum, atque in eo imulant Contaminari non decere fabialias. Fiaciuntne intellegendo ut nihil intellegant

Qui cum hunc accusant, Nae iram Plautum Ennium Accusant quos hic noster auctores habet; Quorum emtilari exo 'tat neclegentiam Potius, quam istoriam obsc&ram digentiam. Vides igitur ab ipso Terentio rationem quam secutus sit spectatoribus expositam. Non duas Graecas fabulas in unam qualicunque modo conflavit et egregia descriptione et oeconomia earum sublata ac disturbata quasi lacerati corporis mutilatas partes in unum coniunxit, id quod

malevoli isti disserebant, sed suae fabulae fundamentum in Andria Menandrea posuit Nonnullis autem quae in