Onuphrii Panuini. Veronensis Augustiniani Reipublicae. Romanae commentariorum libri. tres recogniti, & indicibus aucti. Accesserunt in hac editione Sex. Iulii. Frontini Commentarii. De aquaeductibus et. coloniis itemque alia veterum scriptorum, .. 1

51쪽

VRBS

Hos autem consules Augusti tempore suisie, pasti docent consulares. Quos autem pomeri; terminos, seu quam urbis parte Sulla primo, deinde Iulius Cae- iar, postea Augustus ampliauerint,incertum: quantutamen coniectura consequi potui; Sullam cam urbis partem,quae est versus hortos Salustianos, portasque Collinam & Viminalem, ampliasse crederem, quum hortos ipse Salustius intra urbem emerit, qui postea dicti sunt Salustiani, quorum locum si ad antiquum urbis pomerium ante Sullam aspiciatur, extra urbem Iofuisse constat. Iulius autem Caesar, si is modo pomerium protulerit, ambiguum enim est & Augustus ea murorum partem, quae est inter portas Collinam &Capenam produxeriit. Liquet enim ante Augusti obitum,eum murorum ambitum,qui est a Collina ad Capenam,adiectum esso,idque duabus rationibus collegi : primo quia Tiberius Caesar post Augusti obitum

Romae ut auctores sunt Tacitus & Tranquillus castra constituit, quibus praetorianae cohortes Vagae ante id tempus,& per hospitia in urbe dispersae, continerciatur. Haec autem castra prope muros urbis locata fuisse,refertit Plinius libro III. Herodianus VII. R Iulius Capitolinus in Maximi, & Balbini imperatorum vitis. Compertum autem cst paulo ante hos dies,eum locum quem hactenus superioris aetatis antiquaria ex loco Procopi; male intcllecto, tuarium appellauerunt, cava praetoria esse,ut inserius disseram. quae si muris urbis coniuncta crant, eos ad eum Iocum ubi nunc castrum praetorium videtur, protractos fuisse necesse est,uel a Sulla,vel a Iulio,aut Augu- 3 sto Caesaribus; nam ante Sullae tempora moenia Vrbis aggerem Tarquini; non excedebant, a quo Orien-

52쪽

tem versus longo interuallo distat castrum praeto riu. Deinde,quum Tranquillus in Augusti vita dicat ,ipsum urbis spacium in XIIII. regiones diuitisse ,multaque a Sex. Ruso,&P. Victore in iis libris, quos de regionibus urbis Romae scripserunt, cnumeretur quae Augusti imperio intra urbis muros aedificata suem atque nunc paulo intxa hunc murorum ambitum coistineantur, neccsse est urbem ipsam, ea parte ante ipsius Augusti excessum ampliatam fuisse. Nihil autem Q accuratius praeterea quod in hac re aiseram habeo. Si qui meliora habent, ea prodant,nos interim ad instia

tutum reuertamur

De castro praetoris Q mini Augustus prouidentissimus princeps, sibi uni imperium populi Romani confirmare studeret, intorcetera multaque tanto imperio stabiliendo saluberrime excogitauit,nouem quoque militum cohortes vr- δ' bis praesidio, & ad sui corporis custodiam legit: hae praetorianae appellatae fuerunt. Post cuius obitum Ti. Caesar, ut Tranquillus capite XXXVII. eius vitae

scribit, mae caystra conssiluit praetoria, Pibus Esae cohortes praetorianae ante id tempus , per hospitia i se

persae continerentur. Quod etiam libro III I. historiae Augustae Tacitus refert,quum de praetorii praefecto Seiano loquitur his verbis: Initium Q caussa penes Aelium Seianum cohortibus praetoriis pruefestum, cuius de potenti upra memoraui. Is vim praefectistae mollicam antea, 3 ' intendit, dispersas per rbem cohortes, 4na In caestra et u 3 cendo, γtsimul imperia acciperent,numeroque in robore, C Isumterse fiducia ipsis in ceteros meιus crederetur. Pra

53쪽

vregebat lascire re milite de uictum. Si aput ubitum ingruat, maiore auxilio pariter subueniri, seuerius a turos , i 4 a Ium statu.itur procul )rbis illicebris. Viperfecta sunt castra, inrepere paulatim militares animos,adeundo , appetando imul centuriones, ac tribκnos j se deligere, e. Haec autem

castra prope urbis muros locata fuisse docet Plinius libro III.cap.V. Herodianus libro VII. & Iulius Capitolinus in Maximi & Balbini imperatorum vitis. Comportum est vero proximis diebus eum locum, quem hucusque Vivarium appellarunt forma qua- Io atra, inter portas Viminalem N I iburtinam situm, urbisque muris coniunctum, castrum practori u fuisse.In vineis enim aliquot in eius mcdio sitis plures inuenti sunt plumbei tubuli,& fistulae, quibus aqua Marcia,ex proximo castello in eum derivabatur,cum

iis inscriptionibus ' L. IV CLARO .ET. AVR SEVERO . . CASTRVM PRAET ORIVM.P.LXX

Item malio ala

CLARO.ET.SEVERO. COS. QUADRAT.SER. FEC. CASTRUM. PRAETOR. P. CC

Item in alio

A Et in alio

54쪽

Item in int, figuli CASTRUM. PRAETORIUM E X. PR. VINI. QUAD.ET. ANT. OP. EX FIG.SEX. AT.SILV.F. VIItem in alia

Porro autem de his aquae Marciae fistulis quae ca- O stri praetorii usui erant,mentionem facit Herodianus libro VII. Vbi de seditione inter milites practoria nos , & populum Romanum orta sub Maximi & Bal bini imperio loquitur,lis verbis: Polymno quando castro

r m oppugnatio parum procedebat , in sum ducibus interuertere omnes rinos, qui in castra peruenirent, )t milites aqua rumpenuria, stique cons erant. Igitur a cindendo obstruendoque cunestos e caJris aquarnm riuos auertebant. Sed in te lecto periculo milites , ac rebus de perutis erumpunt niuer,itatentibus portis, congresique multitudinem fug'entem in

ιiones ιnter topulum milites exortae frent, em quum milli edicta B Ubinus proponeret, urc audiretur, a teram se m 'fra praetorta contulerunt cum gyis prat tomanis, quas coepit

populus obsedere nec )n uam ad amicitiam essent redaciti , nisi i das aquarias populus inciduset. Porro ante ea parte castra praetoria quoque fuisse confirmari potest Tra-quilli auctoritate in Neronis vita ,ubi deuius destitu--tione,&morte verba facit: reuocato inquit rursus 3Ο ι erae aliqm ecretioris latebrae ad colligentam animum de sidera ut, m offerente Phaonte Ioberto ibo sicἴmbanum

suum inter Salariam Nomentanam artam, inter quare

.. --

55쪽

miliarium, re erat nudo pede, at ree tunicatus , penulam ob soleti coloris superinduit,adopertoque capite , ante faciem obiense sudario equum in sedit, quattuor sdis comitantibus,rnter quos Sporus erat. Statim ue tremore terrae , fui gure aduerso pauefactus, audiit ex proximis ca Iris clamore

militu ibi aduers , in Galbae prostera ominantium. NAlonge ergo a porta Viminali crant castra praetoria, qua Nero per Numentana in viam egressus clamorem militum audire potuit. De iis autem castris saepissime Herodianus in Commodi,Pertinacis,Iuliani, Scueri, Caracalli,& aliorum imperatorum gestis mentionem facit, sed unum eius locum non omittam, quo aedi culae quae in medio castroru erat meminit . ait enim: Antoninus inrupto fratris Gerae cubiculo,nihil eum tale expectantem supra matris pectus multo )ndantem sanguine saeuus o truncat. QuWfasio exilit alim ,ac per totam curres clamitat, magnumse periculum effugisse, rix me euast se incolumem. Simul imperat militibus regiae custodibus , raperet ilicose,at3ue in castra deducerent, ibi tutius asseruaretur, eriturum ditititans,si diutius in aedibus moram trahat. Idi pro λο eris ea dicta accipientes inimul ignari quae inius gessa, currentem eum currentes irai comitantur. Hi ingens populi tumulius, raptim age te se sub desperam principe per me aiam 4rbem. Vt castra attigit ,aediculamque eam intra qua Agna ac simulachra exercitus adorantur , procides humι ζω-

56쪽

Castrum autem praetorium exauctoratis praetori nis , euertit Constantinus Magnus imperator, quando Maxentio tyranno, quem contra se imperatorem praetoriani appellauerant, icto S mortuo vi ,ε Romam cepit, ut refert libro historiarmn secundo Zosimus. Qui cam castrorum muri partem, quae intra urbem erat, castrum re ipsum ab urbe diuidebat, sit milit: militum quoque stati nes& cellulas vastavit. Quo facto,urbis ambitum ampliore fecit,castri prae-ZO tori; muri tribus reliquis partibus relictis r sortii enim quadrangula castra erant,& idcirco nostra quoque aetate urbis moenia eo loco in formam quadrangulam adhuc extra porriguntur, qui nunc dumis, sopibus,& vinetis plenus est; atque a rusticis di eius loci incolis adhuc Castrum custodiae appellatur. Vivaria autem circa cum locum fuisse Procopius Caesarientis libro primo de bello Gothico iis verbis demonstrat: Viuges acie instructa circa portam Pramethnam, ad eam murι partem mox ducit, nam Romani V marium diciat,2o nde expugnἡri moenia perquam facile poterant. Et

paulo post: Bessa, interea parant usque, Vittge ipse e regi ne Vinar abdissime his insistente, eodem adse reli fanum

docant. Ille dero, dit qui ei muro mimo ton eret, bis opem iamrus mox aduolat: in quum mihi I in Vinano id loco vomen) offendissei, ex inuadentium in senti multitudine bo- m insultu nimio trepidares, flatim ras ipse animos facere, atque hostes paru facerent commonere. Erat nimirrem ea ex parte planior locus, atque adeo ad inuadnitium insultus

peroportum s. Adboc accedebat, quod ea e regione , murur

30 ita dissoluebatur, dia et lateres ipse hau sat multum insitis

compageseu Uerent. Huic muro alterum in breuemforanseo ι deteres quondam Romani modico interuati a ceraui.

57쪽

Jsed non κὰ tutelam, di qui me propNnaculi si sei extruas, sed ad delicia, altas haud satis decentes; di leones

eo tu loco coercitos, bestias ali s asserκarent, ' nde Vi- Marium is locus est dictus. Quae verba non recte intellecta, occasionem dederunt antiquariis iis,qui ante nos fuerunt,ut castrum ipsura Vinarium esse affirmarint , quod turribus S propugnaculis contra Procopii dicta , adhuc munitum cernitur. Vivarium vero haud procul a castro praetorio extra castri muros crat, ubi nunc parietinae quaedam fenestratae alzissimae vide- , o tu ea ratione aedificatae, qua Procopius scribit suis se Vivarii maros; quae ipsi&odiin castiorum nunc urbis moenibus adhuc propinquae sunt. Haec autu saris sint de castro praetcrio dicta,nunc ad Ti. Claudia Augustum mirertamur , qui primus post Augusti Pometij terminos protulit re iis quin' Auzst pomer

Claudius enim admisso icit a pomerium Aventino monte , urbis ambitum auxit, quo tempore portam Trigeminam, eo ubi nunc est traussatam fuisse exi stim ,quum prius non longe ab aede S Mariae Scitulae Graecae fuisset Ceterum Claudium imperatorem Vr his circuitum propagaile, testantur anti tria tam la dura quam librorum momimenta In lapide I iburtino antiquo e no prope cloacam S. Luciae , est ciuia xodi U

58쪽

TI. CLAVDIVS m

Item in tabula aenea basilicae Lateranensis , in qua imp. Caeseris V espasiani Augusti priuilegia ei a sen

tu conlata continentur UTIQUE EI.FINES. POMERII. PROFERRE PROMO UER E. CVM. EX RE PUBLICA. CENSEBIT ESSE LICEAT.ITΑ. VTI. LICvITTI. CLAUDIO. CAESARI. AUG. GERMANICO Cornelius vero Tacitus libro XII. ram Suin dis in Zquit) auxit Claudius Caesar more prisco, quo gli qui protuli re Imperium,elIam terminos 'pobis propagare daιur. Et quos tam Claudius terminos hoseuerti , facile cognitu , in t

blicis aciis perscripin Gemius quoque lib. III. ca. XIIII.

ait: Sedis uenimo monte praetermittendum non pΗtaui , quod non pridem ego in Elidis grammaticι deteris comme rario obfendi; in quoscriptum erat 1 euenti inum antea ,sicut diximus,extra pomerium exclusum, post auAlore duo Claudio receptum, intra pomer fines obseruatum. Q tos Vcro terminos Claudius posuerit,misqua inueni. Quum SQ igitur tot pomerii prolationibus urbs adeo aucta sit, Verum demum crit, quod libro III. cap. V. refert Plinius : Moenia linquit )rbis cullegere ambitπ, imper rar

59쪽

bus,censeri siue Vespasianis,anno coditae DCCCXXIIX. passuum XIII. CC. quae mensura stadiis plus minus A. hac nostri temporis maior estJ Coplexa montes VII. ipsa dimiditur in regiones XIIII. Compita earum CCLXV. eiusdem pati, mensura currente a miliario in capite Romani fora 'atuto ad pingulas portas , quae hodie numero sunt XXXIIII aias XXIIII ira νι XII. portaes mel numeren rur, praeterean rque ex )eteribus VII. quae esse deperiit; es ii ρὸ Dum per directum XXX oo DCCLXV. ad extrema ero tectorum cum castris praetoriis ab eodem miliaris Ioper icos omnium viarum mensura colligit paulo amplius LXX passuum. Quose quis abitudinem tectorum addat, dignam profecto aestimaiionem concipiat, fateatur ue nuntius 4rbis magmtudinem in toto orbe potuisse e comparari. Pomerii autem terminos non nisi augurum consilio

poni, mutari, ac restitui potiasse satis constat,innuitque haec inscriptio.

COLLEGI VM

AUGURVM.AUCTORE , IMP . CAESARE. DIVI ' i TRAIANI. PARTHICI .F - , DIVI. NERVAE. NEPOTE 'TRAIANO. HADRIANO

lemoniaco, & alpibus Cottiis imperio populi Ro-

60쪽

ROMA P

inani ad tectis: &post eum Traianum Augustum Dacia in prouinciae formam redacta , pomerium urbis protulisse, auctor est in Aureliani imp. vita FL Vopiscus. Pomerio autem inquit tinnim principum licet ad dere,nisi ei qui agri barbarici aliqua parte Romana rem locupletauerit. Addidit autem Amistus,addidit Traianus, addidii in Nero ub quo ritus Polemoniacus, alpes Cottiae Romano nomini tributae. Quos autem fines Nerodi Traianus posuerint,incertum. Post Traianum auisio tem nullum Romanorum principum, que ad Aurelianum pomerium protulisse legi, qui, ut Fl. Vopis.cus,Eutropius,&Zosimus libro primo auctores sunt, ex S.C.muros urbis Romae ampliauit. Iis actis inquit Vopiscus suum rideret posse feri, di atquid tale iterum, quale sub Gallieno euenerat, proueniret, adhibito consillis

senatus muros )rbιs dilatauit, nee tamen pomerio addidis eo tepore, sedpostea.Eutropius vero ait: Aurelianus muris )ata oribus r laxioribus Ῥrbem sepset.Eos vero Zosi mus ab Aureliano quidem imp. inchoatos, verum ab φ eius successore Tacito Augusto perfectos fuisse scribit. Aurelianum autem urbis moenia a porta Collina per collem hortulorum usque ad Tiberim,ut nunc visuntur, campumque Martium deduxisse existimo,-tere paulatim labante disciplina, quae cum extra umbem esse volcbat:pracsertim quum hoc neminem nec superiorum principum fecisse legatur ; satisque constet diu ante Belisarij & Theoderici regis Gothorum tempora, eam murorum partem conditam fuisse. Naquod Vopiscus dicere videtur , Aurelianum muros

' urbis sic ampliasse, ut quinquaginta prope millia passuum eorum ambitus teneret, ingenue fateor me ignorare. Existimarem autem , vel in numeri nota