Onuphrii Panuini. Veronensis Augustiniani Reipublicae. Romanae commentariorum libri. tres recogniti, & indicibus aucti. Accesserunt in hac editione Sex. Iulii. Frontini Commentarii. De aquaeductibus et. coloniis itemque alia veterum scriptorum, .. 1

61쪽

mendum esse, vel ipsu in errasse, nec quid diceret intellexisse. Fieri enim.nullo modo post e arbitror , ut urbis ambitus L. passuum millia via quam fuerit,idque quibus mihi persuadcam rationibus, alio loco disseram. Hinc quidam Vopisci verbis,vel veris, vel deprauatis , tanquam oraculo Pythio fidem adhibentes, du . cum vera scripsisse contedunt, leuia quaedam & puc-xilia afferunt. Alius cnim more iurisconsultorum, Vrbis nomen accipi debere censet, alius usque ad prima portam urbis ambitum adauctum fuisse existimat,alii iesia dicunt: quae an vcra sint, vel vero similia, tostioribus viris iudicanda relinquo. Tametsi scribat Tranquillus, Neronem Ostia tenus urbis moenia promovere,atque inde sos a mare urbi inducere voluisse. sed facile est loqui, Nero, difficile praestare quae loque ris. De urbis vero magnitudine Aristides Smyrnaeus in panegyrico de eius laudib. ait: Descendit haec' sue

ad mare, dbi commune emporium, commvnsiue omnium s

quae terra prouemunt, distensatio. Uitacunque in patrae eius fierbis conuit erit quis, nihil prohibet,quo minus fit pariter ω zo in medio. & infra: utdicquid nunc Italiae res Iat, completum

ara niuersa mihi didetur, )ndiue futura di sperpetuam Ionium mare protensa. Haec Aristides. Quem tamen de suburbiis urbis, non de ambitu murorum intelligas oportet,quandoquidem seratur viam Flaminiam tota ab urbe Ocriculum usque aedificiis ex utraque parte

plenam fuisse: Itidem de Ostiensi via Ostia usque dicatur. Hinc est, quod Dionysius ait , si quis delii Romae

magnitudinem exauirere nullam habebit certum signum,quo eo noscatur, quousquesit haec )rbs progressa, aut )ndenon, o

'e amplius 4rbs incipiat. Post Aureliani tempora Cortantinus imperator, diruto castro praetorio, ea qua

62쪽

diximus ratione urbis ambitum latiorem fecit. Qui non longe post translato in Thraciam populi Romani imperio, viribus, & fortuna, urbem ipsam barbaro rum saeuitiae exposuit, adeo Vt muri cius partim vetustate, partim barbarorum vi S iniuria,saepe multis in locis disiecti fuerint, & demoliti, a posterioribusque principibus saepe restituti; inter quos ipsa ur

bis moenia vetustate disrupta instaurarunt, post relianum, cadius, es Honorius imperatores Theo

dosi j Augusti filii, ut indicat elusinodi inscriptio Tiburtino lapide super portam Portuensem incisa, qua proxima pagina, quo integram eam, di non concisam uno aspectu subiicerem, exaravi. In qua quamquam Flaui Stiliconis nomen ita erasium sit, ut vix cogi Cci queat, id tamen ex his quae supersunt litterarum fragmentis accurate restitui

IMPP.CAEss. DD. N N. INMICTISSIMIS PRINCIPIBUS ARCADIO.ET.HONORIO VICTORIBVS. AC.TRIVMFATORIBVS SEMPER.AVGGOB. INSTAVRATOS.VRBI. AETERNAE MUROS. PORTAS. AC. TVRRES. EGGESTIS INMENSIS.RUDERIBUS. EX. SUGGESTIONE v C . ET INLUSTRIS MILI S. ET.MAGISTRI. UTRIUS MILITIAE FI STILICONIS AD .PERPETUD A TEM

63쪽

Post Arcadium,& Honorium moenia Vrbis partim a barbaris Gothis,& Vandalis,Alarico,& Cesserico regibus, partim vetustate consumpta, instaurata sunt Theoderici regis Gothorum tempore , posteaquam totius Italiae principatum, occiso odo uacre Heru- Io tyranno, a Zenone imp. adeptus cst: ut auctor est in epistolis Cassiodorus, qui S. P. QI'. tradit Theo- Oricum Gothorum regem, quum Ronaae & in Italia imperaret , rogasse , ut marmora amphitheatri dis . spata, ac iacentia, sibi ad muros urbis, partim vetu- x state collapsos, partima barbaris disiectos,instaurandos concederet, idque Acile obtinuisse. Post Theodericum magnam murorum Vrbis partem, quae a Vit e primo dissipata, mox in eius successore Totila Gothorum regibus bello Gothico Italico omnino euersa fuerat, restaurarunt Belisarius, & Narses V V.CC. patricij,& Iustiniani imp. in Italia contra Gothos copiarii praefecti, ut auctor est Procopius Caesariensis, qui per ea tempora vixit, atque Belisaria a secretis suit, in iis libris quos de bello Gothico Italia δ' co scriptos reliquit.Libro enim III. Quibus inquit cognitis Totius,Romam inprimis adflum prosternere decemnit, mauore exercitus parte ibidem relicta, cum reliqua aduersus Ioannem in Iucanos contendere. Sed murι tantum,

CH diuersis in locis hic diruit, quantum totius partem esse hae tertiam,coniectura quis con sequi poterit mc. & non longe post: Belisarius interam audacistimum aggreditur facinus , quo eme tunc primum spectantibus,'audientibus multis inurentis est sum, non sani hominis esse, quum alias tamen egreginm excellentius esset. Paucis namque in Por- solus custodiam relictis militibus, rise cum ceteris Romampem uenit. hanc enim animo destinarat omni conatu in pote Hatem

64쪽

ROMA G

riast re,a coibis muris euerjis,retilaam. Quum ii/que miniis me pesset eam moenium partem quam Tolitis diruerat, breui instaurare,lapides 1M in proximo eranι, rn num coaceruatos nun ordine componebat , nec d a prorsus intermixtos materia , d, cui cementi nilpraesto esset, nec eiusmodi aliud quidpiam sed id duntaxat eoicere nitebatur, di aedifici E- . tem facies s eruaretur. Exteriori )ero parte ingentem sudium'ii. Ad haec accedebat,suo fossam, - hanc εω emtrofundiorem circa muros produxerat, )nde totιus exercitus δ' incredibilipromptitudine operantis, per dies continuos XV. quod muri fuerat per Tutilam di hirbatum,rescitur. Romani praeterea qui circumiecta )rbi insolerent loca in patriam reduces cogebantur,desiderio partim Romam rursum inbabita-di,partim rerum necessariarum inopia,cum omnium in riscopiam in missent,puam seli amss completis omni commea ruum genere nauibus, ιn )dem inuestis ιam fecerat. To-

illas interim bis audatis pro se Iusatim cum niuerso exemcitu aduersus Bebyarium ad )rbem pervenit. nondum enim Belisaraus poterat, D muris reficiendis intenius ,prae opificaeto raritare,portisseras imponere. Beliserius interim soribus dimque ad portas impostis ferro comediis , aues iteraso imperatori transem fit. Haec Procopius. Quae postea moenia, bello Gothico per Narsem finem imposito, ab code Narse addito cemento & calce iis locis ,quibus OBelis viis primo statuerat, commode pollea firmata. Anienis pontes a Gothis disiectos restituit,&c A condita autem urbe usque ad Belisarii tepora, sem- PCr urbs ampliorem murorum ambitum, nouo adiecto pomerio adquisiuit, nec unquam muri restitutis P sunt, quili vel superioribus ampliores , vel saltem

acquales redderentur. In ea vero murorum quae aBe-Jisitio facta est restitutione, urbis circuitus ita distoris

65쪽

tus,& incomptus factus est,ut nunc conspicimus nam etsi tot pomerii prolationibus urbs antea audia fuerit, vi ex forma fere circulari & pulcherrima, ad aliam satis distoriana,Martio campo,castro praetorio ,& mO- te Aventino additis, reddita esset murorum tamen compago, ambitus,& ordo, semper apposite ornateque extri,cta fuerunt. Quum autem tertia eius muro- .

ruin pars hinc inde a Totila euersa fu isset, ut supcrius ex Procopio accepimus ,atque discedentibus Gothis a Belisario recepta urbs suisset,ipse eam murorum dis- IPiectorum a Gothis partem restituere aggressus est.In

qua restitutione, antiquae murorum concinnitatis &elegantiae, veterisque pomerij rationem habere non potuit ob temporis celeritatem :Totilam enim denuo cum ingenti exercitu ad urbem venientem verebatur. Quare inter ipsam murorum instaurationem modo maiorem , modo minorem orbem, quam antiquus fuerat, prout occasio aliqua antiqua aedificia amplectendi se se offerebat, fecit.Intra eos enim urbis muros tumultuario opere a se excitatos,palatia,metas, 2 oamphitheatra, aquarum castella,aquae ductus, & alia pleraque publica antiqua aedificia,non longe ab antiquo pomerio, intus extraque existentia, quo celerius muros perficeret, inclusit, antiquumque pomerii ordinem necessitate belli coactus turbauit, quod iwnc adhuc extra portas Populi,Maiorem, S. Sebastiani, de S. Paulli videri potest, ex quibus porta Maior olim erat aquaeductus forma, S. Sebastiani vero aquae castellum. Ita quoque amphitheatrum castrense prope S.Crucem in Hierusalem ,sepulchrum C. Cesiij pyra- 3 omidis specie, aliquot aquae ductuum formae , & alia similia visuntur murorum compagini insita.Ita ut nO -

66쪽

ROMA si

- stet muroru urbis ambitus, aliquot locis antiquo maior , aliquot vero minor, aliquot auto antiquis adhuc fundamentis litus credi possit. Quam sententiam co- firmant variae atque di uersae muroru species,quibus conditi sunt :alicubi enim opere reticulato, alicubi

lapidibus quadratis, alibi lateritia strue , alibi muro

arcuato,alibi alia ratione fabricati videntur. Omnino autem hunc murorum urbis circuitum paulo minorueo esse existimo, qui ante Belisarij tempora suit, &io praesertim a muro castri praetorii ad Tiberim usque

versus portam Ostiensem Post Belisarij&Narsis tempora, muroru obis circuitum motum non fuisse creditur ,&si saepissime avariis pontiscibus Romanis, aut vetustate,aut barbarorum vi dis emim renouatum fuisse constat. Inter quos Gregorius secundus &Hadrianus primus ambo Ro mani, pontifices maximi, magnam urbis murorii, propugnaculorum, & portarum partem refecerunt, ut auctor eit Anastasius Biblito hecarius in eius vitis. ΣO Lco vero IIi I. patria item Romanus XV. nouas turres urbis muris adiecit, ex quibus una adhuc sub Ianiculo ad Tiberis ripam erecta in murorum urbis sine conspicitur, c regione cuius sub Auentino alteram quoque Crexerat,quae vetustate delapsa est. quibus Sarraconorum, aliorumque piratarum N praedon; in , per Tiberim subeutium vis arceri posset. Eam quoque vr

bis partem ,ubi in colle Vaticano sita est balitica principis apostolorum Petri, muro veteri, qui circa Ha driani molem &S. Spiritus Xenodochium tantu protendebatur,producto,urbis moenibus inclusic, urbe-iuo Leoninianain de suo nomine appellauit: quam orsis a Sarracenis patriis sedibus pulsis habitandam

67쪽

hradidit. Eam autem ideo muro cinxit, ut Sarracenoruincursiones,qui eo tempore Italiam omnem vexabat, euitaret,qui basilicam ipsam,co interregno,quod ante eius creationem sucrat, captam,omnibus ornametis spoliauerant. Vrbanus V. Nicolaus V. N Alexander VI.Romani pontifices ,urbis Leoninianae, quam nunc Burgum Vocamus, muros vetustate dilabcntes restituerunt, ut corum insignia iis affixa testatur. Priamus Romanorum pontificum Bonifacius IX. poni. max. Hadriani molcm muniuit, atque ea pro arce ad pontificum custodiam usus est. Quam Alexander VI.

additis latioribus muris, & propugnaculis, fossaque& aggeribus tutiorem reddidit. Nouissime Paullu, Papa IIII. additis amplioribus propugnaculis, prope

inexpugnabilem fecit. Qua ratione autem ,Vci forma fuerint veteres urbis muri circa molem Hadriani, inferius quum de portis Triumphali & Aurelia loquar,

quae iis locis erant,disseram. Porro post Leonem papam IIII.variis temporibus urbis nuros hinc inde vetustate dilabentes, refici curarunt Martinus V. Nicolaus V .Pius II. Paullus II. Xystus IIII. Alexander VI Splerique ali) Romani pontifices. Nouunimuroru urbis ambitum,& quidem sumptuosissimum aetate nostra aliquot locis,sed praecipue prope Aventinum montem,&S. Spiritus aedem inchoauit Paullus papa III Farnelius Romanus, ingentis animi & spiritus poti sex, verum cum vix inchoatum imperfectu reliquit Nouissime Paullus IIII. poni. max. additis per totam urbem terreis propugnaculis,& aggeribus, urbelai proximo bello muniuit Vrbis moenia actate nostra vix XIIII. millibus pas. suum complectuntur. Turres habent vel integras,vel

68쪽

ROMA essemifractas CCCLXVII. portas XX. ex quibus XIII.

sunt urbis Romae.VII. Vrbis Leonianae,quae nostro tempore Burgus S. Petri appellaturi pontificum Romanorum perpetua sede, & toto orbe augustissima, atque celebratissima principis Apostolorum Petri basilica clarus. Atque hactenus de urbis pomerio

Io Vrbis Romae fundamenta auspicato a Romulo ia- Eta sunt Parilibus, ante die XI. Kal. Mai) sextac olympiadis anno tertio. Ex quo tempore, hoc die, qui est Kal.Iuli.anno a partu virginis oci DLVIII. agitur annus urbis conditae oo oo CCCX.ex proximo XI. Kalend. Maii die inchoatus Romulus Silvius rex primus urbem quadratam in monte Palatino condidit. Montes Saturnium, post

Tarpeium , tui & Capitolinus dictus est ,ac Quirinalem additis praesidiis muniuit, non tamen Vrbis po-a O merio inclusit T. Tatius Sabinorum rex, qui Romae cum Romulo regnauit, veteris Vrbis pomerio Tarpeium montem

adiunxit ; quem Sabinis qui secum Romam coinnat grauerant,nabitandum dedit,ipseque habitau it. Quirinalem quoque addita custodia firmauit Romulus vero post Capitolium urbis pomerio ad- . iuninum,eumque T. Tatio cum Quirinali cocossum, Coelium montem Palatio vicinum militum praesidio adposito muniuit Numa Pompilius Pomponis F. rex secudus,si Dio-3o nysio Halicarnaseo credere volumus, Quirinale collem urbis circuitu inclusit

Tullus Hostilius Hosti F. rex tertius,Alba longa di-

69쪽

ruta,Albanisque in cluitate receptis,monte Coelium, quem pomerio addidit, colendum assignauit. Quem montem pomerio inclusisse Ancum Marcium regem, Strabo: vel L. Tarquinium Priscuim Tacitus produnt Ancus Marcius Numae filius rex quartus,Politorio Latinorum urbe excisa, Latinisque is ciuitatem adscitis Montem Aventinum habitandu concessit, que ta- men tanquam ominosum urbis pomerio non inclusit

Idem rex fossas circum urbe fecit, quae Quiritium appellatae sunt Ianiculum, quem facto super Tibe-iorim ponte Sublicio,muro cinxerat,vrbi addidit L. Tarquinius Damarati filius Priscus rex quintus, urbis muros ruderibus vilibusque structuris ad eam diem aedificatos primus coepit saxis magnis Albano, Tiburtino,& Praenestino ad regulam formatis extruere,quos Ser.Tullius rex perfecit Ser. T ullius Ser. F. rex sextus Esquilias, Quirinalem, di Viminalem montes urbis pomerio adiunxit, R mam aggere ,fossis,& muro lapideo circumdedit L. Tarquinius L. F. Superbus rex VII.immenso ab dio Oriente aggere addito,Romam tutiorem fecit. L.Cornelius L. F. P. N. Sulla Felix dictator purimus post reges urbis pomeri pri protulit C.IuliusC F. C.N. Caesar dictator a vi bis ambitum Imp Caesar diui F. C.N.August. I adauxerunt Ti. Iulius diui Augusti filius,diui nepos,Caesar A' - - gustus castra praetoria urbis muris inter portas Viminalem,& Gabi usam,alias Tiburtinam adiunxit

Ti.Claudius D si F. Caesar Augu stus Gςrmanicus Aventinum montem urbis pomerio inclusit 3o Nero Claudius Caesar Augustus Germ. Imp. Caesar Nerva Traianus Augustus

70쪽

ROMA ss

Imp Caesar L.Domitius Aurelianus Augustus murorum urbis ambitum, Capo Martio incluso ampliauit Imp.Caesar Fl. Costantinus Maximus Augustus, castro praetorio exciso,urbis ambitum ampliorem fecit Impp.Caesares Flaui Arcadius &Honorius Augusti, muros urbis vetustate dilabentes restituerunt S. P.M .urbis moenia temporii iniuria collabetia ex auctoritate regis Italiae Theoderici Amali refecit Fl. Belisarius patricius V. C. sub imp. Iustiniano Augusto,tcrtiam murorum urbis partem,bello Gothico ad otila rege disiectam,refecit Fl Narius V. C. urbis moenia vetustate & ruinis quassata,sub Iustiniano, & Iustino iuniore Augustis quoru in Italia exares Gothis praefectus fuit,frmauit Pontifices maximi, muros urbis tem- rcg0riRβ ζ pori, diuturnitate consumptos, addi Hadrianu I turribus restituerunt Leo papa IHI.moenia urbis refecit,XV turres addidit,Vaticanum montem, in quo sita est basilica prin-2o cipis Apostolorum, aucto murorum ambitu cinxit. Qui os postea temporis iniuria conlabentes variis temporibus sua impensa restituerunt

Nicolaus V. I Pontifices maximi Martinus Nicolaus:VPius II. Paullus II.

Paullus III. pontifex maximus nouum muroru Vr

bi ambitum inchoauit,quem impersemina reliquit.

Pontifices maximi vibis moenia hine inde conlabentia restituerunt